تبیان، دستیار زندگی

سخنان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در مورد پیامبر و على

حضرت زهرا علیها السلام به برخى از زنان فرمود:
دو پدر دینیت ، محمد و على را با ناخشنودى پدر و مادر نسبى خود خشنود ساز ! ولى پدر و مادر نسبى خود را با خشم دو پدر دینى خود از خود راضى مساز، زیرا اگر پدر و مادر نسبى تو از تو ناراضى باشند حضرت محمد (صلى الله علیه وآله ) و على علیه السلام با دادن جزئى از هزاران هزار ثوابهاى طاعت خود آن دو را راضى مى كنند، ولى پدران دینى حضرت محمد و على (صلى الله علیه وآله) اگر از تو ناراضى باشند پدر و مادر نسبى تو نمى توانند آنها را راضى كنند. زیرا ثواب طاعت همه مردم دنیا نمى تواند جلو سخط و غضب آنان را بگیرد.1

ادب و ایثار فاطمه علیها السلام

ادب و ایثار حضرت فاطمه علیها السلام به حدى بود كه گرسنگى خود و فرزندانش را از على علیه السلام پنهان مى كرد و از شوهرش تقاضایى نمى كرد تا شاید نتواند آن را بر آورده كند. در این رابطه به موارد زیر توجه فرمایید:
1-روزى فاطمه زهرا علیها السلام در حالى كه آثار ضعف و گرسنگى از چهره او نمایان بود، به حضور پدرش رسید رسول خدا (صلى الله علیه وآله) وقتى این حالت را مشاهده كرد، دستهایش را به سوى آسمان بلند نمود و گفت : خدایا ! گرسنگى فرزندم را به سیرى تبدیل نما و وضع او را سامان بده . 2
2- روزى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) از دخترش پرسید: فاطمه جان ! چرا رنگ رخسارت پریده است ؟ چرا رنگ فرزندانم حسن و حسین دگرگون شده است ؟
عرض كرد: پدرجان ! سه روز است كه غذا نخورده ایم و فرزندانم حسن و حسین از شدت گرسنگى بى تاب شده اند و هم اكنون مانند جوجه هاى پركنده از گرسنگى به خواب رفته اند. 3
3- روزى على علیه السلام از آن حضرت تقاضاى غذایى كرد، آن حضرت گفت : دو روز است كه خودم چیزى نخورده ام و هر چه در خانه بود براى شما و فرزندانم آورده . وقتى كه على علیه السلام به او مى گوید: چرا مرا آگاه نساختى تا براى شما غذا تهیه كنم ؟ مى گوید: از خداى خود شرم كردم كه چیزى از تو بخواهم كه انجام آن برایت دشوار باشد. 4

كمك كردن حضرت على علیه السلام در كارهاى منزل

در بحار از جامعه الاخبار نقل شده كه :
على علیه السلام فرمودند: رسول خدا علیه السلام بر ما وارد شدند در حالى كه فاطمه زهراء علیها السلام در كنار دیگ نشسته بود و من عدس پاك مى كردم . حضرت فرمودند: گوش فرا ده ، زیرا آنچه مى گویم از سوى پروردگار مى گویم : مردى كه به همسرش در خانه كمك و مساعدت نماید، به تعداد موهاى بدنش براى او عبادت سالى را مى نویسند كه روزها را روزه داشته و شب ها را شب زنده دارى نموده است . 5

كارهاى فاطمه در خانه على

روزى امیرالمؤ منین به یكى از اصحاب خود فرمود: مى خواهى جریانى از زندگانى خودم با فاطمه علیها السلام را برایت تعریف كنم ؟
فاطمه علیها السلام آنقدر در خانه من با مشك آب حمل كرد كه اثر آن در سینه اش پدیدار شد. آنقدر به وسیله آسیاب دستى گندم آرد كرد كه دستش ‍ تاول زد. آنقدر خانه را جاروب كرد كه بر لباس او گرد و خاك نشست . آنقدر آتش زیر دیگ روشن كرد كه لباسش دوده اى و سیاه شد. او زیاد كار كرد و بسیار هم آسیب دید. 6

هرگز از شوهرت چیزى نخواه

على علیه السلام باغى داشتند كه آن را به مبلغ 12 هزار در هم فروخته و همه پولها را بین فقراء تهیدستان مدینه تقسیم كرد. وقتى كه به منزل بازگشت ، فاطمه علیها السلام از ایشان پرسید؟ یا على ! پس غذاى امروز ما چه شد؟
على علیه السلام براى تهیه غذا از منزل خارج شد، اما فاطمه علیها السلام با خود اندیشید كه چرا چنین گفتم ، چون از پدر شنیده بود كه هرگز از شوهرت چیزى نخواه ، شاید نتواند آن را تهیه كند.
آنگاه فرمود.
فانى اءستغفر الله و لا اءعود اءبدا من از خدا آمرزش مى طلبم و دیگر این رفتار را تكرار نخواهم كرد. 7

شأن نزول سوره هل اتى

امام حسن و امام حسین علیه السلام بیمار شدند. رسول خدا (صلی الله علیه واله) به همراه جمعى از اصحاب به عیادت آنها آمد و به على علیه السلام گفتند: خوب است براى شفاى فرزندانت نذر كنى . على و فاطمه و فضه خادمه علیها السلام نذر كردند كه اگر آن دو از بیمارى شفا یافتند سه روز، روزه بگیرند و شكر نعمت سلامتى آن دو عزیز را به جا آورند. طولى نكشید كه حال آن دو به بهبودى رفت و شفا یافتند. در این هنگام در خانه امیرمؤ منان على علیه السلام چیزى براى خوردن یافت نمى شد، به مین خاطر على علیه السلام از شمعون خیبرى یهودى سه صاع كه هر صاع سه كیلو است جو قرض كرد. فاطمه علیها السلام پس از آسیاب كردن جو، یك سوم آن را به اندازه تعداد افراد خانواده ، یعنى پنج قرص نان پخت .
على علیه السلام پس از پایان نماز به امامت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) به خانه برگشت . اینك سفره غذا در حالى كه طعام اول و آخرش نان و نمك است ، آماده پذیرایى از بهترین خلق خداست . آنها آماده افطار مى شوند، اما هنوز شروع به افطار نكردند كه صداى كوبه در بلند مى شود. آرى صداى فقیرى است كه تقاضاى غذا دارد و مى گوید:
اسلام علیكم یا اهل بیت محمد، (انا) مسكین من مساكین المسلمین ، اطعمونى اطعمكم الله من موائد الجنة درود بر شما اى خاندان محمد، من مسكین از مسكینان مسلمین هستم غذایى به من بدهید، خداى تعالى از غذاهاى بهشتى به شما بخوراند.
على علیه السلام صدا را كه شنید، خطاب به دختر رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) چنین فرمود:
فاطمه جان ! اى بزرگوار اهل یقین ! اى دختر بهترین خلق روى زمین ! آیا به بیچاره اى كه دست نیاز به خانه ات آورده ، نظرى دارى ؟ به خدا شكوه مى كند و حاجت مى طلبد. با گرسنگى غم و به سوى ما آمده است و تمام امور در دست خداست و همه خوبیها از او نشاءت مى گیرد. بهشت دلپذیر به شما وعده مى دهد، همان بهشتى كه بر بخیل حرام است . حضرت زهرا علیها السلام در جواب همسرش فرمود: به آن گرسنه خوارك مى دهم و به سیر شدن او امیدوارم ، به راستى كه حق براى نیكان است و به شفاعت خود آنها را به بهشت خواهم برد.
آن پنج تن ، شخص مسكین را بر خود مقدم داشته و سهم خود را به فقیر دادند و آن شب را با آب افطار كردند.
روز دوم را نیز روز حضرت فاطمه علیها السلام بخش دیگرى از جو را آسیاب كرد و به اندازه تعداد افراد، نان پخت . چون هنگام افطار شد، یتیمى بر در خانه آمد و گفت : سلام بر شما اهل بیت محمد (صلى الله علیه وآله ) ! من یتیم و گرسنه ام ، پدرم از مهاجرین بود و در جنگ شهید شد. از آنچه خدا به شما روزى داده به من دهید تا خدا نیز در بهشت به شما عوض دهد.
حضرت على علیه السلام فرمود: هر كس كه بخشش كند براى او خواهد ماند و آب و غذاى بهشتى به او داده مى شود.
حضرت زهرا علیها السلام در پاسخ به دعوت همسرش چنین سرود:
حتما او را بر فرزندانم مقدم مى دارم و او را سیر مى كنم - زیرا آنها كه گرسنه اند فرزندانند.
این بار هم مثل شب قبل ، تمام افراد خانه غذاى خود را به آن یتیم دادند.
فاطمه علیها السلام روز سوم نیز باقیمانده جو را آسیاب كرده و نان پخت . هنگام افطار، اسیرى آمد و از آنها تقاضاى غذا كرد. امیرالمؤ منان فرمود: فاطمه ، دختر پیامبرى است كه سرور تمام انبیاء است . فاطمه جان ! بر این اسیر گرفتار، منت بگذار. هر كس امروز كار خیرى انجام دهد و بذر را بپاشد، روز جزا محصول آن درو خواهد كرد. آنگاه همگى غذاى خود را سیر دادند.
فرداى روز سوم ، على علیه السلام دست حسن و حسین علیه السلام را گرفته و بر پیامبر (صلى الله علیه وآله ) وارد شدند. پیامبر (صلى الله علیه وآله) وقتى آنها را دید مشاهده كرد كه از شدت گرسنگى مانند جوجه اى مى لرزند. فرمود: چقدر این منظره و این حالتى كه در شما دیدم بر من ناگوار است ! برخاسته ، همراه ایشان به خانه على علیه السلام آمد، دید كه فاطمه علیها السلام در محراب عبادت ایستاده و آثار گرسنگى در چهره اش نمایان است و از شدت گرسنگى پوست شكمش به پشت او چسبیده و دیدگانش ‍ به كاسه سر فرو رفته است . مشاهده آن وضع ، پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) را ناراحت كرد و فرمود: خدایا، بچه هاى پیامبرت از گرسنگى مى میرند؟
در این وقت جبرئیل نازل شد و سوره هل اتى را بر پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) فرود آورد و به او گفت :
خذها یا محمد هناك الله اهل بیتك بگیر این سوره را، خداوند تو را در داشتن چنین اهل بیتى تهنیت مى گوید. 8 خداوند فاطمه علیها السلام را راضى خواهد كرد
ثعلبى از حضرت امام صادق علیه السلام روایت كرده است :
روزى حضرت رسول (صلى الله علیه وآله) به خانه فاطمه علیها السلام رفتند، فاطمه را در حالى مشاهده كرد كه جامعه اى از جلهاى شتر پوشیده و با دستهاى خود آسیاب را مى گردانید و در حین كار فرزند خود را نیز شیر مى داد. رسول اكرم (صلى الله علیه وآله) وقتى كه این حالت را از دختر دید متاءثر شد، اشك از دیده هاى مباركش جارى شد و فرمود: اى دختر گرامى ! تلخیهاى دنیا را به خاطر حلاوتهاى آخرت تحمل كن . پس فاطمه علیها السلام عرض كرد: یا رسول الله ! حمد مى كنم خدا را بر نعمتهاى او و شكر مى كنم خدا را بر كرامتهاى او. در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه :
و لسوف یعطیك ربك فترضى 9 را از طرف خداوند فرود آورد. 10

رضایت كامل على و فاطمه از همدیگر

امیرالمؤ منین على علیه السلام مى فرمایند:
هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند، او را به هیچ كارى مجبور نكردم ، او نیز مرا آزرده نساخت . در هیچ امرى قدمى بر خلاف میل باطنى من برنداشت و هرگاه به رخسارش نظاره مى كردم تمام غصه هایم بر طرف مى شد و دردهایم را فراموش مى كردم .
در جاى دیگر مى فرمایند: به خدا قسم ! هرگز كارى نكردم كه فاطمه علیها السلام خشمگین شود، او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نكرد. 11

شاد شدن فاطمه علیها السلام به خاطر تقسیم كارها

در حدیثى از امام صادق علیه السلام روایت شده كه فرمود: میان على و فاطمه علیها السلام درباره تقسیم كارها بحث شد. براى حل این مشكل خدمت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) رفتند و پیغمبر (صلى الله علیه وآله ) كارهاى منزل را اینگونه تقسیم كرد: كارهاى مربوط به داخل خانه به عهده فاطمه و كارهاى خارج از خانه به عهده على علیه السلام باشد.
فاطمه علیها السلام به قدرى از این تقسیم خوشحال شد كه گفت : جز خدا كسى نمى داند تا چه اندازه از این تقسیم خوشحال شدم كه رسول خدا (صلى الله علیه وآله) كار مردان را (كارى را كه موجب تماس با مردان است ) از عهده من برداشت . 12

پشتیبانى از شوهر در كارهاى خیر

روزى على علیه السلام وارد خانه شد، دید حسن و حسین علیه السلام نزد فاطمه علیها السلام گریه مى كنند.
فاطمه زهرا علیها السلام گفت : اینها گرسنه اند و یك روز است كه چیزى نخورده اند ! على علیه السلام پرسید: پس این دیگ بر سر آتش چیست ؟ گفت : در دیگ ، تنها آب است كه براى دل خوشى فرزندانم بر سر آتش ‍ نهاده ام ! على علیه السلام از این ماجرا دلتنگ شد. عبایش را به بازار برد و به مبلغ شش درهم فروخت و با آن غذایى تهیه كرد. وقتى كه به خانه باز مى گشت فقیرى به حضرت گفت : آیا كسى در راه خدا وام مى دهد تا چند برابر گردد؟ على علیه السلام همه آن خوراكى را به او داد، چون به خانه رسید، فاطمه علیها السلام پرسید: یا على ! چیزى براى رفع گرسنگى بچه ها بدست آوردى ؟ گفت : آرى ، ولى همه آنها را به بینوایى دادم . فاطمه علیها السلام گفت : چه خوب كردى ، تو همیشه توفیق كار خیر مى یابى !
على علیه السلام براى اقامه نماز از منزل خارج شد. در راه شخصى را دید كه پولى ندارم . گفت : به تو فروختم هر وقت پولى بافتى به من باز دهى ؟ على علیه السلام آن شتر را به 60 درهم خرید و حركت كرد. ناگهان شخصى رسید و عرض كرد: یا على ! این شتر را به من بفروش . على علیه السلام فرمود: به چه قیمتى مى خرى ؟ گفت : 120 درهم .
حضرت شتر را داد و پول را گرفت ، نیمى از آن پولها را به صاحب شتر داد و نیمى دیگر را براى خود برداشت . در این وقت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) رسید و ماجرا را از على علیه السلام شنید. حضرت فرمود: یا على ! فروشنده جبرئیل و خریدار میكائیل بود. این در عوض آن وامى بود كه به فقیر داده بودى . 13

داستان دینار و آرد فروش

روزى در خانه فاطمه علیها السلام غذا و پولى یافت نمى شد، در این حال على علیه السلام از خانه بیرون آمد و یك دینار پول در كوچه پیدا كرد. در همه جا اعلام كرد كه یك دینار پیدا شده ، ولى هیچ كس به سراغ آن دینار نیامد. حضرت فاطمه علیها السلام به على علیه السلام گفت : با این دینار آرد بخر، هرگاه صاحب آن پیدا شد به او بر مى گردانیم . حضرت على علیه السلام با این قصد از منزل خارج شد، مردى را دید كه مقدارى آرد به قیمت یك دینار مى فروشد. على علیه السلام آرد را خرید و یك دینار را به او داد، ولى او سوگند یاد كرد كه پولى از بابت آرد نمى گیرد.
على علیه السلام آرد و یك دینار را به خانه آورد و جریان را به فاطمه علیها السلام گفت : فاطمه علیها السلام از جریان بسیار تعجب كرد، با آن آرد نان درست كردند و خوردند. پس از تمام شدن آرد، على علیه السلام دوباره اعلام كرد دینارى پیدا كرده ، ولى باز كسى به عنوان صاحب آن مراجعه نكرد. على علیه السلام دوباره براى خرید آرد بیرون رفت باز همان مرد را دید و قضیه خرید آرد مثل دیروز تكرار شد. على علیه السلام وقتى كه به منزل برگشت فاطمه زهرا علیها السلام تعجب كرد ! و گفت : یا على ! هم آرد آوردى و هم دینار را؟
على علیه السلام فرمود: فروشنده سوگند یاد كرد كه دینار را نمى گیرم . فاطمه علیها السلام گفت : مى خواستى تو در سوگند از او پیشى بگیرى و دینار را به او بدهى .
على علیه السلام براى بار سوم خرید آرد بیرون رفت ، ابتدا در این مدت براى یافتن صاحب دینار همه جا اعلام كرده بود. دوباره همان مرد را دید كه آرد مى فروشد. حضرت این بار او را سوگند داد كه باید پول آرد را بگیرى . پس از آن دینار را به طرف آن مرد انداخت و به سوى خان بازگشت . در این هنگام رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) را دید، فرمود: یا على ! آیا آن مرد را شناختى ؟ عرض كرد: نه یا رسول الله . فرمود: او جبرئیل بود، آن آرد رزقى بود بود كه خداوند بوسیله جبرئیل براى شما فرستاده بود. سوگند به خداوندى كه جانم در دست اوست اگر سوگند یاد نمى كردى هر روز تا آن دینار در دست تو بود جبرئیل را همان گونه مى یافتى كه آرد به تو مى داد و دینار از تو نمى گرفت . 14

داستان انار

روزى حضرت زهرا علیها السلام بیمار و بسترى شد. على علیه السلام به بالین او آمد فرمود: زهراء جان ! چه میل دارى تا برایت فراهم كنم ؟ گفت : من از شما چیزى نمى خواهم . حضرت على علیه السلام اصرار كرد. فاطمه علیها السلام گفت : اى پسر عمو، پدرم به من سفارش كرده كه هرگز چیزى از شوهرت در خواست نكن ، مبادا تهیه آن برایش مشكل باشد و در برابر در خواست تو شرمنده شود.
على علیه السلام فرمود: اى فاطمه علیه السلام ، به حق من ، هر جه میل دارى بگو تا برایت آماده كنم .
فاطمه علیها السلام گفت : اكنون كه ما را سوگند دادى مى گویم . اگر انارى برایم فراهم كنى خوب است . حضرت على علیه السلام برخاست و براى فراهم نمودن انار از منزل بیرون رفت . در راه با چند نفر از مسلمانان روبرو شد و از آنها پرسید: انار در كجا پیدا مى شود؟ آنها گفتند: یا على ! فصل انار گذشته ، ولى چند روز قبل شمهون یهودى چند انار از طائف آورده بود. حضرت به در خان شمعون رفت . شمعون وقتى كه چشمش به على علیه السلام افتاد علت آمدن آن حضرت را پرسید؟ على علیه السلام ماجرا را گفت و افزود كه براى خریدارى انار آمده ام . شمعون گفت : چیزى از انارها باقى نمانده است همه را فروخته ام . همسر شمعون پشت در بود و سخن آنها را مى شنید، به شوهرش گفت : من یك انار براى خودم برداشته بودم و در زیر برگها پنهان كردم .
آنگاه رفت و انار را آورد و به حضرت على علیه السلام داد. آن حضرت چهار در هم به شمعون داد. او گفت : قیمتش ، نیم درهم است . امام فرمود: همسرت این انار را براى خود ذخیره كرده بود تا روزى از آن نفع بیشترى ببرد. نیم در هم مال خودت و سه درهم و نیم هم مال همسرت . آن حضرت در برگشت به طرف منزل ، صداى ناله درمانده اى را شنید، به دنبال صدا رفت ، دید مردى غریب و بیمار و نابینایى در خرابه اى بدون سرپرست و غذا روى زمین خوابیده است ، حضرت جلو رفت و سرش را به دامن گرفت و از او پرسید: تو كیستى ؟ از كدام قبیله اى ؟ چند روز است كه در اینجا افتاده اى ؟ گفت : اى جوان صالح ! من از اهالى مدائن (ایران ) مى باشم ، در آنجا قرض زیادى داشتم . ناگزیر سوار بر كشتى شدم و با خود گفتم خود را به مولایم امیرمؤ منان مى رسانم شاید آن حضرت كمكى به من كند و قرضهایم را ادا نماید - جوان نمى دانست كه سرش بر دامن على علیه السلام است - امام فرمود: من یك انار براى بیمار عزیزم مى برم ، ولى تو را محروم نمى كنم و نصفش را به تو مى دهم . حضرت انار را دو نصف كرده و نصف آن را كم كم در دهان آن جوان مى گذاشت تا تمام شد. جوان گفت : اگر مرحمت فرمایى نصف دیگرش را نیز به من بخورانى ، چه بسا حال من خوب شود ! على علیه السلام نیم دیگر انار را نیز كم كم به او خوراند تا تمام شد.
آنگاه حضرت بعد از خداحافظى با آن جوان بیمار به سوى خانه حركت كرد. در حالى كه از شدت حیا غرق در فكر بود به در خانه رسید، ولى حیا كرد وارد خانه شود. از شكاف در به درون خانه نگاهى كرد تا ببیند فاطمه علیها السلام خواب است یا بیدار. مشاهده كرد فاطمه علیه السلام تكیه كرده و طبقى از انار پیش روى اوست و میل مى فرماید، حضرت بسیار خوشحال وارد خانه شد، متوجه شد كه این انار مربوط به این دنیا نیست . پرسید: فاطمه جان ! این انار را چه كسى براى شما آورده است ؟ فاطمه علیها السلام گفت : اى پسر عمو ! وقتى كه از پیش من رفتى ، چندان طولى نكشید كه نشانه سلامتى را در خود یافتم . ناگاه صداى در به گوشم رسید فضه خادمه در را گشود، مردى را دید كه طبق انار دارد. آن مرد گفت : این طبق انار را امیرمؤ منان على علیه السلام براى فاطمه فرستاده است . 15

حكایتى دیگر

روزى حضرت فاطمه علیها السلام بیمار شد، على علیه السلام نزد آن حضرت آمد و فرمود: اى فاطمه ، از شیرینى هاى دنیا دلت چه میل دارى ؟
گفت : اى على ، من انارى مى خواهم . حضرت قدرى اندیشید، چون چیزى با خود نداشت ، از جا حركت كرد و به بازار رفت ، در همى قرض كرد و انارى با آن خرید و به سوى منزل شتافت . در بین راه ، به مردى بیمار و نا آشنا بر خورد كرد، ایستاد و فرمود: اى پیر مرد ! دلت چه مى خواهد؟ پاسخ داد: اى على ، هم اكنون پنج روز است كه در اینجا افتاده ام ، مردم از كنارم عبور كرده ، اما توجهى به من نمى كنند، دلم انار مى خواهد. حضرت لحظه اى با خود اندیشید و گفت : یا انار براى فاطمه خریده ام ، اگر آن را به این مستمند بدهم فاطمه از انار محروم خواهد شد و اگر به او ندهم با فرمایش خداوند كه فرمود: واما السائل فلال تنهر؛ سائل را از خود مران 16

مخالفت ورزیده ام .

پس انار را باز كرد و به آن پیرمرد خورانید. پیرمرد بى درنگ بهبود یافت و در همان حال فاطمه علیها السلام نیز بهبود یافت . على علیه السلام در حالى كه از فاطمه علیها السلام شرمنده بود وارد منزل شد. حضرت زهراء علیها السلام از جان حركت كرد و به طرف حضرت على علیها السلام آمد و گفت : چرا اندوهناكى ؟ سوگند به عزت و شكوه خداوند ! همین كه انار را به آن پیرمرد دادى ، میل به انار از دلم كنار رفت .
در همین هنگام شخصى حلقه در را كوبید. حضرت پرسید: كیستى ؟ پاسخ داد: من سلمان فارسى هستم ، در را باز كن ! در را باز كرد، دید كه سلمان فارسى طبقى سرپوشیده آورده ، آن را پیش روى حضرت گذاشت . حضرت پرسید: این طبق چیست ؟ جواب داد: از خداوند براى پیامبرش و از پیامبرش براى تو رسیده . حضرت سرپوش از روى طبق برداشت ، نه عداد انار در آن بود. فرمود: اى سلمان ! اگر این انارها براى من است مى بایست ده عدد باشد. زیرا خداوند فرموده است :
من جاء بالحسنه فلله عشر امثالها هر كس كار نیك انجام دهد براى او ده برابر پاداش نیك خواهد بود.
سلمان خندید و یك انار از آستین خود بیرون آورد و آن در طبق گذاشت و گفت : اى على ! به خدا سوگند ده تا بود، اما خواستم بدین وسیله تو را بیازمایم ! 17

تحمل كمبودها و مشكلات زندگى

1-حضرت زهراء روزى در خدمت پدر از مشكلات زندگى و كمبودهاى رفاهى سخن به میان آورد و عرض كرد:
اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) من و پسر عمویم چیزى از وسایل رفاهى ندایم مگر پوست گوسفندى كه شبها بر روى آن مى خوابیم و روزها بر روى آن شتر خود را علف مى دهیم .
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) فرمود: دخترم صبر و تحمل داشته باش ، زیرا موسى بن عمران ده سال با همسرش زندگى كرد در حالى كه فروشى جز یك قطعه عباى قطوانى نداشتند.
2-روزى دیگر رسول گرامى بر دخترش فاطمه علیه السلام وارد شد و از نزدیك وضع زندگى آنان را مشاهده نمود، پس فرمود: فاطمه جان ! در چه حالى به سر مى بردى ؟
پاسخ داد: یا رسول الله ! حال و وضع ما همین است كه مى نگرید. با عبایى زندگى مى كنیم كه نصف آن فرش زیر ماست كه بر روى آن مى نشینیم و نصفى دیگر، رو انداز ما كه بر روى خود مى كشیم .
3-زمانى دیگر رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) پرسید: فاطمه جان ! چرا رنگ تو پریده است ؟ چرا رنگ فرزندانم حسن و حسین دگرگون شده است ؟ فاطمه علیها السلام عرض كرد: پدرجان ! سه روز است كه غذا نخورده ایم ، حسن و حسین علیه السلام از شدت گرسنگى بى تاب شده اند، هم اكنون مانند جوجه هاى پراكنده از شدت گرسنگى به خواب رفته اند.
4-روزى فرزندان فاطمه علیها السلام جد بزرگوارشان را جلوى درب منزل دیدند، به سوى پیامبر(صلى الله علیه وآله) شتافتند و بر روى دوش رسول خدا جاى گرفتند و گفتند: یا رسول الله ! گرسنه ایم ، به مادرمان بگو قرص ‍ نانى به ما بدهد تا رفع گرسنگى نمائیم . پیامبر داخل منزل آمد و خطاب به فاطمه علیها السلام فرمود: دخترم به دو فرزندم طعام بده ، پاسخ شنید: پدرجان ! در خانه ما چیزى به جز بركت وجود رسول خدا وجود ندارد. 18

چادر نورانى فاطمه علیها السلام

ابن شهر آشوب و قطب راوندى روایت كرده اند كه :
روزى حضرت على علیه السلام كه به پول احتیاج پیدا كرد بود، به ناچار چادر حضرت فاطمه علیها السلام را كه از جنس پشم بود نزد مردى یهودى به نام زید رهن گذاشت و قدرى جو قرض گرفت . آن مرد یهودى چادر را به خانه برد و در حجره گذاشت . به هنگام شب ، زن مرد یهودى وقتى كه وارد حجره شد نورى از آن چادر مشاهده كرد كه تمام حجره ر روشن كره بود. زن وقتى كه آن حالت عجیب را دید نزد شوهرش رفت و آنچه دیده بود نقل كرد. شوهرش از شنیدن آن حالت تعجب كرد. (چون فراموش كرده بود كه چادر حضرت فاطمه علیها السلام در خانه اوست ) پس به سرعت داخل حجره شد و متوجه شد كه نور از چادر حضرت فاطمه علیها السلام آن بانوى عصمت است كه مانند بدر منیر خانه را روشن كرده است . یهودى از مشاهده این حالت تعجبش زیادتر شد. پس آن دو به خانه خویشان و دوستان خود رفتند و هشتاد نفر از آنها را به خانه آوردند كه همگى آنها از بركت شعاع (نور) چادر فاطمه علیها السلام به نور اسلام منور گردیدند. 19
امام چون كعبه است
محمود بن لبید گوید: پس از رحلت رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) حضرت فاطمه علیها السلام بر سر مزار شهیدان مى رفت و آنجا مى گریست . در یكى از روزها حضرت را در آنجا دیده ، جلوه ، جلو رفته ، سلام كردم و گفتم : اى بانوى زنان جهان ! سؤ الى دارم كه در سینه ام پنهان كردم و مرا مى آزارد. فرمود: بپرس . عرض كردم : چرا على علیه السلام نسبت به حق خود ساكت مانده و از آن دست برداشته است ؟
فرمود: اى ابا عمر ! رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: امام چون كعبه است كه به سوى او مى روند و او به سوى مردم نمى رود. سپس حضرت ادامه داد: به خدا سوگند، اگر مى گذاشتند كه حق بر محور خود بچرخد و آن را براى اهلش باقى مى گذاشتند و از خاندان پیامبر خدا پیروى مى كردند، هیچ گاه دو نفر درباره خدا یا یكدیگر مخالفت نمى كردند و آیندگان از گذشتگان آن را به ارث مى بردند و گذشتگان براى آیندگان خود مى گذاشتند تا اینكه قائم ما كه نهمین فرزند حسین علیه السلام است ، به پاخیزد. اما اینان آن كسى را كه خداوند مؤ خر دانسته ، مقدم داشته و آن كسى را كه خداوند پیشوا قرار داده ، كنار زدند. آنها همین كه پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله ) را در قبر نهاند و جسم شریفش را به خاك سپردند، هوى و هوس را بركزیده و به آراء و افكار خود عمل كردند. نفرین بر آنان باد ! 20

تقسیم كارهاى خانه باكنیز

امام باقر علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل مى فرماید:
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) در یكى از جنگها و غزوه هاى ساحلى ، اسیرانى نصیبش شد. آنها را تقسیم فرمود و دو زن را كه یكى جوان و دیگرى به سن كمال رسیده بود براى خود نگه داشت . به دنبال حضرت زهرا علیها السلام فرستاد و دست یكى از آن دو را گرفته در دست فاطمه علیها السلام گذاشت و فرمود: اى فاطمه علیها السلام ! این از آن تو باشد، او را كتك نزن ، زیرا من دیدم كه نماز مى خواند و جبرائیل مرا از اینكه نمازگزاران را كتك بزنم نهى كرد. فاطمه علیها السلام وقتى دید كه رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مرتب سفارش او را مى كند، رو به حضرت كرده و گفت : اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله) كارهاى خانه یك روز بر عهده من و یك روز بر عهده او باشد. رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) با شنیدن سخنان فاطمه علیها السلام اشك از دیدگاه مباركش سرازیر شد. 21 و فرمود: الله اعلم حیث یجعل رسالته 22

فرشتگان خدمتكار فاطمه

مرحوم راوندى در كتاب خرائج از سلمان فارسى روایت مى كند كه گفت :
فاطمه علیها السلام را دیم كه نشسته بود و پیش روى او آسیابى بود كه جو را با آن دستاس مى كرد و بر دسته دستاس خون تازه دیدم كه در اثر سائیده شدن و زخم دست فاطمه علیها السلام بود و فرزندش حسین علیه السلام را دیدم كه در گوشه اى دیگر گریه مى كرد.
دلم به حال زهرا علیها السلام سوخت . به او عرض كردم : اى دختر پیغمبر ! این فضه است ، چرا كارخانه را به او واگذار نمى كنى ؟ در جواب من فرمود: رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) به من سفارش كرده كه كارهاى خانه را با او به نوبت انجام دهم . امروز نوبت من و فردا نوبت اوست .
سلمان گفت : من عرض كردم ، پس اجازه دهید من به شما كمك كنم ، یا جو را دستاس كنم یا حسین علیه السلام را آرام نمایم . زهرا علیها السلام فرمود: من بهتر مى توانم حسین را آرام كنم . پس تو جو را دستاس كن . من مشغول دستاس كردن جو شدم و در این حال صداى مؤ ذن برخاست و وقت نماز شد، من برخاستم و به نماز رفتم . چون نماز تمام شد ماجرا را به على علیه السلام گفتم ، على علیه السلام گریان شده ، به خانه رفت ، اما طولى نكشید كه تبسم كنان بازگشت . رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) ما چرا را از او پرسید و او در جواب گفت : به خانه رفتم ، زهرا علیها السلام را دیدم كه به پشت خوابیده و حسین روى سینه اش به خواب رفته و دستاس نیز خود به خود مى چرخید ! پیغمبر (صلى الله علیه وآله) تبسم كرد و فرمود: اى على ! مگر نمى دانى كه خدا متعال فرشتگانى دارد و آنها در زمین گردش مى كنند تا خدمتكارى محمد و آل محمد را بكنند. 23

فاطمه علیها السلام یكى از دورركن على علیه السلام

رسول خدا (صلى الله علیه وآله) به حضرت على فرمود:
سلام بر تو اى پدر دو ریحانه ! به زودى دو ركن تو از بین مى روند و خداوند خود كمبود مرا براى تو جبران مى نماید. بعد از رحلت رسول خدا (صلى الله علیه وآله) على علیه السلام فرمود: این یكى از دور كن بود. بعد از آنكه فاطمه علیها السلام از دنیا رفت ، فرمود: این ركن دیگر بود. 24

مفاخره بین فاطمه علیها السلام و على علیه السلام

از ابن عباس روایت شده كه : رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) بر على و فاطمه علیها السلام وارد شدند، در حالى كه آن دو بزرگوار مى خندیدند. وقتى كه چشم آنان به پیامبر (صلى الله علیه وآله) افتاد ساكت شدند، پیامبر اكرم (صلی الله علیه واله) به آنان فرمودند: شما را چه شده ، مى خندیدید اما با دیدن ساكت شدید؟ فاطمه علیها السلام زودتر جواب داد: پدر جان ! على مى گوید: پیامبر مرا بیش از تو دوست مى دارد و من مى گویم : پیامبر مرا بیشتر از تو دوست دارد. رسول خدا تبسم نمود و فرمودند: دخترم ! تو شیرینى فرزندى براى من دارى (یعنى نسل من از تو است ) اما على براى من عزیزتر از تو است . 25

مفاخره اى دیگر

ابن شاذان قمى روایت مى كند كه یك روز على علیه السلام با همسر گرامیش حضرت فاطمه علیها السلام در بین خرما خوردن به مفاخره پرداختند.
على علیه السلام فرمود: اى فاطمه ! رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) مرا از تو بیشتر دوست مى دارد. حضرت زهرا علیها السلام گفت : واعجبا ! من دختر اویم ، من نور دیده پیغمبرم ، من یگانه دختر باقى مانده او هستم .
على علیه السلام فرمود: اگر سخن مرا باور نمى كنى بیا با هم خدمت پیغمبر (صلى الله علیه وآله) برویم .
على و فاطمه علیها السلام با هم خدمت پیامبر (صلى الله علیه وآله) رسیدند. فاطمه علیها السلام پیشدستى كرده و گفت : اى رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) كدامیك از ما دو نفر نزد شما محبوبتریم ، من یا على ؟
رسول خدا فرمود:
انت احب و على اعزمنك تو به من محبوبترى ، و على از تو براى من عزیزتر است ..
على علیه السلام فرمود: نگفتم كه پیغمبر مرا بیشتر از تو دوست دارد. من كسى هستم كه در خانه خدا متولد شدم .
فاطمه : من دختر خدیجه كبرى هستم .
على : من كسى هستم كه بلندى پرچم اسلام به دست من بوده .
فاطمه : من دختر كسى هستم كه تا مقام دنى فتدلى رفت و به مقام قرب قاب قوسین او ادنى رسید.
على : من كسى هستم كه جبرئیل خدمت من كرده .
فاطمه : من كسى هستم كه خطبه ام را در آسمان راحیل خوانده است و خدمتگزارانم فرشتگان مى باشند.
على : من كسى هستم كه مولدم خانه خداست .
فاطمه : من كسى هستم كه عقدم در آسمانها بسته شده .
على : من صالحترین بندگان خدا هستم .
فاطمه : من دختر خاتم النبیین هستم .
على : من آنم كه نامم على از نام خداى على مشتق شده .
فاطمه : من آنم كه نامم فاطمه از فاطر مشتق گشته است .
على : من سرچشمه علوم و معارف دینم .
فاطمه : من محور گردش چرخ نجات راغبین هستم .
على : من آنم كه به نام من آدم توبه كرد.
فاطمه : من آنم كه توبه او به واسطه من قبول شد.
على : من تقسیم كننده بهشت و دوزخم .
فاطمه : من دختر محمد مختارم .
على : من بهترین رهروان جهانم .
فاطمه : من بهترین زنانم ...
آنگاه فاطمه علیها السلام به پدر عرض كرد: یا رسول الله ! مرا حمایت نمى كنى ، بر پسر عمت مرا تنها مى گذارى ؟
على فرمود: یا فاطمه من از محمد به منزله نفس او هستم . فاطمه گفت : من گوشت و پوست و خون او هستم ...
در این موقع رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) فرمود: فاطمة قومى ؛ دخترجان برخیز سر پسر عمت را ببوس كه جبرائیل و میكائیل و اسرافیل و عزرائیل با چهار هزار ملك ، براى حمایت پسر عمت آمده اند.
فاطمه علیها السلام بر خواست سر شوهرش را بوسید و گفت :
یا ابا الحسن بحق رسول الله معذرة الى الله عزو جل و الیك ولى ابن عمك اى ابا الحسن ! به حق رسول خدا از خداوند عزوجل و از تو و پسر عمویت پوزش مى طلبم .
و امیرالمؤ منین نیز دست فاطمه علیها السلام را بوسید. 26

عشق و علاقه به شوهر

شیخ مفید در كتاب الارشاد نقل مى كند:
هنگامى كه در سال هشتم هجرت ، پیامبر (صلى الله علیه وآله ) حضرت على علیه السلام را در ماجراى جنگ ذات السلال به سوى بیابان و ریگزار یابس براى سركوبى دشمن فرستاد، روایت شده كه : حضرت على علیه السلام عصابة (دستمال ) مخصوصى داست ، هرگاه به جنگ بسیار سخت مى روفت آن عصابة را به سر مى بست . در این سفر هم به نزد فاطمه علیها السلام آمد و آن عصابة را طلبید.
فاطمه علیها السلام گفت : كجا مى روید؟ مگر پدرم مى خواهد ترا به كجا بفرستد؟ حضرت على علیه السلام فرمود: به سوى بیابان ریگزار مى روم .
حضرت فاطمه علیها السلام از خطر این سفر، و مهر و محبتى كه به على داشت گریان شد. در همین هنگام پیامبر (صلى الله علیه وآله ) به خانه فاطمه علیها السلام آمد و به فاطمه فرمود: چرا گریه مى كنى ؟ آیا مى ترسى كه شوهرت كشته شود؟ نه ، انشاء الله كشته نمى شود.
على علیه السلام به پیامبر (صلى الله علیه وآله ) عرض كرد: اى رسول خدا آیا نمى خواهى كشته شوم و به بهشت بروم ؟ 27

ساده زیستى

سلمان فارسى مى گوید:
روزى حضرت فاطمه علیهم السلام را دیدم كه چادرى وصله دار بر سر داشت ، در شگفتى ماندم و گفتم : عجبا دختران پادشاهان ایران و روم بر كرسیهاى طلایى مى نشینند و پارچه هاى زر بافت به تن مى كنند و این دختر رسول خداست نه چادرهاى گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهاى زیبا فاطمه علیه اسلام پاسخ داد: اى سلمان خداوند بزرگ ، لباسهاى زینتى و تختهاى طلایى را براى ما، در روز قیامت ذخیره كرده است .
حضرت سپس به خدمت پدر گرامیش رفت و شگفتى سلمان را مطرح كرد و گفت : اى رسول خدا، سلمان از سادگى لباس من تعجب نمود ، سوگند به خدایى كه تو را مبعوث فرمود: مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندى است كه روزها بر روى آن شترمان علف مى خورد و شبها بر روى آن مى خوابیم و بالش ما چرمى است كه از لیف خرما پر شده است .28
در خانه فاطمه علیها السلام محل دعاى پیامبر (صلى الله علیه وآله)
پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله ) هر سپیده دمت بر در خانه على و فاطمه علیها السلام مى ایستاد و به خداوند عرض مى كرد :
الحمدلله المحسن المجمل المنعم المفضل الذى بنعمته تتم الصالحات سمیع سامع بحمد الله و نعمه و حسن بلاوه عندنا نعوذ بالله من النار نعوذ بالله من صباح النار نعوذ بالله من مساء النار الصلوة ...
حمد مخصوص آن خداى محسن و نیكوئى است كه فضیلت بخش و به نعمت خود، اعمال صالحه را تمام كرده ، سمیع است و سامع ، حمد خدا و نعمت او و حسن آزمایش او بر ما، پناه مى برم به خدا از دوزخ ، پناه مى برم به خدا از بامداد دوزخ ، پناه مى برم به خدا از شام دوزخ ، رحمت بر شما باد، اى اهل بیت ، همانا خداوند خواسته پلیدى را از شما ببرد اى اهل بیت ، و به خوبى شما را پاكیزه كند.29

خانه فاطمه علیهما السلام بهترین خانه ها

در حدیث است كه رسول خدا علیها السلام وقتى كه آیه مباركه
فى بیوت اذن الله ترفع و یدكرفیها اسمه
در خانه هایى كه خدا فرمان داده رفعت یابد و نام خدا در آن ها ذكر شود.30
را تلاوت فرمود: مردى از جاى خود بلند شد و عرض كرد:
اى بیوت هذا یا رسول الله ؟؛ اى رسول خدا آن خانه كدامند؟
پیامبر (صلى الله علیه وآله ) فرمود:
بیوت الانیباء؛ خانه هاى پیامبران است .ابوبكر از جاى بلند شد عرض كرد: یا رسول الله ، در حالى كه اشاره به خانه على و فاطمه علیها السلام مى كرد
هذا البیت منها؟؛ این خانه از آن خانه هاست .
پیامبر فرمود:
نعم من افضلها؛ آرى این خانه از بهترین آن خانه هاست ؟. 31

مدارا و مهربانى با همسر

رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) چند روز بعد از عروسى حضرت فاطمه علیها السلام به دیدار آنها رفت . از على علیه السلام خواست تا چند لحظه از اتاق بیرون رود، پس از فاطمه علیها السلام پرسید: دخترم ! همسرت را چگونه یافتى ؟ عرض كرد: پدرجان ، خدا بهترین مردان را نصیب من كرده ، لكن زنان قریش كه به دیدنم آمدند به جاى تبریك ، عقده اى بر دلم نهادند و گفتند: پدرت تو را به مردى فقیر و تهیدست كابین بسته ، با اینكه ثروتمندان و رجال بزرگى خواستگار تو بودند.
رسول خدا (صلى الله علیه وآله ) دخترش را دلدارى داد و فرمود: نور دیده ام ! پدر و شوهر تو فقیر نیستند، به خدا سوگند. گنجهاى زمین را بر من عرضه داشتند، ولى من نعمتهاى اخروى را بر ثروت و مال دنیا ترجیح دادم . عزیزم ! من براى تو همسرى برگزیدم كه از همه زودتر اسلام آورد او از حیث علم و دانش و عقل بر تمام مردم برترى دارد. خدا در بین بشر، من و شوهرت را برگزید. تو همسر خوبى دارى ، قدرش را بدان و از فرمانش سرپیچى نكن .
سپس على علیه السلام را خواند و فرمود: با همسرت مدارا و مهربانى كن . بدان كه فاطمه علیها السلام پاره تن من است . هر كس او را آزاد كند مرا اذیت كرده و هر كس او را خشنود كند مرا خشنود كرده است . 32

على جان ! خانه ، خانه توست

چون حضرت زهراء علیها السلام مریض شد، ابوبكر و عمر براى عیادت آمدند، اما حضرت زهرا علیها السلام به آن دو اجازه ملاقات نداد. ابوبكر كه نتوانست با فاطمه علیها السلام ملاقات كند و رضایت او را بداست آورد، گفت : به خدا قسم زیر سقف دیوار نمى خوابم تا رضایت فاطمه علیها السلام را بدست آورم .
آن دو نزد على علیه السلام رفتند و گفتند: ما براى عیادت فاطمه علیها السلام رفتیم ، اما به ما اجازه عیادت نداد، شما او را راضى كنید تا به خدمت او برویم و از او دلجوئى كنیم . على علیه السلام فرمود: بسیار خوب ، من با فاطمه علیها السلام صحبت مى كنم . به منزل رفت و از دختر پیغمبر براى ورود آن دو اجازه خواست . حضرت زهرا علیها السلام گفت : به خدا سوگند كه هرگز با آنها سخن نخواهم گفت تا خدمت پدرم برسم و جریان كار آنها را بازگویم . على علیه السلام فرمود: آنها مرا واسطه و شفیع قرار دادند. حضرت فاطمه علیها السلام عرض كرد: على جان ! خانه ، خانه توست . زنان تابع مردانند و من مخالفت تو نمى كنم ، هر كه را خواهى اجازه فرماى .
آن دو وارد خانه شدند و در برابر بستر فاطمه علیها السلام نشستند و سلام كردند. فاطمه علیها السلام روى از آنها گردانید و با آنها سخن نگفت . آنها گفتند: ما براى رضاى خاطر تو آمده ایم كه ما را ببخشى و از تقصیر ما درگذرى .
حضرت فاطمه علیها السلام روى به على علیه السلام كرده و فرمود: من از آنها یك سؤ الى دارم و خدا را شاهد مى گیرم كه حقیقت را بگویند. فرمود: آیا فراموش كردید كه رسول خدا فرمود: فاطمه پاره تن من است . او از من و من از او هستم . هر كس او را آزار دهد مرا آزرده است و هر كس مرابیازارد خدا را آزرده است و كسى كه پس از من او را بیازارد چنان است كه در حضور من او را آزرده باشد و هر كه در زندگى من او را اذیت كند مثل آن است كه در مرگ من او را اذیت كرده است ؟
هر دو حرفهاى حضرت فاطمه علیها السلام را تصدیق كردند. وقتى حضرت فاطمه علیها السلام از آن دو اقرار گرفت ، سربلند كرد و فرمود: پروردگار ! تو شاهد باشد، شما هم اى حاضرین شاهد باشید كه ابوبكر و عمر مرا اذیت كردند. سپس ؛ دوباره از آنان روى گردانید و فرمود: به حق پدرم با شما دیگر سخن نگویم تا خدا را ملاقات كنم و شكایت شما را به داورى عدل الهى تقدیم نمایم . ابوبكر از حرفهاى حضرت فاطمه علیها السلام به شدت متاءثر و گفت : كاش مادرم مرا به دنیا نیاورده بود تا دختر پیامبر (صلى الله علیه وآله ) از من ناراضى نباشد. عمر به او گفت : عجب است از مردم كه زمام امور را به دست تو داده اند كه براى خشم زنى جزع مى كنى و به رضاى زنى شاد مى گردى . این را گفت و هر دو برخاستند و رفتند.

خانه فاطمه علیهاالسلام پرورشگاه زبدگان اولاد آدم

امام خمینى (ره ) سلاله پاك زهراء اطهر (سلام الله علیها ) در پیامى فرمود:
زنى كه در حجره اى كوچك و خانه اى محقر، انسانهایى را تربیت كرد كه نورشان از بسیط خاك تا آن سوى افلاك و از عالم ملك تا آن سوى ملكوت اعلى مى درخشد.
صلوات و سلام خداوند بر این حجره محقر كه جلوه گاه نور عظمت الهى و پرورشگاه زبدگان اولاد آدم است . 33

پی نوشت ها

1- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 429. به نقل از تفسیر الامام ، ص 334 و 330
2- بحار، ج 43، ص 77
3- احقاق الحق ، ج 10، ص 321 - 320 بحارالانوار، ج 43، ص 72
4- بحار، ج 43، ص 77
5- فاطمة الزهراء من المهد الى الحد، ص 226.
6- محجة البضاء، ج 4، ص 208
7- نهج الحیاة ، ص 19 / به نقل از: بحارالانوار ج 41 ص 46 و امالى صدوقى ، حدیث 10، ص ‍ 379
8- تفسیر كشاف ، ج 3، ص 297 / مجمع البیان ، ج 10، ص 404 / تفسیر كشف الاسرار، ج 10 ص ‍ 320
9- حق تعالى در قیامت آن قدر به تو خواهد داد كه راضى شوى .
10- متنهى الامال ، ج 1، ص 294
11 بحار، ج 43، ص 123 / كشف الغمه ، ج 1، ص 363،
12- بحارالانوار، ج /43، ص 81
13- كشف الاسرار، ج 1.
14- مناقب ابن مغازلى شافعى ، ص 367
15- ریاحین الشریعه ، ج 1 ص 142
16- ضحى / 10
17- فاطمة زهرا شادمانى دل پیامبر، ص 154. به نقل از احقاق الحق ، ج 19، ص 151 - 150
18- فرهنگ فاطمیه ، ص 111 - 112
19- مناقب ابن شهر آشوب ج 3، ص 387 / الخرائج راوندى ج 2 ص 537 / منتهى
20- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 406 / به نقل از: عوالم المعارف ، ج 11، ص 228
21- فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر (صلى الله علیه وآله )، ص 271
22- انعام / 124. خداوند بهتر مى داند رسالتش را كجا قرار دهد.
23- بحارالانوار: ج 43، ص 28 / ریاحین الشریعه : ص 127 - 126
24- فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر: ص 78 / به نقل از ذخائر العقبى : ص 56
25- فرهنگ فاطمیه ، ص 191
26- فاطمه زهراء شادمانى دل پیامبر، ص 411 / به نقل از فضائل ، ابن شاذان : ص 83- 80
27- رنجها و فریادهاى فاطمه علیها السلام / ترجمه بیت الاحزان : ص 24
28- فرهنگ سخنان فاطمه زهرا: ص 139.
29- امالى صدوق .
30- نور 36.
31- فاطمه زهراء برتر از زیبائیها، ص 270 / به نقل از ناسخ التواریخ .
32- فاطمه زهرا علیها السلام بانوى نمونه اسلام : ص 68
33- صحیفه نور: ج 16، ص 125

منبع:الگوی رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها

---

یكى از عوامل اساسى در تكامل انسان عنصر «اسوه‏» است.
به یقین ارائه تعریف جامعى از اسوه در همه موضوعات مربوط به حیات مادى و معنوى بشر كه بتواند با برقرارى اعتدال بین نیازها و استعدادهاى انسانى، آنها را در حد طاقت‏بشرى به كمال لایق خود برساند، بدون هدایت وحى، توفیق بایسته را نخواهد یافت.
زیرا براى دست‏یابى به الگوى مذكور باید خود جستجوگر انسان و ابعاد شخصیت انسانى را بشناسد، به تمامى حقائق وجودى او و راه كمال و ایجاد اعتدال بین قواى او به درستى پى برده باشد، سپس فرد و یا افرادى را كه در تمامى آن ابعاد، خویش را تا نقطه كمال رسانیده باشند، بشناسد و آن گاه با اسوه قرار دادن آنها، خود در این طریق راه بپیماید.
از مسائل ضرورى در همه دورانها به خصوص امروزه غیر ممكن بودن این امر است.
بنابراین یافتن اسوه انسانى جز از راه هدایت الهى ممكن نیست، زیرا خداوندى كه خود آفریدگار انسان است، بهتر از هر كس به احتیاجات و قابلیتهاى مصنوع خویش آگاه است و درباره او فرموده است: «الا یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر». آیا او نسبت‏به مخلوق خود آگاه نیست؟ او دانا به لطائف امور و آگاه است. (1)
او مى‏داند كه هر كس در چه مرحله‏اى از مراتب كمال بشرى قرار دارد در این باره در قرآن كریم فرمود: «الله اعلم یث‏یجعل رسالته ...» خداوند داناترین موجود به جایگاه شایسته اعطاى رسالت‏خویش است. (2)
همان طور كه معرفى نمونه‏ها بدون استمداد از وحى ممكن نیست، توصیف اشخاص نیز جداى از وحى براى افراد انسان در غایت دشوارى و گاه ناممكن است. به این دلیل با نگاهى به زمانهاى گذشته مى‏توان به این نتیجه رسید; آنها كه خواسته‏اند درباره اسوه‏هاى الهى به داورى بنشینند، در حق آنان ستم روا داشته، از مقام و مرتبه‏اى كه حائز آن بودند چشم پوشیدند و از بازگو كردنش لب فرو بستند و یا در دام غلو و زیاده‏انگارى گرفتار شدند و به آنان مقام الوهیت دادند.
بر همین اساس، ما كه فاطمه(س) را به عنوان «اسوه‏» براى نوع انسان بویژه زنان مى‏دانیم، این موضوع را از زبان وحى شنیدیم و از صراحت كلام رسول خدا گرفتیم.
آیات بسیارى از قرآن كریم درباره معرفى اهل بیت عصمت: از جمله حضرت فاطمه(س) نازل گردیده‏اند كه بحث درباره آنها خود باب دیگرى مى‏طلبد و منابع حدیثى شیعه و سنى مشحون از این گونه روایات است. در این باره كتابهاى مستقلى حتى به وسیله بزرگان اهل سنت تالیف شده است. (3)
بخارى در «صحیح‏» ضمن حدیث طولانى از عایشه چنین نقل مى‏كند: نبى گرامى‏6 به فاطمه(س) فرمود: «... یا فاطمه الا ترضین ان تكون سیدة نساء المؤمنین او سیدة نساء هذه الامة‏». آیا راضى نیستى كه سرور و بزرگ زنان مؤمن یا بانوان این امت‏باشى؟» (4)
در بیان خصوصیات آن حضرت نیز، كلام خداوند گویاترین و واقعى‏ترین معرف است و در این خصوص آیات سوره «هل اتى‏» برجسته‏ترین صفات را مطرح كرده است تا مؤمنانى كه در جستجوى كمال حقیقى و رسیدن به درجات عالى انسانى‏اند، با چشم دوختن به آن ارزشها خود را در مسیر آن قرار دهند.
خداوند در قرآن كریم مى‏فرماید: «... ان الابرار یشربون من كاس كان مزاجها كافورا عینا یشرب بها عباد الله یفجرونها تفجیرا. یوفون بالنذر و یخافون یوما كان شره مستطیرا. و یطعمون الطعام على حبه مسكینا و یتیما و اسیرا. انما نطعمكم لوجه الله لا نرید منكم جزاء و لا شكورا. انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا. فوقیهم الله شر ذالك الیوم و لقیهم نضرة و سرورا. و جزاهم بما صبروا جنة وحریرا.»
نیكان - در روز واپسین - از جامى پر از شراب پاك كه آب كافور به آن مخلوط است، مى‏نوشند و كافور چشمه‏اى در بهشت است كه بندگان خدا از آن مى‏آشامند و به هر سو كه بخواهند آن را به جریان مى‏اندازند. آنها به نذر خویش وفا كرده و از روزى كه سختى‏هاى آن همه‏گیر است مى‏ترسند.
با شدت احتیاجى كه به آذوقه خود دارند، آن را به مسكین و یتیم و اسیر مى‏بخشند، و زبان حالشان این است كه ما تنها به خاطر رضاى خدا به شما غذا دادیم و از شما هیچ انتظار پاداش عملى و زبانى نداریم و ما از پروردگارمان، در روزى كه شدت و محنت آن بسیار است، مى‏ترسیم.
پس خداوند آنان را از سختى آن روز ایمن ساخت و آثار رحمت و نعمت‏خویش را بر چهره‏ها و قلبهایشان نمودار كرد و در برابر صبرى كه كردند، بهشت و لباس بهشتى به آنان پاداش داد. (5)
پیروان اهل بیت عصمت: بر این اتفاق‏اند كه این آیات در شان عترت طاهر نازل شده است و این واقعه در كتابهاى حدیثى و تفسیرى شیعیان از قطعیات به شمار مى‏رود. گروهى از بزرگان اهل سنت نیز به این موضوع در كتب روایى و تفسیرى خود تصریح كرده‏اند. (6)
زمخشرى در تفسیر خود، از تفاسیر عمده اهل سنت، به نقل از ابن‏عباس درباره شان نزول این آیات مى‏گوید:
حضرت حسن و حسین(ع) مریض شدند رسول خدا(ص) به همراه عده‏اى از مردم كه با او بودند، از آن دو عیادت كردند. آنها به على(ع) پیشنهاد دادند براى شفاى فرزندان خود نذر كند. سپس آن بزرگوار و همسرش فاطمه(س) و فضه كه خدمتكار آنان بود، نذر كردند كه اگر آن دو سلامت‏خویش را بازیابند به شكرانه آن، سه روز روزه بگیرند. آن دو شفا یافتند. اهل بیت نیز تصمیم گرفتند تا به نذر خود وفا كنند در حالى كه دستشان از آذوقه تهى بود. بنابراین على(ع) از شمعون خیبرى، شخصى یهودى، به مقدار سه صاع (7) جو قرض گرفت. آنگاه حضرت فاطمه(س) یك صاع از آن را آرد كرده و پنج قرص نان به تعداد اشخاص منزل پخت. تا سفره پهن شد و آنها خواستند افطار كنند، شخص سائلى رسید و اظهار داشت: درود خدا بر شما اى خاندان پاك محمد(ص)، من از مسكینهاى مسلمانانم مرا اطعام كنید، خداى متعال از غذاى بهشت‏به شما عوض دهد.
آنان نیز آن شخص نیازمند را بر خویش ترجیح دادند و شب را در حالى كه جز با آب افطار نكردند، به صبح آوردند. روز بعد نیز روزه گرفتند حضرت فاطمه با صاع دیگرى از آرد، نان پخت. وقت افطار یتیمى از راه رسید و عرض حاجت كرد. این بار نیز آن یتیم را بر خود مقدم داشته و همگى غذاى خود را به او بخشیدند و با آب افطار كردند. روز سوم هنگام افطار اسیرى بر در خانه آمد و تقاضاى طعام كرد. آنان هم نان خود را به او دادند و بدین صورت اهل بیت پیامبر(ص) به نذر خود وفا كردند. روز بعد على(ع) دست دو فرزندش حسن و حسین‏8 را گرفت و نزد رسول خدا(ص) رفت. تا چشم مبارك آن حضرت به آنان كه از شدت گرسنگى بر خویش مى‏لرزیدند افتاد، فرمود: این حالى كه در شما مى‏بینم برایم بسیار سخت است. آنگاه حركت كرد و همراه آنها به نزد فاطمه(س) رفتند.
رسول‏خدا(ص) دخترش را دید كه در محراب عبادت ایستاده و مشغول راز و نیاز است و از بى‏غذایى شكم مباركش به پشتش چسبیده و چشمهایش به گودى فرو رفته است. آن حضرت از این حالت‏بسیار متاثر شد. در همان موقع جبرئیل(ع) نازل شد و آیات مذكور از سوره «هل اتى‏» را در شان خاندان پاك پیامبر برایش قرائت كرد و تبریك و هنیت‏خداوند را به خاطر داشتن چنین اهل بیتى به رسول‏الله(ص) رساند. (8)

فاطمه(س) اسوه بانوان مؤمن

امام شرف الدین عاملى معتقد بود: «علماء علم بیان و سایر سخن شناسان شكى در این ندارند كه جمع با الف و لام حقیقت در عموم است و در این هیچ اختلافى بین عرب نیست و روشن است كه لفظ «ابرار» در آیه كریمه جمع «بر» یا «بار» است و الف و لام بر آن وارد شده است و ظهور آن در شمول جاى تردید نیست و در عین حال این لفظ با وجود فراگیر بودن آن، تنها بر حضرت على و فاطمه و حسن و حسین اطلاق گردیده و این خود برهان بر این است كه آنان خلاصه برگزیدگان و كامل‏ترین نیكان و با فضیلت‏ترین خوبان‏اند و چه ستایشى بالاتر از این كلام خداوند مى‏توان یافت؟». (9)
خداوند متعال از بین تمامى ابرار تعدادى را گزینش كرد و آنان را كه كاملترین افراد بشر پس از رسول خدا(ص) هستند به عنوان مقتدا به جهانیان شناساند و شریفترین و لطیفترین حالات و اوصاف انسانى را كه در داستان، ایثار آنان تبلور یافت، به عنوان درسى آموزنده، راهى به سوى كمال، تفسیرى براى حیات، صحنه‏اى براى امتحان، اوجى براى پرواز، مظهرى براى شكوفایى و به بار نشستن قابلیتهاى انسان براى مؤمنان بازگو كرد و به این ترتیب بر آنان منت گذارد.
در این واقعه از دو بانوى پاك سخن به میان آمده است. اولین آنها حضرت فاطمه(س)، به عنوان اهل بیت و مقتدا و دیگرى فضه، به عنوان پیرو و دست پرورده خاندان عترت است. فضه آن چنان خویش را فانى در فاطمه(س) كرد و با او میثاقى جانانه و جاودانه بست كه خود را داوطلبانه در این صحنه پرشور ایثار و نوعدوستى شریك ساخت و به این نزلت‏بى‏بدیل دست‏یافت. صحنه پرافتخارى كه فضه آفرید براى كسانى كه به بهانه معصوم بودن ائمه و معمول بودن ما از پیروى آنان سرباز مى‏زنند، عذرى باقى نمى‏گذارد.
بخشى از صفاتى كه در این آیات و شان نزول آن به چشم مى‏خورد عبارتند از:

1 - توجه به خداى متعال و كمك خواستن از او

این جریان به بشر یاد مى‏دهد كه باید همواره رو به سوى او داشت و توجه به اسباب مادى نباید چشم بشر را محدودنگر كند، بلكه باید به سوى ماوراى دنیاى ماده نظر داشته باشد و به سر منشا هستى چشم بدوزد و در همه احوال، از جمله در گرفتاریها و شدائد، رو به جانب او آرد و رفع مصیبت و نیز شفاى مرض را از او بخواهد; در عین به كارگیرى اسباب، مسبب الاسباب و شفا دهنده واقعى را فقط خدا بداند و این چیزى است كه بشر فرو رفته در هوسها و شهوات و خو گرفته با ظواهر طبیعت، از فقدان آن رنج مى‏برد و در شعله‏هاى بى‏توجهى بدان مى‏سوزد.
در این میان اهمیت توجه به دو وسیله معنوى عمده یعنى «اصل نذر» و «روزه‏» كه قرآن كریم نیز بدان توصیه فرموده است (10) به خوبى مشهود است و كارآیى این دو وسیله براى برآمدن خواسته‏ها در نظر مؤمنان بر اثر تجربه‏هاى بى‏شمار كاملا آشكار است.

2 - وفا به پیمان

این صفت از باشكوه‏ترین جلوه‏هاى رفتارى انسانهاى كامل است كه در سایه آن تمامى ارزشها، اعمال تعهدات اجتماعى عملى مى‏شود و نهادهاى گوناگون آن شكل مى‏گیرد و بالاتر آن كه رابطه بین انسانها و خدا تحقق مى‏یابد; همچنان كه برخى گفته‏اند:
«وقتى افرادى بر سر پیمانى كه خویش بر خود واجب كرده‏اند این گونه وفادار باشد، چنین كسانى قطعا به پیمانهاى الهى وفادارتر خواهند ماند.» (11)

3- ایثار و گذشت

یكى از بزرگترین موانع در برابر رشد و تعالى انسانى و از غلیظترین حجابهاى ظلمانى در حوزه معرفت‏بشرى، حجاب خودخواهى و خودبینى است. نقطه مقابل آن ایثار است كه نه تنها شخص از خودبینى دست مى‏كشد بلكه با گذشت‏خود، تمام توجه‏اش را به همنوع خود معطوف مى‏كند و گوهر انسانى خود را آشكار مى‏سازد.
تا وقتى كه انفاق از زوائد زندگى باشد، خالى از شوائب خودنگرى نیست و نوعدوستى در آن حضور ندارد و یا بسیار كم‏رنگ است ولى آنگاه كه از مایحتاج و مال مورد علاقه باشد، محض نوعدوستى و دیگر خواهى است و به صراحت قرآن مجید (12) راه فلاح جز از این طریق میسر نیست.

4- اخلاق در عمل

قرآن كریم در بیان انگیزه اهل بیت از ایثار تنها عامل این حركت را كسب رضایت‏خدا معرفى مى‏كند و از این رو آنان با همه فشارى كه بر خود وارد كردند خیال انتظار هر گونه پاداش عملى و حتى زبانى و سپاسگزارى را از خود دور ساختند.

5- ترس از روز حساب

سختى‏ها و شرورى كه در عالم طبیعت هست، همانند شادى‏ها و رفاه آن نسبى، زودگذر، محدود، منطقه‏اى و جزئى است; بر خلاف شدائد قیامت كه فراگیر و كلى است‏به سراغ همه مى‏رود و دامن همه را مى‏گیرد و هیچ فردى را گریزى از آن نیست و لذا سزاوار است مردم در هر مقام و تیره و نژادى كه هستند، از آن هراسناك باشند مگر آنان كه بتوانند در پناه عمل خالص و كسب رضاى خداوند مامنى براى خود بسازند.

6- صبر و استقامت

خداوند متعال به اهل بیت رسول اكرم(ص) وعده نعمتهاى بى‏پایان بهشت را مى‏دهد و آن را پاداش صبر و مقاومت آنان معرفى مى‏كند این امر تاكید بر این است كه بهشت را براى هر كس كه باشد به بها مى‏دهند نه به بهانه.

7- عبادت و ثبات در آن

از برجسته‏ترین نكته‏هاى این داستان و از شكوهمندترین قله‏هاى رفیع این نمایش عظیم و پرافتخار انسانى، همان قسمت آخرین این واقعه است كه:«وقام فانطلق معهم فراى فاطمة فى محرابها قد التصق ظهرها ببطنها و غارت عیناه ...» پیامبر(ص) به همراه على(ع) و حسن و حسین(ع) به سوى خانه فاطمه آمدند. رسول خدا(ص) دید دخترش در محراب عبادت قرار گرفته در حالى كه شكمش به پشتش چسبیده و چشمان مباركش به گودى رفته است.
این قلم هیچ توضیحى را لازم نمى‏بیند ولى شما خواننده گرامى را به تامل هر چه بیشتر در این فراز دعوت مى‏كند.

پى‏نوشتها:

1- سوره ملك، آیه 14.
2- سوره انعام، آیه 124.
3- براى نمونه، ر. ك: شواهد التنزیل، حاكم حكانى از اعلام قرن پنجم; خصائص الوحى المبین، یحیى بن حسین بطریق، متوفى 600 هجرى; ما نزل من القرآن فى على(ع)، ابونعیم حافظ احمد بن عبدالله اصفهانى، متوفى 430.
4- صحیح بخارى، ج‏8، كتاب الاستیذان، چاپ بیروت، دارالقلم، ص‏412، باب‏693، حدیث 1158.
5- سوره انسان، آیات 5 تا13.
6- تفسیر كشاف، زمخشرى، دارالفكر، ج‏4، ص‏197; شواهد التنزیل، حاكم حكانى، ج‏2، ص‏393 -409; خصائص الوحى المبین، فصل 12، ص‏100; اسدالغابة، ج‏5، ص‏530 و غیر آن.
7- صاع: معادل چهار مد یا یك من تبریز یا سه كیلوگرم است; فرهنگ عمید، ج‏2، ص‏1350.
8- تفسیر كشاف، نشر دارالفكر، ج‏4، ص‏197.
9- الكلمة الغراء فى تفضیل الزهراء، ص‏39.
10- سوره بقره، آیه 45.
11- تفسیر كشاف، ج‏4، ص‏196; الكلمة الغراء فى تفضیل الزهراء، ص‏40.
12- سوره آل عمران، آیه 92.
منبع: ماهنامه كوثر

زندگى كوتاه زهراى مرضیه(س) بركات بى‏شمارى را به دنبال داشت، بركات معنویش سراسر تاریخ اسلامى را فرا گرفت، حكایت‏هاى پیامبر(ص) و ائمه اهل بیت(ع) از رفتار خداپسندانه‏اش بالاترین مدرسه انسان‏سازى آنان بود، مفسران ژرف‏اندیش در ذیل سوره كوثر، فاطمه(س) و فرزندانش را مصداق حقیقى كوثر - خیر كثیر - دانسته‏اند (1) ، كه خداوند آنها را به پیامبرش عنایت كرد پس نمى‏توان بركات وجودى فاطمه(س) را منحصر در امور معنوى تنها دانست، عملكرد و سیره پیامبرگونه‏اش در امور مادى و معنوى هر دو بركت را به دنبال داشت. او در باب صدقات و موقوفات برترین بانوى جهان بوده و هست، هر چه را مالك بوده بر اساس سیره پدر بزرگوارش تقدیم به فقراء و مستمندان مى‏نمود و علاوه بر كمك‏هاى مقطعى كمك‏هاى جاویدان و مستمرى - موقوفات و صدقات - داشته است.
علامه عالیمقدار مجلسى (ره) مى‏گوید:
سید بن‏طاووس(ره) رو به فرزندش نمود، گفت: پسرم، موقوفات و صدقات جده‏ات فاطمه زهرا(س) همانند العوالى - حیطان سبعه - و ... از اموالى بود كه رسول خدا(ص) آنها را بدون جنگ و درگیرى مالك گردید و كسى در آن شریك نبوده و ملك خالص آن حضرت شد و «فئ‏» محسوب شد. بعدا پیامبر خدا(ص) آنها را در زمان حیات خویش به دخترش به صورت هبه (بخشش) واگذار كرد. فاطمه(س) هم آنها را در راه خدا وقف نمود - غیر از فدك كه توضیحش خواهد آمد - و سپس «موقوف علیهم‏» - كسانى را كه مى‏توانند از آن موقوفات استفاده نمایند - مشخص كرد.
سپس سید بن‏طاووس(ره) اضافه كرد و گفت فرزندم: در ارزش آنها همین‏قدر بس كه بعضى از آن اموال سالانه بین 24000 تا 70000 درهم درآمد داشته است. (2)

اسامى صدقات صدیقه طاهره(س)

الف) ام‏العیال: چشمه‏اى است كه به بركت آن روستایى بزرگ در كنارش ساخته شده، این روستا در نزدیكى قلعه‏هاى «آرة‏» كه بین راه مكه و مدینه است واقع شده، در آن روزگار بیش از 20000 نخل خرما داشته است و امروز هم در آنجا میوه‏هاى مختلف مانند لیمو، انگور، موز به عمل مى‏آید، ام‏العیال در یكصد و هفتاد كیلومترى مدینه منوره و پنجاه و شش كیلومترى شرق «سقیا» قرار دارد. (3)
عرام بن‏اصبغ سلمى كه شخصى مورد اطمینان است و در سال‏هاى 275 هجرى قمرى زندگى مى‏كرده و در شناسایى منطقه «تهامه‏» از خبرگى ویژه‏اى برخوردار بود (4) مى‏گوید: ام‏العیال قریة صدقة فاطمة الزهراء بنت رسول الله (صلى الله علیه و آله); روستاى ام‏العیال صدقه و موقوفه فاطمه زهرا(س) دختر رسول خدا(ص) است. (5)
امروز هم فرزندان فاطمه(س) از آن بهره مى‏گیرند.
این چشمه و این سرزمین از سوى صدیقه طاهره(س) بر سادات حسینى وقف گردیده است. (6)
چه بسا وقف بر سادات حسینى از آن جهت‏بوده كه بنا بر پیش‏بینى فاطمه(س) امامت در نسل و فرزندان حسین بن‏على - علیهما السلام - استمرار پیدا مى‏كرده و از سوى دیگر بعد از شهادت ابا عبدالله الحسین(ع) فرزندان آن حضرت بیشتر مورد غضب و ناخوشایندى حاكمان بنى‏امیه واقع مى‏شدند و نیاز به یك پشتوانه مالى خاص داشتند. از این رو «ام‏العیال‏» را وقف سادات حسینى مى‏نماید و در بین مسلمانان روشن و مسلم است كه اموال موقوفه باید صرف «موقوف علیهم‏» گردد.
سمهودى نیز مى‏نویسد: ام‏العیال، چشمه‏اى است كه متعلق به فاطمه زهرا(س) بوده سپس آن را وقف نمود. توسط این چشمه بیش از بیست هزار نخل آبیارى مى‏گردیده و جعفر بن‏طلحة بن عبیدالله تیمى دویست‏هزار دینار جهت احیاء آن و اطراف آن صرف كرده است. (7)
ب: دیگر موقوفات صدیقه طاهره در وصیت‏نامه‏اش به على بن‏ابیطالب(ع) چنین آمده است: ابوبصیر مى‏گوید: امام محمد باقر(ع) فرمود: آیا وصیت‏نامه مادرم فاطمه(س) را در این مورد بخوانم؟ ما تقاضا و درخواست نمودیم كه قرائت كند. حضرت ظرف كوچك (و یا زنبیلى) را بیرون آورد و نوشته‏اى را از آن میان به دست گرفت و چنین قرائت كرد:
«بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما اوصت‏به فاطمة بنت محمد رسول الله - صلى الله علیه و آله - اوصت‏بحوائطها السبعة، العواف و الدلال و البرقة و المیثب و الحسنى و الصافیة و ما لام ابراهیم الى على بن‏ابى‏طالب فان مضى على فالى الحسن فان مضى الحسن فالى الحسین فان مضى الحسین فالى الاكبر من ولدى. شهد الله على ذلك و المقداد بن الاسود و الزبیر بن عوام و كتب على بن ابى‏طالب - علیه السلام -»; (8) این وصیت‏نامه‏اى است كه فاطمه زهرا(س) دختر محمد پیامبر خدا(ص) بدان وصیت نمود. در آن وصیت نمود كه زمین‏ها و باغ‏هاى دیوار شده هفت گانه: العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنى، الصافیه و مشربه ام ابراهیم، در اختیار على بن‏ابى‏طالب(ع) است و چنانچه على(ع) از دنیا رفت در اختیار فرزندم حسن بن‏على - علیهما السلام - قرار مى‏گیرد و چنانچه او از دنیا رفت در اختیار فرزند دیگرم حسین بن‏على - علیهما السلام - خواهد بود و بعد از او در اختیار بزرگترین فرزندانم قرار خواهد گرفت. گواهى مى‏دهد بر این وصیت‏نامه خداوند متعال و سپس افرادى همانند مقداد بن‏اسود كندى و زبیر بن‏عوام. كه وصیت‏نامه توسط امیرمؤمنان على بن‏ابیطالب [علیه‏السلام] نوشته شد.
همانند روایت فوق با اندكى اختلاف از امام صادق و امام رضا - علیهما السلام - نقل گردیده و مضمون گذشته را مورد تاكید قرار داده‏اند.
سمهودى در باره باغ‏هاى هفتگانه به نقل از واقدى گفته است: مخیریق در میان یهود بنى‏نضیر عالم اندیشمند و متعهدى بود كه ایمان به پیامبر خدا(ص) آورد سپس اموالش را در اختیار آن حضرت قرار داد و این اموال همان باغ‏هاى دیوار كشیده هفتگانه بوده است. و همچنین از محمد بن‏كعب نقل كرده كه: كه این اموال متعلق به مخیریق یهودى بوده، چون جنگ «احد» فرا رسید رو به دیگر یهودیان كرد و گفت: چرا محمد - (صلى الله علیه و آله) - را یارى نمى‏كنید؟ سوگند به خدا همه شما مى‏دانید كه یارى دادن به او وظیفه و تكلیف همه شماها است. جواب دادند:
امروز شنبه است [روز عبادت و تعطیلى است]مخیریق گفت: شما از وظیفه فرار مى‏كنید شنبه یعنى چه؟! سپس خود شمشیر بر گرفت و همراه با رسول گرامى اسلام با دشمنان آن حضرت جنگید تا سخت مجروح گردید و چون در بستر افتاد چنین وصیت كرد:
«اموالى الى محمد یضعها حیث‏یشاء; دارائى‏هاى من در اختیار محمد(ص) خواهد بود هر كجا مى‏خواهد و صلاح مى‏داند مصرف كند.» (9)
رسول خدا در سال هفتم هجرت اموال مخیریق را جزء صدقات قرار داد (10) ولكن امام رضا(ع) فرمود: رسول خدا آن‏ها را وقف بر فاطمه نمود، و سپس فاطمه آنها را بر بنى‏هاشم و بنى‏المطلب وقف نموده است. (11)

باغ‏هاى هفتگانه موقوفه فاطمه(س)

«حیطان سبعه‏» همان باغ‏ها و مزارع هفت‏گانه‏اى است كه اطراف آن دیوار كشیده شده بود و بیشتر آنها در منطقه «العوالى‏» و شرق مدینه منوره واقع شده بود.
1- العواف: بعضى آن را - الاعواف - دانسته‏اند و لكن ابن‏شبه مى‏گوید صحیح در نزد من «العواف‏» است، و آن جایگاه وسیعى است در نزدیكى شهر مدینه كه مردم آن اموال خویش - گوسفندان و شتران و ... - را در آن جا نگهدارى مى‏كردند، این وادى از سرچشمه «مهزور» آبیارى مى‏گردید. (12)
ابو غسان گفته است: الاعواف جزء معروف بالعالیة (13) ; اعواف; قطعه زمین شناخته شده‏اى است كه در منطقه باب العوالى واقع شده است.
2 - الصافیة: این باغ در قسمت‏شرقى مدینه واقع شده و به قطعه «زهیره‏» (14) معروف است این مكان از جمله اموالى بود كه از یهود بنى قریظه بدست آمد و چون هیچگونه درگیرى وجود نداشت جزء اموال خالص پیامبر خدا(ص) محسوب شد و كسى در آن سهمى نداشت. پیامبر آن را به دخترش فاطمه(س) واگذار كرد او هم آن را وقف نمود.
3 - الدلال: قطعه زمینى بود كه در قسمت‏شرقى مدینه قبل از صافیه واقع شده، آن را بنى‏ثعلب یهود مالك بودند، امام باقر(ع) فرمود: دلال متعلق به یك زن یهودى از بنى‏نضیر بود كه سلمان(ره) در نزد او در بردگى بسر مى‏برد، آن زن طى قراردادى با سلمان بنا را بر این گذاشتند كه سلمان آن سرزمین احیا كند و درختكارى نماید سپس آن زن مسلمان را آزاد نماید، رسول خدا(ص) از این پیمان و قرارداد آگاه شد، به نزد مسلمان در محل كاشتن درختها آمد و به او كمك كرد و در مدت كوتاهى درختان بزرگ شدند و به ثمر نشستند، پس از مدتى كه اسلام قدرت پیدا كرد. آن سرزمین به عنوان غنیمت - فئ - به تصرف پیامبر خدا درآمد،پیامبر(ص) آن را به دخترش فاطمه داد. فاطمه(س) هم آن را وقف در راه خدا نمود. (16) و بعضى محدثان از «الدلال‏» تعبیر به «الكلاب‏» كرده‏اند و گفته‏اند: آن نهر آب مورد توجهى بود كه در مدینه جارى مى‏گشت و مردم از آن بهره مى‏بردند.
4 - برقه: این باغ در قبله مدینه به سمت مشرق قرار گرفته بود، قبلا از اموال یهود بنى‏قریظه محسوب مى‏گردید لكن بعد از اینكه به دست رسول خدا(ص) افتاد سلمان(ره) در آن درختكارى كرد و بعد هم به فاطمه واگذار شد كه آن حضرت آن را وقف بر بنى‏هاشم و بنى‏المطلب نمود. (17)
5 - المیثب: جایش معین نیست و لكن جزء عنائمى است كه بدون جدال به دست پیامبر(ص) افتاد، او هم آن را به دختر خویش داد و بعد هم فاطمه(س) وقفش نمود، بكرى مى‏گویند: از موقوفات عام رسول خدا(ص) است. (18)
6 - حسنى: موضعى است كه در نزدیكى «الدلال‏» واقع شده و مشهور به «الحسینیات‏» مى‏باشد، این محل از وادى «مهزور» آبیارى مى‏گردد. (19)
7 - مشربه ام ابراهیم: در آخر باب العوالى مدینه منوره، بستانى است كه چون ام‏ابراهیم - ماریه قبطیه - همسر رسول خدا(ص) را در آنجا درد زایمان عارض شد، دستش را به چوبى گرفته بود كه بعد از لحظاتى فرزندش «ابراهیم‏» به دنیا آمد بدین جهت مشربه ام‏ابراهیم نام گرفت این بستان در نزدیكى مدارس یهودى آن روز قرار داشت و درختان آن بستان از وادى «مهزور» آبیارى مى‏گردید. (20)
مشربه به اطاق مسكونى اطلاق مى‏شود، پیامبر خدا(ص) ماریه قبطیه را آنجا سكونت داده بود. (21

آیا فدك جزء موقوفات بوده یا نه؟

در باره فدك توجه به دو مطلب حائز اهمیت است: اولا: فدك در 140 كیلومترى مدینه منوره واقع شده و بعضى مانند یاقوت حموى فاصله بین فدك و مدینه منوره را دو تا سه روز دانسته‏اند و فدك را غیر از حیطان سبعه مى‏دانند زیرا حیطان سبعه همگى در اطراف مدینه بوده و تملیك آن‏ها توسط مخریق در سال دوم و سوم هجرت بعد از غزوه احد بوده و آنها را به رسول خدا(ص) واگذار نموده. و حدود و جایگاه آن هم معین شده همان طورى كه گذشت.
فدك را كسى جزء صدقات و موقوفات آن حضرت ندانسته‏اند بلكه بر اساس كلام فاطمه(س) فدك ملك طلق او بوده و نیز خلفاء بنى‏امیه و بنى‏عباس هم كه در بعضى از مقاطع تاریخى به فرزندان فاطمه(س) واگذار كردند آن را میراث آن حضرت دانستند.
در نامه مامون عباسى به هنگام واگذارى فدك به فرزندان فاطمه(س) خطاب به فرماندار مدینه (قثم بن جعفر) نوشت:
انه كان رسول الله(ص) اعطى ابنته فاطمة(س) فدك و تصدق علیها بها و ان ذلك كان امرا ظاهرا معروفا عند آله - علیه الصلاة و السلام - ثم لم تزل فاطمة تدعى منه بما هى اولى من صدق علیه. و انه قد راى ردها الى ورثتها و تسلیمها الى محمد بن‏یحیى بن‏الحسین زید بن‏على بن‏الحسین بن‏على ابى‏طالب [علیه السلام] و محمد بن‏عبدالله بن‏الحسین بن‏على بن‏الحسین بن‏على بن‏ابى‏طالب - رضى الله عنهم - لیقوموا بها لاهلها. (22)
همانا رسول خدا(ص) فدك را به دخترش «فاطمه‏»(س) بخشید و بر او روا داشت، این مطلب در نزد اهل بیت رسول خدا(ص) روشن و آشكار است‏بعد همچنان فاطمه(س) مدعى آن بود كه فرمایش آن بانو سزاوارتر به تصدیق و قبول است، پس مصلحت در این است كه فدك به ورثه فاطمه(س) بازگردانده شود و به محمد بن‏یحیى و محمد بن‏عبدالله نوه‏هاى على بن‏الحسین[علیه‏السلام] واگذار كنید تا آنها به اهلش برسانند.

پى‏نوشتها:

1- التفسیر الكبیر، فخر رازى، ج 32، ص 124; مجمع البیان، ج 10، ص‏549.
2- سفینة البحار، شیخ عباس قمى، ج‏7، ص 45; بحارالانوار، ج‏29، ص‏123، ح 5.
3- معجم معالم الحجاز، عاتق بن‏غیث‏بلادى، ج 1، ص 21.
4- اعلام زركلى، ج 4، ص‏223.
5- معجم معالم الحجاز، ج‏6، ص 194.
6- عمدة الاخبار فى مدینة المختار، احمد بن‏عبدالحمید عباسى، ص 241.
7- وفاء الوفا باخبار دار المصطفى، ج 4، ص 1130.
- فروع كافى، ج‏7، ص 48، ح 5; بحارالانوار، ج‏43، ص‏235،ح‏1.
9- وفاء الوفا، ج‏3، ص 990 و 825.
10- تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج‏3، ص‏173 - 175.
11- فروع كافى، ج‏7، ص‏47 و 48، ح 1 - 4.
12- تاریخ المدینة المنوره، ج 1، ص 174.
13- بحارالانوار، ج 22، ص‏299.
14- همان.
15- تاریخ المدینة المنوره، ج 1، ص 174; بحارالانوار، ج‏22،ص‏299.
16- بحارالانوار، ج 22، ص 300.
17- همان.
18- معجم معالم الحجاز، ج 8، ص‏309.
19- وفاءالوفا، ج 4، ص 1291.
20- تاریخ المدینة المنورة، ج 1، ص‏173; بحارالانوار، ج 22، ص‏299; وفاءالوفا، ج 4، ص 1291.
21- همان.
22- معجم معالم الحجاز، عاتق بن‏غیث البلادى، ج‏7، ص‏7 -26.

منبع: ماهنامه كوثر

پیوند قرآن و عترت بر اساس حدیث متواتر ثقلین، پیوندى عمیق و جاودانه است، كه صد البته ادراك مقامات بلند غیبى، معنوى و عرفانى آنها اگر ممتنع نباشد براى فهم ما فوق طاقت و بسیار مشكل مى‏باشد (1) ; در حقیقت، آنان دریاى ژرف‏اند كه به عمق ناپیدایشان راهى نیست.
در این میان، عصمت كبرا، حضرت زهرا(س) ویژگیهاى بخصوصى دارد:
فضل زهرا را بشر كى مى‏توان احصا كند قطره را قدرت نباشد وصف از دریا كند
روح متعالى و بلند او كه «از ادراك آن حیران شود عقول‏» جبرئیل(ع) را تنزل داد و پایین آورد، (2) و در آن ایام سخت و دشوار، جبرئیل(ع)، مسائل و حوادث پیش رو تا بر پایى قیامت را به اطلاع آن دردانه پیامبر(ص) رساند و امیرمؤمنان(ع) ، آنها را نگاشت و بدین ترتیب صحیفه فاطمه(س) شكل گرفت:
جمله اسرار «ما اوحى‏» در اوست علم كل انبیا پیدا در اوست
كه از امامى به امام بعدى سپرده مى‏شد:

وارث آن مصحف عالى مقام بعد زهرا نیست كس غیر از امام

و اینك نیز در دست مبارك حجت‏بر حق الهى، آن صدف دریاى رحمت رحمانى‏«علیه‏السلام و عجل الله تعالى فرجه‏» قرار یافته است. آرى، سابقه نداشته است كه جبرئیل(ع) جز با طبقه اول از انبیاى عظام: این چنین آمد و شدهاى مكرر با كسى داشته باشد، و این همان فضیلت‏بزرگى است كه عارف بزرگ قرن ما خمینى كبیر(ق س) آن را بالاترین ضیلت‏براى حضرت فاطمه زهرا(س) مى‏دانستند. (3)
آن بانوى مقدس و مطهر در زمینه‏هاى مختلف، جملات ژرف و زیبایى به كام تشنگان حكمت و حقیقت جارى ساخته‏اند كه محور برخى از سخنان آن وجود نازنین را مى‏توان در این بخشها خلاصه كرد: عرفانى - تربیتى و مسائل خانواده (تلاش و كار در منزل، همراهى با همسر در تحمل مشكلات و سختیهاى زندگى، ساده زیستى و پرهیز از تجملات و ...)، حقوقى (حق زن، حق همسایه، حق كارگر، حق میهمان و ...)، اجتماعى (عفاف و حجاب براى بانوان و ...)، اقتصادى، دفاع از ولایت و سیاستهاى پدر و شوهر خویش (اعتراض به اقدامات خلیفه اول و دوم، طرح قضیه فدك و اعتراض شدید نسبت‏به غصب آن از طرف حكومت‏به عنوان بهانه‏اى براى ریشه‏كن كردن انحراف عظیمى كه در خلافت رسول خدا(ص) پیش آمده بود، بیان فضائل و مناقب على مرتضى(ع) و نكوهش مخالفان وى، نقل احادیثى از پدر در شان ولایت‏شوى وى فرموده بود مانند حدیث غدیر و منزلت، وصایا و سفارشات در آخرین لحظات عمر خویش مبنى بر دفن شبانه و تحریم شركت‏خلفاى اول و دوم در مراسم نماز بر وى و دفن ایشان و ...)، فقهى (برخى از احكام باب طهارت، حج، ارث، قضاء و ...) آن پرورده صبر و رضا با بیانات فصیح و بلیغ نسیمى جان فزا در پیكر فسردگان راه، وزان كرده است و گاه نیز براى بیان افكار بلند خویش از شعر استفاده نموده‏اند. اشعارى كه به ایشان منسوب است‏به بیش از 70 بیت مى‏رسد كه عمدتا در موضوعاتى نظیر: فضائل على بن ابى‏طالب(ع) و اطاعت از وى، ایثارگرى، غم جانكاه و جگرسوز شهادت پدر(ص)، خبر از شهادت و آرزوى مرگ، تنهایى امیرالمؤمنین(ع) مى‏باشند. (4)
مادر این مقاله در پى آنیم تا با نیم نگاهى به یكى از خطبه‏هاى آن جگرگوشه رسول خدا(ص) میزان استفاده وى از آیات قرآن را نظاره كنیم، تا سرمشقى براى دلدادگان آن بانوى دو سرا، به ویژه خواهران و دختران ما باشد كه در گفتار و كردار خویش هر چه بیشتر با قرآن عزیز انس گیرند، و شاهد انوار وحى از لبان كوثر باشند.
خطبه مورد نظر در این مقال همان خطبه فدكیه است كه آن جوهر صدق و صفا در میان جمعى از زنان بنى‏هاشم در مسجد پیامبر(ص) از پشت پرده در حضور مردم ایراد كرد. این سخنرانى شیوا و خطبه غرا، در كتب معتبر ثبت گشته است. (5) و شیعیان مخلص از دیرباز آن خطبه با ارزش را نسل اندر نسل حفظ و به فرزندان خویش تعلیم مى‏دادند، امید آنكه مسؤولین برنامه‏ریزى در امور فرهنگى ما نیز با تدوین برنامه‏هاى اصولى و حساب‏شده در مقاطع مختلف تحصیلى و علمى به این امر مهم عنایت‏بیشترى مبذول دارند.
به هر ترتیب ما كلام كوثر در این سخنرانى پرشور را به 4 دسته تقسیم كرده‏ایم:
- دسته اول: استدلالها به آیات قرآن.
- دسته دوم: اقتباسها از آیات. (6)
- دسته سوم: جملات ناظر به آیات.
- دسته چهارم: كلمات حكیمانه.
توضیح آنكه: در دسته اول آیاتى كه حضرت(س) براى اثبات ارث بردن خویش از رسول خدا(ص) بدانها تمسك و استدلال نموده است را آورده‏ایم و در دسته دوم جملاتى كه اقتباس از آیه‏هاى قرآن مى‏باشد، آورده شده كه خود به دو گروه تقسیم شده‏اند: الف - اقتباسهاى بدون تغییر. ب - اقتباسهاى همراه با تغییر.
و اما در دسته سوم نیز به جملاتى از خطبه نظر داریم كه ناظر به آیات قرآن مى‏باشند. به دیگر عبارت آنكه: مفاد این دسته از جملات با توجه به قرائنى مانند: همسانى فعل یا یكى از متعلقاتش و یا ... با همتاى خود در آیات، نظر به آیات مزبور دارد. و بالاخره در دسته چهارم نیز جملات حكیمانه آن آفتاب چرخ عصمت(س) جاى دارد كه پرداختن به آنها خارج از محور بحث ما در این مقاله است.
در این خطبه جذاب بسیارى از فنون مختلف و صنایع گوناگون ادبى و آرایه‏هاى لفظى و معنوى استفاده شده است. و البته براى آنان كه حتى مقدار اندكى معرفت نسبت‏به خاندان عصمت و طهارت(ع) داشته باشند جاى هیچگونه تعجبى نخواهد بود، چرا كه آن خاندان همگى اهل حكمت و فصاحت‏بوده‏اند و اینها همه نمى است از یم بیكران آن انوار تابناك الهى. همان اشباح نورى كه قرنها پیش از خلقت دنیا در جوار عرش رحمان عز و جل به تسبیح، تحمید، تقدیس و تمجید الهى مشغول بودند (7) و سجده بر آدم «على نبینا و آله و علیه السلام‏» نیز به خاطر وجود این انوار پاك در صلب وى بوده است.
اینك نوبت پرداختن به اصل بحث است كه چنانكه گذشت، ما جملات كریمانه این خطبه با عظمت را به چند دسته تقسیم كرده‏ایم كه تفصیل آن چنین است:

دسته اول: استدلالها به آیات قرآن

در پى اثبات و احقاق حق خویش مبنى بر ارث بردن از پدر خویش (به دیگر اینكه اصولا فرزندان انبیاء نیز از پدران خویش ارث مى‏برند.) به آیات ذیل استدلال كرده‏اند:
1 - صدر آیه‏16 سوره نمل: «و ورث سلیمان داود ..» [ (حضرت) سلیمان از (پدر خویش، حضرت) داود ارث برد.]
2 - ذیل آیه 5 و صدر آیه‏6 سوره مریم: «.. فهب لى من لدنك ولیا یرثنى و یرث من آل یعقوب ..» [(حضرت زكریا به خداوند سبحان عرضه داشت:) بارالها از جانب خود فرزندى به من عطا كن تا از من و از آل یعقوب ارث ببرد ..]
3 - صدر آیه 11 سوره نساء: «یوصیكم الله فى اولادكم للذكر مثل حظ الانثیین...» [ خداوند به شما در مورد فرزندانتان چنین سفارش و توصیه مى‏كند كه براى پسران دو برابر سهم دختران قائل شوید.]
4 - ذیل آیه 180 سوره بقره: «.. ان ترك خیرا الوصیة للوالدین والاقربین بالمعروف حقا على المتقین‏» [ (بر شما واجب گشته، هنگامى كه یكى از شما را مرگ در رسد،) اگر چنانچه چیز خوبى (اموال) از خود بجا گذارده، براى پدر و مادر و نزدیكانش بطور شایسته وصیت كند، این حقى است‏بر گردن پرهیزكاران (كه بایستى از عهده‏اش برآیند).]
دو مورد اول تصریح داشت كه فرزندان انبیا از پدران خویش ارث مى‏برند و دو مورد اخیر نیز بر اساس شمول و عمومیت آنها نسبت‏به فرزندان انبیاء در اثبات مطلب دلالتى واضح دارند.

دسته دوم: اقتباسها از آیات:

الف - گروه اول:
1 - پس از بیان حكمت‏برخى از احكام و مسائل دین اسلام در مورد اینكه انسان باید تقوى پیشه كند و حق تقوى را ادا كند و واقعا خداترس گردد و تا دم مرگ و آخرین لحظه عمرش اسلام خود را حفظ نماید قسمتى از آیه 101 سوره آل عمران را اقتباس كرده‏اند: «(ف)-اتقوا الله حق تقاته و لا تموتن الا وانتم مسلمون.»
2 - خشیت عبارت است از خوفى كه همراه با درك عظمت‏حق «جل و على‏» و صفات جلالیه او باشد و این جز با ترك گناه حاصل نخواهد شد، پس گنهكار نمى‏تواند ادعا كند كه از خدا خشیت دارد و فقط آگاهان از مقام ربوبى داراى چنین صفتى مى‏باشند (كه مصداق كامل آن على(ع) مى‏باشد)، «انما یخشى الله من عباده العلماء» قسمتى از آیه 28 سوره فاطر مى‏باشد كه حضرت آن را اقتباس فرموده‏اند.
3 - در مورد معرفى خویش مى‏فرماید من دختر همان پیامبرى هستم كه از جنس خود شما بود و رنج و گرفتارى شما برایش سخت و نگران كننده بود و بر هدایت نمودن شما اصرار داشت و امیدوار بود و اصولا نسبت‏به مؤمنین رافت داشت و به آنها مهربانى مى‏كرد. كه این فرمایش اقتباس است از آیه 128 سوره توبه: «لقد جآءكم رسول من انفسكم عزیر علیه ما عنتم حریص علیكم بالمؤمنین رؤف رحیم‏».
4 - براى یادآورى وضعیت ناشایست اعراب قبل از اسلام و اینكه همواره در پى جنگ و خونریزى‏هاى بى‏هدف و ناشى از هواهاى نفسانى بودند و در واقع در لبه پرتگاه و سقوط در آتش جهنم بودند قسمتى از آیه‏103 سوره آل عمران را اقتباس كرده‏اند: «.. و كنتم على شفا حفرة من النار...»
5 - در ادامه توصیف مردم و ویژگیهاى آنان قبل از اسلام در مورد نداشتن امنیت مى‏فرماید شما در آن دوران ترس این را داشتید كه مبادا شما را بربایند. كه این فرمایش اقتباس از قسمتى از آیه‏26 سوره انفال مى‏باشد: «.. تخافون ان یتخطفكم الناس...»
6 - در بیان نجات مردم بواسطه بعثت وجود نازنین پیامبر اكرم(ص) قسمتى از آیه‏103 سوره آل عمران را اقتباس كرده و مى‏فرمایند: «.. فانقذكم...»
7 - در مورد اینكه پدر بزرگوارشان براى تبلیغ اسلام هر رنجى را بر خود خریدند و همواره با فتنه‏انگیزى و آتش افروزى مخالفان روبر مى‏گشتند ولى به مدد غیبى الهى آن فتنه‏ها سركوب مى‏شد و حضرت به راه خویش ادامه مى‏دادند، از قسمتى از آیه 64 سوره مائده اقتباس كرده‏اند: «.. كلما او قدوا نارا للحرب اطفاها الله ..»
8 - در پى توبیخ مردم نادان كه دنبال هواها و آرزوهاى فانى خود رفتند و حق را رها نمودند و مساله سقیفه و غصب خلافت را پیش آوردند و اینكه در گناه و فتنه واقع گشتند و در واقع هم اكنون جهنم آنها را احاطه كرده و در قیامت هم این احاطه تجلى خواهد یافت و تا ابد در آتش سوزان دوزخ خواهند ماند، قسمتى از آیه‏49 سوره توبه را اقتباس كرده‏اند: «.. الا فى الفتنة سقطوا و ان جهنم لمحیطة بالكافرین‏»
9 - در ادامه توبیخ ستمكاران كه بجاى پیروى از احكام قرآن بدنبال هوسهاى فانى دنیوى خویش شتافتند و جاى گزین بدى بجاى تبعیت از احكام قرآن برگزیدند، ذیل آیه 50 سوره كهف را اقتباس كرده‏اند: «.. بئس للظالمین بدلا»
10 - در ادامه سرزنش آنان كه از دین فاصله گرفتند مى‏فرماید آن كسى كه غیر از اسلام (و تسلیم محض در برابر خداوند) دینى دیگر براى خویش انتخاب كند از او پذیرفته نگردد و در آخرت نیز از زیان‏كاران خواهد بود، این فرمایش اقتباسى است از آیه 85 سوره آل عمران: «و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه و هو فى الآخرة من الخاسرین‏»
11 - پس از رد اعتقاد حاكمان غاصب مبنى بر عدم ارث بردن فرزندان انبیاء از پدران خود، مى‏فرماید: آیا (با وجود احكام نورانى اسلام) باز هم سراغ احكام جاهلیت مى‏روید. و اصولا كدام حكم از حكم خدا براى آنان كه اهل یقین مى‏باشند بهتر و نیكوتر است؟ این فرمایش اقتباس است از آیه 50 سوره مائده: «افحكم الجاهلیة یبغون ومن احسن من الله حكما لقوم یوقنون‏»
12 - در مورد تهدید ظالمین و اینكه براى وعیدهاى الهى زمانى مشخص وجود دارد و ستمكاران بالاخره به عذاب دچار خواهند شد، مى‏فرمایند: هر خبر و وعیدى كه پیامبران از جانب خدا داده‏اند وقت معینى دارد. كه این فرمایش اقتباس است از صدر آیه‏67 سوره انعام: «لكل نباء مستقر ..»
13 - در ادامه تهدید به عذابهاى الهى مى‏فرمایند: بزودى خواهید دانست كه كدام یك از ما یا شما دچار عذاب ذلت‏بار شده و عذاب همیشگى و جاودان دامن گیرش خواهد گشت. این فرمایش اقتباسى است از آیه‏39 سوره هود: «فسوف تعلمون من یاتیه عذاب یخزیه و یحل علیه عذاب مقیم‏» (8)
14 - در مورد اینكه مرگ براى پدر گرامیشان همچون انبیاى سابق قضاى حتمى بوده است مى‏فرماید: محمد(ص) جز پیامبرى (از جانب خدا) نیست كه پیش از او نیز پیامبرانى بوده‏اند (كه از
این جهان خاكى رخت‏بربسته‏اند) اگر او نیز بمیرد یا به شهادت برسد، آیا دوباره به دین و مرام جاهلیت‏باز خواهید گشت؟ هر كس كه عقب‏گرد كند و مرتد شود به خدا ضرر نرسانده و البته خداوند، آنها را كه در دین ثابت قدم ماندند و راه ارتداد را پیش نگرفتند نیز پاداش شكرگزاریشان را خواهد داد. این جملات اقتباسى است از آیه 144 سوره آل عمران: «و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قتل انقلبتم على اعقابكم و من ینقلب على عقبیه فلن یضر الله شیئا و سیجزى الله الشاكرین.»
15 - پس از خطاب به مردم و طلب كمك و یارى از آنان براى احقاق حق، آنان را تشویق مى‏كند و مى‏خواهد با برانگیختن غیرت آنها ترس از جو حاكم را از وجودشان بشوید لذا از آیه‏13 سوره توبه اقتباس كرده و مى‏فرمایند: «الا تقاتلون قوما نكثوا ایمانهم و هموا باخراج الرسول و هم بدؤكم اول مرة اتخشونهم فالله احق ان تخشوه ان كنتم مؤمنین‏» [ آیا با آنان كه عهد شكنى كرده و بر اخراج پیامبر (از مكه) اهتمام ورزیدند، پیكار نمى‏كنید؟ و حال آنكه آنها بودند كه نخستین بار (دشمنى و پیكار با شما را) آغاز كردند، آیا از آنان مى‏ترسید؟ با آنكه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسید، اگر مؤمن مى‏باشید.]
16 - پس از اظهار یاس و ناامیدى از یارى مردم، مى‏فرماید: اگر شما و تمام آنانكه روى زمین زندگى مى‏كنند همگى كافر شوید (به خدا زیان نمى‏رسانید) كه خدا از همگان بى‏نیاز است و ستوده. این فرمایش اقتباس است از قسمتى از آیه 8 سوره ابراهیم: «.. ان تكفروا انتم و من فى الارض جمیعا فان الله لغنى حمید»17 - در توصیف آتش قهر الهى كه در انتظار غاصبین خلافت مى‏باشد مى‏فرماید: آتش برافروخته الهى است كه (درون انسان را پیش از جسم و ظاهر وى شعله‏ور مى‏سازد و) از دلها سر مى‏زند. این فرمایش اقتباسى است از آیه‏6 و7 سوره همزه: «نار الله الموقدة التى تطلع على الافئدة‏»
18 - در ادامه تهدید مجرمان زمان خویش ذیل آیه‏227 سوره شعراء را اقتباس كرده‏اند: «و سیعلم الذین ظلموا اى منقلب ینقلبون‏» [ آنان كه ظلم و ستم روا داشتند بزودى خواهند دانست كه به چه كیفر گاهى (در دوزخ) بازگشت مى‏كنند.]19 - در ادامه تهدید داعیان باطل خلافت مى‏فرماید: شما منتظر جزاى اعمال (پست) خود باشید ما هم در انتظار نتیجه و پاداش اعمال خود مى‏باشیم. این فرمایش اقتباسى است از آیه 122 سوره هود: «وانتظروا انا منتظرون.»
20 - در مقابل طفره رفتن غاصبان حكومت و عدم پذیرش حق ذیل آیه 18 سوره یوسف را اقتباس كرده‏اند: «.. بل سولت لكم انفسكم امرا فصبر جمیل و الله المستعان على ما تصفون‏» [ حضرت یعقوب در برابر دروغ‏گویى برادران یوسف كه گفتند: «یوسف را گرگ درید و این پیراهن خون‏آلود اوست‏» فرمود: بلكه این كار زشت را هوسهاى نفسانى شما در نظرتان زیبا جلوه داده و آراسته نموده است. (و البته من در برابر این حادثه) صبرى جمیل و زیبا پیشه مى‏سازم (و بردبارى همراه با شكر در درگاه الهى از خود نشان خواهم داد) و از خدا (نیز) در مقابل آنچه شما اظهار مى‏دارید، یارى مى‏طلبم.]
21 - در مورد قیامت و رسوایى ستمكاران و اهل باطل كه به حق اهل بیت: ظلم و ستم روا داشتند ذیل آیه 78 سوره غافر را اقتباس كرده‏اند: «.. و خسر هنا لك المبطلون‏»
ب - گروه دوم:
1 - در بیان اهتمام و كوششهاى طاقت فرساى پدر عزیزش در راه تبلیغ دین اسلام و انذار مردم از عذاب الهى قسمتى از آیه 94 سوره حجر: «فاصدع بما تؤمر ..» را اقتباس كرده و فرموده‏اند: «.. صا دعا بالنذارة‏».
2 - در ادامه توصیف پیامبر اكرم(ص) صدر آیه 125 سوره نحل: «ادع الى سبیل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة‏» را اقتباس كرده و فرموده‏اند: «.. داعیا الى سبیل ربه بالحكمة والموعظة الحسنة‏» [ .. مردم را به راه پروردگارش فراخوان بود و روش او در این كار حكمت (و برهان) و موعظه نیكو بود].
3 - در هم شكسته شدن هیمنه بت پرستان و از هم گسیختگى آنان به دست تواناى پیامبر اسلام(ص) را با استفاده از اقتباس آیه 45 سوره قمر: «سیهزم الجمع و یولون الدبر» بیان كرده و فرموده‏اند: «(حتى) هزم (انهزم) الجمع و ولوا الدبر. »
4 - در توصیف حالت مردم تن پرور زمان خویش مى‏فرماید: در حالیكه پیامبر(ص) و على(ع) در دوران سختى و فشارهاى همه جانبه از سوى دشمنان براى پیشبرد اهداف مقدس اسلام از خود گذشتگى مى‏نمودند و آسایش را از خود سلب كرده بودند، شما دنبال رفاه و عیش و نوش خویش بودید و این مطالب را با یك كلمه «فاكهون‏» افاده كرده‏اند كه اقتباسى است از آیه‏27 سوره دخان: «(و نعمة كانوا فیها) فاكهین‏»5 - پس از بیان زحمات و رنجهاى امیرالمؤمنین(ع) در راه اسلام و سرزنش مردم منافق صفت‏بخاطر راحت‏طلبى و رفاه زدگى آنان به یاد ایشان مى‏آورد كه شما در آن دوران سخت و كمرشكن هماره منتظر آن بودید كه حوادث دردناكى (مانند شهادت پیامبر(ص)) براى ما پیش آید تا شما به اهداف خود برسید: «.. تتربصون بنا الدوائر». این فرمایش اقتباسى است از قسمتى از آیه 98 سوره توبه: «.. و یتربص بكم الدوائر ..»
6 - پس از توبیخ و سرزنش ابوبكر كه مدعى بود: «چون زهرا(س) فرزند پیامبر است لذا نمى‏تواند از پدرش ارث ببرد»، مى‏فرماید: آیا در كتاب خدا آمده كه تو از پدرت ارث ببرى اما من از پدرم ارث نبرم؟ اگر چنین نسبتى به كتاب خدا بدهى: لقد جئت‏شیئا فریا [ كار بسیار زشت و عجیبى مرتكب شده‏اى]. این فرمایش اقتباسى است از ذیل آیه‏27 سوره مریم: «.. لقد جئت‏شیئا فریا».
7 - براى تهدید غاصبان خلافت رسول خدا(ص) ذیل آیه‏27 سوره جاثیه: «.. یوم تقوم الساعة یومئذ یخسر المبطلون‏» را اقتباس كرده و فرموده‏اند: «و عند الساعة یخسر المبطلون‏» [ هنگام قیامت اهل باطل به خسران و زیان خویش واقف مى‏شوند].
8 - انذار پیامبر(ص) نسبت‏به عذابهاى الهى را یكى از اوصاف پدر خویش برشمرده و از ذیل آیه‏46 سوره سبا: «ان هو الا نذیر لكم بین یدى عذاب شدید» اقتباس كرده و فرموده‏اند: «انا ابنة نذیر لكم بین یدى عذاب شدید» [ من دختر همان بیم دهنده شما در برابر عذاب شدید الهى هستم (آن چنان عذابى كه گویى پیش روى شماست، چرا كه قیامت نزدیك است)].
9 - در مورد عدم عمل به قرآن و پشت‏سر انداختن احكام آن توسط حكومت جور زمان خویش مى‏فرماید: «و نبذتموه وراء ظهوركم‏» كه اقتباسى است از قسمتى از آیه‏187 سوره آل عمران: «.. فنبذوه وراء ظهورهم..».
10 - پس از سرزنش مردم به جهت عدم همراهى آنان در راه احقاق حق اهل‏بیت: كه سبب آن عدم درك حقیقت قرآن و آن نیز معلول تیرگى قلب و دل آنان بواسطه جهل و نفاق بود مى‏فرمایند: «افلا تتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها؟» كه اقتباسى است از آیه 24 سوره محمد: «افلا یتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها؟».
11 - در ادامه سرزنش مردمان تیره‏دل از آیه 14 سوره مطففین: «كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا یكسبون‏» اقتباس كرده و فرموده‏اند: كلا بل ران على قلوبكم ما اساتم من اعمالكم [ .. چنین نیست، بلكه ظلمت ظلم و تیرگى اعمال ناشایست‏شما موجب زنگار قلبهایتان گشته (و از این روى است كه قرآن را نمى‏فهمید تا بدان عمل كنید)].
12 - در پى توبیخ و بیان علت ارتكاب اعمال مجرمین وقت از قسمتى از آیه‏46 سوره انعام: «قل ارایتم ان اخذ الله سمعكم و ابصاركم ..» اقتباس نموده و فرموده‏اند: «.. فاخذ بسمعكم و ابصاركم‏» [ آن زنگار قلب شما باعث‏شده تا گوش و چشم هاى شما كر و كور گردد (و از درك حقیقت‏باز مانید)].
13 - به دنبال توبیخ و سرزنش مردم دل مرده و غفلت زده از قسمتى از آیه 22 سوره ق: «... فكشفنا عنك غطاءك ..» اقتباس كرده و فرموده‏اند: «.. اذا كشف لكم الغطاء» [ هنگامى كه بمیرید و پرده غفلت از جلوى چشمانتان كنار زده شود خواهید دانست كه چه عذابهاى دردناكى در انتظار بوده است.]
14 - در توصیف عذاب شدید الهى در قیامت ذیل آیه‏47 سوره زمر: «.. وبدا لهم من الله ما لم یكونوا یحتسبون‏» را اقتباس كرده و فرموده‏اند: «و بدا لكم من ربكم ما لم تكونوا تحتسبون.» [ در قیامت از جانب خدا براى شما عذابهایى رو مى‏شود كه هرگز به ذهن و فكرتان هم خطور نكرده بود.]
دسته سوم: جملات ناظر به آیات:
1 - در مورد حكمت تشریع و وجوب زكات مى‏فرماید: «.. والزكاة تزكیة للنفس و نماء فى الرزق‏» [ و (خداوند) زكات را بدان جهت واجب ساخت تا موجب تزكیه نفس (و پاكى روح از گناهان) گردد و علاوه بر آن باعث زیاد شدن رزق و روزى شود]. قسمت اول این فرمایش ناظر است‏به صدر آیه‏103 سوره توبه: «خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزكیهم بها ..» و قسمت دوم آن فرمایش ناظر است‏به ذیل آیه‏39 سوره روم: «.. و ما آتیتم من زكوة تریدون وجه الله فاولئك هم المضعفون. »
2 - درباره حكمت وجوب اطاعت از اهل بیت عصمت و طهارت: و در باب امامتشان مى‏فرماید: .. و طاعتنا نظاما للملة و امامتنا امانا للفرقة [ .. و (خداوند) وجوب اطاعت ما خاندان را وسیله‏اى جهت‏سامان دادن به ملت و امامت ما را مانع تفرقه و پراكندگى امت قرار داد.] این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه‏103 سوره آل‏عمران: «و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا واذكروا نعمت الله علیكم اذ كنتم اعداء فالف بین قلوبكم فاصبحتم بنعمته اخوانا..» (9)
3 - پیرامون حكمت وفاى به نذر مى‏فرماید: «.. و الوفاء بالنذر تعریضا للمغفرة‏» [ وفاى به نذر موجب آن مى‏شود كه انسان در معرض مغفرت و آمرزش الهى قرار گیرد (و به پاداشهاى بزرگ نائل آید.)] این جمله ناظر است‏به آیاتى كه در باب وفاى به نذر در قرآن بدانها اشاره شده، از جمله آیه‏7 به بعد از سوره «هل اتى‏» كه در شان خود حضرت زهرا(س) و شوهر و فرزندان عزیزشان (امام حسن(ع) و امام حسین(ع)) نازل شده است: «یوفون بالنذر .. فوقاهم الله شر ذلك الیوم و لقاهم نضرة و سرورا» [ آنها به نذر خود وفا كردند .. بدین جهت است كه خدا نیز آنان را (مورد لطف و عنایت‏خاص خویش قرار داده) و از شر (و سختى) آن روز (قیامت) محفوظ مى‏دارد و آنها را در حالیكه غرق شادى و سرورند پذیرا مى‏گردد.]
4 - در مورد فلسفه و حكمت نهى از كم فروشى مى‏فرماید: «.. وتوفیة المكائیل والموازین تغییرا للبخس‏» [ فروشنده و مشترى هنگام معامله خود نباید در جنس و بهاى آن كم گذارند (كه این ظلم است) بلكه بایستى تماما به یكدیگر تحویل دهند كه در غیر اینصورت مبتلا به نقص خواهند گشت (یا در اموال خود در همین دنیا دچار كمبود مى‏گردند یا در فرداى قیامت نامه اعمال خود را در حالى كه كمبود خیرات دارد مشاهده مى‏كنند و یا هر دو كه هم در دنیا و هم در آخرت با كمبود مواجه مى‏شوند.)] این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه 85 سوره اعراف: «.. فاوفوا الكیل والمیزان و لاتبخسوا الناس اشیاءهم ..»
5 - در بیان حكمت نهى از شرابخوارى مى‏فرماید: .. والنهى عن شرب الخمر تنزیها عن الرجس [ شرابخوارى بدان جهت تحریم گشته كه موجب تنزیه و پاكسازى روح از پلیدى‏ها و گناهان است.] این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه‏90 سوره مائده: «یا ایها الذین آمنوا انما الخمر .. رجس .. فاجتنبوه..»
6 - حكمت نهى از تهمت‏به زنان پارسا را مبتلا نشدن به لعنت دانسته و مى‏فرماید: «.. و قذف المحصنات اجتنابا للعنة.» این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه‏23 سوره نور: «ان الذین یرمون المحصنات .. لعنوا ..»
7 - در ضمن شمارش اوصاف و ویژگیهاى پدر بزرگوارشان مى‏فرماید: .. یجذ الاصنام‏» [ .. بتها (این معبودهاى چندین هزار ساله جاهلان) را در هم شكست.] این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه‏57 و 58 سوره انبیاء كه درباره بت‏شكنى حضرت ابراهیم «على نبینا و آله و علیه السلام‏» مى‏باشد: «و تالله لاكیدن اصنامكم .. فجعلهم جذاذا ..»
8 - پیرامون گمراه شدن مردم و تبعیت آنها از شیطان مى‏فرماید: «.. فالفاكم لدعوته مستجیبین‏» [ (شیطان) شما را در حالى یافت كه لبیك گوى ندایش بودید] این فرمایش ناظر است
به قسمتى از آیه 22 سوره ابراهیم: «و قال الشیطان .. و ما كان لى علیكم من سلطان الا ان دعوتكم فاستجبتم لى ..»
9 - در توصیف و بیان شدت حادثه غمبار و جانسوز ارتحال پدر خویش مى‏فرماید: «.. و خشعت الجبال‏» [ و كوهها هم خاشع گشتند.] این فرمایش ناظر است‏به قسمتى از آیه 21 سوره حشر كه در مورد عظمت قرآن است: «لو انزلنا هذا القرآن على جبل لرایته خاشعا ..»
در پایان، بار دیگر تذكر این نكته بایسته است كه موارد ذكر شده در قالب دسته‏بندى‏هاى فوق، تنها مربوط به یك سخنرانى حضرت فاطمه زهرا(س) مى‏باشد وگرنه با توجه به مقدمه این مقاله، انوار وحى از زلال زندگى كوثر قابل تفكیك نمى‏باشد و به دیگر عبارت قرآن با زهرا(س) عجین گشته است.

پى‏نوشتها:

1و2-ءو - برگرفته از بیانات حضرت امام خمینى‏1، صحیفه نور ج‏19: ص‏278، انتشارات سازمان مدارك.
3- صحیفه نور ج‏19: ص‏279.
4- براى نمونه ر. ك. مناقب ابن شهر آشوب‏1: 242، انتشارات علامه - قم; احقاق الحق (كه از كتب اهل سنت نقل كرده است) 10:433 و19:159، انتشارات كتابخانه آیة‏الله مرعشى; - قم; بحارالانوار43:176، المكتبة الاسلامیة - تهران.
5- از جمله: بلاغات النساء، تالیف احمد بن ابى‏طاهر (از علماى اهل سنت در قرن سوم) ص‏23; علل الشرائع (به‏3 سند) تالیف شیخ صدوق، متوفى: 381، ص‏248، انتشارات داورى - قم; الشافى تالیف سید مرتضى، متوفى:436، ج‏4: ص‏68، مؤسسة الصادق(ع) -ء طهران; الاحتجاج تالیف طبرسى، متوفى: 548، ص‏61، مطبعه مرتضویه - نجف; شرح ابن ابى‏الحدید (از علماى اهل سنت در قرن هفتم): ج‏16 ص‏211، منشورات مكتبة آیة‏الله المرعشى;; كشف الغمة تالیف اربلى، متوفى‏693 (به نقل از كتاب «السقیفة‏» تالیف ابى بكر احمد بن عبدالعزیز الجوهرى)، ج‏2: ص‏106، مكتبة بنى‏هاشمى - تبریز; بحارالانوار تالیف علامه مجلسى، متوفى 1111، ج‏29 ص‏215، دارالرضا(ع) - بیروت.
6- طبق نقل اهل لغت، علماى علم بدیع اقتباس را آن مى‏دانند كه اندكى از قرآن یا حدیث را در عبارت خود (چه بصورت نظم و شعر باشد و چه بصورت نثر) بیاوریم و اشاره نكنیم كه از قرآن یا حدیث مى‏باشد. و هم ایشان تصریح كرده‏اند كه تغییر در آن مقدار از قرآن یا حدیث كه در عبارت خود آورده‏ایم اگر چنانچه تغییر مختصرى باشد، اشكال ندارد و جائز مى‏باشد. و این بیت از خاقانى را مثال زده‏اند:
نقد عمر زاهدان در توبه از مى سشد تلف قل لهم ان ینتهوا یغفر لهم ما قد سلف
كه شاعر در این مصراع اخیر قل «للذین كفروا» را به قل «لهم‏» تغییر داده است (آیه 38 سوره انفال)، مطالب گفته شده در ادبیات فارسى و عربى یكسان است. [..اما الاقتباس فهو ان یضمن الكلام - نظما كان او نثرا - شیئا من القرآن او الحدیث لا على انه منه .. ولا باس بتغییر یسیر فى اللفظ المقتبس .. (مختصر المعانى، تالیف سعد الدین تفتازانى، متوفى: 791، ص‏221، انتشارات مصطفوى)] البته در مورد اینكه فرق بین اقتباس و تضمین چه مى‏باشد، مشهور بدیعیین معتقدند كه اقتباس اختصاص به نظم و نثر ندارد ولى تضمین فقط در شعر واقع مى‏شود، اما مخفى نماند كه نظریه برخى دیگر از دانشمندان بدیع آن است كه صنعت تضمین نیز اختصاص به شعر ندارد، به تحریر التحبیر تالیف ابن ابى الاصبع متوفى 654 ه، ص‏140، چاپ مجلس اعلاى مصر و همچنین به الفوائد المشوق الى علوم القرآن و علم البیان تالیف ابن جوزى متوفى 751 ه ص‏195 مراجعه شود.
7- اشاره به روایتى در «علل الشرائع: 208، انتشارات داورى - قم‏».
8- این آیه در دو جا عینا آمده است: 1 -39/هود 2 -39 و40/زمر.
9- بر اساس احادیث و روایات، مقصود از حبل الله، خاندان پیامبر و ائمه معصومین(ع) مى‏باشد (به تفسیر مجمع البیان و تفسیر عیاشى، ذیل آیه مذكور مراجعه شود) البته در برخى دیگر از روایات و احادیث نیز، مراد از حبل الله را «قرآن‏» دانسته كه بعید نیست منظور هر دوى آنها باشد.

منبع: ماهنامه كوثر

ستارگان درخشانتر از همیشه تاریخ در آسمان مدینه پرتو افشانى مى‏كردند. شمیم عطر محمدى(ص) در كوچه‏هاى مدینه پراكنده بود و یاس علوى، آنگاه كه به معراج نماز مى‏رفت، نورش براى اهل آسمان مى‏درخشید و بر چهره اهل زمین نور مى‏پراكند.
در آن هنگام فاطمه(س) ار سختى كارهاى خانه در زحمت‏بود. (1) امیر مؤمنان(ع) آنگاه كه چنین دید به فاطمه توصیه كرد، نزد پدر برود و خدمتكارى درخواست كند تا در امور منزل یار و همكارش باشد. (2)
وقتى پیامبر(ص) از خواسته آنان آگاهى یافت، فرمود: «اى فاطمه چیزى به تو عطا كنم كه از خدمتكار و دنیا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است; بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اكبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏» و سى و سه مرتبه «سبحان الله‏» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم كن. این كار برایت از چیزى كه مى‏خواهى و از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است‏». (3)
در آن لحظه كه این هدیه آسمانى به فاطمه(س) عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)
درك هدیه بزرگى كه رسول اكرم(ص) به فاطمه(س) اعطاء كرد، بالاتر از طاقت غیر معصوم است، به گونه‏اى كه انسان از وصف آن عاجز مى‏ماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومین(ع) است كه تا اندازه‏اى مى‏توان از بركاتش بهره‏مند شد.
امام باقر(ع) درباره تسبیح حضرت فاطمه(س) مى‏فرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا(س) عبادت نشده است. و اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا(ص) آن را به فاطمه(س) اعطاء مى‏كرد.» (5)
تسبیح حضرت فاطمه(س) كه به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گردید، در واقع تسبیح حق تعالى است! حضرت امام خمینى در كتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «...پر واضح است كه تسبیح و تقدیس حق تعالى مستلزم علم و معرفت‏به مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)
تسبیح عبادتى برگزیده است كه هر كس در سیر معنوى خویش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مى‏گیرد و ائمه: قبل از خلقت عالم مادى، به تسبیح ذات اقدس حق مشغول بودند.
حضرت امام خمینى; در باب اشاره به مقامات ائمه در كتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «براى اهل بیت عصمت و طهارت، علیهم الصلوة و السلام، مقامات شامخه روحانیه‏اى است در سیر معنوى الى الله، كه ادراك آن علما نیز از اقت‏بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است; چنانچه از احادیث‏شریفه ظاهر مى‏شود كه در مقام روحانیت‏با رسول اكرم(ص) شركت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.» (7)
تسبیح از جهتى دیگر عبادتى عمومى بین تمام مخلوقات است، حضرت امام; در این باره مى‏فرماید: «آیه شریفه [و یسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت كند بر تسبیح جمیع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصیص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)
و باز مى‏فرماید: «بالجمله، سریان حیات و تسبیح شعورى علمى اشیاء را باید از ضروریات فلسفه عالیه و مسلمات ارباب شرایع و عرفان محسوب داشت، ولى كیفیت تسبیح هر موجودى و اذكار خاصه‏اى كه به هر یك اختصاص دارد، و اینكه صاحب ذكر جامع انسان است و سایر موجودات به مناسبت نشئه خود ذكرى دارند.» (9)

تسبیح حضرت زهرا(س)، به چه معنى است؟

الله اكبر، اولین ذكر تسبیحات حضرت زهرا(س):
در تسبیح فاطمى(س)، انسان با گفتن «الله اكبر» به نهایت عجز خود اعتراف مى‏كند و به ناتوانیش به درگاه الهى بارها اقرار مى‏كند.
جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق(ع) بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اكبر» یعنى چه؟ گفتم: یعنى خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنى، خدا را چیزى تصور كرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء كرده‏اى و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نموده‏اى.
عرض كردم: پس معنى الله اكبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است كه; «الله اكبر من ان یوصف; خداوند بزرگتر از آن است كه توصیف گردد.» (10)
الحمدلله، دومین ذكر تسبیحات حضرت زهرا(س):
پس از آن كه انسان به عجز و ناتوانى خویش در شناخت‏خالق اعتراف كرد، با گفتن الحمدلله كه از افضل اذكار تسبیح است، وارد مرحله بعدى مى‏شود.
حضرت امام خمینى; در باب حمد مى‏فرماید: «حمد خدا مساوق شكر است; چنانچه در روایات كثیره وارد است كه، كسى كه بگوید: الحمدلله، شكر خدا را ادا كرده; چنانچه [امام صادق(ع)] فرمود: شكر هر نعمتى، واگر چه بزرگ باشد این است كه حمد خداى عز و جل كنى.»
و ... [امام صادق(ع)] فرمود: ... كمال شكر گفتن مرد است، الحمدلله رب العالمین. ... و در حدیثى حماد بن عثمان گفت: بیرون آمد حضرت صادق(ع)، از مسجد و حال آنكه گم شده بود مركوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند رد كند آن را به من، هر آینه شكر مى‏كنم او را حق شكر او». گفت درنگى نكرد تا آنكه آن مركوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله‏». قائلى عرض كرد: «فدایت‏شوم، آیا شما نگفتید كه شكر خدا مى‏كنم حق شكر او را»؟
فرمود: «آیا نشنیدى كه من گفتم: الحمدلله.»
از این روایت معلوم مى‏شود كه حمد خداوند افضل افراد شكر لسانى است. (11)
«سبحان الله‏»; سومین ذكر تسبیحات حضرت زهراء(س)
شخصى از حضرت على(ع) پرسید: معنى سبحان الله چیست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله‏» تعظیم مقام بلند و با عظمت‏خدا و منزه دانستن او از آنچه كه مشركان مى‏پندارند، است و زمانى كه بنده این كلمه را مى‏گوید، همه فرشتگان بر او درود مى‏فرستند.» (12)
بعد از آنكه رسول اكرم(ص) تسبیحات را به كوثرش عطا كرد، حضرت فاطمه(س) ابتدا رشته‏اى از پشم تابیده و با آن به تسبیح پرداخت. تا این كه حضرت حمزه بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاك برداشت و تسبیح ساخت و با آن تسبیح مى‏كرد و مردم نیز چنان كردند و چون سیدالشهدا حسین بن على(ع) شهید شد، سنت‏شد كه از تربت آن امام مظلوم تسبیح سازند و با آن ذكر گویند.
درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا(س) با تربت امام حسین(ع) از حضرت صاحب الامر(عج) روایت‏شده است كه: هر كه تسبیح تربت امام حسین(ع) را در دست داشته باشد و ذكر را فراموش كند، ثواب ذكر براى او نوشته مى‏شود.
از حضرت صادق(ع) نقل شده است كه تسبیح تربت آن حضرت، ذكر مى‏گوید، بى‏آنكه آدمى ذكر گوید و فرمود كه یك ذكر یا استغفار كه با تربت‏حضرت اباعبدالله(ع) گفته مى‏شود برابر با هفتاد ذكر كه با چیز دیگر گفته شود است. و اگر بى ذكر تسبیح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبیح براى او نوشته مى‏شود.
به روایت دیگر، اگر با ذكر تسبیح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مى‏شود.
مروى است كه حوریان بهشت وقتى فرشته‏اى را مى‏بینند كه به زمین مى‏آید از او درخواست مى‏كنند تا تسبیح و ربت‏حضرت حسین(ع) را برایشان بیاورد.
از حضرت موسى(ع) نقل شده است: پنج چیز همیشه همراه انسان پرهیزكار است; مسواك، شانه، سجاده نماز، تسبیح كه سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقیق. (13)

فضیلت و آداب تسبیح حضرت زهرا(س)

روایات زیادى در این باب در كتب معتبر وجود دارد و گستردگى روایات و عنایت اكثر ائمه به ذكر سخنى درباره تسبیح از عظمت آن پرده بر مى‏دارد.
حضرت مهدى -عجل الله تعالى فرجه الشریف)، درباره تسبیح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبیح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، كفضل الفرائض على النوافل. فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضیلت واجبات بر مستحبات است.» (14)
امام صادق(ع) نیز به فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره كرد: «من سبح تسبیح فاطمه الزهراء(س) قبل ان یثنى رجلیه من صلاة الفریضه، غفر الله له. هر كس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا(س) را به جا آورد، قبل از اینكه پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جمیع گناهانش آمرزیده مى‏شود.» (15)
و در حدیثى دیگر فرمود: «من سبح تسبیح فاطمة(س)، فقد ذكر الله الذكر الكثیر. كسى كه تسبیح فاطمه زهرا(س) را بگوید، خدا را به ذكر كثیر یاد كرده است.» (16)
روزى امام صادق(ع) ابوهارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه به كودكان سخن گفت: «یا ابا هارون، انا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمة(س) كما نامرهم بالصلاة، فالزمه، فانه لم یلزمه عبد فشقى. اى ابوهارون، ما تسبیح فاطمه(س) را به فرزندان خود سفارش مى‏كنیم همچنانكه آنها را به نماز توصیه مى‏كنیم. تو نیز بر آن مداومت كن.
زیرا هر بنده‏اى كه بر آن مواظبت و مداومت كند، سرانجام نیكو خواهد داشت.» (17)
در جاى دیگر حضرت از عظمت تسبیحات حضرت زهرا(س) در مقابل نمازهاى مستحبى چنین یاد كرد: «تسبیح فاطمة(س) فى كل یوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل یوم. تسبیح حضرت فاطمه(س) در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار ركعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوبتر است.» (18)
امام هادى(ع) فرمود: «لنا اهل البیت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبیح الله ثلاثا و ثلاثین و تحمیده ثلاثا و ثلاثین، و تكبیره اربعا و ثلاثین... ما اهل بیت‏به هنگام خواب ده كار را انجام مى‏دهیم: وضو گرفتن، ... و سى و سه مرتبه «سبحان الله‏» گفتن، و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏» گفتن، و سى و چهار مرتبه «الله اكبر» گفتن و ...» (19)
خواص و آثار فراوان دیگرى براى گوینده تسبیحات آن حضرت ذكر شده كه برخى از آنها بدین قرار است:
ناكام و ناامید نشدن، (20) دور كردن شیطان (21) ، برطرف نمودن سنگینى گوش (22) ، نجات یافتن از شقاوت و بدبختى (23 ، باعث‏سنگینى اعمال، خوشنودى خداوند و رفتن به بهشت مى‏شود. (24)

اوقات و مكانهاى تسبیح حضرت فاطمه(س) (25)

از اوقات مختلف و مكانهاى زیادى براى تسبیح حضرت یادشده كه برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه(س) و نماز زیارت حضرت رسول(ص) و نماز زیارت حضرت امیرالمؤمنین و نماز حضرت ولیعصر(عج) در مسجد صاحب الزمان جمكران و قبل از زیارت حضرت معصومه(س) در قم به گونه‏اى كه سبحان‏الله قبل از الحمدلله گفته مى‏شود.

پى‏نوشتها:

1- ر ك: اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص‏9. (حدیث امام صادق(ع))
2- ر ك: همان ص‏18.
3- ر ك: تسبیحات حضرت زهرا(س)، عدنان زعفرانى، ص‏9.
4- همان، ص‏21.
5- تسبیحات حضرت زهراء، ص‏10، به نقل از علل الشرایع/366.
6- همان، ص‏14. «ما عبدالله بشى‏ء من التحمید افضل من تسبیح فاطمة(س). ولو كان شى‏ء افضل منه لنحله رسول الله(ص) فاطمة(س).»
7- شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى;، ص‏417.
8- همان، ص‏551.
9- همان، ص‏654.
10- همان، ص‏656.
11- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص‏48 به نقل از معانى الاخبار.
12- شرح چهل حدیث، امام خمینى، ص‏349.
13- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص‏52 به نقل از معانى الاخبار.
14- كلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، كتاب باقیات صالحات.
15- از هر معصوم چهل حدیث، محمد على كوشا، ص‏364.
16- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س) ص‏12 به نقل از تهذیب ج‏2، ص‏105.
17- تسبیحات حضرت زهرا(س)، ص‏11.
18- همان، ص‏15.
19و20 - همان، ص‏16.
21- همان، ص‏20.
22- همان، ص‏23.
23- همان، ص‏28.
24- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا(س)، ص‏39.
25- همان، ص‏14.

منبع: ماهنامه كوثر

فدك چیست؟

الف) موقعیت جغرافیایی فدك

فدك دهكده‏ای در شمال مدینه بود كه تا آن شهر دو یا سه روز راه فاصله داشت.1این دهكده در شرق خیبر و در حدود هشت فرسنگی2 آن واقع بود و ساكنانش همگی یهودی شمرده می‏شدند. امروزه فاصله خیبر تا مدینه را حدود 120 یا 160 كیلومتر ذكر می‏كنند.3

ب) فدك و رسول خدا(صلی الله علیه واله)

در سال هفتم هجرت، پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) برای سركوبی یهودیان خیبر كه علاوه بر پناه دادن به یهودیان توطئه‏گر رانده شده، از مدینه به توطئه و تحریك قبایل مختلف علیه اسلام مشغول بودند، سپاهی به آن سمت گسیل داشت و پس از چند روز محاصره دژهای آن راتصرف كرد.
پس از پیروزی كامل سپاه اسلام ـ با آن كه اختیار اموال و جان‏های شكست خوردگان همگی در دست پیامبر(صلی الله علیه واله) قرار داشت ـ رسول خدا(صلی الله علیه واله) با بزرگواری تمام، پیشنهاد آنان را پذیرفت و به آن‏ها اجازه داد نصف خیبر را در اختیار داشته باشند و نصف دیگر از آن مسلمانان باشد. بدین ترتیب، یهودیان در سرزمین خود باقی ماندند تا هر ساله نصف درآمد خیبر را به مدینه ارسال دارند.
با شنیدن خبر پیروزی سپاه اسلام، فدكیان كه خود را همدست خیبریان می‏دیدند، به هراس افتادند؛ اما وقتی خبر برخورد بزرگوارانه پیامبر(صلی الله علیه واله) با خیبریان را شنیدند، شادمان شدند و از رسول خدا(ص) خواستند با آنان همانند خیبریان رفتار كند. پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) این درخواست را پذیرفت.4

ج) تفاوت فقهی حكم خیبر و فدك

رفتار رسول خدا درباره فدك و خیبر یكسان می‏نماید؛ ولی این دو سرزمین حكم همسان ندارند. مناطقی كه به دست مسلمانان تسخیر می‏شود، دو گونه است:
1. مكان‏های كه با جنگ و نیروی نظامی گشوده می‏شود. این سرزمین‏ها كه در اصطلاح «مفتوح العنوة» (گشوده شده با قهر و سلطه) خوانده می‏شود، به منظور تقدیر از تلاش جنگجویانِ مسلمان در اختیار مسلمانان قرار می‏گیرد و رهبر جامعه اسلامی چگونگی تقسیم یا بهره‏برداری از آن را مشخص می‏سازد.5 منطقه خیبر، جز دو دژ آن به نامه‏های «وطیح» و «سلالم»،6 این گونه بود.
2. مكان هایی كه با صلح گشوده می‏شود؛ یعنی مردم منطقه‏ای با پیمان صلح خود را تسلیم می‏كنند و دروازه‏های خود را به روی مسلمانان می‏گشایند. قرآن كریم اختیار این نوع سرزمین‏ها را تنها به رسول خدا(صلی الله علیه واله) سپرده است7 و مسلمانان در آن هیچ حقی ندارند.
فدك و دو دژ پیش گفته خیبر این گونه فتح شد. بنابراین، ملك رسول خدا(صلی الله علیه واله) گشت. طبری مورخ بزرگ می‏گوید: «و كانت فدك خالصة لرسول الله(صلی الله علیه واله) لانهم لم یجلبوا علیها بِخِیْلٍ و لا ركاب؛8فدك ملك خالص پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) بود. زیرا مسلمانان آن را با سواره نظام و پیاده نظام نگشودند.»

د) ارزش اقتصادی فدك

درباره ارزش اقتصادی فدك بسیار سخن گفته‏اند. برخی از منابع شیعی درآمد سالیانه آن را بین بیست و چهار هزار تا هفتاد هزار دینار نوشته‏اند9 و برخی دیگر، نصف در آمد سالیانه آن را 24هزار دینار نگاشته‏اند. ابن ابی الحدید معتزلی10از یكی از متكلمان امامی مذهب چنان نقل می‏كند كه ارزش درختان خرمای این ناحیه با ارزش درختان خرمای شهر كوفه در قرن هفتم برابر بود.11
به نظر می‏رسد می‏توان تا حدودی ارزش واقعی اقتصادی آن را از یك گزارش تاریخی زمان خلافت عمربن خطاب دریافت. وقتی خلیفه دوم تصمیم گرفت فدكیان یهودی را از شبه جزیره عربستان اخراج كند، دستور داد نصف فدك را كه سهم آنان بود، از نظر زمین و درختان و میوه‏ها قیمت گذاری كنند. كارشناسان ارزش آن را پنجاه هزار درهم تعیین كردند و عمر با پرداخت این مبلغ به یهودیان فدك، آن‏ها را از عربستان بیرون راند.12
بنابراین، می‏توان ارزش اقتصادی فدك در زمان رسول خدا(صلی الله علیه واله) و ابوبكر را چیزی نزدیك به این مقدار دانست.

اختلاف حضرت زهرا(سلام الله علیها) با حكومت بر سر فدك چگونه بود؟

گزارش‏های منابع شیعی و سنی نشان می‏دهد حضرت زهرا(سلام الله علیها) و حكومت هر یك دو ادعا درباره فدك داشتند.
الف) ادعاهای حضرت زهرا(سلام الله علیها)
چنان كه نزد شیعیان مشهور است، حضرت زهرا(سلام الله علیها) فدك را ملك خود می‏دانست و برای اثبات مالكیت خود دو راه را به صورت طولی پیمود؛ یعنی وقتی از راه اول نتیجه نگرفت سراغ راه دوم رفت.13 این دو راه عبارت است از بخشش و ارث.
1. بخشش (نحله)
عمده منابع شیعی و نیز منابع متعدد اهل سنت این نكته را بیان می‏كنند كه نیمی از فدك در سال هفتم هجری به ملكیّت شخص پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) درآمد و پیامبر(صلی الله علیه واله) ـ طبق آیه «و آتِ ذالقربی حقَّه؛14 حق خویشان خود را بپرداز» ـ آن را به حضرت فاطمه زهرا(س) بخشید.15
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پس از پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) برای اثبات این ادعا حضرت علی(علیه السلام) و امّ ایمن را گواه قرار داد. حكومت سخن حضرت زهرا(سلام الله علیها) را نپذیرفت و بااین بهانه كه اولاً حضرت علی(علیه السلام) در این گواهی صاحب نفع است و ثانیاً ـ حتی اگر شهادت علی(علیه السلام) پذیرفته شود ـ در اثبات امور مالی گواهی دو مرد یا یك مرد و دو زن لازم است، گواهی امام علی(علیه السلام) و ام ایمن را رد كرد.16

نقد رأی دستگاه خلافت

«حلبى‏»،در سیره خود مطلب را به گونه‏اى دیگر نقل كرده و مى‏گوید:خلیفه مالكیت فاطمه را تصدیق نمود،ناگهان دوست وى‏«عمر»وارد شد،و گفت نامه چیست؟!وى گفت: مالكیت فاطمه را در این ورقه تصدیق نموده‏ام.وى گفت:تو به درآمد فدك نیازمند هستى،زیرا اگر فردا مشركان عرب بر ضد مسلمانان قیام كردند،از كجا هزینه جنگى آنها را تامین خواهى نمود!و بعدا نامه را گرفت و پاره نمود. (سیره حلبى‏»،ج 3/400)
كردار حكومت از نظر قوانین و سنت اسلامی مردود است؛ زیرا:
1. در آن زمان فدك در دست حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بود. در آیین دادرسی پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) ـ البینة علی المدعی و الیمین علی من انكرـ شاهد آوردن وظیفه مدعی و سوگند خوردن وظیفه منكر است. پس حضرت منكر به شمار می‏آمد و باید سوگند می‏خورد دیگری در این ملك حقی ندارد.
2. با توجه به آیه تطهیر17 كه مفسران شیعه و سنی شأن نزول آن را درباره اهل بیت پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) می‏دانند،18اهل بیت آن حضرت(علیه السلام) از هر گونه رجس و پلیدی دورند؛ و بدیهی است كه مصداق این آیه نمی‏تواند ادعای نادرست مطرح كند.
3. محدثان شیعه و سنی بر این نكته اتفاق دارند كه پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) درباره حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) فرمود: «ان الله یغضب لغضبها و یرضی لرضاها؛19 خداوند برای خشم فاطمه خشمگین و برای خشنودی‏اش خشنود می‏شود.» این جمله كه حكومتگران نیز آن را شنیده بودند، نشان می‏دهد فاطمه(سلام الله علیها) در همه شؤون زندگانی‏اش جز در مسیر خداوند گام بر نمی‏دارد و بی‏تردید چنین فردی هرگز ادعای دروغ بر زبان نمی‏راند.
4. شاهد ادعاهای حضرت زهرا(سلام الله علیها) شخصیتی مانند علی(علیه السلام) است كه با آیاتی چون «آیه ولایت»20 و آیه تطهیر تأیید گردیده و در آیه مباهله به منزله نفس پیامبر(صلی الله علیه واله) مطرح شده است.21 افزون بر این، با بیش‏ترین تأییدات از سوی پیامبر(صلی الله علیه واله) روبه‏رو است. تنها حدیث «علی مع الحق و الحق مع علی یدور حیث مادار؛22 علی با حق است و حق با علی است و حق بر محور علی می‏گردد.» برای اثبات درستی گفتار و كردارش كافی است.
این روایات در جامعه آن روز شایع بود و مسلماً حكومتگران با آن‏ها آشنا بودند. بی‏تردید رد كردن شهادت چنین گواهی نشان دهنده بی‏اعتنایی به آیات و روایات و یا دست‏كم نا آگاهی از آن‏ها است. راستی آیا روا است تصور كنیم شخصیتی كه از آغاز اسلام همه هستی‏اش را خالصانه در طبق اخلاق گذاشته و به درگاه خداوند پیشكش كرده است، بخواهد به سود همسرش گواهی دهد.
آیا می‏توان كسی را كه در طول زندگانی‏اش از دنیا به حداقل اكتفا و اموال خود را عمدتاً وقف كرده است، به دنیاطلبی و گواهی دروغین متهم كرد؟
5. در میان اصحاب پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) به نام خزیمة بن ثابت می‏خوریم كه به جهت شدت ایمانش پیامبر(صلی الله علیه و اله) او را به لقب «ذوالشهادتین» مفتخر كرد و گواهی‏اش را با گواهی دو شاهد برابر شمرد.23
اگر پیامبر(صلی الله علیه واله) شهادت چنین شخصی را در همه موارد با گواهی دو شاهد برابر دانست، چرا حاكم پس از او نمی‏تواند گواهی حضرت علی(علیه السلام) را كه به مراتب از «خزیمه» برتر است، با شهادت دو شاهد برابر بداند؟
6. به گواهی حكومتگران، پیامبر خدا(صلی الله علیه واله) «ام ایمن» را زن بهشتی معرفی كرد24واضح است چنین شخصیتی هیچ‏گاه گواهی دروغ نمی‏دهد.
در این جا از نظر تاریخی پرسشی اساسی رخ می‏نماید: به راستی اگر پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) فدك را به حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بخشیده بود، چرا آن حضرت(سلام الله علیها) نتوانست شاهدان بیش‏تر بیاورد، با آن كه از نظر زمان حدود چهار سال (7ـ11ه••) فدك در اختیار وی قرار داشت؟
در پاسخ به این پرسش باید یاد آور شد:
1. گزارش‏های این واقعه نشان می‏دهد این بخشش درون خانوادگی بوده و پیامبر(صلی الله علیه واله) صلاح ندید آن را آشكارا برای مردم اعلام كند. حضرت(صلی الله علیه واله) تنها افراد بسیار نزدیك را بر این امر گواه گرفت و حتی مصلحت ندید افرادی مانند عباس(عموی رسول خدا) و همسرانش را شاهد این بخش قرار دهد.
مصالح این امر را می‏توان اموری چون متهم شدن به ترجیح خانواده، حسادت‏های درون خانوادگی یا بالا رفتن سطح توقع بعضی از همسران دانست.
2. ممكن است جمعی از شاهدان، با توجه به حاكمیت وقت، از شهامت لازم برای گواهی دادن بی‏بهره بودند؛ چنان كه اكثریت جامعه آن روز از ابراز نصّ غدیر خم خودداری می‏كردند.
3. گزارش‏های این واقعه نشان می‏دهد حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیه واله) در زمان حیات پدر بزرگوارش ـ با توجه به این كه در آمد فدك بسیار فراتر از نیازهایش بود، نیاز جامعه مسلمان آن روز و عدم امكان حضور فعال حضرتش در تدبیر اقتصادی آن سامان ـ اختیار آن را كلاً به پدر واگذار كرد تا خود هر گونه صلاح می‏داند مازاد درآمد آن را مصرف كند. با این واگذاری بسیاری چنان پنداشتند كه تصرفات پیامبر(صلی الله علیه واله ) در فدك تصرفاتی حاكمانه رهبر جامعه مسلمانان است، در حالی كه در واقع آن حضرت (صلی الله علیه واله) همه این امور را به نحو وكالت تام الاختیار از جانب دختر گرانقدرش انجام می‏داد.25
2. ارث
پس از آن كه حكومت شهادت گواهان حضرت(سلام الله علیها) را نپذیرفت، حضرت زهرا(سلام الله علیها) از راه دیگر وارد شد و از حكومت خواست میراث پدرش را كه فدك نیز بخشی از آن است،26 به او واگذار كند و در این مورد به نص آیه قرآن درباره ارث متمسك شد: «یوصیكم الله فی الولادكم للذكر مثل حظ الانثیین...؛27 خداوند به شمار درباره [ارث] فرزندانتان سفارش می‏كند كه سهم پسر دو برابر دختر است... .»
ظاهر این آیه عام است و انبیا و غیر انبیا را شامل می‏شود. ابوبكر در برابر این آیه چنان استدلال كرد كه انبیا از خود ارث باقی نمی‏گذارند. حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمود: چگونه است كه هر گاه تو درگذشتی فرزندانت از تو ارث می‏برند؛اما ما از رسول خدا(صلی الله علیه واله) ارث نمی‏بریم؟!28 آن گاه به آیات دیگر قرآن كه در موارد مختلف از ارث پیامبران گذشته سخن به میان آورده است، تمسك جست؛ مانند آیه ششم سوره مریم و آیه شانزدهم سوره نمل. در آیه ششم سوره مریم، حضرت زكریا بیان می‏دارد كه «خداوندا، من از خویشانم كه پس از من وارثانم خواهند شد، بیمناكم... پس فرزندی به من عطا كن كه از من و آل یعقوب ارث برد.»29 در آیه شانزدهم سوره نمل از ارث بردن سلیمان پیامبر، از پدرش داوود پیامبر سخن به میان آمده است.30سؤالی كه در این جا به ذهن می‏رسد، آن است كه اگر حضرت زهرا(س) می‏توانست فدك را از طریق ارث به دست بیاورد، باید می‏دانست پیامبراكرم(صلی الله علیه واله) وارثان شرعی دیگری به عنوان همسران دارد و فدك تنها از آن حضرت(سلام الله علیها) نمی‏گشت. پس چرا از ابوبكر می‏خواهد تمام فدك را از طریق ارث به او واگذار كند؟
در پاسخ باید گفت:
1. حضرت(س) تمام فدك را شرعاً از آن خود می‏دانست و چون ادعای بخشش او را نپذیرفتند، به ادعای ارث متوسل شد.
2. اگر آن را از راه ارث به او می‏دادند، در این هنگام طبق قانون ارث اسلام تنها 81 آن میان تمام همسران پیامبر(صلی الله علیه واله) تقسیم می‏شد31 و 87 آن به حضرت(س) می‏رسید. بنابراین، طبیعی می‏نمود كه حضرت(س) به جهت فراوانی سهمش ادعای خود را در ظاهر به صورت كلی بیان دارد.
ب) ادعاهای حكومت!
حكومت در مقابل حضرت(س) عمدتاً دو ادعا مطرح كرد:
1. صدقه بودن فدك
معنای این عبارت آن است كه پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) فدك را به كسی نبخشید و با آن به گونه صدقه جاریه برخورد كرد؛ یعنی رسول خدا(صلی الله علیه واله) از درآمد فدك زندگانی شخصی حضرت فاطمه زهرا(س) و دیگر بنی‏هاشم را تأمین می‏كرد و مازاد آن را در راه خدا به مصرف می‏رساند.32
از آن جا كه ابوبكر خود را جانشین مشروع پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) می‏دانست، می‏خواست با در اختیار گرفتن فدك، این مشروعیت ادعایی را برای همگان به اثبات برساند و چنان اعتقاد داشت كه چشم پوشی از این زمین نوعی خلل در مشروعیت حكومتش پدید می‏آورد.
این ادعا با چالش‏های زیر روبه‏رو است:
1. ظاهر آیه هفتم سوره حشر كه قبلاً به آن اشاره شد، آن است كه این سرزمین از سوی خداوند ملك پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) قرار گرفت.
2. روایات شیعه و سنی بر این نكته تصریح دارند كه بانزول آیه «و آت ذالقربی حقه» پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) این زمین را به صورت بخشش به فاطمه زهرا(س) واگذار كرد. جالب آن است در آیه از حق ذالقربی (خویشان نزدیك) سخن به میان آمده و آن را حق ایشان دانسته است.33
3. حتی اگر ظاهر رفتار پیامبر(صلی الله علیه واله) چیزی غیر از ملكیت و عدم بخشش را نشان دهد، وقتی شخصیتی مانند حضرت فاطمه(س) به همراه شاهدانی چون حضرت علی(علیه السلام) و ام ایمن ادعای بخشش می‏كنند باید ادعای آن‏ها بر ظاهر رفتار پیامبر مقدم شود.
4. حتی اگر بپذیریم این ملك در زمان پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) صدقه بود، لزوماً معنای آن این نیست كه حكومت جانشین پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) سرپرست این صدقه خواهد بود؛زیرا ممكن است آن را صدقه‏ای خانوادگی و در اصطلاح نوعی وقف خاص بدانیم كه متولی آن افرادی از خود آن خاندانند.
چنان كه طبق بعضی از گزارش‏های اهل سنت، عمر در زمان حكومت خود فدك را به حضرت علی(ع) و عباس واگذار كرد تا خود در میان خود همانند پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) با این سرزمین رفتار كنند.34
5. حتی اگر تصرفات پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) راتصرفاتی حاكمانه بدانیم و معتقد باشیم آن حضرت به عنوان حاكم مسلمانان سرپرستی این ملك را به عهده گرفت، باید توجه داشت در آن زمان مهم‏ترین چالش میان حكومت و اهل بیت(ع) مشروعیت حكومت بود كه اهل بیت(ع) آن را طبق نصوص پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) نمی‏پذیرفتند. در این موقعیت، بدیهی بود زیر بار لوازم این مشروعیت نیز نروند و به عهده گرفتن سرپرستی فدك از سوی حكومت را نپذیرند.
2. حدیث نفی ارث پیامبران
منظور از این حدیث، روایتی است كه ابوبكر آن را از پیامبر اكرم(ص) چنین نقل كرد: «انا معاشر الانبیاء لانورث ما تركناه صدقة؛35 ما جماعت پیامبران از خود ارث باقی نمی‏گذاریم. هر چه از ما ماند، صدقه است».
درباره این حدیث باید یادآور شد:
1. تا آن زمان این حدیث را جز ابوبكر هیچ كس نشنیده بود. بسیاری از محدثان نیز بر این نكته اتفاق نظر دارند كه راوی این حدیث تنها ابوبكر بود. البته بعدها پشتیبانانی چون مالك بن اوس یافت و در دهه‏های بعد عمر، زبیر، طلحه و عایشه نیز در شمار مؤیدان آن جای گرفتند.36
2. ابوبكر با نقل این حدیث ناقل سخن پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) بود و در طرف مقابل، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و حضرت علی(علیه السلام) و ام ایمن ناقل سخن و كردار پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) مبنی بر بخشش فدك بودند. بدیهی است باتوجه به فزونی شمار ناقلان در این سمت و نیز شخصیت آن‏ها كه بیش‏ترین تأییدات را از سوی پیامبر اكرم(صلی الله علیه واله) دارایند، باید قول آن‏ها بر قول ابوبكر مقدم شود.
3. این حدیث با آیات متعددی از قرآن كه در آن میراث انبیا مطرح شده است، منافات دارد و بدیهی است نمی‏توان تنها با یك حدیث در مقابل این آیات صریح ایستادگی كرد.
4. اگر طبق این حدیث معتقد شویم پیامبر اكرم(صلی الله علیه و اله) هیچ گونه مالی به ارث نگذاشت، چگونه است كه طبق نقل اهل سنت بعضی از اموال آن حضرت(صلی الله علیه واله) مانند وسایل شخصی و نیز حجره‏های آن حضرت(صلی الله علیه واله) به ارث می‏رسید.37

چرا علی علیه السلام فدک را پس نگرفت ؟

امام علی علیه السلام در نامه‌ای به عثمان بن حنیف چنین نوشت : «... از تمام آنچه آسمان بر آن سایه افكنده ، تنها فدك در دست ما بود كه گروهی بر آن، چشم طمع دوختند و گروهی دیگر سخاوتمندانه از آن چشم پوشیدند ، و بهترین داور و حكم خداست . مرا با فدك و غیر فدك چه كار ، در حالی كه آرامگاه فردای آدمی قبری است كه در تاریكی آن آثار وی محو می‌شود و اخبارش ناپدید گردد ... » (نهج البلاغة ، نامه 45) ابن ابی الحدید (دانشمند سنی معتزلی) در شرح این نامه می‌نویسد : «علی و خاندانش فدك را رها نكردند مگر به اجبار و از روی غصب ، لذا حضرت بعد از جملات اولیه می‌گوید : "بهترین حكم و داور خداست" ، و این ، سخنِ كسی است كه شكایت دارد و تظلم می‌كند». (شرح نهج البلاغة ، ج 16 ، ص 208)
درباره اینكه چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) در دوران حكومتش اقدام به پس گرفتن فدك نكرد ، روایاتی از امامان معصوم (علیه السلام) نیز رسیده است ؛ از جمله : «ابراهیم كرخی از امام صادق (علیه السلام) پرسید : چرا امیر مؤمنان هنگامی كه به خلافت رسید فدك را رها كرد؟ امام (علیه السلام) پاسخ داد : « او به پیامبر اقتدا كرد. عقیل ، پس از هجرت پیامبر به مدینه ، خانه آن حضرت را بدون رضایتش فروخت . هنگامی كه پیامبر (صلی الله علیه واله) مكه را فتح كرد از ایشان پرسیدند : یا رسول الله آیا به خانه خود باز نمی گردید ؟ حضرت فرمود : "مگر عقیل برای ما خانه‌ای گذاشته است؟! ما خاندانی هستیم كه اگر به ظلم از ما چیزی را بگیرند آنرا بازپس نخواهیم گرفت." از اینرو ، امیر مؤمنان پس از تصدی خلافت، فدك را پس نگرفت». (علل الشرایع ـ ج1 ـ ص 154)
البته عدم اقدام علی (علیه السلام) ، نشانه رضایت وی بر بقای غصب نیست ؛ بلكه همانطور كه خود حضرت، داوری را به خداوند واگذار نموده است، فرزندان آن حضرت نیز پس از شهادت وی ، هرگاه فرصتی می‌یافتند ، یاد فدك را زنده می‌كردند.
برای اطلاع بیشتر می توان به کتاب فروغ ابدیت، ج 2، ص 271 وکتاب فـدك ؛ نوشته آیة الله رضا استادی مراجعه کنید .

پی نوشت :

1. معجم‏البلدان، یاقوت حمومی، ج5و6، ص417.
2. دانشنامه امام علی(ع)، ج8، ص355(مقاله فدك).
3. همان، ص351.
4. تاریخ الطبری، محمدبن جریر طبری، ج2، ص302و303؛ فتوح البلدان، ابوالحسن بلاذری، ص42؛ السقیفة و فدك، ابوبكر احمدبن عبدالعزیز جوهری، ص97.
5. الاحكام السلطانیة، ابوالحسن ماوردی، ص139.
6. تاریخ الطبری، ج2، ص302.
7. حشر(59):6.
8. تاریخ الطبری، ج2، ص302.
9. بحارالانوار، مجلسی، ج29، ص123.
10. همان، ص116.
11. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج16، ص236.
12. السقیفة و فدك، ص98.
13. النص و الاجتهاد، سید عبدالحسین شرف الدین، ص61.
14. اسرا(17)26.
15. شرح نهج البلاغه، ج16، ص268و275.
16. همان، ص214و220؛ فتوح البلدان. ص44.
17. احزاب(33):33.
18. فدك فی التاریخ، شهید سیدمحمدباقر صدر، ص189.
19. برای اطلاع از مصادر این حدیث در كتب اهل سنت مراجعه شود به: فدك فی التاریخ، ص118.
20. مائده(5):55.
21. آل عمران(3):61.
22. موسوعة الامام علی‏بن‏ابی‏طالب(ع)، ج2، ص237ـ243.
23. شرح نهج البلاغه، ج16، ص273.
26. شرح نهج البلاغه، ج16، ص217.
27. نساء(4):11.
28. شرح نهج البلاغه، ج16، ص218و251.
25. شهید صدر احتمالاتی چون دوری فدك از مدینه و امكان عدم اطلاع مدنیان و نیز احتمال كشته شدن شاهدان ا حتمالی را ابراز می‏دارد. (فدك فی‏التاریخ، ص187).
24. الاحتجاج، طبرسی، ج1، ص121.
29. واضح است، با توجه به بیمناكی حضرت زكریا از وارثان فعلی خود، مراد او از ارث در این جا ارث در امور مالی است نه ارث نبوت و حكمت كه این دو قابل ارث نیستند و خدا به هر كس بخواهد عطا می‏كند.
30. الاحتجاج، طبرسی، ج1، ص144.
31. نساء(4):12.
32. شرح نهج‏البلاغه، ج16، ص216و219و225.
33. همان، ص268و275.
34. همان، ص221ـ223.
35. همان، ص218
36. همان، ص221ـ227.
37. فدك فی التاریخ، ص149. 5/940