تبیان، دستیار زندگی

گاهی هم ممكن است با غذایش بازی كند و فقط چند لقمه‌ای از آن بخورد. اگر این برای شما اتفاقی طبیعی است كه همیشه تكرار می‌شود، آیا به این موضوع فكر كرده‌اید كه این عادت را تغییر دهید؟ به دنبال راه‌حلی بوده‌اید كه او را تشویق كنید بهتر غذا بخورد؟ اگر فكر می‌كنید تغییر این عادت ممكن نیست، باید بدانید به شیوه‌های مختلف می‌توان عادات تغذیه‌ای كودك را بهبود بخشید.

برلیانت بزرگمهر، مسوول كمیته آموزش همگانی انجمن تغذیه ایران در گفت‌وگو با «جام‌جم» درباره بی‌اشتهایی كودكان توضیح می‌دهد: بی‌اشتهایی كودكان، مساله‌ای است كه بسیاری از مادرها از آن شكایت دارند؛ به خصوص درباره بچه‌های زیر سن مدرسه یا حتی در سنین مدرسه، اما باید توجه داشته باشید كه بی‌اشتهایی كودكان دلایل مختلفی دارد كه یكی از مهم‌ترین آنها دلایل روانی است.

وی با اشاره به عوامل روانی بی‌اشتهایی بچه‌ها می‌گوید: گاهی بچه‌ها نسبت به بعضی مواد غذایی شرطی می‌شوند.

به عنوان مثال اگر كودك روز خوبی در مدرسه نداشته و نمره خوبی نگرفته باشد، ممكن است نسبت به غذایی كه آن روز جلویش می‌گذارند، حس بدی پیدا كند.

بزرگمهر با تاكید بر این‌كه بی‌اشتهایی به هر علتی ایجاد شود، می‌تواند به سلامت كودك لطمه بزند، می‌افزاید: گاهی بچه‌ها از بوی غذایی خاص (مثلا ماهی) خوششان نمی‌آید و نسبت به آن حساس هستند. گاهی نیز مصرف میان وعده‌ها در ساعات نزدیك به وعده غذای اصلی می‌تواند باعث شود كودك تمایلی به غذا خوردن نداشته باشد؛ بخصوص میان وعده‌های چرب مانند چیپس و پفك یا میان وعده‌های شور و شیرین.

به گفته وی، هیجان زیاد كودك هنگام غذا خوردن یا در ساعات نزدیك به صرف غذا نیز از دیگر عوامل بی‌اشتهایی است. البته تفاوتی ندارد كه این هیجان مثبت باشد یا منفی، چون در هر صورت می‌تواند سبب بی‌اشتهایی كودك شود.

بازی با اسباب‌بازی جدید، تماشای كارتون یا بازی با دوستان هنگام صرف غذا یا قبل از آن، همه از جمله مواردی است كه می‌تواند سبب ایجاد هیجان و در نتیجه بی‌اشتهایی كودك شود.

اگر فرزند شما هم تمایلی به غذا خوردن ندارد، بیكار ننشینید. از همین حالا دست به كار شوید و تا دیر نشده است عادت‌های غذایی او را تغییر دهید. البته حواستان باشد اشتباه نكنید؛ اصرار زیاد و مجبور كردن كودك، تنبیه كردن و مورد تمسخر قرار دادن او، دردی را درمان نمی‌كند.

به جای این كارها غذاهایی متفاوت و آنچه او دوست دارد، برایش آماده كنید.اگر كودك طعم و عطر غذا را دوست داشته باشد، حتما با میل و اشتیاق بیشتری آن را می‌خورد.

برلیانت بزرگمهر در این زمینه یادآور می‌شود: یكی از عوامل مهم برای برطرف كردن بی‌اشتهایی كودك، آماده كردن غذایی خوش رنگ و بوست. اگر او غذایی خاص را دوست ندارد، می‌توانید رنگ و بوی غذا را با استفاده از ادویه‌های مختلف یا آب لیموترش تازه تغییر دهید؛ البته دقت داشته باشید مصرف زیاد ادویه برای كودك مناسب نیست و فقط باید از مقدار كمی ادویه كمك بگیرید.

وی درباره مواد غذایی خاصی كه كودك، طعم آنها را دوست ندارد، می‌گوید: اگر كودك مواد غذایی خاصی مانند گوشت یا تخم‌مرغ را دوست ندارد، می‌توانید بتدریج او را به این طعم عادت دهید. برای این كار باید مقدار خیلی كمی از این مواد را چرخ كنید و طوری كه كودك متوجه نشود، با غذایی كه دوست دارد مخلوط كنید.

به گفته بزرگمهر، زمانی كه ذائقه كودك به طعم غذایی خاص عادت كند، اگر مقدار آن بتدریج افزایش یابد، دیگر كودك را آزار نخواهد داد.

همانطور كه گفته شد، كودك نباید نزدیك به زمان صرف غذا، به كاری كه هیجان دارد مشغول شود. به همین دلیل بهتر است هنگام صرف غذا تلویزیون را خاموش و بحث‌ها را هم به بعد از این زمان موكول كنید. همچنین میان‌وعده‌ها را نباید در ساعت‌های نزدیك به وعده غذای اصلی به كودك بدهید.

مسوول كمیته آموزش همگانی انجمن تغذیه ایران با تاكید بر این‌كه پدر و مادر همیشه باید الگوی خوبی برای فرزندان باشند، می‌گوید: پدر و مادر باید از ابتدا جلوی كودك از مواد غذایی مفید استفاده كنند تا او ببیند و به مصرف این مواد عادت كند. همچنین آنها باید از خرید و نگهداری مواد غذایی مضر مانند چیپس و نوشابه‌های گازدار خودداری كنند.

به گفته وی، آگاهی كودك بسیار مهم است و به همین دلیل باید به زبان كودكانه، او را با خواص مواد غذایی آشنا كنید.

خیلی از پدر و مادرها به محض این‌كه فرزندشان غذا نمی‌خورد، خیلی راحت چند بسته قرص یا داروهای دیگر تهیه می‌كنند و می‌خواهند با خوراندن این داروها به كودك مشكل را برطرف كنند.

بزرگمهر با تاكید بر این نكته كه دارو به هیچ وجه نمی‌تواند جایگزین غذا شود، توضیح می‌دهد: بهتر است كودك را به خوردن غذا عادت دهید. چون داروها و مكمل‌ها سبب ایجاد عوارض جانبی می‌شود. همچنین دارو فاقد فیبر است و در نتیجه می‌تواند سبب بروز مشكلاتی برای سلامت كودك شود.

وی درباره دیگر مشكلات مصرف داروها می‌گوید: در چنین شرایطی، بدن به مصرف مقدار زیاد مواد غذایی عادت می‌كند. در نتیجه اگر روزی این داروها استفاده نشود و فرد به مقدار عادی غذا مصرف كند، نیازهای او تامین نشده و دچار سوءتغذیه می‌شود.

بزرگمهر با اشاره به این‌كه مشكلات جسمی هم می‌تواند سبب بی‌اشتهایی كودك شود، توضیح می‌دهد: كم‌خونی، شكاف سقف دهان، بیماری‌های عفونی و تبدار نیز می‌تواند باعث بی‌اشتهایی كودك شود. در این موارد برای برطرف شدن بی‌اشتهایی باید بیماری‌های جسمی را درمان كرد؛ اما در اغلب موارد، مشكلات روحی دلیل بی‌اشتهایی كودك است

.وی درباره بچه‌هایی كه با تولد نوزادی جدید در خانواده روبه‌رو می‌شوند، توضیح می‌دهد: در این شرایط، معمولا بچه‌ها بی‌اشتها می‌شوند؛ این بی‌اشتهایی یا آگاهانه است و با این كار كودك می‌خواهد با پدر و مادر لجبازی كند یا این‌كه غیرارادی است، یعنی كودك افسرده می‌شود و نمی‌تواند غذا بخورد.

به گفته بزرگمهر، بچه‌هایی كه پدر و مادرشان از هم جدا می‌شوند یا یكی از والدین فوت می‌كند، بچه‌هایی كه زیاد مورد سرزنش قرار می‌گیرند و تنبیه می‌شوند، بچه‌هایی كه دائم با دیگران مقایسه می‌شوند و در كل بچه‌هایی كه خیلی مورد توجه خانواده نیستند، آگاهانه یا غیرارادی بی‌اشتها می‌شوند.

مسوول كمیته آموزش همگانی تغذیه به والدین توصیه می‌كندباید مراقب رفتارشان در مقابل بچه‌ها باشند. بچه‌هایی كه خیلی لوس هستند و بچه‌هایی كه مورد بی‌مهری خانواده قرار می‌گیرند، هر دو در برابر غذا خوردن مقاومت می‌كنند بنابراین پدر و مادرها و حتی خواهر و برادرهای بزرگ‌تر باید رفتاری طبیعی و منطقی با بچه داشته باشند.

گاه اصرار والدین و امتناع كودك كار را به جای باریك می‌كشاند و بی‌اشتهایی به یك مساله بغرنج در روابط آنان تبدیل می‌شود؛ غافل از این‌كه بی‌اشتهایی دلیلی دارد كه باید در پی رفع آن بود.

عادات غذایی كودكان از هشت ماهگی شكل می‌گیرد و پس از آن غذاخوردن با خلق و خو، روابط و رفتارهای كودك پیوند می‌خورد. به این معنا كه از آنها تاثیر می‌پذیرد و برای مثال ممكن است به دلیل لجبازی یك غذا یا خوراكی خاص را نخورد.

بالطبع رفتارهای والدین بویژه مادران در اوایل دوره شكل‌گیری عادات تغذیه‌ای كودك در نحوه تغذیه وی در سال‌های بعد موثر است.

برخی كودكان تا نوجوانی یاد نمی‌گیرند كه سر میز یا سفره بنشینند و غذا بخورند و معلوم است كه مانند تمام​ ناهنجاری‌های رفتاری كودكان در این‌باره هم باید والدین را مقصر دانست!

متخصصان تغذیه معتقدند:كودكان نباید تا پیش از 2 سالگی طعم نمك را بچشند. پس از آن نیز باید همواره غذاهای كم‌نمك بخورند. عادت كردن به نمك و مصرف آن علاوه بر تغییر ذائقه كودك، مشكلات جسمی و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی نظیر فشار خون را در آنها (در آینده) افزایش می‌دهد.

پس از نمك انواع تنقلات متهم ردیف بعدی هستند. تنقلات شور، ترش و شیرین، چرب و پرادویه و افزودنی‌های مجاز و غیرمجاز نظیر ذرت بو داده، پفك، چیپس، بستنی، بیسكویت، شكلات، كاكائو و... نه‌تنها سلامت كودك را به خطر می‌انداز​د، بلكه اشتهای وی را به قول معروف كور می‌كند.

كودكان هنگام گرسنگی برای مصرف تنقلات تمایل شدید نشان می‌دهند و اگر این خوراكی‌ها در دسترس باشند یا والدین در مقابل اصرار آنها بالاخره تسلیم شوند تنقلات را با اشتها می‌خورند و از وعده غذایی اصلی بازمی‌مانند.

انواع تنقلات برخلاف تصور برخی والدین ارزش تغذیه‌ای خاص ندارند و در تقابل به دلیل استفاده از مواد شیمیایی، نگهدارنده‌ها، طعم‌دهنده‌های مصنوعی و ... مضرند.

بدتر این كه برخی والدین تنقلات بویژه بیسكویت و كیك و كلوچه را جایگزین وعده اصلی غذایی می‌پندارند و از این طریق خود را از طبخ غذا برای كودك یا خوراندن غذا به وی معاف می‌كنند.

بسیاری نیز در برابر اصرارهای كودك برای مصرف تنقلات هیچ تفاوتی نشان نمی‌دهند یا شاید چون كودك‌شان را دوست دارند نمی‌خواهند او را از آنچه دوست دارد و قابل خریداری است محروم بكنند.

گروهی از والدین هم هستند كه مصرف تنقلات برای فرزندشان را مایه پزدادن می‌دانند و دوست ندارند پسر همسایه پفك بخورد و فرزندشان به دست او نگاه كند و حسرت بخورد!

بی‌اشتهایی دائمی كودكان و امتناع از خوردن وعده‌های اصلی غذایی با مشكلات رفتاری والدین نسبت به كودك ارتباط مستقیم دارند.

مهم‌ترین توصیه‌های متخصصان علوم تربیتی به والدین برای مقابله با بی‌اشتهایی و عادات تغذیه‌ای نادرست كودكان عبارتند از:

ـ ماست كم‌چرب،‌ سبزیجات تازه، میوه‌ها و انواع سالاد به افزایش اشتهای كودك كمك می‌كند. در مقابل انواع سس‌ها، نوشابه‌های گازدار، خوراكی‌های چرب و تنقلات از اشتهای كودك می‌كاهد.

ـ از خوراندن انواع تنقلات به كودكان حداقل یك ساعت پیش از وعده غذایی اصلی خودداری كنید.

ـ‌ كودك را عادت ندهید​ یك نوع غذای مخصوص به خود را در وعده اصلی بخورد. از همان غذایی كه برای اعضای خانواده پخته‌اید به او بخورانید مگر این كه از غذایی واقعا بدش بیاید.

ـ اجازه ندهید كودكان انواع فست‌فودها را به عنوان وعده غذایی اصلی بخورند. مصرف ساندویچ، پیتزا، همبرگر و... باید به یك یا دو وعده در هفته محدود شود.

ـ به سلیقه كودك در غذا خوردن توجه كنید. اگر غذایی را دوست دارد و با لذت می‌خورد در وعده‌های بیشتری برایش بپزید. قاشق، چنگال، بشقاب و حتی وسایل مرتبط با سفره یا میز غذا را با سلیقه وی تهیه كنید.

ـ اگر بی‌دلیل از خوردن غذا امتناع می‌كند یا لج كرده است زیاد اصرار نكنید كه غذایش را بخورد. فقط كافی است به او بگویید هر وقت گرسنه شد می‌تواند غذایش را بخورد.

ـ كودكان بهانه‌گیر را در تهیه مواد اولیه غذا و پخت آن مشاركت دهید. اگر كودك در پخت غذا مشاركت داشته باشد برای خوردن آن انگیزه و تمایل بیشتری خواهد داشت. چیدن میز یا سفره نیز گزینه خوبی است.

ـ طوری رفتار نكنید كه انگار غذا خوردن یا نخوردن كودك برای شما امری حیاتی است.

ـ هنگام غذا خوردن محیط آرامی فراهم كنید كه عاری از تنش، دعوا و بدگویی باشد.

ـ آداب غذا خوردن برای مثال شستن دست‌ها، نشستن كنار سایر اعضای خانواده و... را به كودك ​ تذكر بدهید تا بداند​ موظف است این آداب را رعایت كند. كودكان از این آداب استقبال می‌كنند و آن را به مثابه یك بازی محبت‌آمیز با اعضای خانواده و نشانه صمیمیت و همبستگی با كسانی تلقی می‌كنند كه دوستشان دارند.

ـ ساعات مشخصی برای تناول ناهار و شام خانواده در نظر بگیرید تا كودك بداند وقت غذا خوردن چه زمانی است.

ـ كودك را مجبور نكنید بیش از اندازه‌ای كه میل دارد غذا بخورد. احساس بدی كه از پر بودن بیش از حد معده ناشی می‌شود می‌تواند برای وی نوعی مقاومت روانی در مقابل غذا خوردن بویژه در حضور والدین ایجاد كند.

ـ لازم نیست كودك زیاد غذا بخورد. اگر از نیازهای تغذیه‌ای كودك آگاهی داشته باشید می‌توانید با مقدار كمتر غذاها، پروتئین، كلسیم، آهن و سایر املاح و ویتامین‌ها را به بدن وی برسانید.