تبیان، دستیار زندگی

پوشاک مردان ترکمن

لباس اصلی مردان ترکمن، ردای بلندی است از ابریشم، که تا زیر زانوان می‌رسد و «دون» نام دارد. «چاکمن» بالاپوشی  بلندتر از کت معمولی است که از پشم شتر بافته می‌شود. «ایچمک» یا «پوستین» پوششی دیگر است که در هوای سرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. پوستین را از پوست گوسفند تهیه می‌کنند. برای هر پوستین یا ایچمک، پنج تا هشت پوست گوسفند لازم است. «کونیک» هم، پیراهن ساده و فاقد یقه با آستین‌های بلند است که به جای دکمه، بندهایی در آن به‌کار می‌رود. شلوار مردانه عبارتست از تنبان گشادی که رشته‌ای پنبه‌ای، لیفه آن را تشکیل می‌دهد. این شلوار «بالاق» نام دارد. مردان ترکمن دو نوع کلاه دارند؛ یکی «تلپک» که کلاه پوستی است با پشم‌های نسبتاً بلند و «بوریک» یا عرق‌چین که غالباً با نقوش گوناگون، سوزن‌دوزی می‌شود.

پوشاک زنان ترکمن

زنان ترکمن، پیراهن‌های ابریشمین می‌پوشند که بیشتر به رنگ‌های شاد و از آن میان سرخ یا قرمز است و از این رو «قیرمیز کونیک» نام دارد. در قسمت یقه و سرِ آستین، سوزن‌دوزی دارد. «چابیت» هم بالاپوشی است که روی پیراهن می‌پوشند. شلوار زنان نیز در انتهای پاچه تا ساق پا، سوزن‌دوزی می‌شود. دختران ترکمن «بوریک» یا عرق‌چینی دارند که با زینت‌آلات نقره آن را می‌آرایند. وقتی دختری ازدواج می‌کند به جای عرق‌چین، پیشانی‌بندی جایگزین می‌شود که در نزد طوایف گوناگون با نام‌های توپبی، هاساوا و آلین‌دانگی شهرت دارد.

به زیورآلات زنان ترکمن یراق می‌گویند و شامل کمربندی سنگین از پولک‌های نقره‌ای، پابندها و مفصل‌های متصل به هم است که با استادی آن‌ها را تراشیده، در تسمه‌ای چرمی نشانده و به سگکی زیبا که به یکی از پولک‌ها می‌آید، بسته و دوخته‌اند. گوشواره‌های بزرگ، النگوها و گردن‌بندهای طلا و نقره از زیورآلات زنان است. از زیورآلات دیگر می‌توان «گوموش» را نام برد که زیورآلات سینه است و برای پیشگیری از چشم زخم می‌بندند. «طومار» هم از زیورآلات سینه است و برای نگهداری دعا به‌کار می‌رود. «آسیق» هم زیوری است که زنان جوان بر موهایشان می‌بندند. زنان ترکمن زیورآلاتی نیز بر خلعت خود می‌دوزند. آن‌ها بنابر معمول، هم پیراهن پسران و هم پیراهن دختران را با این وسایل آرایش می‌دهند.

از آن جایی که پرورش کرم ابریشم در استان گلستان بسیار رواج دارد از این رو لباس بیشتر مردم ترکمن صحرا از ابریشم بوده و پرورش و تربیت کرم ابریشم نیز به عهده زنان ترکمن بود. ترکمن‌ها، پارچه‌های ابریشمی را در دستگاه ساده‌ای به نام «تارا» به عمل می‌آورند و با رنگ‌های طبیعی که از پوست یا دانه انار و دیگر گیاهان تهیه می‌کنند، رنگ‌آمیزی می‌کنند.

بیشتر ساکنان استان گلستان شیعه دوازده امامی می‌باشند ولی در نواحی ترکمن‌نشین گنبد گاووس و گرگان که در مجاورت با نواحی ترکمن‌نشین آسیای میانه قرار دارد، اهالی سنّی مذهب و حنفی می‌باشند. در این میان بلوچ‌های مهاجر به این منطقه نیز سنّی مذهب می‌باشند. در شهرهاى بندر تركمن، آق قلا، گمیشان، گنبد کاووس و مراوه تپه، اكثریت با اهل سنت تركمن و بعضى شهرهاى دیگر نیز جمعیت قابل توجهى از تركمن‌هاى اهل سنت زندگى مى‏كنند. بلوچ‏هاى اهل سنت در روستاها و شهرهاى مختلف پراكنده‏اند و جمعیت اندكى را تشكیل مى‏دهند.

استان گلستان از لحاظ برخورداری از میراث طبیعی، کم‌نظیر است. تنها پارک ملی گلستان دارای زیست متنوع جنگلی و استپی است که محل زیست گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی است. این استان به جهت داشتن آبشارهای زیبا، جنگل‌های انبوه، رودهای مهم و گونه‌های مختلف پرنده و خزنده و پستاندار مشهور است. ذخیره‌گاه‌ها، پارک‌های جنگلی، تالاب‌ها، مراکز گردشگری و مناطق حفاظت‌شده این استان مجموعه‌ای غنی و متنوع زیست محیطی را در استان پدید آورده است.

با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و جنس خاک، استان گلستان از پوشش گیاهی متنوعی از قبیل جنگل انبوه، چمنزار و استپ برخوردار است. همجواری با دریای خزر و رشته كوه‌های البرز سبب شده است كه به تبعیت از آب و هوا در دامنه شمالی البرز از خط ساحلی دریای خزر تا قلل مرتفع برحسب افزایش ارتفاع، پوشش گیاهی متنوعی به صورت نوارهای مشخصی به وجود آید. ارتفاعات بیش از 1000 متر، پوشیده از چمنزارها و مراتع كوهستانی است. ارتفاعات كمتر از 1000 متر و كوهپایه‌ها، پوشیده از جنگل‌های انبوه بزرگ است كه بیشترین گونه‌های درختی آن را راش و توسكا و افرا و ممرز تشكیل می‌دهند و از كوهپایه‌ها به طرف شمال (جلگه) و از حدود شمال گرگان رود تا مرز تركمنستان، بیشتر از گیاهان مراتع استپی پوشیده شده است. در ناحیه مرتفع جنوبی، جنگل‌های سوزنی برگ ارس منطقه زیبایی‌ را به وجود آورده است.

1- جنگل‌ها: حدود 20 درصد مساحت استان را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند. این جنگل‌ها كه از گلوگاه در غرب تا گلیداغ در شزق گسترش دارند، دارای سه چهره متفاوت مرطوب، نیمه مرطوب و نیمه خشک می‌باشند. جنگل‌ها با توجه به كیفیت و نوع آن‌ها، به سه گروه تجاری، حفاظتی و مخروبه تقسیم می‌گردند. جنگل‌های استان گلستان یكی از مهم‌ترین و ارزشمندترین جنگل‌های تجاری و صنعتی محسوب می‌شوند. گونه‌های بسیار باارزشی چون بلند مازو، راش، توسكا، افرا، ملچ، نمدار، ممرز، ون، گردو و بارانک در این جنگل‌ها وجود دارند كه از نظر زیست محیطی و اقتصادی دارای اهمیت فراوان می‌باشند.

علاوه بر گونه‌های فوق باید به گونه كمیاب سرخدار اشاره كرد كه به صورت نسبتاً خالص و انبوه در محدوده‌ای از جنگل‌های علی‌آباد وجود دارد. از گونه‌های كمیاب دیگر می‌توان به ذربین و سرونوش اشاره كرد.

از مجموع جنگل‌های طبیعی استان حدود 65/75 درصد آن تجارتی 18/46 درصد حفاظتی و 15/79 درصد مخروبه و اراضی جنگلی است. بنابراین درصد قابل توجهی از جنگل‌های استان مورد استفاده تجاری قرار می‌گیرد كه این نكته به لحاظ توسعه اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. رویشگاه جنگلی استان از ارتفاع 300 متری تا 2500 متری ادامه دارد.

2- مراتع: مراتع همانند جنگل‌ها از مهم‌ترین منابع طبیعی تجدیدشونده كشور محسوب می‌شوند. مدیریت سازنده در این بخش می‌تواند به توسعه اقتصادی به ویژه در بخش دامداری استان كمک شایانی نماید. بر اساس اطلاعات موجود مساحت كل مراتع استان حدود 25/1 درصد از مساحت كل مراتع كشور را شامل می‌شود. بیش از 51 درصد وسعت استان گلستان را مراتع تشکیل می‌دهند.

از نظر موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی، مراتع استان گلستان را می‌توان به سه گروه عمده مراتع ییلاقی، قشلاقی و میان بند تقسیم نمود.

مراتع ییلاقی: مراتع ییلاقی در قسمت جنوب جنگل‌های استان واقع شده و مساحتی در حدود 250 هزار هكتار را شامل می‌شوند. این مراتع همه ساله از اواسط بهار مورد تعلیف احشام دامداران كردكوی، گرگان، علی‌آباد و مینودشت قرار می‌گیرند.

مراتع قشلاقی: بخش قابل ملاحظه‌ای از مراتع استان را مراتع قشلاقی تشكیل می‌دهند و عمدتاً در مناطق دشتی و در شمال استان تا نوار مرزی ادامه می‌یابند. این مراتع همه ساله مورد تعلیف دامداران بومی داشلی برون، گنبدكاووس، مراوه تپه، علی‌آباد و عشایر شمال خراسان قرار می‌گیرند.

مراتع میان بند: مراتع میان بند شامل مراتعی است كه در زمان كوچ دامداران و عشایر از ییلاق به قشلاق و بالعكس مورد استفاده قرار می‌گیرند. بهره‌برداران از این مراتع را قومیت‌های مختلف از جمله كرد و عشایر شمال خراسان، تركمن، شاهرودی، بومی و … تشكیل می‌دهند.

پارک جنگلی النگ دره :این پارک در 6 كیلومتری ضلع جنوبی شهرستان گرگان و در میان جنگل‌های جلگه‌ای واقع شده است. مساحت آن در حدود 170 هكتار می‌باشد. عبور رودخانه قلاشی از میان این پارک، وجود چشمه‌های متعدد در نقاط مختلف آن و وجود درختان جنگلی متنوع، فضایی دل‌انگیز و زیبایی را برای بیننده خلق می‌نماید.

پارک جنگلی دلند :این پارک در 11 كیلومتری غرب شهرستان آزادشهر و در ضلع شرقی شهر دلند، به موازات شاهراه تهران- مشهد قرار گرفته است. وسعت اراضی قابل بهره‌برداری این پارک در حدود 211 هكتار است و از آب و هوای نیمه مرطوب جنگلی بهره‌مند است.

پارک جنگلی قرق :این پارک در 21 كیلومتری شرق گرگان و در كنار شاهراه تهران- مشهد واقع شده است. مساحت این پارک 650 هكتار و در حوزه جلگه‌ای قرار گرفته است.

پارک جنگلی كردكوی :این پارک در 4 كیلومتری جنوب شهرستان كردكوی و در مسیر جاده كردكوی به درازنو واقع شده و مساحت آن 54 هكتار می‌باشد. از ویژگی‌های اصلی این پارک وجود رودخانه دایمی به نام «پلنگ پا» می‌باشد. آب پارک از این رود تأمین می‌شود.

پارک جنگلی نهارخوران :یكی از مهم‌ترین تفرجگاه‌های استان و منطقه شمال كشور مجموعه پارک نهارخوران در 3 كیلومتری جنوب شهر گرگان است.

استان گلستان در معرض دو نوع جریان باد قرار دارد که هریک از آن‌ها، تأثیر خاص و متضادی بر آب و هوای این منطقه دارند. دسته اول، جریان‌هایی هستند که از شمال به جنوب می‌وزند و منشأ آن سیبری و مناطق سردسیر است که در زمستان‌ها سبب سرد شدن هوا، ریزش برف و پدید آمدن یخبندان و در تابستان‌ها، موجب خنکی و لطافت هوا می‌شود. دسته دوم، جریان‌هایی هستند که از غرب به شرق می‌وزند و منشأ مدیترانه‌ای و خزری دارند. این جریان‌های هوا حامل رطوبت بوده و ابرهای باران‌زا را در طول دشت پراکنده می‌سازند. به همین دلیل میزان رطوبت و بارندگی از غرب به شرق کاهش می‌یابد. این جریان‌ در تابستان عامل تعدیل هوای دشت گشته و موجب مرطوب شدن دامنه‌ها می‌شوند.

تالاب آلاگل: تالاب آلاگل در 60 کیلومتری شمال گنبد کاووس و در شرق جاده آق‌قلا به اینچه‌برون واقع شده است. مساحت آن در زمان پرآبی به 2500 هکتار و عمق آن به 5/2 متر می‌رسد. آب این تالاب همانند تالاب‌های آجی‌گل و آلماگل از رودخانه مرزی اترک و زهکشی‌های طبیعی نهرهای شور به نام‌های سامان و شورجه تأمین می‌شود. بعضی از نقاط پیرامونی تالاب با نی و جگن و درختچه‌های گز پوشیده شده و بستر آن را در اکثر نقاط، پوشش سبزی از جلبک به‌طور یکنواخت دربر گرفته است. هر ساله در فصل مهاجرت، هزاران پرنده به این تالاب و دیگر تالاب‌های استان آمده و انواع قو، فلامینگو، اردک، پرستوی دریایی، چنگر، غاز، سلیم، کاکائی، بالکان، آبچلیک و ... را می‌توان در آن‌جا مشاهده کرد.

تالاب آجی گل :این تالاب در شمال شهرستان گنبد كاووس و در جنوب روستای تنگلی واقع شده است. مساحت آن حدود 360 هكتار می‌باشد. در ضلع غربی این تالاب دریاچه نمک به مساحت حدود 80 هكتار قرار گرفته است. عمق این تالاب از 1 تا 15 متر در نقاط مختلف متغیر است. آب این تالاب نیز از رود مرزی اترک تأمین می‌گردد.

تالاب آلماگل :تالاب آلماگل كه كوچک‌تر از تالاب‌های آلاگل و آجی گل می‌باشد، در حدود 55 کیلومتری شمال شهرستان گنبد كاووس و در ضلع شمالی جاده گرگان به اینچه برون واقع شده است. مساحت آن بالغ بر 200 هكتار می‌باشد و عمق آن از 1 تا 3 متر در نقاط مختلف، متغیر است.

تالاب گمیشان: در شمال غرب بخش گمیشان در شهرستان بندر ترکمن تالابی زیبا واقع شده است. ضلع جنوبی تالاب به رودخانه گرگان‌رود، ضلع شمالی آن به مرز ایران و ترکمنستان، ضلع غربی آن به دریای خزر و شرق آن به دشت گمیشان متصل است و حدود 7 کیلومتر نیز در خاک کشور ترکمنستان امتداد دارد. بخش شمالی تالاب گمیشان به علت دارا بودن شرایط مطلوب به ‌عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و در فهرست تالاب‌های بین‌المللی در کنوانسیون رامسر قرار گرفته است.

خلیج گرگان :خلیج مثلث شکل گرگان كه بر اثر پیشروی رشته ساحلی شبه جزیره میانكاله به سمت شرق در دریای خزر تشكیل شده است، 400 كیلومتر مربع مساحت دارد. طول آن در جهت غربی- شرقی 55 كیلومتر و عرض آن بین 4 تا 12 كیلومتر متغیر است. دهانه خلیج باریک و اندازه آن 700 متر است. عمق آن از 1 تا 5 متر متغیر است. در جنوب و غرب خلیج دشت وسیعی قرار دارد كه بیشتر آن را زمین‌های زراعی و واحدهای دامداری فرا گرفته است.

شبه جزیره میانكاله :شبه جزیره میانكاله در سواحل جنوبی و منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. این شبه جزیره با تپه‌های شنی ساحلی به طول 6/5 كیلومتر از دریا جدا می‌شود. میانكاله از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج گرگان و از شرق به آشوراده و از غرب به مرداب لپو (در استان مازندران) محدود است. در این شبه جزیره درختچه‌هایی از قبیل انار و تمشک وحشی می‌روید. این شبه جزیره به همراه خلیج گرگان در زمره پناهگاه‌های حیات وحش كشور است كه به علت اهمیت زیاد آن به عنوان ذخیره‌گاه زیست كره در جهان به ثبت رسیده است. پوشش گیاهی و جانوری ویژه و چشم‌اندازهای طبیعی و متنوع آن به ویژه در منطقه ساحلی، این محدوده را یكی از قطب‌های مهم گردشگری در استان گلستان و شمال كشور تبدیل نموده است.