تبیان، دستیار زندگی

دزفول شهر کهن

دزفول شهر تمدن‌هاست. جای پای معماری ساسانی و بیزانس و روم شرقی را می‌توان در دزفول یافت.

دزفول مكانی بوده برای تبادل فرهنگ‌ها. شهری كه در آن روزگاری، رومی‌ها می‌زیستند و بر روی رودخانه‌اش سد ساختند.

در معماری خانه‌های كوچك دزفول، از سبك مسجد ایرانی گرفته تا كلیسای رومی و از مكتب ساسانی گرفته تا یونانی همه را می‌توان دید. شهری با بافت فشرده كه گویی مردمش طاقت دوری از هم را نداشتند كه خانه‌هایشان از سه طریق پشت‌بام، كوچه و زیرزمین به هم راه داشته.

اینجا سرزمینی است كه در آن پرتقال و خرما و موز در كنار هم می رویند. باید در كوچه‌هایش گشت، منظره دیوارهایش را دید، روبه‌روی هر دری ایستاد و سر را تا جایی بالا برد كه در آنجا دیوار و آسمان همدیگر را ملاقات می‌كنند و آنگاه گوش سپرد به همه نجواهای شهر. باید داخل خانه‌ها شد و سرک كشید  به شواوان‌ها (شوادون به زبان محلی).

راهی زیرزمینی و دور و دراز كه گاهی از كنار رودخانه دز سردرمی‌آورد و بیشتر اوقات از خانه همسایه. این راه زیرزمینی پناهگاه  مردم دزفول بود در زمان بمباران هوایی.

وقتی در كوچه‌های دزفول راه می‌روی، اگر هم تنها باشی، گویی تنها نیستی. در هر پیچی از كوچه، كوچه هم با تو می‌پیچد و چشم به آسانی و نرمی می چرخد.

دزفول را در زمان ساسانیان به صورت یك دژ و برای محافظت از پل رودخانه دز استوار كردند و به همین دلیل كالبد شهر شدیداً فشرده است و تمام خانه‌های ناحیه قدیمی شهر بر زمین‌های كوچكی احداث شده‌اند.

دزفول از معدود شهرهای ایران است كه در معماری آن، آجر پخته به وفور به كار برده شده و گذشته از آنكه دیرپایی آن را باعث شده، اصالت و وقار خاصی نیز به آن بخشیده است.

مجموعه آسیاب ها و آبشارهای شوشتر

 

ه) كف سازی سنگی كارون در این فاصله به منظور تثبیت كف رودخانه.

و) ایجاد عمارت كلاه فرنگی برای كنترل میزان ارتفاع آب و نظارت بر عملیات در محدوده این مجموعه.

برج كلاه فرنگی

 

ز) و در نهایت خود قلعه سلاسل به عنوان مركز فنی، حكومتی و مدیریت آب منطقه.

گلوگاه دستیابی و كنترل خوزستان و آب آن عمدتاً در این منطقه شكل گرفته و تجلی آن قلعه سلاسل است كه به  تناوب از دوران ایلامی تا اواخر قاجار، محل استقرار حكومت محلی برفراز صخره شوشتر بوده است. این مجموعه عظیم چنانكه گفته شد در فاصله بند میزان تا پل بند شادروان كامل می شود و به صورت چند منظوره آب كارون را در طول نزدیك به یك كیلومتر، چند متر بالا آورده، از آب و انرژی آبی آن بطور شگفت انگیزی در طول چهل كیلومتر اراضی جنوبی شوشتر تا بند قیر یعنی دشت میاناب (میان او، مینو، بهشت) را به یكی از سرسبزترین مناطق دنیا مبدل كرده بوده است. كانالهای دستكند و دست ساخت متعدد و پلهای آب بر و پل بندها و آسیابها و دیگر تاسیسات آبی صنعتی نه تنها شهر شوشتر را سیرآب و تهویه می كرده، بلكه یكی از سرسبزترین و آبادترین مناطق را برای تولید انبوه و گسترده و كشاورزی (چونان انبار بزرگ غله) خلق كرده است.

كشاورزان در حاصل تولید، شهر نشینان و نیروهای نظامی و دیوانی نیز از بازار تولید تغذیه می كرده اند، به نحوی كه منطقه خود بستر تمدنها و شهرهای مهمی چون احتمالاً هیدالو (ایلامی هخامنشی) دستوا(پارتی- قبل و بعد از اسلام عسكر مكرم) و شوشتر كنونی(ساسانی) بوده است.

در ادامه این تاسیسات آبی ، پیرامون شاخه های كارون عناصر متعدد دیگری شكل گرفته اند كه از آن میان می توان به مجموعه شگفت انگیز پل بند گرگر،  مجموعه آبشارها(حدود پنجاه آسیاب كه در خدمت كشاورزی منطقه بوده است)، برج عیار و تاسیسات منظم آن، بند زیبای ماهی بازان (خدا آفرید)، پل بند لشكر، بند خاك و بسیاری از دیگر پلها و آب پخش كن ها و كانالهای و تاسیسات در دو سوی جزیره میان آب (و نیز شماری از عناصر هنوز ناشناخته) اشاره كرد. رد این مجموعه را بوسیله كانال دستكند مسرقان از بند قیر تا شرق اهواز و نیز تاسیسات آبی–صنعتی كهن اهواز می توان پی گرفت. كار انسانی شگفت انگیزی  كه به قول مهندس حامی اجازه نمی داده است حتی یك قطره از آب كارون هدر رود و به دریا بریزد.

این مجموعه  عظیم در واقع تنها با پشتیبانی مالی، نظامی، اداری و فنی وبویژه مدیریت بسیار هوشمندانه و قوی حكومتهای متمركز و مقتدر در كشور و نمایندگان آنان به صورت شاهكان و میرآبها و مهندسان میسر می شده است به نحوی كه حكومت در منطقه خوزستان همواره با مدیریت مهندسی آب در هم آمیخته بوده است و بر این اساس می توانسته پا بر جا بماند و انبار غله منطقه و تولیدات گسترده صنعتی آن باشد.

مدیریت آب خوزستان به قدری تخصصی و مهم بوده است كه حتی با تغییر حكومتها تغییر نمی كرده و تا حمله مغول هم كمابیش سرپا بوده است. این مجموعه عظیم تر از آن بوده است كه با توان افراد و حتی حاكمان محلی قابل كنترل و اداره باشد.

در  نتیجه مركز مدیریت و مهندسی آب خوزستان در طول تاریخ بطور عمده در قلعه سلاسل شكل می گرفته است و حاكم خوزستان كه خود میراب خوزستان و مسئول تشكیلات فنی آن بوده، عنصر مهمی در مجموعه حكومت كشور به حساب می آمده است. وزارت «كست افزوده» ساسانی با وظیفه مدیریت پیمودن و آب، شاید از همین قلعه سلاسل هدایت می شده است.

هر زمان قدرت و تمركز حكومتهای مركزی افول كرده، در معرض تهاجمها و نابسامانی قرار گرفته است، این مجموعه در هم پاشیده و از كارآیی و رونق افتاده است. با ضعف قدرتهای متمركز ناشی از جنگ و تهاجم و ضعف مالی و نظامی و قطع ارتباط متقابل حكومت منطقه و حكومت مركزی این ماشین عظیم كه به مراقبت پر هزینه و سنگین دائمی مالی نظامی و فنی نیازمند بوده است از كار می افتاده و قحطی و ویرانی در منطقه رخ می نموده است. (نمونه های تاریخی بقا و زوال از این دست را در این منطقه و در بین النهرین بسیار می توان یافت)

به همین سبب آب همواره عنصر مورد ستایش، مطهر، مقدس و مهمی در اعتقادات و سنن مردم این مرز و بوم بوده است. با توجه به بحث فوق روشن است كه مطالعه سیستم آبی خوزستان، ریشه ها، زمینه های تاریخی و عناصر آن نه تنها خود فی نفسه بسیار مهم و پر جذبه است، بلكه زمینه منحصر بفردی برای شناخت علت پدیدار شدن حكومتهای مقتدر و متمركز آسیایی و شكل خاص آن در ایران بشمار می آید.

در این راستا با همكاریهای ویژه فرهنگی، دانشگاهی و بخصوص سازمان میراث فرهنگی، با زمینه های معماری، معماری شهری، شهرسازی، باستانشناسی، تاریخ، هنر، مردم شناسی و جامعه شناسی در منطقه به آموزش و انتقال تجربه بی نظیر نیاكان در طول هزاره ها در مهار بزرگترین رودخانه كشور، در جهت ایجاد تمدنی بزرگ همت گمارده ایم.

این جاری بی زوال كه در جهت تكامل زندگی، تولید نعم مادی و جهت احیای شهر و منطقه در گذشته كار كرده است، امروزه با هدف استخراج علوم در ایران باستان در فن ابیاری و تبدیل به یك مجموعه فرهنگی، تفریحی و تولیدی  از طریق احیای بخشهایی از سیستم آبی گذشته، و نیز محلی برای جلب سیاحان، به صورت یك پارك موزه گسترده، بررسی می شود؛ تا به حفظ میراث و انتقال شگردها و تجربه های تولید كهن و شناخت علمی اسرار زندگی پیشینیان كمك كند. بی تردید این مجموعه بر اساس همه نظرات كارشناسی سودی سرشار برای مملكت ببارخواهد آورد.

 مهندس محمدحسین ارسطو زاده (مدیر پایگاه میراث فرهنگی سازه های آبی تاریخی شوشتر)
علیرضا دانشپور (دانشجوی كارشناسی ارشد معماری–كارشناس پایگاه میراث فرهنگی سازه های آبی تاریخی شوشتر)

 

مادر ای والاترین رویای عشق

 مادر ای دلواپس فردای عشق

 مادر ای غمخوار بی همتای من

 اولین و آخرین معنای عشق

 

 

زندگی بی تو سراسر محنت است

 زیر پای توست تنها جای عشق

 مادر ای چشم و چراغ زندگی

 قلب رنجور تو شد دریای زندگی

 تکیه گا ه خستگی هایم توئی

 مادر ای تنها نرین ماوای عشق

 یا د تو آرام می سازد مرا

 از تو آهنگی گرفته نای عشق

صوت لالائی تو اعجا ز کرد

 مادر ای " پیغمبر زیبای عشق "

 ما ه من، پشت و پنا ه من توئی

 جا ن منی گوهر یکتا ی عشق

 دوستت دارم تو را دیوانه وار

 از تو احیاء شد چنین دنیا ی عشق

 ای انیس لحظه های بی کسی

 در دلم برپا شده غوغای عشق

 تشنه آغوش گرم تومنم

   من که مجنونم توئی لیلای عشق

شهادت اعضای بدن در روز قیامت



" الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَیْدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا یَكْسِبُونَ " 1

این آیه ی کریم بیان کننده ی گوشه ای از دادگاهی است که روز قیامت بر پا خواهد شد و شاهدان نسبت به اعمال انسان شهادت می دهند . این را باید دانست که نظام و دادگاه آخرت ، نظام و دادگاه ویژه ای است و غیر از نظام دنیایی می باشد .

به گفته ی قرآن ؛ " آن روز روزی است که همه چیز متحوّل می شود ." 2 زمین غیراز این زمین است وآسمان غیر این آسمان . در دادگاه دنیا مدّعی ، منکر ، قاضی شاهد داریم که همه از هم جدا هستند و برای هریک پرونده ای جدا تشکیل می شود اما در آخرت همه یک شخص هستند . شاهد ، مدّعی ، منکر و حتی گاهی حاکم هم خود انسان است . پرونده هم وجود خود انسان است واین ها جدای از یکدیگر نیستند .

دردنیا تمام اعضاوجوارح تابع انسان هستند امادر آخرت نه تنها تابع میل او نخواهند بود ، بلکه به مخالفت او بر می خیزند و شهادت به انجام ندادن احکام الهی ا ز جانب او می دهند . همین دست وزبان و پایی که در دنیا به اختیار من کار می کنند ، درعالم آخرت برخلاف خواست ومیل من ، به شهادت علیه من قیام می کنند که خدا می فرماید : " امروز بر دهانهایشان مهر می نهیم و دست هایشان با ما سخن می گویند و پاهایشان به کارهایی که در دنیا انجام داده اند شهادت می دهد .3



مراحل شهادت و گواهی در روز قیامت

بعد از مشاهده ی آیات قرآن ، معلوم می شود که اعضا و جوارح ما هم اکنون در حال حمل شهادت هستند تا در روز قیامت ادای شهادت نمایند .

شاهد باید هنگامی که جرمی واقع می شود ، آن را ببیند ( حمل شهادت )و از وقوعش آگاه شود تا بتواند آن را نزد قاضی شهادت دهد (بیان وادای شهادت ) .

پس امروز همه ی اعضای ما در مرحله ی حمل شهادت هستند ، یعنی حضور دارند ، ومی بینند که ما چه کار می کنیم . این اعضاء و جوارح درک و شعور دارند که هم می توانند حمل شهادت کنند و هم روز قیامت ، آن را بیان کنند .

نه تنها اعضا و جوارح بلکه زمین زیر پای ما نیز حمل شهادت می کند و روز قیامت نیز ادای شهادت می نماید .4

آری ! همان قدرتی که الان به این زبان توانایی حرف زدن داده است ، در روز قیامت به دست و پا و گوش ما نیز توانایی حرف زدن خواهد داد .5

نکته ی جالبی که در آیه ی 65 یس مشاهده می شود این است که در روز قیامت بر زبان هایی که در دنیا قدرت تکلم داشته اند ، مهر زده می شود و نمی توانند حرف بزنند ، اما در عوض در آخرت به تمام اعضای بدن که در دنیا نمی توانستند حرف بزنند ، قدرت تکلّم داده می شود. 6



زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه

1- یس /65

2- ابراهیم /48

3- یس /65

4- زلزال / 1-4

5- فصّلت /20

6- نور /24