تبیان، دستیار زندگی

زندگى ابو الحسن على الهادى ابن محمد الجواد ابن على الرضا ابن موسى الكاظم ابن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن على زین العابدین بن الحسین بن على بن ابى طالب علیهم السلام.

شیخ در مصباح مى‏نویسد: روایت‏شده است كه حضرت ابو الحسن على بن محمد عسكرى (ع) در روز 27 ذى حجه به دنیا آمد. سپس وى مى‏گوید: ابن عیاش گفته است: میلاد ابو الحسن ثالث روز دوم رجب بوده است. همچنین وى تولد آن حضرت را روز پنجم هم ذكر كرده است. شیخ گوید: ابراهیم بن هاشم قمى گفته است: ابو الحسن عسكرى (ع) در روز سه شنبه سیزدهم رجب از سال 214 هجرى دیده به دنیا گشود».

كلینى در كافى نویسد: آن حضرت در نیمه ذى حجه از سال 212 به دنیا آمد. البته برخى نیز روایت كرده‏اند كه تولد آن حضرت در ماه رجب و در سال 214 بوده است. در كشف الغمة نیز گفته شده است كه آن حضرت در روز جمعه پا به دنیا گذارد.

شیخ مفید گوید: «محل تولد آن حضرت در صریا، یكى از قراى مدینه بود».

نگارنده: در بسیارى از نسخ جاى ولادت آن حضرت را همین قریه و با همین املا نوشته‏اند و در برخى از نسخ ضبط آن به صورت‏«صربا» بوده است. البته نام چنین محلى نه در معجم البلدان و نه در هیچ یك از كتب لغت ذكر نشده است. تنها ابن شهر آشوب در مناقب، در بخش الجلاء و الشفاء، گفته است: صریا قریه‏اى است كه موسى بن جعفر آن را به فاصله سه میلى از شهر مدینه بنا كرده است.

امام هادى (ع) به قولى در بیست و پنجم جمادى الاخره و به قول دیگر، در سوم رجب و به دیگر قول در روز دوشنبه بیست و هفتم جمادى الاخره در نیمه روز و در سال 254 هجرى، در شهر سامراء دیده از جهان فروبست. آن حضرت در روزگار خلافت معتز وفات یافت و بنابراین، عمر آن حضرت اندكى كمتر از چهل سال یا 41 سال و شش و یا هفت ماه بوده است. از این مدت، شش سال و پنج ماه با پدرش و 33 سال و چند ماه، به قولى نه ماه، پس از وى زیسته كه این مدت را دوران امامت و خلافت آن حضرت محسوب كرده‏اند. آن امام (ع) دنباله خلافت معتصم و سپس خلافت واثق ، متوكل ، منتصر ، مستعین و معتز را درك كرد و در پایان حكومت معتمد، به شهادت رسید.

مدت اقامت آن حضرت در سر من راى، بیست ‏سال و چند ماه بود و پس از وفات، در خانه‏اش واقع در سر من راى به خاك سپرده شد.

 

مادر آن حضرت

مادر آن حضرت كنیزى بود به نام سمانه مغربیه. و در مناقب است كه مادرش معروف به سیده ام الفضل بود.

 

كنیه آن حضرت

كنیه وى ابو الحسن بود. برخى نیز وى را ابو الحسن ثالث مى‏خواندند.

 

لقب آن حضرت

ابن طلحه گوید: القاب آن حضرت عبارت بودند از: ناصح، متوكل، فتاح، نقى، مرتضى و مشهورترین القاب وى متوكل بود. اما آن حضرت این لقب را مخفى مى‏كرد و به اصحابش مى‏فرمود از یاد كردن وى با این لقب بپرهیزند. زیرا متوكل، لقب خلیفه عباسى بود.

نگارنده: همچنین آن حضرت به دو لقب هادى و نقى نیز شهرت داشت.

در مناقب در این باره آمده است: القاب آن حضرت عبارت بودند از: نجیب، مرتضى، هادى، نقى، عالم، فقیه، امین، مؤتمن، طیب و عسكرى. وى معروف به عسكرى بود و خود و فرزند بزرگوارش به عسكریین معروفیت دارند. شیخ صدوق در علل الشرایع و معانى الاخبار گوید: از استادان خود رضى الله عنهم، شنیدم كه مى‏گفتند: محله‏اى كه على بن محمد و حسن بن على علیهما السلام در آن در سر من راى ساكن بودند، عسكر نامیده مى‏شد از این رو به هر یك از این دو امام عسكرى گفته مى‏شود».

در نساب سمعانى است كه عسكرى منسوب به عسكر در سر من راى است. سر من راى را معتصم بنا نهاد. بدین ترتیب كه چون شمار سپاهیانش بسیار شد و بغداد براى آنها تنگ بود و مردم مورد آزار و اذیت قرار مى‏گرفتند، همراه با سپاهیانش بدین موضع نقل مكان كرد و در آنجا كاخى زیبا ساخت و آن را سر من راى نامید كه بدان سامرة و سامرا گفته مى‏شود. و از آنجا كه پادگان نظامى معتصم در این شهر جاى گیر شد، آن را عسكر نیز مى‏خوانند. تاریخ این واقعه در سال 221 هجرى بوده است.

گفته سمعانى حاكى از آن است كه عسكر نامى بوده كه بر تمام سامرا اطلاق مى‏شده است.

 

نقش انگشترى آن حضرت

بنا بر قولى گفته‏اند نقش انگشترى آن حضرت عبارت: «حفظ العهود من اخلاق المعبود» بوده است. همچنین طبق قولى دیگر نقش انگشترى وى عبارت: «الله ربى و هو عصمتى من خلقه‏» و مطابق نظر برخى دیگر عبارت: «من عصى هواه بلغ مناه‏» بوده است.

 

فرزندان آن حضرت

آن حضرت چهار پسر به نامهاى: ابو محمد حسن، حسین، محمد و جعفر داشت. از این میان حسن (ع) پس از وى به امامت رسید و حسین و محمد در زمان حیات آن امام از دنیا رفتند و جعفر نیز همان كسى است كه بعد از وفات برادرش، امام عسكرى (ع) ، ادعاى امامت كرد و به جعفر كذاب شهرت یافت. همچنین یك دختر از آن حضرت بر جاى ماند كه نامش عایشه یا علیه بود.

كتاب: سیره معصومان، ج 5، ص 233 - نویسنده: سید محسن امین - ترجمه: على حجتى كرمانى

چهره و عملكرد حكمرانان معاصر

امام هادی ـ علیه السلام ـ با شش تن از خلفای عباسی، معاصر بود كه به ترتیب عبارتند از : معتصم (برادر مأمون)؛ واثق (پسر معتصم)؛ متوكل (برادر معتصم)؛ منتصر (پسر متوكل)؛ مستعین (پسر عموی منتصر) و معتز (پسر متوكل).

معتصم در سال 218 ه‍ ق با مرگ مأمون به خلافت رسید و تا سال 227 ه‍ ق حكمرانی كرد. محمد بن عبد الملك تا پایان عمر وزیر او بود.[1] پس از درگذشت او، فرزندش، «الواثق بالله هارون بن ابی اسحاق» ـ كه مادرش، كنیزی به نام «قراطین» بود ـ به خلافت دست یافت. او نیز در دوران خلافت خود به سان پدرش به تركها اقتدار فراوان بخشید.[2]

او در سنگدلی و بی‌رحمی، رویه مأمون و پدرش را پیش گرفته بود و جان افراد بسیاری را در مسئله حدوث یا قدم قرآن گرفت. بسیاری را شكنجه كرد یا به زندان افكند و سرانجام در سال 232 ه‍ ق درگذشت.[3] و برادرش «جعفر بن محمد بن هارون»، معروف به «المنتصر بالله» قدرت یافت كه «احمد بن ابی داوود» او را «المتوكل علی الله» خواند.[4] متوكل بسیار تندخو و بی رحم بود كه همگان را با تندی از خود می راند، تا اندازه ای كه هرگز محبت او به كسی دیده نشد. او می گفت: «حیا موجب شكستگی است و مهربانی، زبونی و سخاوت، احمقی است». از این رو همواره همگان از او به بدی و بدنامی یاد می‌كردند.[5] او در دوران خلافت خود جنایتهای بسیاری انجام داد. این دوران، سخت ترین روزگار برای شیعیان وعلویان در دوره عباسی، بلكه در سراسر تاریخ تشیع به شمار می‌رود. او كینه وصف ناپذیری از خانواده پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در دل داشت و این كینه سبب تجاوز و ستم به شیعیان آنان نیز شد؛ به گونه ای كه همگی با به قدرت رسیدن او آواره و بی خانمان شدند. در دوران او، امام هادی ـ علیه السلام ـ به سامرا تبعید شد. یكی از اعمال ننگین او، ویران كردن مزار مطهر حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ در سال 236 ه‍ ق بود كه خشم شیعیان را به شدت برانگیخت؛ به گونه‌ای كه مردم بغداد؛ در و دیوار و مساجد را از شعار علیه او آكندند و شاعران در هجو او شعرها سرودند. زندگی ننگین او در سال 247 ه‍ ق پایان یافت و فرزندش محمد «المنتصر» به قدرت رسید. او بر خلاف نیاكان خود به كارهای شایسته رغبت نشان می داد و ستم روا نمی‌داشت و به علویان احسان می كرد.

او برادران خود، معتز و مؤید را كه در زمان خلافت پدرش، ولایت عهدی پذیرفته بودند، خلع كرد. او در نخستین اقدام حكومتی خود، «صالح بن علی» را كه از ستمگران و كینه توزان به آل علی ـ علیه السلام ـ بود، از حكمرانی مدینه بركنار كرد و «علی بن الحسین» كه فردی خوش رفتار با شیعیان بود، به جای او گمارد.

وی فدك را به فرزندان امام حسن و امام حسین ـ علیهما السلام ـ بازگردانید و آنچه را از ایشان به دست حاكمیت ضبط شده بود، به آنان برگرداند. هم چنین اموالی را برای بخشیدن به علویان در مدینه فرستاد و زیارت مرقد مطهر ابا عبد الله الحسین ـ علیه السلام ـ را كه در زمان متوكل ممنوع بود، آزاد كرد. البته دوران حكومت او به درازا نیانجامید و او را پس از شش ماه خلافت، مسموم كردند و به قتل رساندند.[6]

پس از او، «المستعین احمد بن محمد بن معتصم»، روی كار آمد كه سخت شهوت پرست و اسراف كار بود و شیوه سخت گیریهای خلفای پیشین را از سر گرفت و فساد و عیاشی فراگیر شد.[7] دوران حكومت او نیز چندان به درازا نكشید و در سال 252 ه‍ . ق به دستور معتز در سامرا به قتل رسید.[8] معتز، خونخوار دیگری از این طایفه بود كه دست خود را به خون امام علی النقی ـ علیه السلام ـ آغشت و وی را به شهادت رساند.

اوضاع كلی سیاسی ـ اجتماعی عصر امام علیه السلام

1. اوضاع داخلی دولت عباسی

دوران امام هادی ـ علیه السلام ـ ، فاصله انتقال میان دو عصر متفاوت از دوران حكومت عباسیان به حساب می آید. در این دوران، پدیده های بسیاری به چشم می خورد كه پیش تر در زمامداری عباسیان دیده نشده بود. هیمنه و شكوهی كه دستگاه حكومتی در دوره¬های پیش و خلفای پیشین داشت، از دست رفت و قدرت به گویی سرگردان در دست این و آن بدل شده بود. مدیریت ضعیف خلفای این دوره سبب شده بود تا برخی از استانداران كه از نژادهای غیر عرب بودند، به گونه مستقل حكم رانی كنند. این تفاوت در دوران معتصم با نفوذ عناصر ترك، در دستگاه حاكمیت بیشتر شد. فرمانروایی مناطق گسترده ای به «اشناس» و «ایناخ تُرك» وانهاده شد. تركان، بسیار جنگ طلب و خونریز بودند كه برای دستیابی به قدرت، از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌كردند. پایتخت عباسیان در این دوره از بغداد به سامرا و به مقری برای عصبیت جدید تركی، بدل گشت. شاید علت اینكه خلفای این دوران به عناصر عرب تكیه نكردند، سلب اعتماد از حمایت آنان و نیز ناآرامیهایی بود كه در دوران خلفای پیشین به بار آورده بودند و شاید علاقه خویشاوندی كه بین معتصم و فامیل مادری او بود، وی را به این تصمیم وا داشت.

از این گذشته، تركها از توان نظامی بالایی برخوردار بودند و ویژگیهای جسمانی و رفتاری كه در جنگها از آنان دیده می  شد، ای موضوع را تقویت می كرد.

خلفای جدید، این عصبیت رو به رشد را به خدمت گرفتند تا بتوانند به اهداف خود دست یابند. قدرت یافتن تركان و سپس در دست گرفتن سامرا و محروم ماندن اعراب از فرماندهی و فرمانداری، سبب خشم عربها شد. در نتیجه، شورشهای مختلفی بر ضد تركان در گرفت كه از آن قبیل می توان به توطئه «عباس بن مأمون» و «عجیف بن عنبه» اشاره كرد.

اگر چه قیام آنها به شدت سركوب شد و تمامی اموالشان ضبط گردید و نامشان نیز از دیوان عطایا حذف شد، ولی موج نارضایتی در اعراب و شاهزادگان عرب باقی ماند و در دراز مدت خسارتهای جبران ناپذیری را برای عباسیان بر جای گذاشت و رفته رفته سبب تضعیف شدید آنان گردید؛ چه بسا تشكیل حكومتهای مستقل در گوشه و كنار از همین موضوع ریشه می گرفت.

این سیاست، مشكلات دیگری را نیز همراه داشت كه موجب تضعیف عباسیان می شد، و آن، خطر اقتدار بیش از حد تركان و خلق و خوی بدوی آنان بود. برخی از آنان با به دست آوردن اقتدار بیش از حد در دولت، كم كم به فكر جدایی طلبی و استقلال می افتادند.

آنان با سوء استفاده از قدرت و نفوذ خود در دربار، بر ضد خلفا دست به شورش گستردهای زدند و فرماندهان و فرمانروایان سرزمینهای دیگر را هم به شورش واداشتند كه شورش «افشین ترك»، از فرماندهان بلند پایه عباسیان، از این دست است.[9]

از سوی دیگر، جنگ با رومیان[10] به عنوان عامل خارجی، ضعف عباسیان را بیشتر می كرد. تركان حتی در عزل و نصب خلفا نیز دخالت می كردند و در توطئه قتل برخی از آنان نیز شركت می جستند. اعمال فشار تركان بر خلفا به قدری بود كه تنها مشغولیت ذهنی شان را خلاصی از سیطره تركان تشكیل می داد. تركان توقعات خود را بالا برده بودند و به ناآرامیها دامن می زدند و به خواسته های مالی خود می افزودند. در این دوران، معتز، بسیار ضعیف جلوه كرد و با اظهار ناتوانی در برابر آنان سبب شد تركان جری شوند و با خلع او از خلافت، برادرش، مؤید را به خلافت برسانند. البته معتز، برادرش را مجبور كرد كه خود را بر كنار سازد و سپس او را كشت. آنگاه برخی از رهبران ترك، مانند «وصیف» و «بُغا» را سركوب كرد، به این اعتبار كه آن دو، مسئول این جنگ خانگی میان او و پسر عمویش، مستعین بودند.[11] مستعین با به قدرت رسیدن معتز، به بصره تبعید شد، ولی تركان كه از زنده بودن او و احتمال شورش وی می ترسیدند، او را كشتند. روشن است كه این دولت بی سر و سامان (با شرحی كه گذشت)، تهی از هرگونه هیبت و وقار بود و جز كشمكش، آشوب و خواری در این دولت به چشم نمی خورد.

در این میان، این مردم پا برهنه و نیازمند بودند كه در آتش این انتقال قدرتها می سوختند؛ چرا كه حكمران جامعه اسلامی به سان مرغی دست آموز، گفته های دولتمردان حریص خود را اجرا می كرد.[12]

2. فساد، خوش گذرانی و ول خرجیهای دربار

همان گونه كه گذشت، خلافت به سان گویی در دست خلفای سست عنصر عباسی در آمده بود كه برای دست یافتن به آن، از ریختن خون یكدیگر باكی نداشتند. بیشتر وقتشان صرف عیاشی می شد و در دار الخلافه اسلامی، بزم شراب می آراستند، لباسهای زربفت می پوشیدند، كاخهای تجملاتی بنا می كردند و هزاران كنیز در حرمسرای خود داشتند.

در نتیجه، از امور زمامداری باز می ماندند. برپایی محافل بزم در دوران متوكل به اوج خود رسیده بود. او مبالغ گزافی را صرف مجلس آراییهای شبانه خود می كرد. متوكل بخش گسترده ای از بیت المال را به خوش گذرانیهای خود اختصاص داده بود و هیچ زمانی، مخارج و بذل و بخششهای بی حساب و كتاب، به اندازه دوران خلافت متوكل نبود.[13]

آنان برای پر رونق كردن مهمانیهای خود، از آوازه خوانها بهره می جستند و آن قدر در این مسیر زیاده روی می‌كردند كه بی عفتی در بین مردم كوچه و بازار نیز رخنه كرد.

3. شكل گیری جنبشهای مخالف با حكومت

برخوردهای اعتقادی، مناقشه های علمی، تبعیضهای قومی، فشارهای اقتصادی و سیاسی و هرج و مرج گرایی دولتمردان عباسی، قلمرو آنان را به صحنه درگیریهای مختلف گروه ها و احزاب مبدل ساخت. هر یك از آنان به انگیزه¬ای دست به قیامهای مسلحانه زده و برای دست یابی به اهداف خود، به رویارویی با دستگاه خلافت می پرداختند. این جنبشها را از حیث انگیزه دینی یا غیر دینی به دو دسته می توان تقسیم كرد: آشوبهای  با اهداف توسعه طلبانه و فتنه جویانه و نهضتهایی كه از سوی علویان به وقوع می پیوست و با انگیزه های حق گرایانه انجام می گرفت.

دوران امام هادی ـ علیه السلام ـ به دلیل آشفتگی فضای سیاسی، مقارن با آشوبها و فتنه گریهای قدرت طلبان گردید. آنان با دیدن این آشفتگی، برای دست یابی به اهداف سیاسی خود دست به حركتهای مختلف می زدند كه از جمله آنها می توان به شورش كولیها[14]، حركت مازیار[15]، حركت بابك خرّم دین[16] و شورش ناراضیان در بغداد[17] اشاره نمود.

4. خفقان زدگی و ایجاد فضای وحشت

شیعه، خلافت و رهبری جامعه اسلامی را حق راستین خاندان پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می دانست و حكومتهای ستمگری را كه بر این اریكه تكیه زده بودند، غاصبان این حق می نامید. بر این اساس شیعیان، به اندازه توان و شرایط مناسب در برابر حكومتهای غاصب قد علم كرده و برای باز پس گیری این حق، دست به قیام می زدند. تاریخ در موارد بی شماری نشان می دهد كه بسیاری از حركتهای دیگر نیز با پیروی از قیام شیعه شكل گرفته است.

حكمرانان عباسی نیز با آگاهی از این روحیة ستم ستیزی و احیاگری كه در شیعیان سراغ داشتند، همواره پیشوایان و رهبران آنان، از جمله امام هادی ـ علیه السلام ـ را تحت مراقبت شدید نظامی گرفته و تا جایی كه در توان داشتند، پیروان آنان را زیر فشار قرار می دادند. نوشته اند:

«متوكل به خاندان ابو طالب ـ علیه السلام ـ بسیار سخت گیر و بدرفتار بود و با خشونت و تندی بسیار با آنان رفتار می كرد. او كینه ای سخت از آنان در دل داشت و همواره به آنان بدگمان بود و آنان را متهم می كرد. بدرفتاری او با شیعیان به اندازه ای بود كه هیچ یك از خلفای عباسی چنین رفتاری با آنان نكرده بودند.[18]

ترس و وحشتی كه از شیعیان و نهضت آنان در دل خلفا بود، به آتش این دشمنی دامن می زد و در میان عباسیان، متوكل كینه توزتر از همه به شیعیان بود تا جایی كه او خلفای پیشین خود را كه بزرگ ترین جنایت پیشگان تاریخ به شمار رفته و دست به خون بهترین آفریدگان خدا آغشته بودند، متهم به دوستی و علاقه مندی نسبت به امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ و فرزندان او می‌كرد و از این رو، از آنان خشمگین بود.

متوكل در سال 236 ه‍ ق مرقد مطهر حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ را ویران كرد؛ زیرا او آن مرقد تابناك را پایگاهی مهم در الهام گرفتن از انقلاب سید الشهداء ـ علیه السلام ـ می دانست. او فرمان داد كه مردم در عرض سه روز آنجا را از سكنه خالی سازند. از آن پس هر كس را آنجا می یافتند، دستگیر و زندانی می كردند.[19] او برای ایجاد تنگنای سیاسی، افرادی را كه به دشمنی با آل ابی طالب مشهور بودند، جذب دستگاه حكومتی كرد تا بتواند از كینه توزی آنها در پیشبرد اهداف سركوب گرانه خود بهره جوید. از جمله آنان، «عمر بن فرج رخجی» بود كه متوكل او را فرماندار مكه و مدینه كرد.

او بر علویان بسیار سخت گرفت و از ارتباط آنان با دیگر مردم جلوگیری كرد. اگر به او گزارش می رسید كه كسی به یك علوی كمك كرده، حتی اگر این كمك بسیار ناچیز بود، او را به شدت شكنجه می كرد و جریمه سنگینی بر او می‌بست.

وضع اقتصادی علویان در نتیجه این فشارها به قدری رقت بار شد كه گاه چند علوی تنها با یك لباس زندگی می‌كردند و ناگزیر هنگام نماز، آن را به نوبت پوشیده و نماز می‌گزاردند.[20] در آن روزگار بر علویان چنان سخت می‌گذشت كه از فقر و تنگ دستی و برهنگی مجبور بودند در خانه‌های خود بمانند و با چرخ ریسی، روزگار سپری كنند.[21]

متوكل، گاه بر نزدیكان خود كه با علویان رابطه داشتند، یا به زیارت مرقد امامان آنان می رفتند، به شدت خشم می‌گرفت و آنان را زندانی و داراییهای آنان را مصادره می‌كرد.[22] این فشارها به قدری شیعیان و علویان را در تنگنا و انزوا قرار داد كه مردم از ترس جان خود با آنان رابطه برقرار نمی‌ساختند. «ابراهیم بن مدبّر» روایت می كند: «محمد بن صالح حسنی كه از علویان بود، نزد من آمد و از من خواست كه نزد «عیسی بن موسی» بروم و از دخترش خواستگاری كنم. من نزد او رفتم تا واسطه ازدواج محمد با دختر عیسی شوم و از او خواستم تا پاسخ او را بدهد، ولی او روی برگرداند و گفت: به خدا سوگند كه نمی خواهم خواسته ات را رد كنم كه هیچ كس را بهتر، بزرگوارتر و مشهورتر از او برای داماد شدن خود نمی دانم؛ ولی من از كینه متوكل بر جان و مال خویش می ترسم...».[23]

نهضت علویان

روحیه تسلیم ناپذیری علویان در برابر ستم از یك سو و فشار بیش از حد عباسیان بر شیعیان و نسل كشی آنها از سوی دیگر، چهره های برجسته و ممتاز علوی را بر آن داشت تا برای احقاق حق امامان خود و پایان دادن بر اعمال ننگین دستگاه، دست به قیام بزنند. سردمداران این قیامها، خود از فرزندان ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ و نوادگان آنان بودند كه به انگیزه براندازی نظام ستم پیشه عباسی با شعار «الرضا من آل محمد ـ علیهم السلام ـ » با شخص برگزیده‌ای از خاندان پیامبر، قیام خود را آغاز كردند. علت انتخاب این شعار، ابتدا زیر سؤال بردن مشروعیت خلافت عباسیان و غاصبانه بودن حكومت آنها و در گام دوم، حفظ جان امامشان كه در آن زمان تحت مراقبت نظامی قرار داشت، بود؛ زیرا اگر آنها نام شخص خاصی را بر نهضت خود می گذاشتند، ـ كه بی¬شك، آن شخص امام هادی ـ علیه السلام ـ بود ـ دستگاه به آسانی با از بین بردن آن فرد، قیام را سركوب می كرد.

اگر چه نهضت علویان پیروزیهایی نسبی به دست آورد، ولی به طور كلی و در سطح كلان به دلایل زیر ناكام ماند.

1. سركوب گری شدید عباسیان

بهره گیری حكومت عباسی از شیوه های سركوب گرانه و بكار گیری فرماندهان باتجربه در امور نظامی، عامل مهمی در شكست قیامهای علویان بود. آنان برای سركوب علویان از تاكتیكهای پیشرفته نظامی، اطلاعاتی بهره می بردند و علویان را كه تجربه و نیروی چندانی در برابر این شیوه ها نداشتند، وادار به شكست می‌كردند.

فشار سنگین عباسیان سبب ترس بیش از اندازه مردم برای شركت در حركتهای مخالف حاكمیت شده بود؛ به گونه‌ای كه دوران عباسی، به ویژه متوكل، با سخت گیری كلی بر مردم، به ویژه شیعه شناخته می‌شود.

شیعه، عنصری خطرناك برای عباسیان به شمار می رفت و آن گونه كه گذشت، فشار دستگاه بر شیعیان تحمل ناپذیر بود. این وضع سبب شد تا بیشتر شیعیان راه تقیه را پیش گیرند و از ابراز اعتقاد خود دوری گزینند.

در فضای ترور و اختناقی كه عباسیان ایجاد كرده بودند، كسی نمی‌توانست خود را دوستدار اهل بیت ـ علیهم السلام ـ معرفی كند. «صقر بن ابی دُلَف كرخی» در این زمینه می گوید:

«وقتی متوكل، امام هادی ـ علیه السلام ـ را به سامرا تبعید كرد، من بدانجا رفتم تا از وضعیت پیشوای خود آگاهی یابم. هنگامی كه وارد شدم، «زرافی»، دربان متوكل از من پرسید: چه خبر ای صقر؟ گفتم: خیر و سلامتی. گفت: بنشین و برایم از گذشته و آینده بگو. با خود گفتم: عجب اشتباهی كردم كه آمدم. پرسید: برای چه آمده ای؟ گفتم: برای امر خیری آمده ام. گفت: شاید برای جویا شدن از احوال مولایت آمده ای؟! گفتم: مولایم كیست؟ مولای من امیر المؤمنین (متوكل) است. گفت: بس كن! مولای حقیقی ات را می گویم. لازم نیست عقیده ات را از من مخفی داری؛ (زیرا من با تو، هم عقیده ام). گفتم: خدای را سپاس.

گفت: آیا می خواهی او را ببینی؟ گفتم: بله می‌خواهم. آن گاه پس از خارج شدن پیك حكومتی، نزد امام رفتیم...».[24]

خفقان شدید حاكم، سبب می شد تا نیرو و وقت فراوانی برای شناسایی و گردآوری شیعیان زیر بیرق نهضت، تلف شود و رهبران نهضت نتوانند از توان واقعی شیعه در رسیدن به اهداف خود بهره برداری كنند.

2 . نبود همه جانبه نگری در عاملان قیام

یكی از مشكلات اصلی علویان در قیام، نداشتن تیزبینی و تحلیل دقیق از شرایط حاكم وقت بود. فشارهای بیش از حد دستگاه، آنان را به شدت برانگیخته بود كه در مقابل حاكمیت قد علم كنند و به فشارها پایان دهند. این عصبانیت و نارضایتی تا حد بسیاری، ابتكار عمل را از آنان ستانده بود. آنان بدون رایزنی كافی و مشورت با امام، خود را آماده حركت نظامی بر ضد عباسیان می كردند. تنها توجیه آنان از مشاوره نكردن و انجام واكنش سریع، مقابله جدی با حكومت زورمدار وقت بود، در صورتی كه اگر مشاوره صورت می‌گرفت و همه جوانب سنجیده می شد، شاید قیام علویان پایان مطلوب تری می یافت.

3. كمبود نیروهای انقلابی

می توان گفت یكی از مهم ترین عوامل ناكامی و شكست نهضتهای اسلامی در طول تاریخ، نبود یا كمبود نیروهای پایبند به اصول و مبانی اسلامی و ارزشهای آن است؛ زیرا وجود این افراد در برهه ای كه دفاع از كیان و حریم اسلام لازم است و علم قیام برافراشته شده، بسیار ضروری است تا قیام به اهداف عالی خود دست یابد. در این دوره از تاریخ شیعه نیز این كمبود به چشم می خورد و ضربه بزرگی به قیام و كامیابی در اهداف آن وارد ساخت.

4. ناهماهنگی اعتقادی عناصر انقلابی

ناهماهنگی در باورهای شركت كنندگان در هر حركتی، سبب ایجاد شكاف، آشفتگی در عمل و انگیزه و سپس ناهماهنگی در اهداف میشود و موجب هدر رفتن نیروها و نبود یكپارچگی در رسیدن به هدف واحد می گردد. در تاریخ، سخن از حضور عناصر فرقه های مختلفی چون زیدیه، جارودیه و نیز معتزله در این قیامها به میان آمده است. این فرقه¬ها در موضوع امامت و مسائل كلامی برداشتهای متفاوتی نسبت به شیعیان داشتند. این برداشتهای گوناگون در مسئله امامت سبب می شد كه در اهداف نیز ناسازگاری به وجود آید و این ناسازگاری تا حدی، ضعف آنان را در رویارویی با عباسیان تشدید می كرد.

موضع گیری امام هادی علیه السلام در برابر نهضت علویان

اگر چه امام در شرایط بسیار سختی به سر می برد و به شدت تحت مراقبت بود، ولی به عنوان پناهگاه شیعیان، حركت آنها را زیر نظر داشت، البته شرایط به ایشان اجازه نمی داد كه در جریانها حضور مستقیم داشته باشند. با این حال، از اخبار رسیده از اوضاع اقتصادی و سیاسی رقت ئبار شیعیان، متأثر می‌شد و در فرصتهای مناسب با دلجویی از آنان، در صورت امكان، آنان را مورد تفقد و رأفت قرار می داد.

امام با انقلابیون به طور پنهانی در تماس بوده و از چند و چون حركت آنان آگاهی می یافت.[25] و اگر چه در آن خفقان شدید انقلابیون از رهبری كامل امام، برخوردار نبودند، ولی از برخی روایات بر می آید كه پندهای روشنگرانه و راهنماییهای سودمند امام شامل حال آنها شده است.

ابوالفضل هادی منش

---

پی نوشت ها:

[1]. مروج الذهب و معادن الجوهر، ابو الحسن علی بن الحسین، ابو القاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1370 ش، ج2، ص459.

[2] . تاریخ الیعقوبی، ابن ابی یعقوب، احمد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، چاپ سوم، 1977 م ، ج2، ص 510.

[3]. همان، ص 511.

[4]. مروج الذهب، ج2، ص495.

[5]. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص 513.

[6]. تتمه المنتهی الی الوقایع ایام خلفاء، شیخ عباس قمی، تهران، كتابخانه مركزی، 1325 ش، ج2، ص352.

[7]. همان، ص 353.

[8]. مروج الذهب، ج2، ص568.

[9]. همان، 500، مروج الذهب، ج2، ص475.

[10]. همان.

[11]. تاریخ الیعقوبی، ج2، ص 536.

[12]. مروج الذهب، ج2، ص 577.

[13]. همان، ص515.

[14]. تاریخ طبری، ابا جعفر محمد بن جریر بن رستم، بیروت، روائع التراث العربی، بی¬تا، ج9، ص8.

[15]. همان، ج2، ص502.

[16]. همان.

[17]. تاریخ الخلفا، ص 408.

[18]. مقاتل الطالبیین، الاصبهانی، ابو الفرج، نجف، مكتبه الحیدریه، چاپ دوم، 1965 م، ص395.

[19]. تتمة المنتهی، ج2، ص345.

[20]. همان، ص 396.

[21]. همان، ص 344.

[22]. همان، ص 345.

[23]. مقاتل الطالبیین، ص 399.

[24]. بحار الانوار، المجلسی، محمد باقر، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 ه‍ ق، ج50، ص194.

[25]. اعلام الوری یا علائم المهدی(ع)، الطبرسی، فضل بن الحسن، بیروت، دار المعرفه، 1399 ه‍ ق، ص 343.

منبع:

مجله ، مبلغان، شماره 69

جام جم آنلاین: غار یخی چما یکی از بی‌نظیر و‌ کم‌نظیرترین نقاط گردشگری ایران در استان چهارمحال‌و‌بختیاری، برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده است.

در فاصله 25 کیلومتری چلگرد در نزدیکی روستای شیخ‌علیخان یکی از نادرترین و اعجاب‌انگیزترین غارهای منطقه به نام غار یخی چما با قندیل‌های فراوان یخی واقع شده است.

از زیر یخ‌های این غار چشمه‌ای با آب سرد در جریان است که نهایتا به سد کوهرنگ می‌ریزد. قرار گرفتن در دره‌های عمیق و انباشت حجم برف‌های چندین ساله در این مکان سبب شده قندیل‌های یخ و توده‌های عظیم برف به صورت دائمی و در تمام فصول سال باقی بمانند.

به گزارش میراث‌آریا،‌ سطح وسیع برف در غاریخی چما محلی برای تفریح و سرگرمی جوانان و نوجوانان عشایری منطقه چما شده که علاوه بر این، در سال‌های اخیر مسابقات اسکی تابستانه کشور نیز در این محل برگزار می‌شده است.

با این حال غار یخی چما در شهرستان کوهرنگ که به بزرگترین منبع آب شیرین ایران نیز شهرت دارد، یکی از بی‌نظیرترین و کم‌نظیرترین نقاط گردشگری ایران است که برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده است.

همشهری آنلاین:
قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی از مرز 1200 تومان عبور کرد.

به گزارش فارس، خرده‌فروشی‌های سطح شهر تهران قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی را بین هزار تا هزار و ۲۰۰ تومان عرضه می‌کنند.

 گوجه‌فرنگی در میادین میوه و تره‌بار نیز با محدودیت و با قیمت 450 تا 700 تومان با توجه به طبقه‌بندی غرفه عرضه می‌شود.

شرکتهای ارائه دهنده اینترنت پرسرعت ADSL موفق شدند بیش از یک میلیون پورت پرسرعت در کشور دایر کنند که با این وجود به نظر می رسد ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت در ایران حدود دو درصد خواهد بود. 

به گزارش خبرنگار مهر، طبق آخرین آمار اعلام شده از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، با اضافه شدن 80 هزار پورت پرسرعت اینترنت به مجموع پورت‌های منصوبه شرکتهای ارائه کننده خدمات ADSL تا پایان 6 ماهه اول امسال ، تعداد پورت‌های ADSL نصب شده در سطح کشور توسط این شرکتها از مرز یک میلیون و 680 هزار پورت گذشته که از این تعداد بیش از یک میلیون پورت دایر و هم اکنون به کاربران واگذار شده است.

یک میلیون نفر مشترک ADSL بخش خصوصی
تا پایان شهریورماه امسال یک میلیون و 681 هزار و 624 پورت ADSL در 31 استان توسط شرکت‌های بخش خصوصی دارای پروانه PAP نصب شده که در مقایسه با آمار مردادماه 80هزار پورت به مجموع پورت‌های ADSL نصب شده در کل کشور اضافه شده است.

شرکت‌های PAP تا آخر شهریورماه در سطح کشور مجموعا یک میلیون و 26 هزار و 383 پورت ADSL دایر کرده‌اند که این آمار حاکی از افزایش بیش از 60 هزار پورت ADSL دایری است که توسط کاربران در حال بهره‌برداری است.

در استان تهران نیز تا پایان شهریور 90، آمار پورت‌های منصوبه و دایری که واگذارشده توسط گروه شرکت‌های ندا به ترتیب به 629 هزار و 235 پورت و 383 هزار و 218 پورت رسیده است.

همچنین تعداد پورت‌های منصوبه در شهر تهران 503 هزار و 118 پورت اعلام شده که از این تعداد 325 هزار و 515 پورت در حال بهره‌ برداری است.

تا کنون شرکت های PAP در 545 شهر، تجهیزات ADSL نصب کرده اند که از این تعداد در 514 شهر، کاربران از خدمات ADSL استفاده می کنند.

300 هزار نفر مشترک ADSL مخابرات
به گزارش مهر، شرکت مخابرات ایران نیز در راستای توسعه اینترنت پرسرعت در کشور از 1.5 سال پیش تاکنون موفق به نصب یک میلیون خط ADSL در کشور شده که از این تعداد و براساس آخرین آمار اعلام شده حدود 300 هزار کاربر اینترنت دارد.

این در حالی است که مسئولان شرکت مخابرات ایران از واگذاری ADSL به 10 درصد مشترکان تلفن ثابت کشور تا پایان امسال خبر داده اند تا توسعه اینترنت پرسرعت روند سریعتری به خود گیرد.

شرکت مخابرات ایران حدود 25 میلیون مشترک تلفن ثابت دارد که واگذاری خط ADSL برای 10درصد این مشترکان معادل واگذاری 2.5 میلیون پورت پرسرعت اینترنت تا پایان سال خواهد بود که با این احتساب نیز و با فرض اینکه تعداد پورتهای واگذار شده شرکتهای PAP به 1.5 میلیون خط برسد بازهم شمار مشترکان اینترنت پرسرعت از 4 میلیون نفر بالاتر نخواهد رفت.

با این وجود می توان امیدوار بود که ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت ADSL در کشور در ابتدای سال 91 نزدیک به 5درصد برسد که این رقم نیز با استانداردهای جهانی بسیار فاصله دارد.

کارشناسان، نبود محتوا، عدم اطلاع رسانی و فرهنگسازی، هزینه بالا و عدم کیفیت در سرویس های اینترنت را از جمله دلایل استقبال نکردن مردم از اینترنت پرسرعت می دادند.

افزایش 12 برابری مشترکان ADSL تا سال 95 
در حالیکه شمار کاربران خطوط اینترنت پرسرعت دو فناوری ADSL و وایمکس در کشور از 1.5 میلیون نفر فراتر نمی رود، طبق اهداف مدنظر در برنامه پنجم توسعه باید تا پایان سال 95 بیش از 60 درصد ارتباطات خانگی و ادارات به اینترنت پرسرعت تجهیز شوند که براین اساس باید حداقل 12 میلیون پورت پرسرعت در کشور نصب و راه اندازی کرد.

هم اکنون طبق شاخص های مدنظر اتحادیه جهانی مخابرات، ضریب نفوذ اینترنت کشورها بر مبنای میزان دسترسی اینترنت باند پهن کاربران سنجیده می شود و این درحالی است که محدودیت در ارائه اینترنت پرسرعت و گذاشتن سقف سرعت 128 کیلوبیت بر ثانیه برای دسترسی کاربران خانگی ، تفاوت چندانی میان این سرویس با اینترنت دایل آپ باقی نگذاشته و براین اساس به اعتقاد کارشناسان کاربران خانگی ترجیح می دهند برای امور روزمره خود هزینه ای بابت اینترنت پرسرعت نپردازند.

فروشگاه مرکزی شهر کتاب به مناسبت آغاز هفته کتاب، برای نخستین‌بار، سیستم خدمات رایانه‌یی «ای بوك» (E-BOOK) را افتتاح می‌کند.

به گزارش ایسنا، در این خدمت نوین، فروشگاه مرکزی شهر کتاب در ادامه سایر فعالیت‌های فرهنگی خود برای گسترش کتاب‌خوانی و دسترسی به آخرین منابع علمی جهان، 70هزار عنوان کتاب انگلیسی از بیش از 500 ناشر بین‌المللی را روی شبکه فروش E-BOOK خود عرضه می‌كند.

فرح نظری در این ارتباط اعلام کرد که شهر کتاب از طریق منابع ارزی خود توانسته است با بزرگ‌ترین شبکه‌های E-BOOK جهان قراردادهایی تنظیم کند که علاقه‌مندان کتاب‌های الکترونیکی بتوانند با پرداخت معادل ریالی این کتاب‌ها، نسخه الکترونیکی آن را دریافت کنند.

علاقه‌مندان رشته‌های علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی، پزشکی و دیگر علوم کاربردی و همچنین فلسفه، ادبیات، شعر، رمان کلاسیک و مدرن می‌توانند از اولین روز هفته کتاب، یکشنبه 21 آبان، با در اختیار داشتن نام، نام نویسنده و ISBN کتاب مورد نظر خود به فروشگاه مرکزی شهر کتاب مراجعه و نسخه الکترونیکی آن را خریداری كنند.

آدرس فروشگاه مرکزی شهر کتاب، خیابان شریعتی، بالاتر از خیابان مطهری، نبش کوچه کلاته، شماره 743 است.

نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی خواستار نهادینه شدن فرهنگ عذرخواهی از مردم در عملیات حج شد و توصیه کرد، گوشت قربانی حجاج ایرانی میان مردم قحطی‌زده سومالی، سیل‌زده پاکستان و لبنان توزیع شود.

به گزارش خبرنگار اعزامی مهر به سرزمین وحی، علی لیالی رئیس سازمان حج و زیارت به همراه اعضای ستاد مکه مکرمه با حجت‌الاسلام سیدعلی قاضی‌عسکر نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی دیدار و گفتگو کردند.

قاضی‌عسکر در این نشست که بسیار"صمیمی، دوستانه و صریح" بود، با دفاع از عملکرد یکساله بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت در عملیات حج، تذکرات و توصیه‌هایی به مسئولان سازمان حج و زیارت در این باره ارائه کرد.

سرپرست حجاج ایرانی گفت: نتیجه زحمات یکساله‌مان را در صحنه عمل مشاهده کردیم و با تلاش، همت و کوشش سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری، امروز شاهد هستیم که بخش عظیمی از عملیات عظیم حج با کمترین دغدغه خاطر و نگرانی مردم به پایان رسیده است.

قاضی عسکر با بیان اینکه "اشکلات و مشکلات را باید با درایت حل کنیم"، اظهار داشت: انجام کارهای بزرگ قطعا با اشکال مواجه است، نباید صفر و صد بیندیشیم بلکه باید همواره به خط میانه‌ای قائل باشیم.

هتل تشریفاتی جزو سیاستها نیست

وی با بیان اینکه در گام دوم باید متناسب با اهداف به برنامه ریزی بپردازیم، گفت: پیش بینی هتل‌هایی در سطح هتل "هیلتون" و "شرایتون" با سیاست‌های ما همخوانی ندارد و به عبارت دیگر، اسکان حجاج نباید خیلی تشریفاتی باشد و نه خیلی دچار مشکل باشد و ذهن زائران عزیز را به خود مشغول کند. اسکان و تغذیه، آشپزخانه، خرید و مواد غاذایی مناسب را باید پیگیری کنیم.

قاضی عسکر، انجام درست برنامه‌های تدوین شده را گام سوم در فرآیند عملیات حج عنوان کرد و افزود: برنامه ای که خوب تدوین شده است را نباید به مجریانی واگذار کنیم که سلیقه‌ای عمل می کنند.

سرپرست حجاج ایرانی با اشاره به اینکه اصلاح در حین عمل گام چهارم است که باید مورد تاکید جدی قرار گیرد، از بخشنامه رئیس سازمان حج و زیارت در استانی شدن اسکان حجاج در موسم حج 90 قدردانی و استقبال کرد و خواستار تداوم این نوع اقدامات در آینده شد.

وی گام پنجم و آخر را آسیب شناسی فرآیند حج اعلام کرد و خطاب به مسئولان سازمان حج و زیارت گفت: خیلی مسایل را با تجربه طولانی که شما دارید، می توانید پیش بینی کنید. به عبارت دیگر، از تجربه طولانی خود در حج و زیارت باید بهترین استفاده را داشته باشید.

فرهنگ عذرخواهی از مردم باید نهادینه شود

نماینده ولی فقیه خواستار نهادینه شدن فرهنگ عذرخواهی از مردم در عملیات حج شد و اظهارداشت: توجیه مردم خیلی می‌تواند در انجام امور موثر واقع شود. در این باره باید تعصب‌ها و حب و بغض‌ها را کنار بگذاریم تا مشکلات برطرف شود.

وی با بیان اینکه از هم اکنون باید به فکر برنامه ریزی برای ایام عمره باشیم، تصریح کرد: باید این موضوع را هم که مقام معظم رهبری فرمودند که " چه کارهای می‌توانستیم انجام دهیم اما نتوانستیم آن را انجام دهیم"، در اولویت کارها داشته باشیم.

انعطاف در مدیریت در چند روز آینده

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت "تعامل با مردم" را رمز موفقیت در مدیریت عنوان کرد و گفت: ثبت فرآیند کارها در سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری در فرآیندهایی چون حمل و نقل، تغذیه و مسکن و تبدیل برخی از آنها به کتاب باید در اولویت باشد تا حداقل خلاصه ای از اقدامات به زبان‌های دیگر کشورها در اختیار بعثه‌های کشورهای اسلامی قرار گیرد.

 

یک روان شناس تربیتی گفت: فرزند سالاری، نتیجه تربیت ناصحیح فرزندان از سوی والدین و خانواده است.

غنچه راحب در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران اظهار داشت: مهمترین کاری که والدین باید انجام بدهند این است که روش تربیتی خود را اصلاح کنند و بدانند که نظر و دیدگاه همه ی اعضای خانواده مهم است، در این صورت یک دموکراسی صورت می گیرد که منجربه خانواده ی همه سالار می شود و فرزند سالاری یک دیدگاه نادرستی است که شاید افراد مفهوم تربیت را به خوبی نشناخته اند.
وی در ادامه بیان داشت: والدین باید یک رابطه ی دوستانه با فرزندان خود داشته باشند و هنگامی که درخواست فرزندانشان را شنیدند با بی حوصلگی برخورد نکنند و در یک گفتگو و تعامل دوستانه برای فرزندان خود توضیح دهند که می توانند چه خواسته های معقولانه ای را داشته باشند و چرا و به چه دلیل نمی توانند به بعضی از خواسته هایشان پاسخ مثبت بدهند.
راحب با اینکه عقیده دارد باید به نیازهای فرزندان توجه و خواسته هایشان را برآورده کرد گفت: اما والدین باید به فرزندان خود بیاموزند تا بتوانند مشکلاتشان را حل کنند و تمام خواسته های فرزندان را بی کم و کاست انجام ندهند و بگذارند خود آنها برای رسیدن به خواسته هایشان تلاش کنند تا قدر داشته هایشان را بیشتر بدانند و از بدست آوردنش احساس رضایت کنند و از زندگی لذت ببرند.
این روانشناس تربیتی تاکید کرد: حل مسئله، مهارتی است که باید افراد در جریان تعامل به آن دست پیدا کنند و والدین و فرزندان را به گونه ای تربیت کنند که آنها در سختی هم بتوانند به روی پای خود بایستند و مشکلاتشان را حل کنند.
راحب الگوهای نادرست در خانواده را یکی از دلایل فرزند سالاری دانست و اظهار داشت: گاهی اوقات پدر و مادر یک الگوی نامناسب دارند که باعث می شود فرزندان از آن الگو تقلید کنند و این باعث بروز برخی مشکلات می شود و برای حل آن چاره ای اندیشید تا بتوان مسئله را حل کرد.
وی خاطرنشان کرد: رفتارهای ما همیشه از دو جانبه ضربه خورده است یکی افراطی و یکی تفریطی . ابزار محبت هم یک مقوله ی عمومی است اما ابراز محبت بیش از حد می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
این روان شناس تربیتی در پایان تصریح کرد: تربیت صحیح تنها با نصیحت نمی شود بلکه باید با رفتار و کردار خود راه درست را به فرزندان بیاموزیم و رعایت اصول اخلاقی را سرلوحه تربیت خود قرار دهیم.