تبیان، دستیار زندگی

از حدود ۲۰۰ گونه متفاوت عقرب که د رسراسر دنیا پراکنده می باشند فقط حدود ۲۰ گونه آنها سمی هستند در بین آنها گونه Mesobuthus Tamulus  ( که نوعی عقرب قرمز هندی است) کشنده ترین گونه می باشد. که میزان کشندگی آن در ایالتهای هند بین ۴۰-۳۰ درصد گزارش شده است.

این جانور رنگهای مختلفی مثل زرد مایل به قهوه ای، قهوه ای، خاکستری و سیاه دارد و اندازه بین ۱۸-۵/۱ سانتی متر دارد ولی بواسطه شکل بدنی خود که حالت تخت و صاف است،
می تواند از شکافهائی به عرض ۳ میلی متر نیز عبور کند و خود را وارد خانه سازند.

در محیط خارج از خانه در شکاف و درز بین سنگها، زیر پوست درخت، بین هیزمها و … یافت شده و در محیط داخل خانه حمام، دستشوئی، آشپزخانه و محیطهای مرطوب یافت می شوند. این جانوران در طول روز در گوشه ای بی حرکت و پنهان بوده و در طی شب فعالیت خود را آغاز می کنند و بدنبال شکار خود می روند و سم خود را از طریق نیش که در انتهای دم آنها وجود دارد به شکار خود تزریق می کنند.

· سم عقرب و علائم آن :

زهر اکثر عقربهای سمی باعث نابودی گلبولهای قرمز خون می شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می کند، گر چه بطور متناقص سم بعضی از انواع کشنده مثلCentruroids  باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمی شود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضد عقرب درمان شود، کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری می باشند .

علاوه بر آسیب به گلوبولهای قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می کند که شامل:
بی قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، تکلم منقطع، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی است.

البته در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می کنند.

· درمان عقرب گزیدگی:

در اکثر موارد درمان عقرب گزیدگی مشتمل بر اقداماتی است که باعث تخفیف درد می شوند و فقط در مواردی که به گونه های خطرناک مشکوک می شویم ( توصیف بیمار از ظاهر عقرب و یا بدام افتادن عقرب توسط افراد دیگر و شناسائی گونه آن ) در صورت موجود بودن سرم عقرب از آن استفاده می کنیم. در هر صورت اقدامات زیر باید در مورد عقرب گزیدگی مد نظر قرار گیرد:

۱. شستشوی محل زخم با آب و صابون و بیرون آوردن وسائل زینتی و جواهرات  (مثل انگشتر  و … )

۲. استفاده از کمپرس سرد برای کاهش درد و تورم

برای این کار می توان از یک تکه یخ استفاده کرد ولی هرگز نباید اندام گرفتار را در آب یخ غوطه ور ساخت.

۳. برش محل زخم نیز فایده ای در بر ندارد و باید از آن پرهیز شود و همچنانکه استفاده از مکنده ( Suction ) نیز بی مورد است.

۴. برای کاهش درد نیز از قرص استامینوفن ( ۲-۱ قرص هر ۴ ساعت )می توان استفاده کرد ولی از آسپرین و ایبوبروفن باید پرهیز شود.

۵. آنتی بیوتیک نیز کمک کننده نمی باشد.

۶. فرد عقرب گزیده باید به آرامش و خونسردی دعوت شده و اضطراب را از وی دور کرد.

۷. فرد مصدوم به هیچ وجه در طول مدتی که تحت نظر است نباید از مشروبات الکلی و یا داروهائی که فرد را گیج می کند ( مثل انواع خواب آورها) استفاده کند.

۸. در صورت امکان عقرب مسوؤل گزش فرد، باید بدام انداخته شود تا گونه آن مشخص گردد.

۹.   تمام افراد عقرب گزیده حتی خفیف ترین انواع آن باید حداقل ۲۴ ساعت در بیمارستان تحت نظر باشند.

· اقدامات پیشگیرانه برای کنترل عقرب در محیط زندگی:

۱- هیزم ، الوار ، سنگ و هر گونه زباله از مجاورت محل زندگی باید زدوده شود.

۲-  در هنگام تمیز کردن این مکانها باید از دستکش و وسائل حفاظتی دیگر استفاده کرد.

۳-  درز درها و پنچره ها و هرگونه شکافی در ساختمان باید مسدود شده تا از ورود عقرب به داخل خانه جلوگیری شود.

۴- در آب و هوای خشک استفاده از کیسه و یا گونی های کرباسی خیس در اطراف خانه باعث بدام افتادن عقربها می شوند.

۵-استفاده از آفت کشها و حشره کشها که با نابود کردن جاندارانی که غذای عقرب محسوب می شوند. می تواند بصورت غیرمستقیم باعث کاهش تعداد عقربها در محل زندگی شود.

۶-  استفاده از مواد شیمیائی عقرب کش نیز مستقیماً باعث نابود کردن عقربها می شود.

مرور کلی

تخمین زده می شود که سالانه ۵ میلیون مارگزیدگی در سراسر جهان اتفاق می افتد که مسؤل ۰۰۰/۱۲۵ مرگ در طول سال می باشد، مارگزیدگی  خصوصاً در مناطق گرمسیری و نواحی که  قطب کشاورزی است بوفور دیده می شود، زیرا در این مناطق تعداد زیادی مار در همزیستی با انسان بسر می برند.

برخلاف شهرت بدی که مارها در حمله به انسان دارند، باید دانست که اکثریت مارها بیش از آنچه شما از آنها می ترسید از شما می ترسند و فقط چند گونه مثل شاه کبری
(King Cobra) و (Black mambas که نوعی مار افریقایی است ) بدون اینکه تحریک شوند گاهی به سمت انسان حمله می کنند.

مارها جانورانی گوشتخوار و خونسرد هستند و در دمای ۳۲-۲۵ درجه در فعالترین حالت خود بسر می برند و در هوای سرد نمی توانند خود را فعال نگه دارند. غذای مارها، حشرات، پرندگان، پستانداران کوچک، سایر خزندگان و حتی سایر مارها می باشند. از حدود ۳۰۰۰ گونه مار در سطح جهان فقط ۴۰۰ گونه آنها سمی بوده ولی فقط اینها برای انسان خطرناک نیستند چون بعضی از مارهای غیرسمی شکار خود را با پیچیدن به دور قفسه سینه جاندار و اعمال فشار و انقباض و شکستن قفسه سینه حیوان که باعث جلوگیری از تنفس جاندار و یا ایجاد ایست قلبی می شود، در دام می اندازند. بعضی از مارها هم پس از بدام انداختن شکار و بدندان گرفتن آنها، شکار را بطور کامل می بلعند. سم مار در حقیقت نوع تغییر یافته بزاق دهان مار است که از غدد بزاقی تغییر یافته برای این کار تولید می شود و از طریق دندانهای توخالی جلوی دهان مار به بدن جاندار تزریق می گردند. سم مار احتمالاً کمک به هضم شیمیائی بدن شکار نیز می کند.. در سم مار تعداد زیادی مواد شیمیایی وجود دارد که هر کدام به قسمتی از بدن جاندار آسیب می رساند و بطور  خلاصه این مواد شیمیائی به ۴ دسته تقسیم می شوند.

۱-  سموم سلولی (Cytotoxins ) : که باعث آسیب موضعی بافت در محل گزش می شوند.

۲-  سموم خونی ( Hemotoxins ) : باعث خونریزی داخلی می شوند.

۳-   سموم عصبی ( Neurotoxins ) : روی سیستم عصبی اثر می گذارند.

۴-   سموم قلبی (Cardiotoxins  ) : مستقیماً قلب را تحت تأثیر قرار می دهند.

  دو خانواده بزرگ مارها مسوؤل اکثر موارد مارگزیدگی می باشند.

۱.  خانواده الاپیده( Elapidae ) که شامل مار کبری (Cobra) و mambas (نوعی مار افریقایی) و مار مرجانی  (snake Coral) می باشند.

۲. خانواده کروتالیده( Crotalidae) که شامل انواع افعی ها مثل: مار زنگی(Rattle  snake ) و افعی های سر خنجری (Lance-headed viper   ) و غیره می باشند.

·  علائم و نشانه های بیمار مار گزیده:

 گزش توسط مار می تواند از یک زخم سوراخ مانند کوچک و ساده تا بیماری تهدید کننده حیات و مرگ را باعث شود. همیشه باید این نکته را مد نظر داشت که علائم اولیه متعاقب گزش
می توانند گمراه کننده باشند و گاهی قربانی در حالیکه علائم قابل توجه اولیه ندارد،ناگهان بطرف شوک و مشکلات تنفسی سوق پیدا می کند.

علائم مارگزیدگی را می توان به ۵ دسته تقسیم کرد:

۱.     اثرات موضعی: گزش توسط افعی ها و بعضی مارهای خانواد کبری می تواند دردناک باشد که اکثراً با تورم شدید و ایجاد خونریزی های موضعی در ناحیه گزش همراه است. البته در مورد بعضی از مارهای کبری این اثر موضعی آنقدر شدید است که بافت اطراف محل گزش دچار مرگ و نابودی می شود.

۲.     خونریزی: خصوصاً افعی ها و بعضی از مارهای خانواده الاپیده می توانند باعث ایجاد خونریزی در  اعضای داخلی مثل روده ها و حتی خونریزی مغزی شوند. گاهی خونریزی از محل گزش بوده و یا فرد از دهان و زخمهای قدیمی خود دچار خونریزی خودبخود می شود که اگر به این موضوع توجه نشود بیمار بطرف شوک و حتی مرگ می رود.

۳.     اثرات سیستم عصبی: خصوصاً مارهای گروه الاپیده و بعضی مارهای دریائی
می توانند مستقیماً روی سیستم عصبی اثر کنند. خصوصاً مارهای Cobra و mamba  که از طریق عصبی باعث فلج عظلات تنفسی شده که اگر درمان نشود می تواند سریعاً کشنده باشد. علاوه بر آن مارها با اثر روی سیستم عصبی می تواند باعث مشکلات بینائی، اختلالات گفتاری و مشکلات حسی مثل حالت گز گز و مورمور( Numbness) شود.

۴.     مرگ عضلانی : سم بعضی از مارها مثل افعی راسل ( Russell’s viper ) ، مارهای دریائی و بعضی مارهای خانواده الاپیده استرالیائی می توانند مستقیماً باعث مرگ عضلات در چندین نقطه بدن شوند. قطعات مرده سلولی نیز می توانند وارد جریان خون شده و به کلیه رسیده و باعث مسدود شدن سیستم کلیوی شوند، که بعنوان صافی و تصفیه کننده خون عمل می کنند، که این خود
می تواند باعث نارسائی کلیوی شود.

۵.     اثر روی چشم : بعضی از مارها مثل مار کبری می توانند زهر خود را بطرف چشمان قربانی پرتاب کرده با پاشیده شدن سم روی چشم باعث درد و آسیب به این اندام حساس شوند.

باید بدنبال مراقبتهای پزشکی بود.
هر قربانی مار گزیدگی باید در بخش اورژانس بیمارستان بستری شود، مگر اینکه مار از نوع غیر سمی تشخیص داده شود. اشتباه در شناسائی مار بعنوان غیرسمی می تواند یک خطای بزرگ و غیر قابل جبران باشد. البته اگر نوع مار غیرسمی تشخیص داده شد بیمار احتیاج به مراقبت از ناحیه زخم خود داشته و علاوه بر آن اگر در طول ۵ سال گذشته واکسن یادآور کزاز تزریق نکرده، باید این واکسن را نیز تزریق کند، ولی با توجه به اینکه مارها باعث بیماری هاری نمی شوند، گزش توسط مار نیازی به انجام اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از هاری ندارد.
·  درمان مارگزیدگی

الف : اقدامات اولیه در محل حادثه یا منزل

۱. پس از گزش توسط مار ، اولین اقدام جلوگیری از گزش ثانویه همان فرد یا گزش افراد دیگر است . بیاد داشته باشید که مارها می توانند تا چندین قربانی خود را پیاپی نیش بزنند ( تا زمانی که سم آنها به اتمام برسد) .

۲. سعی کنید مار را شناسائی و یا حداقل خصوصیات کلی ظاهری آنرا بخاطر بسپارید که این کار می تواند در کمک به پزشک برای تشخیص نوع مار مفید باشد. البته این کار باید به شرطی انجام پذیرد که فرد در معرض گزش ثانویه قرار نگیرد.

۳. سعی کنید قربانی را سریعاً به یک مرکز اورژانس پزشکی برسانید مگر اینکه کاملاً مطمئن هستید که مار غیرسمی بوده است.

۴.  مراقبتهای پزشکی و کمکهای اولیه را در حد توان برای قربانی انجام دهید این اقدامات شامل :

-   هرگونه وسیله ای که می تواند باعث فشار روی اندام متورم گزیده شده شود مثل انگشتر، حلقه و … باید بیرون آورده شود چون اگر تورم اندام پیشرونده باشد این وسائل باعث قطع جریان خون به منطقه گزیده شده می شوند.

- اگر شما در ناحیه دور افتاده بوده که انتقال قربانی به مرکز اورژانس بطول خواهد انجامید شما باید از یک آتل (Splint  ) برای بی حرکت کردن اندام گزیده شده استفاده کنید ولی هرگاه که از آتل استفاده می کنید باید بخاطر داشته باشید که اگر ورم اندام خیلی شدید شود، آتل خودش بعنوان یک وسیله فشارنده عمل کرده می تواند باعث قطع جریان خون اندام شود، پس مکرراً انگشتان اندام مورد نظر، معاینه شود و از گرم بودن و رنگ صورتی آنها که نشانه های وجود جریان خون است اطمینان حاصل نمائید، ولی اگر اندام حالت گز گز و مورمور داشت و حالت دردناک پیدا کرد و بی رنگ شد یعنی جریان خون دچار اختلال شده است باید آتل سریعاً باز شود.
 

-   اگر شما توسط یک آلاپید خطرناک گزیده شده و مشکلات موضعی زخم خیلی شدید نیست، می توانید از یک بی حرکت کننده فشاری (Pressure Immobilzer) استفاده کنید. این تکنیک که خصوصاً برای مارهای دریائی و الاپیدهای استرالیائی استفاده می شود، با پیچیدن یک باند بر روی محل گزش و قسمتهای بالاتر آن انجام می شود و سفتی این باند مثل بانداژی است که بدور مچ پای پیچ خورده استفاده می گردد. پس از انجام این کار عضو گزیده شده توسط یک آتل بی حرکت می شود.

این تکنیک می تواند از اثرات تهدید کننده حیات سم بر روی ارگانهای مختلف بدن کم کرده و یا آنرا به تأخیر بیندازد ولی ممکن است آسیب موضعی محل زخم را شدیدتر کند.

۵.  دو اصل کلی را دربرخورد با بیمار مارگزیده را بخاطر داشته باشید:

-    اول اینکه بیمار مار گزیده باید هرچه سریعتر به مرکز اورژانس رسانده شود تا بتواند از سرم ضد مار (Antivenom Serum ) استفاده کند، زیرا  این ترکیب می تواند حافظ جان فرد مارگزیده شود.

-    اندام گزیده شده باید تا آنجا که ممکن است حرکت نداشته باشد از آن استفاده نشود تا جذب سم در اندام به تأخیر افتد.

· چه اقداماتی در برخورد با بیمار مارگزیده  نباید انجام  داد.

۰. هرگز محل گزش را شکاف نداده و از مکنده نیز استفاده نکنید، زیرا هیچ کدام از این دو کار ( گرچه قبلاً توصیه می شدند) اثر قابل توجهی بر خروج سم نداشته و فقط باعث افزایش آسیب موضعی محل زخم می شود.

۱.  هرگز از یخ استفاده نکنید زیرا یخ قادر به غیر فعال کردن سم مار نبوده و فقط می تواند باعث سرما زدگی عضو شود.

۲.   هرگز از الکل و مشروبات الکلی در بیمار مار گزیده نباید استفاده کرد، گر چه الکل درد را کاهش می دهد ولی بخاطر اثر گشاد کنندگی عروق باعث افزایش جذب سم از محل گزش می شود.

۳.  هرگز از باندهائی که محکم و بسیار سفت(تورنیکه)در بالای زخم بسته می شود استفاده نکنید، زیرا اولاً سود ثابت شده ای ندارد و  ثانیاً می توانند باعث افزایش آسیب موضعی به اندام شده و به قیمت از دست دادن اندام بیمار تمام شود.

الف : اقدامات درمانی در مرکز اورژانس

-          پزشکان ابتدا بر روی علائمی که می توانند جان بیمار را به خطر بیندازند، تمرکز
می کنند. هرگونه مشکل تنفسی باید جدی گرفته شود و اگر لازم شد لوله تنفسی در گلوی بیمار کار گذاشته شده و حتی به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) وصل می شود تا به تنفس بیمار کمک شود و اگر بیمار دچار شوک شد، باید برای بیمار مایعات داخل عروقی و سایر درمانهای لازم تجویز شود تا خونرسانی به اندمهای حیاتی ادامه یابد.

-  پزشکان در بیمار گزیده شده ای که علائم قابل توجهی دارد، سرم ضد مار(Antivenom ) را تجویز می کنند، که می تواند درمان نجات دهنده جان بیمار باشد ولی چون بعضی افراد به این سرم حساسیت دارند، احتمال ایجاد واکنشهای حساسیتی و حتی شوک نیز وجود دارد که باید درمانهای اورژانسی برای مقابله با این حالت نیز در دسترس باشد (مثل وجود اپی نفرین که داروی اصلی برخورد با بیمار دچار شوک حساسیتی است و سایر داروهای لازم ).

-  البته سرم ضد مار یک عارضه جانبی دیگر هم دارد که بنام « بیماری سرم » معروف است و ۱۰- ۵ روز بعد از تجویز سرم اتفاق می افتد و علائم آن شامل : تب، درد مفاصل، خارش، بزرگی غدد لنفاوی، خستگی و … می باشد که گرچه این حالت نوعی از واکنشهایی حساسیتی است ولی هرگز تهدید کننده حیات نیست.

-  حتی مارگزیدگانی که علائم قابل توجهی ندارد گرچه نیاز به سرم ضد مار ندارند ولی باید برای چندین ساعت تحت نظر باشند و حتی بعضی از آنها احتیاج به بستری شدن در بیمارستان پیدا می کنند.

-  باید زخم بیمار تمیز شده و بدنبال دندان شکسته و یا سایر مواد آلوده کننده زخم بود. بعضی از زخمها نیاز به آنتی بیوتیک برای جلوگیری از عفونت زخم دارند و اگر در ۵ سال گذشته بیمار واکسن کزاز نزده باشد باید واکسن دریافت کند.

- در موارد نادر بیمار مار گزیده احتیاج به مشاوره با جراح پیدا می کند. گاهی در اثر مارگزیدگی اندام بیمار آنچنان ورم می کند که عضلات، سرخرگها و اعصابی که در داخل آن محدوده از اندام وجود دارند، تحت فشار قرار گرفته و سرانجام خونرسانی عضو دچار اختلال می شود و با قطع خونرسانی، عضو دچار اختلال می شود، بیمار احساس درد شدیدی در اندام خود و همچنین احساس گزگز و مورمور می کند و در نهایت اندام سفید رنگ شده و سرد می شود که اگر سریعاً این حالت درمان نشود و اندام  بیمار از دست خواهد رفت و باید قطع شود.

 مراحل  ابتدائی این حالت اگر با بالا نگه داشتن اندام و سایر درمانها کنترل نگردد،نیاز است جراح پوست و بافت زیر آن را شکاف دهد تا فشار از روی عضلات، اعصاب و سرخرگها برداشته شده و این کار می تواند از نابود شدن عضو جلوگیری کند.

اقدامات بعدی

· پیگیری :

هر بیمار مار گزیده ای که از بیمارستان مرخص می شود باید بداند که به محض اینکه علائم بدتری پیدا کرد، باید سریعاً به بیمارستان آورده شود این علائم شامل : اختلال تنفس ، اختلال در وضعیت ذهنی، شواهد خونریزی بدتر شدن درد و بدتر شدن ورم عضو است.

همانطور که پیشتر گفته شد  بعضی از افرادی که سرم ضد مار دریافت می کنند ،۱۰- ۵ روز بعد دچار تب، درد مفاصل، کهیر ، … می شوند که به « بیماری سرم » معروف است و تهید کننده حیات نیست ولی احتیاج به مراقبتهای پزشکی دارد.

همچنین بیماران مارگزیده (خصوصاً قربانیان مار زنگی) در چند هفته اول پس از گزش باید پزشک خود را قبل از اقدامات جراحی (چه اورژانسی و چه اعمال جراحی با وقت قبلی) مطلع کنند زیرا گزش بعضی از مارها، اختلالات انعقادی خون را تا چند هفته بعد نیز بدنبال دارد.

·  پیشگیری :

۱. هرگز قصد آزار، دستکاری و یا گرفتن مارها خصوصاً مارهای با ظاهر سمی را نداشته باشید و به این ترتیب آنها را در حمله به خود تحریک نکنید.

۲.  بیاد داشته باشید که مارها از شما بیشتر می ترسند تا شما از مارها. پس در صورت مواجهه با مار بجای حمله بطرف مار به او شانس فرار از محل را بدهید و به این ترتیب از گزش خود جلوگیری کنید.

۳. در هنگام کار در محلهائی که احتمال وجود مار هست، پوشیدن پوتینهای بلند و یا استفاده از دستکش در هنگام کارهائی مثل جمع کردن هیزم و … استفاده از شلوار بجای شلوراک و مراقبت از اینکه دست یا پای خود را در چه محلی می گذارید می تواند تا حدی از شدت گزشها کم کند.

· عاقبت بیمار مار گزیده:

همانطور که قبلاً نیز ذکر شد اکثریت گزشها توسط مارهای غیر سمی می باشد که این گروه فقط نیاز به مراقبت از زخم و تزریق واکسن کزاز دارند و خطر جدی برای حیات به حساب نمی آ یند.

اما در گروه گزشهای مارهای سمی نیز باید دانست که تمام گزشها با تزریق سم همراه نیست حدود ۲۰% گزش توسط مار زنگی و سایر افعی ها و حتی در صد بیشتری از گزشها در خانواده الاپیده بدون تزریق سم بوده که این نوع گزش که « گزش خشک » نامیده می شود نیز اساساً مانند گزش مار غیر سمی درمان می شوند.

در مورد سایر گزشهای مارهای سمی که همراه با تزریق سم است، در صورتی که سریعاً به مرکز اورژانس رسانده شوند نیز خطر بر طرف خواهد شد برای مثال در کشور آمریکا حدود ۸۰۰۰ گزش با مار سمی در طول سال رخ می دهد که ۱۰ مورد مرگ در سال را باعث می شوند که موارد مرگ هم بخاطر تأخیر در مراجعه به مراکز اورژانس بوده است. در مورد مارهای سمی خصوصاً خفیف بودن علائم اولیه نباید فرد را فریب دهد و خود را بی نیاز از اقدامات درمانی ببیند و باید بدون توجه به شدت علائم و بدون تأخیر در جستجوی مراقبتهای پزشکی برآید .

و سرانجام در سالمندان و در کودکان و کسانیکه بیماری طبی همزمان دیگری نیز دارند، مار گزیدگی علائم بیشتری را باعث شده و خطر بیشتری دارد.

مرور کلی

گر چه حشرات زیادی با گزش انسان برای او مشکل ایجاد می کنند ولی حشراتی که با احتمال بیشتری باعث مشکلات پزشکی می شوند شامل زنبور عسل(Bee )، زنبورهای معمولی(Wasp) ،مورچه ها ( شامل مورچه آتشین یا (fire ant)است، که تمام اینها مربوط به خانواده غشاء بالان(Hymenoptera) می باشند و  بعلت اینکه حشرات بصورت دست جمعی زندگی می کنند، اگر یکی از آنها شما را نیش بزند ممکن است شما توسط تعداد زیاد دیگری از این حشرات همزمان گزیده شوید و این مشکل را شدیدتر می کند.

خطرات ناشی از زنبور گزیدگی

 سم زنبور باعث آسیب به بدن انسان می شود که این آسیب اکثراً محدود به ناحیه نزدیک گزش می باشد و گاهی باعث عوارض خطرناکی می شود که می تواند تهدید کننده حیات باشد که واکنشهای حساسیتی و آلرژیک از جمله این موارد است .

۱.خطرات ناشی از زنبور گزیدگی

واکنشهای آلرژیک ( حساسیتی ): این حالت باعث اکثر موارد مرگ و مشکلات وخیم در زنبور گزیدگی می شود و در افرادی رخ می دهد که سیستم ایمنی آنها به زهر زنبور حساس است و پس از گزش توسط زنبور بدن آنها واکنش شدیدی را به آن از خود نشان می دهد. این افراد مکرراً واکنشهای حساسیتی را در گزش توسط نوع خاصی از حشرات در گذشته گزارش می دهند .

- حداقل ۱۰۰ مورد مرگ در سال ناشی از واکنشهای حساسیتی گزش حشرات در آمریکا رخ می دهد( مقایسه کنید با کمتر از ۱۰ مورد مرگ در سال در اثر مار گزیدگی ) و واکنشهای مرگبار حساسیتی اغلب ( و نه همیشه ) در کسانی رخ می دهند که سابقه قبلی حساسیت به نیش حشره ای خاص را داشته اند.

- اگر چه گزشهای چندگانه خطر بیشتری برای واکنشهای آلرژیک تهدیدکننده حیات دارند ولی بیاد داشته باشید که واکنش مرگبار آلرژیک و مرگ حتی با یک گزش زنبور در شخصی که هیچ سابقه قبلی واکنش حساسیتی ندارد نیز می تواند رخ دهد.

اکثریت واکنشهای حساسیتی خطرناک و مرگبار و همچنین اکثریت موارد مرگ در ساعت اول پس از گزش رخ می دهد و برای همین مراقبتهای فردی و سریع پزشکی در فرد مشکوک به واکنشهای حساسیتی یک امر حیاتی است. در موارد نادری هم واکنشهای مرگبار و کشنده در ۴ ساعت اول پس از گزش اتفاق نمی افتد و با تاخیر خود را نشان می دهد پس در هر حال باید بیمار تحت مراقبت باشد.
۲.سایر عوارض:

در افراد غیر حساس به نیش زنبور، گرچه گزش زنبور دردناک است ولی باعث مسأله جدی نمی شود ولی در همین افراد نیز گزشهای چندگانه و زیاد باعث عوارض شدیدی مثل تخریب ماهیچه ای  و یا نارسائی کلیوی  و حتی در موارد نادر باعث  مرگ   می شود.

- این عوارض شدید خصوصاً در کودکان، افراد سالمند، بیمارانی که ضعیف هستند، بیشتر دیده می شود . این عوارض وخیم می تواند در چند ساعت اول پس از گزش دیده شود و یا چند روز تأخیر پس از گزش ایجاد شوند.

-توجه داشته باشید حتی یک گزش در ناحیه دهان یا گلو (خصوصاً در بچه ها)
می تواند ورمی ایجاد کند که باعث انسداد راه هوائی شود.

خطرات ناشی از زنبور گزیدگی

شدت علائم زنبور گزیدگی به چند عامل بستگی دارد که شامل: نوع زنبور، محل گزش، تعداد گزش، حساسیت فرد گزیده شده به سم حشره است.

مشکلات پزشکی ناشی از زنبور گزیدگی به دو دسته بزرگ تقسیم می شود.

الف - واکنشهای موضعی که ناحیه نزدیک به محل گزش را درگیر می کند:

-  درد، قرمزی، تورم، خارش در محل گزش

- گاهی واکنشهای بزرگی (بزرگتر از cm۱۰) در طول ۳۶-۱۲ ساعت پس از گزش اتفاق
می افتد.

- عفونت باکتریائی پوست گر چه شایع است ولی در طول ۳۶-۱۲  ساعت اول پس از گزش و گاهی  حتی پس از چند روز اتفاق می افتد.

ب -واکنشهای حساسیتی و غیر موضعی ( که قسمتهای  مختلف بدن را که دور از محل گزش قرار دارند، گرفتار می کند.)

- کهیر ( تورم خارش دار در روی سطح پوست )

- ورم در ناحیه گلو و دهان یا هر دو

-تنفس مشکل و صدا دار

- تهوع و استفراغ

-اضطراب

- درد در قفسه سینه

- کاهش فشار خون ( حالت ضعف و بی حالی)

- در موارد شدید کاهش هوشیاری فرد و تنفس بسیار مشکل و حتی مرگ.

· چه موقع باید به دنبال مراقبتهای پزشکی بود

 همانطور که بعداً در قسمت درمان خواهیم گفت، اکثر موارد زنبور زدگی در منزل درمان
می شوند و فقط بعضی از آنها نیاز به مراقبتهای پزشکی دارند که این موارد شامل :

- وجود یک واکنش موضعی بزرگ ( بزرگتر از cm  ۲۵ )

- وجود شواهد عفونت( افزایش درد، ورم، قرمزی و خروج چرک از محل و یا تب) در محل گزش.

-  ادامه یافتن علائم برای بیش از ۲-۱ روز

- وجود شک به واکنشهای خطرناک حساسیتی که در این صورت باید سریعاً با اورژانس تماس گرفت تا فرد به مرکز اورژانس برده شود ( خود فرد نباید با وسیله نقلیه خود بطرف مرکز اورژانس برود زیرا اگر مبتلا به واکنشهای حساسیتی باشد ممکن است دچار کاهش هوشیاری شده و باعث تصادف شود.)

اما علائمی که در صورت وجود آنها باید به واکنشهای حساسیتی شک کرد شامل موارد زیر است:

-تنفس مشکل

- اختلال در تکلم

- التهاب دهان یا حلق

-بثورات و لکه های جوش مانند در سراسر بدن

-کاهش سطح هوشیاری و غش کردن (faintness)

-اگر بیش از ۲۰-۱۰ گزش خصوصاً توسط زنبورهای معمولی ( Wasp) و یا گزش در
بچه ها و یا سالمندان و یا بیمارانی که دچار یک بیماری زمینه ای دیگری بوده رخ داده باشد.

-اگر گزش در دهان یا حلق خصوصاً در کودکان رخ دهد و یا بیش از یک گزش در در این نواحی رخ دهد.

- اگر گزش مستقیماً کره چشم را درگیر کند.

- اگر بیمار گزیده شده توسط همان حشره ای که قبلاً گزیده شده واکنش حساسیتی داده است، مجدداً گزیده شود، حتی اگر در گزش فعلی علائم حساسیتی نداشته باشد بهتر است این بیمار در مرکز اورژانس درمان شود زیرا ممکن است این افراد بطور ناگهانی بطرف واکنشهای حساسیتی شدید سوق پیدا کنند.

-  اگر یک واکنش موضعی بزرگ (بزرگتر از cm ۲۵)ایجاد شود و یا شواهد در محل گزش ایجاد شود. (مثل درد، ترشح چرک، تب و …) بهتر است به یک مرکز درمانی مراجعه کنید.
 

·چه موقع باید به دنبال مراقبتهای پزشکی بود

در درمان زنبور گزیدگی توجه به این نکته ضروری است که هیچ پادزهر اختصاصی برای سم زنبور وجود ندارد و درمان بستگی به شدت علائم بیمار دارد و قسمت اصلی درمان، مقابله با واکنشهای حساسیتی و آلرژیک ناشی از گزش می باشد و اگر این درمانها به موقع صورت گیرند در بسیاری از موارد قادر به کنترل این واکنشهای حساسیتی می باشند.

۱. درمان در منزل

- خیلی از گزشهای ساده در یک بیمار غیرحساس، به چیزی بیشتر از مراقبتهای اولیه در خانه نیاز ندارند.

-با استفاده از لباس مناسب و استفاده از اسپری های دافع حشرات و کلاً در صورت امکان اجتناب از رفتن به این مناطق می توان از گزشهای بیشتر جلوگیری کرد.

-در صورت گزش در منزل بلافاصله نیش حشره ( که خصوصاً در مورد زنبور عسل معمولاً در پوست باقی می ماند ) را بیرون آورید، زیرا این نیش که به کیسه حاوی سم حیوان متصل است تا مدتی پس از گزش با انقباضات خود به تزریق سم زنبور بداخل بدن فرد ادامه می دهد و یک روش در آوردن آن، خاراندن محل گزش بوسیله یک کارت اعتباری است که البته اصل مهم در آوردن سریع نیش از بدن می باشد و روش آن از اهمیت کمتری برخوردار است.

- محل گزش را با آب و صابون شسته و روی آن را با پماد آنتی بیوتیک بپوشانید.

-قراردادن یخ روی محل گزش می توند باعث تخفیف درد شود که می توان در هر ساعت، ۲۰ دقیقه از یخ استفاده کرد. البته باید بین محل گزش و یخ یک پارچه تمیز قرار داد تا از سرمازدگی پوست اجتناب شود.

- در صورت نیاز از یک آنتی هیستامین مثل دیفن هیدرامین برای رفع خارش استفاده کنید.

-برای کاهش درد نیز از استامینوفن و یا ایبوبروفن می توان استفاده کرد.

-اگر بیش از ۱۰ سال از تزریق واکسن یادآور کزاز شما گذشته است با پزشک خود در مورد تجویز واکسن مشورت کنید و در اکثر موارد زنبور گزیدگی همین توصیه ها کفایت می کند ولی اگر واکنشهای خطرناک مشاهده شد، اقدامات پزشکی پیشرفته تری مورد نیاز است.

اگر شخصی که توسط زنبور گزیده شد، قبلاً نیز در اثر گزش زنبور دچار واکنشهای خطرناک حساسیتی شده است، باید سریعاً از یک آنتی هیستامین (مثل دیفن هیدارمین) استفاده کرد و اگر علائم حساسیتی در او ایجاد شد با مصرف اپی نفرین (که امروز بصورت کیتهای اورژانس با دستور العمل ساده در دسترسی این افراد می باشد) که قبلاً توسط پزشک برای آنها تجویز شده، به مقابله با این علائم رفته و باید سریعاً خود را به یک مرکز مجهز برساند.
۲. اقدامات درمانی در بیمارستان

- اگر شما درچار گزش منفرد و بدون علائم آلرژیک باشید فقط به مراقبت از محل گزش
( مثل تمیز کردن محل گزش و پماد آنتی بیوتیک ) نیاز دارید. باقیمانده نیش باید بیرون آورده شود و برای درمان خارش از آنتی هیستامین و برای درمان درد از استامینوفن استفاده میشود و در صورت لزوم واکسن کزاز تزریق می گردد .

- اگر فرد دچار علائم خفیف آلرژیک باشد ( مثل ایجاد بثورات پوستی و خارش ولی بدون اختلال در تنفس و علائم حیاتی ) در این حالت از یک آنتی هیستامین و گاهی داروهای استروئیدی استفاده میشود. همچنین در این حالت ممکن است از تزریق اپی نفرین نیز استفاده شود. پس از این درمانها و طی زمانی که فرد تحت نظر در بیمارستان بوده،  مرخص شده و به خانه باز میگردد.

-  اگر فرد گزیده شده دچار علائم شدید واکنشهای آلرژیک شود (مثل کاهش فشار خون، مشکلات شدید تنفسی و یا ورم شدید ناحیه دهان و گلو که را تنفسی را ببندد) آنوقت مبتلا به یک موقعیت تهدید کننده حیات شده که سریعاً باید وارد عمل شد و درمان آن شامل جایگذاری لوله تنفسی در داخل نای بیمار و تزریق وریدی آنتی هیستامین، داروهای استروئیدی و اپی نفرین و همچنین تزریق مایعات وریدی برای مقابله با کاهش فشار خون بیمار می باشد. این بیماران باید برای مدتی در بیمارستان بستری بود و حتی گاهی نیاز به بستری در بخش مراقبتهای ویژه پیدا میکنند .

- اگر فرد دچار گزشهای چندگانه (پیش از ۲۰-۱۰ گزش) بود ولی هیچ علامتی از واکنشهای حساسیتی نداشت باز نیاز به تحت نظر گرفتن فرد بمدت طولانی حتی بستری در بیمارستان دارد ، زیرا در این افراد احتمال اینکه واکنشهای خطرناک ایجاد شود، زیاد میباشد .

- اگر گزش در ناحیه دهان و یا حلق رخ داده است باز بعلت خطر انسداد مسیر تنفسی باید تحت نظر باشند و در صورت ایجات عوارض خطرناک مراقبتهای شدیدتری از آنها بعمل می آید .

-اگر کره چشم مورد گزش قرار گیرد حتماً باید با یک چشم پزشک در درمان این مورد مشورت شود .
 

اقدامات بعدی :         

- پیگیری :   

اگر شما از کیتهای اورژانس حاوی اپی نفرین ( برای مثال EpipEn) برای مقابله با این وضعیت استفاده کرده اید سریعاً این کیتها را جایگزین کنید تا برای موقعیتهای بعدی نیز این کیتها در دسترس شما باشد .

-  اگر پس از ترخیص دچار مشکلات تنفس شدید و یا تورم درگلو و دهان داشتید، سریعاً به مرکز اورژانس باز گردید. اگر پس از مراجعت به منزل با کاهش حجم ادرار یا تیره رنگ شدن آن مواجه شدید ( خصوصاً اگر دچار گزشهای چندگانه شده بودید ) سریعاً باید به پزشک خود اطلاع داده و دوباره به مرکز اورژانس بروید .

-اگر متوجه عفونی شدن محل گزش شدید باز باید برای درمان عفونت به پزشک مراجعه کنید .

- اگر شما پس از گزش مبتلا به یک واکنش آلرژیک شدید گشتید، باید با پزشک خود در مورد استفاده از کیتهای حاوی اپی نفرین که روش استفاده آسانی دارند، مشورت کرده و درصورت لزوم آنرا تهیه کنید تا در موارد خطرناک از آن استفاده نمائید.

· پیشگیری :

استفاده از روشهای زیر میتواند در جلوگیری از زنبورگزیدگی مؤثر  باشد .

- خصوصاً اگر جزء افرادی هستید که به زنبور واکنش شدید حساسیتی نشان داده اید، باید از این حشره اجتناب کرد و خصوصاً به مناطقی که دارای کندوی زنبور میباشند نزدیک نشوید.

- به هیچ وجه کندوی زنبور را دستکاری نکرده و آنها را تحریک نکنید .

- در هنگام کار با وسائل موتوری مثل ماشین چمن زنی نیز مراقب باشید برای اینکه ، این وسائل هم حشرات را تحریک میکنند .

-اگر زنبورر را در نزدیکی خود دیدید بجای نابود کردن آن با وسائل مثل مگس کش موقتاً آن منطقه را ترک کنید .

-اگر در مناطقی از طبیعت که حشرات زیاد وجود دارد، حضور پیدا کردید سعی کنید از لباسهای بارنگ روشن ، عطرهای بسیار خوشبو و قوی و یا بردن نوشیدنیهای شیرین اجتناب کنید زیرا تمام این موارد باعث جذب زنبورها بطرف شما میشوند.

-در هنگام حضور خود در طبیعت از پیراهنهای آستین بلند  و شلوار و نه شلوارک استفاده کنید .

- اگر سابقه واکنشهای شدید آلرژیک به نیش زنبور را دارید، باید استفاده از اپی نفرین را آموخته تا قبل از رسیدن به مرکز اورژانس آنرا تزریق کنید. این اقدام می تواند نجات دهنده جان شما باشد. در ضمن باید شما این کیتها را در چند جا داشته باشید مثل داخل اتومبیل، منزل، محل کار، داخل کیف خود و … تا در همه موقعیتها در دسترس باشد .

- اگر فرد سابقه واکنشهای حساسیتی شدید به نیش زنبور دارد باید از پزشک خود در مورد مشاوره با یک متخصص آلرژی مشورت بخواهد . این متخصصان در روشی که بنام « ایمن درمانی » معروف است با تزریق مقادیر بسیار کم سم  زنبور به فرد بطور متوالی باعث حساسیت زدائی فرد به آن شده و احتمال ایجاد واکنشهای خطرناک در آینده را از ۶۰% تا ۵% کاهش می دهند.

·عاقبت بیماران زنبور گزیده :

در کل اکثر بیماران که یک یا تعداد معدودی گزش دارند مشکل خاصی نخواهند داشت و درد و خارش هم  فقط در طول روز اول پس از گزش آنها را آزار خواهد داد .

ولی در افرادی که گزشهای چندگانه دارند گاهی عوارض خطرناک  تاخیری از خود نشان میدهند (حتی اگر افراد غیر حساس به نیش زنبور باشند) و بنابراین این باید با مراقبتهای پزشکی اولیه از شدت این عوارض کاست .

مشکل اصلی در زنبورگزیدگی مربوط به افرادی است که واکنش حساسیتی از خود نشان میدهند که نیاز به مرقبتهای پزشکی اورژانس برای کاهش بروز عوارض خطرناک و حتی مرگ دارند. هرگونه تاخیر در این مراقبتها میتواند به قیمت جان فرد زنبور گزیده تمام شود، اگر چه گاهی در این بیماران حتی با مراقبتهای اورژانس و به موقع نیز شاهد عوارض شدید و حتی گاهی مرگ نیز خواهیم بود .

مقدمه
یكی از بیماریهای كشنده در كشورهای در حال توسعه، بیماری سرخك است كه میزان كشندگی آن در حدود ۱ تا ۵ درصد و در بعضی مناطق در حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد تخمین زده شده است. بهبود پوشش جاری واكسیناسیون، باعث كاهش موارد ابتلا به سرخك و در نتیجه كاهش موارد مرگ ناشی از سرخك گردیده است.
طی دهه ۱۹۸۰ میلادی به‌دنبال بسیج جهانی واكسیناسیون كودكان، پوشش ایمنسازی افزایش چشمگیری پیدا كرد و در سال ۱۹۸۹ میلادی، كاهش میزان ابتلا به سرخك تا ۹۰ درصد و كاهش میزان مرگ ‌و میر ناشی از آن تا ۹۵ درصد ( این آمار در مقایسه با میزان ابتلا و مرگ‌ و میر، قبل از انجام برنامه‌های واكسیناسیون، داده شده است) در برنامة كار مجمع جهانی بهداشت قرار گرفت.
در گردهمایی جهانی سال ۱۹۹۰، رسیدن به پوشش۹۰ درصدی تا سال ۲۰۰۰ به‌عنوان هدف برای واكسن سرخك و سایر واكسنهای برنامه گسترش ایمنسازی مطرح گردید و متعاقباً حذف سرخك در سه منطقه از شش منطقه سازمان جهانی بهداشت (منطقه امریكا تا سال ۲۰۰۰، منطقه اروپا و منطقه مدیترانه شرقی تا سال ۲۰۱۰) به عنوان هدف در نظر گرفته شد. مناطق آفریقایی و آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوس آرام، اهداف قبلی مجمع جهانی بهداشت مبنی بر كاستن میزان ابتلا و مرگ را حفظ نمودند. در سال ۲۰۰۰، سازمان جهانی بهداشت و یونیسف توصیه كرده‌اند كه كشورها باید علاوه‌بر پوشش گستردة دوز اول واكسن سرخك، فرصت دومی را نیز برای تمامی كودكان به منظور ایمنسازی علیه سرخك، فراهم نمایند. موارد گزارش شده سرخك، طی دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه۱۹۹۰، كاهش یافت و در اواسط دهه ۱۹۹۰، ثابت باقی ماند. درسال ۲۰۰۰ میزان موارد سرخك در سطح جهان در مقایسه با میانگین سالیانه ۵ سال قبل، افزایش ۱۳ درصدی پیدا كرد كه پس از انجام بسیج‌های واكسیناسیون، تعداد موارد گزارش شدة سرخك به شدت كاهش یافت (كاهش در میزان ابتلا به میزان تقریبی بیش از ۹۹ درصد) درسال ۲۰۰۰ سرخك، مسئول نصف موارد مرگ ناشی از بیماریهای قابل پیشگیری با واكسن بود. البته میزان مرگ و میر جهانی سرخك تا سال ۲۰۰۰ در مقایسه با دوران قبل از مصرف واكسن، ۸۷ درصد كاهش یافته است.
در سال ۲۰۰۱، سازمان جهانی بهداشت و یونیسف با توجه به بار جهانی بیماری سرخك، برنامه استراتژیك مشتركی را برای سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ منتشر كردند. اهداف برنامه، كاهش میزان ابتلا به سرخك تا ۵۰ درصد در مقایسه با سال ۱۹۹۹ و حذف سرخك می‌باشد. استراتژی‌های طراحی شده (راهبردها) در این برنامه عبارتند از :• پوشش بالای نوبت اول واكسیناسیون ؛ 
• تأمین فرصت دوم ایمنسازی علیه سرخك برای تمام كودكان از طریق فعالیتهای  ایمنسازی تكمیلی و یا اجرای نوبت دوم واكسیناسیون ؛
• مراقبت موارد ابتلا وتأیید آزمایشگاهی موارد مشكوك به سرخك ؛
• درمان مؤثر موارد سرخك ؛
• ادغام فعالیتهای كنترل سرخك با سایر فعالیت‌های ایمنسازی و فعالیت‌های برنامه مراقبت‌های اولیه بهداشتی.
 درسال ۱۹۹۷، كشورهای عضو منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت، مصوبة حذف سرخك در منطقه تا سال ۲۰۱۰ را تصویب كردند. این مصوبه، شامل چهار استراتژی است:
۱- انجام واكسیناسیون سرخك و تداوم آن به‌منظور پوشش بیش از ۹۵ درصد كودكان ؛ 
۲- واكسیناسیون همزمان همه كودكان، بدون در نظر گرفتن سابقه واكسیناسیون قبلی یا ابتلا به بیماری (بسیج واكسیناسیون عمومی) ؛ 
۳- انجام بسیج ملی واكسیناسیون دوره‌ای (هر ۳ تا ۵ سال) برای تمام كودكانی كه بعد از آخرین بسیج واكسیناسیون به دنیا آمده‌اند یا پوشش جاری بیش از ۹۵ درصد برای دومین نوبت واكسن سرخك ؛
۴- تقویت نظام مراقبت سرخك و‌تأیید آزمایشگاهی موارد مشكوك.

اصطلاحات برنامه :

كنترل سرخك :  كنترل سرخك به معنای كاهش میزان ابتلا و میزان مرگ و میر بر اثر بیماری سرخك و منطبق بر اهداف از پیش تعیین شده است.

حذف سرخك :

موقعیتی (مرحله‌ای) است كه در آن انتقال محلی سرخك در یك ناحیه جغرافیایی بزرگ، متوقف شده است و بیماری، به‌دنبال ورود یك فرد مبتلا به منطقه، انتقال نمی‌یابد.

ریشه‌كنی سرخك :

 به معنای قطع انتقال جهانی سرخك در نتیجه تلاشهای به‌عمل آمده است.

طغیان :

هرگاه تعداد موارد مشاهده شده نسبت به موارد مورد انتظار (در یك ناحیه جغرافیایی و دورة زمانی مشابه) افزایش یابد اصطلاحاً طغیان گفته می‌شود.
تعریف طغیان بستگی به مرحلة مراقبت سرخك دارد. برای مثال كشور ما كه در مرحلة حذف قرار دارد حتی یك مورد ابتلاء به سرخك با ویروس بومی به‌عنوان طغیان تلقی می‌گردد.
بیماری سرخك :‌
سرخك، بیماری حاد بثوری، بسیار مسری و با قدرت انتشار زیاد است و علائم مقدماتی آن تب،  پرخونی ملتحمه چشم (احتقان ملتحمه) آبریزش از بینی، سرفه و ایجاد نقاط سفید در زمینة قرمز بر روی سطح مخاطی دهـان (Koplic Spots) هستند. معمولاً در روز سوم تا هفتم بعد از شروع بیماری، بثورات ابتدا در صورت (ناحیه خط مو ) ظاهر می‌شوند، سپس به تمام بدن گسترش می‌یابند و ۴ تا ۷ روز نیز باقی می‌مانند. دورة نهفتگی بیماری ۷ تا ۱۴ روز (معمولاً‌ ۱۰ روز تا زمان بروز علائم اولیه و ۱۴ روز تا ظهور بثورات) است. انسان تنها مخزن ویروس محسوب می‌شود. عوارض عمدة بیماری عبارتند از: عفونت گوش میانی (Otitis Media)، عفونت ریه(Pneumonia)، اسهال، سوء تغذیه، زخم قرنیه و كوری، التهاب غشاهای مخاطی دهان (استوماتیت)، لارنگوتراكئوبرونشیت و تورم مغز (Encephalitis)، عارضـه نـادر مغـزی پـان آنـسـفـالیـت اسـكـلـروزانـت تـحـت حـاد (Subacute Sclerosing Panencephalitis = SSPE). افرادی كه قبلاً‌ واكسینه شده‌اند، ممكن است تظاهرات بالینی با مشخصات ذكر شده را به‌طور كامل نداشته باشند.
عامل بیماری، :

موربیلی ویروس (Morbilli Virus) است. و نوع ژن (ژنوتیپ) ویروس سرخك در ایران از نوع D۴ می‌باشد كه در مرحله حذف، دانستن نوع ویروس به‌منظور مشخص كردن چرخش ویروس در طبیعت و تشخیص بومی یا غیر بومی بودن آن، دارای اهمیت است.
بیماری از دیدگاه نحوة گزارش‌دهی در تقسیمات سازمان جهانی بهداشت در گروه A قرار دارد. (یعنی گزارش‌دهی موارد بیماری الزامی است و باید با سریعترین راه‌های ممكن نظیر تلفن، صورت پذیرد).
دوره قابلیت سرایت بیماری :
این مسئله از دیدگاه برنامه مراقبت، فوق‌العاده با ارزش است. به‌طور معمول از ۳ تا ۵ روز قبل از بروز بثورات سرخكی و تا ۴ روز پس از آن، بیماری، مسری تلقی می‌شود.

جداسازی :

در بیمارستان از مرحلة آبریزش بینی و قبل از ظهور تب تا ۴ روز بعد از بروز بثورات (راش‌های) پوستی، خطر انتشار ویروس به سایر بیماران بستری و در معرض خطر، وجود دارد. (درمورد مبتلایان به اختلالات ایمنی، این احتمال تا پایان دورة بیماری وجود دارد).

نحوه مراقبت از موارد تماس بیماری :

•  افراد در معرض تماس با فرد مبتلا به سرخك (بدون سابقه واكسیناسیون) در صورت نداشتن ممنوعیت دریافت واكسن، بایستی واكسینه گردند و در صورتیكه امكان تجویز واكسن به هر علتی برای آنان میسر نباشد، باید۱۴ روز تحت مراقبت قرار بگیرند و بروز تب در آنها به‌عنوان احتمال شروع بیماری تلقی گردد. طول مدت استراحت و جداسازی این افراد برمبنای تشخیص پزشك معالج خواهد بود.   
• افراد خانوادة فرد مشكوك كه واكسینه نشده‌اند و سن آنها بین ۹ ماه تا ۲۵ سال است، باید در فاصلة زمانی كمتر از ۷۲ ساعت بعد از شروع علائم در بیمار، واكسینه شوند. در مورد كودكان كمتر از ۹ ماه و زنان باردار، تجویز ایمونوگلوبولین استاندارد (به مقدار ۲/۰ میلی‌لیتر به‌ازاء هر كیلوگرم وزن و حداكثر ۱۵ میلی‌لیتر) توصیه شده است. كلیه افراد دریافت‌كننده ایمونوگلوبولین اختصاصی سرخك باید ۵ ماه بعد واكسینه شوند. (تجویز واكسن قبل از این مدت، بی‌اثر خواهد بود).
• در مدارس بلافاصله بعد از تشخیص بالینی بیماری، تمامی محصلین مدرسه باید از نظر سابقة واكسیناسیون و دریافت ۲ نوبت واكسن سرخك بررسی شوند و در صورت تكمیل نبودن واكسیناسیون (بر اساس كارت واكسن یا حافظه والدین)، بلافاصله واكسینه گردند. بررسی موارد در مدت ۴۸ ساعت بعد از شناسایی مورد اولیه، ضروری خواهد بود.

توجه :

۱- اگر در یك كانون تجمعی (مدرسه، اداره، پادگان و …) یك مورد قطعی مبتلا به سرخك گزارش گردد و علائمی از گردش ویروس در مدت سه هفته پس از شروع ابتلا نفر اول وجود داشته باشد، باید تمامی افراد ۹ ماه تا ۲۵ سال آن كانون بدون توجه به سابقة واكسیناسیون، واكسینه شوند.
۲- اگر در یك كانون تجمعی، طی حدود ۱۴ روز، دو مورد مشكوك به سرخك یا بیشتر مشاهده گردید، باید تمامی افراد ۹ ماه تا ۲۵ سال آن كانون را بدون توجه به وضعیت واكسیناسیون قبلی، واكسینه نمود.
۳-  در بررسی موارد، باید در همان بلوك مسكونی یا همسایگان (‍ تا شعاع ۱۰۰۰ متر) نسبت به پاسخگویی سئوالات زیر و بیمار‌یابی اقدام نمود:
• آیا در یك ماه اخیر، مورد دیگری با علائم مشابه دیده شده است؟
• وضعیت واكسیناسیون افراد زیر۲۵ سال در این منطقه چگونه است؟ (در این افراد باید بررسی وضعیت واكسیناسیون انجام شود)
• بیمار به چه مكانهایی (مدرسه، اداره، پادگان و…) تردد نموده است؟ (این مكانها باید بررسی و بیماریابی شوند)
۴ - به‌منظور پیشگیری در موارد تماس، از واكسن حاوی جزء سرخك (M یا ‌ MRیا MMR        ) استفاده گردد.

پیشگیری :‌

جهت پیشگیری واكسن زنده سرخك یا  MMR یا MR، (طبق دستورالعمل واكسیناسیون كشوری)، به میزان ۵/۰ سی‌سی، زیر جلدی توصیه می‌گردد.
واكسن سرخك ( تولید ایران ) :
 واكسن سرخك، ویروس ضعیف شده سرخك (به‌وسیلة پاساژهای متوالی و مكرر) از سویه ادمونستون سوشAIK-HDC  است كه به سلول رویان انسان، عادت نموده و برای حفظ آن از آلودگی، كانامایسین و نئومایسین و همچنین مقدار كمی مادة تثبیت كننده به آن افزوده شده است.

موارد منع واكسیناسیون :‌
۱- داشتن بیماریهای حاد تب‌دار با تب متوسط تا شدید (بالاتر از ۵/۳۸ درجه سانتیگراد)‌؛
۲- قبل از گذشت حدود یك ماه از تزریق یك واكسن ویروسی زنده دیگر (درعین حال اگر ۲ واكسن، همزمان و در نقاط مختلف بدن تزریق شوند، مانعی ندارد و بدیهی است رعایت فاصله بین واكسن خوراكی پولیو و واكسن تزریقی سرخك، لزومی ندارد) ؛
۳- نقص ایمنی و بدخیمی‌ها ؛
۴- بارداری ؛
۵- حساسیت شدید نسبت به آنتی بیوتیك‌های به‌كار رفته در واكسن (مثل نئومایسین و كانامایسین).‌

عوارض واكسن :

عوارض واكسن به واكنش‌های موضعی و واكنش‌های عمومی، تقسیم‌بندی می‌شود، بیشتر این واكنش‌ها خفیف هستند و خودبه‌خود بهبود پیدا می‌كنند.
عوارض خفیف و شایع واكسن سرخك /MMR/MR :‌
۱- عوارض موضعی (Local Reaction) شامل: درد، تورم و یا قرمزی محل تزریق كه در حدود ۱۰%  موارد مورد انتظار است.
۲- واكنشهای عمومی(Systemic Reaction) :
• در ۵ تا ۱۵ درصد واكسینه شده‌ها به‌وسیلة واكسن سرخك، تب، راش و یا التهاب  ملتحمه مشاهده می‌شود.
• واكنش نسبت به جزء اوریون واكسن MMR، شامل تورم غدد پاروتید و واكنش نسبت به جزء سرخجه واكسن MMR، شامل درد مفاصل و تورم غدد لنفاوی است. ورم مفاصل نیز در ۱% از كودكان و ۱۵% از بزرگسالان واكسینه شده، مشاهده می‌شود.

درد مفاصل (آرترالژی): معمولاً در مفاصل محیطی كوچك به‌وجود می‌آید و اگر بیشتر از ۱۰ روز باقی بماند، پایدار، و اگر كمتر از ۱۰ روز باقی بماند، گذرا نامیده می‌شود.

اختلال عملكرد مغزی (آنسفالوپاتی): یك كسالت عمده با شروع حاد است كه با دو علامت از علائم ذیل مشخص می‌شود:
۱-    تشنج
۲-   تغییرشدید سطح هوشیاری كه یك روز یا بیشتر به‌طول انجامد
۳-  تغییر آشكار رفتاری كه به‌مدت یك روز یا بیشتر ادامه یابد. (این تغییر باید ۶ تا ۱۲ روز   بعد از واكسیناسیون سرخك یا MMR اتفاق افتاده باشد.)
توجه: تورم مغزی (آنسفالیت) ناشی از واكسن، بین روز پنجم تا پانزدهم پس از تزریق واكسن به‌وجود می‌آید.
كاهش پلاكت (ترومبوسیتوپنی): كاهش تعداد پلاكت سرم به میزان كمتر از ۵۰.۰۰۰ در میلی‌لیتر است و می‌تواند به كبودی یا خونریزی منجر گردد.

واكنش افزایش حساسیت (آنافیلاكسی): واكنش آلرژیك شدید و فوری (چند دقیقه تا نیم ساعت) كه از طریق بروز اختلال در سیستم گردش خون باعث تغییر سطح هوشیاری، كاهش فشار خون، ضعیف بودن یا از بین رفتن نبض وانتهاهای سرد شده و ممكن است با انقباض مجاری هوایی (برونكواسپاسم)  و یا ادم حنجره همراه باشد.

واكنش شبه افزایش حساسیت (واكنش آنافیلاكتوئید): واكنش حساسیت (آلرژیك) تشدید یافته‌ای است كه در مدت ۲ ساعت پس از واكسیناسیون اتفاق می‌افتد و با یك یا چند علامت از علائم زیر مشخص می‌شود:
۱- خس‌خس سینه (ویزینگ) و یا تنگی‌نفس به‌دلیل انقباض منتشر مجاری هوایی سیستم تنفسی (برونكواسپاسم)
۲- ادم حنجره (لارنگو اسپاسم)
۳- یك یا  چند علامت پوستی شامل كهیر، ادم صورت، ادم سراسری (ژنرالیزه).

تشنج : حركات غیرطبیعی اندام‌های بدن است كه از چند دقیقه تا بیش از ۱۵ دقیقه و بدون همراهی با علائم عصبی موضعی (نورولوژیك فوكال) به‌طول می‌انجامد و می‌تواند همراه با تب و یا بدون تب باشد.

سنكوپ : به هم خوردن موقتی سطح هوشیاری به‌دلیل كاهش اكسیژن رسانی به مغز  (هیپوكسی مغزی)

سندرم شوك توكسیك : اگر واكسن پس از مخلوط شدن با حلال (پس از بازسازی)*، بیش از ۶ ساعت نگهداری شود و مورد استفاده قرار گیرد، به‌دلیل رشد میكروب استافیلوكك در آن، می‌تواند پس از تزریق، موجب سندرم شوك توكسیك گردد. از مشخصات این سندرم، شروع ناگهانی تب، استفراغ و اسهال در مدت چند ساعت پس از ایمنسازی است و در صورت عدم درمان، ظرف مدت  ۲۴ تا ۴۸ ساعت، می‌تواند منجر به مرگ گردد. 

* (واكسنهایی كه نیاز به بازسازی دارند مانند: BCG، MMR، مننژیت)
فصل ۲ :

مراقبت بیماری :

هدف از انجام مراقبت در مناطقی كه برای حذف سرخك تلاش می‌نمایند، عبارت است از :‌
۱-  كشف و بررسی سریع كلیة موارد مظنون به سرخك 
۲-  اثبات موارد به‌وسیلة تشخیص آزمایشگاهی
۳-  مشخص كردن منبع احتمالی بیماری (محلی یا وارده)
۴-  پیش‌بینی و جلوگیری از طغیانهای بیماری
۵-  مشخص نمودن جمعیتهای پرخطر*

تعریف مورد بیماری :
۱- تعریف بالینی مورد بیماری: هر شخصی كه طبق نظر پزشك از لحاظ بالینی به عفـونت سرخك مشكوك باشد یا هر شخص دارای نشانه‌های تب و بثورات (راش) ماكولوپاپولر (غیر وزیكولار) و سرفه همراه با آبریزش بینی (كوریزا) یا التهاب ملتحمه (كونژونكتیویت)
۲- تعریف آزمایشگاهی: وجود آنتی‌بادی IgM اختصاصی سرخك در خون بیمار.
* منظور از جمعیتهای پرخطر، مهاجرین، حاشیه‌نشین‌های فقیر، جمعیتهای جابجا شده، جمعیتهای با دسترسی مشكل، جمعیتهای با فرهنگها و اعتقادات خاص، جمعیتهای با پوشش پایین واكسیناسیون و … هستند.
طرح طبقه‌بندی بالینی :
۱- تأیید شده بالینی : مورد مشكوك كه با تعریف مورد بالینی، مطابقت دارد.
۲- رد شده بالینی : مورد مشكوك كه با تعریف مورد بالینی، مطابقت ندارد.  

طرح  طبقه‌بندی آزمایشگاهی :

۱- تأیید شده آزمایشگاهی : موردی كه با تعریف مورد بالینی مطابقت دارد و به‌وسیلة آزمایشگاه، مورد تأیید قرار گرفته است.
۲- تأیید شده اپیدمیولوژیك : موردی كه با تعریف مورد بالینی مطابقت دارد و از نظر اپیدمیولوژیك با مورد تأیید شدة آزمایشگاهی ارتباط داشته باشد.
۳- تأیید شده بالینی : موردی كه با تعریف مورد بالینی مطابقت داشته باشد ولی به‌دلیل كافی نبودن نمونه خون، امكان تأیید آزمایشگاهی آن وجود ندارد.
۴- مورد رد شده : مورد مشكوكی كه با تعریف بالینی یا آزمایشگاهی مطابقت نداشته باشد.

در كشور ما كه برای حذف سرخك تلاش می‌نماید از طبقه‌بندی آزمایشگاهی بیماری استفاده می‌شود.
سیستم گزارش‌دهی :‌

در مرحلة حذف، مراقبت برمبنای مورد بیماری باید مورد توجه قرار گیرد و هر مورد باید در عرض كمتر از ۴۸ ساعت، گزارش و‌ بررسی شود و از هر مورد مشكوك باید نمونه‌های آزمایشگاهی جمع‌آوری شود.
در تمام سطوح حتی در صورتیكه موردی وجود نداشته باشد، گزارش‌دهی باید انجام گردد. (گزارش‌دهی صفر).
 
سیستم گزارش‌دهی شامل موارد ذیل است :

۱-   گزارش فوری تلفنی (از محیط تا بالاترین سطح) و ثبت آن
۲-   گزارش ماهیانه : گزارش‌دهی از تمامی سطوح بهداشتی و درمانی (بخش دولتی و بخش خصوصی) انجام می‌گیرد. یعنی گزارش‌دهی باید از خانة بهداشت به مركز بهداشتی درمانی مربوطه؛ از مركز بهداشتی درمانی ( شهری – روستایی) به مركز بهداشت شهرستان؛ از مركز بهداشت شهرستان به مركز بهداشت استان (معاونت بهداشتی دانشگاه)؛ و از مركز بهداشت استان به مركز مدیریت بیماریها صورت پذیرد. مراكز بخش خصوصی ( بیمارستان،درمانگاه، مركز بهداشتی درمانی، مطب، كلینیك و …) نیز باید براساس برنامة عملیاتی تدوین شده (بنا به امكانات هر دانشگاه و شهرستان)، اطلاعات خود را به مركز بهداشتی- درمانی محدودة فعالیتشان یا به مركز بهداشت شهرستان ارسال نمایند. گزارش ماهیانه از طریق تكمیل فرمهای بررسی اپیدمیولوژیك و لیست خطی، انجام می‌پذیرد :
الف)  فرم بررسی اپیدمیولوژیك موارد : این فرم برای هر مورد بیمار، تكمیل می‌شود و هر ماه به مركز مدیریت بیماریها، ارسال می‌گردد.
ب)  فرم لیست خطی موارد : این فرم تمامی اطلاعات مورد نیاز در گزارش تلفنی موارد مشكوك به سرخك را داراست و هرماه به مركز مدیریت بیماریها ارسال می‌گردد.
۳-  گزارش صفر ماهیانه : اگر در سطح دانشگاه، موردی وجود نداشت، گزارش صفر ماهیانه، ارسال می‌گردد. (با استفاده از فرم گزارش ماهانه موارد بیماریهای قابل پیشگیری با واكسن).

توجه :
‌*  فرم بررسی اپیدمیولوژیك به‌وسیلة پزشك تیم بررسی شهرستان، در ۲ برگه تكمیل می‌گردد. یك برگه در مركز بهداشت شهرستان نگهداری می‌شود و برگة دوم، به مركز بهداشت استان ارسال می‌گردد. در سطح استان نیز به همین روش اقدام می‌شود و یك برگه به مركز مدیریت بیماریها، ارسال می‌گردد.
* فرم لیست خطی و فرم گزارش ماهانه موارد بیماریهای قابل پیشگیری با واكسن به‌وسیلة كارشناس مبارزه با بیماریهای مسئول برنامه سرخك در ۲ برگه تكمیل می‌گردد و یك برگه در مركز بهداشت شهرستان نگهداری می‌شود و برگة دوم، به مركز بهداشت استان ارسال می‌گردد و در سطح استان نیز به همین روش اقدام می‌شود و یك برگه به مركز مدیریت بیماریها، ارسال می‌گردد.
* تیم بررسی، شامل: پزشك، كارشناس یا كاردان مبارزه با بیماریها، تكنسین آزمایشگاه (نمونه‌گیر) است. (تركیب اعضای تیم بررسی براساس امكانات پرسنلی هر دانشگاه، قابل تغییر هستند، اما گذراندن آموزش‌های لازم برای اعضای تیم، ضروری است).
 

چگونگی تجزیه و تحلیل اطلاعات و تهیه گزارش، شامل موارد ذیل است :

۱- تعداد موارد و میزان بروز برحسب ماه و سال و منطقه جغرافیایی (شهرستان، دانشگاه، كشور)؛
۲- میزان بروز برحسب سن و جنس (شهرستان، دانشگاه، كشور) ؛
۳-  پوشش واكسن سرخك برحسب سال و منطقه جغرافیایی (شهرستان، دانشگاه، كشور)
۴- میزان دوزهای مصرف شده واكسن MMR نسبت به میزان دوزهای مصرف شده واكسن سه گانه نوبت اول(DPT۱) یا واكسن ب.ث.ژ‌ (BCG) (شهرستان، دانشگاه، كشور)، (میزان افت پوشش واكسن)
۵- كامل بودن و به موقع بودن گزارشات* (فرم لیست خطی، فرم بررسی اپیدمیولوژیك، فرم گزارش صفر ماهیانه، گزارش فوری تلفنی)
۶- نسبت طغیانهای شناخته شده (اعلام شده) به طغیانهای تأیید شده توسط آزمایشگاه
۷- نسبت موارد بیماری برحسب گروه سنی و وضعیت ایمنسازی (گروه‌های سنی شامل: زیر ۱۲ ماه و ۴- ۱ سال و ۹- ۵ سال و ۱۴- ۱۰ سال و ۱۹- ۱۵ سال و ۲۴- ۲۰ سال و ۲۵ سال به بالا).

ارزشیابی و پایش مراقبت بیماری در مرحلة حذف، علاوه‌بر موارد فوق براساس شاخص‌های عملیاتی زیر صورت می‌پذیرد :

توجه: هدف در تمامی این شاخص‌ها، دسترسی به میزانهای بالاتر از۸۰% می‌باشد.
۸-  درصد گزارشات ماهیانة رسیده
۹-  درصد موارد گزارش شده در مدت زمان كمتر از ۴۸ ساعت بعد از شروع راش جلدی

* درصد كامل بودن گزارشات : تعداد گزارشات رسیده، تقسیم بر تعداد گزارشات مورد انتظار ضربدر۱۰۰ (براساس اطلاعات جمع‌آوری شده توسط فرم گزارش ماهانه موارد بیماریهای قابل پیشگیری با واكسن) ؛
* درصد به موقع بودن (به هنگام بودن) گزارشات : تعداد گزارشات به موقع رسیده، تقسیم بر تعداد گزارشات مورد انتظار ضربدر ۱۰۰ (در مورد گزارش فوری تلفنی به معنای آن است كه حداكثر ظرف مدت ۲۴ ساعت، باید گزارش تلفنی داده شود.
۱۰-  درصد موارد بررسی شده در مدت زمان كمتر از ۴۸ ساعت بعد از گزارش مورد
۱۱-  درصد مواردی كه دارای نمونه آزمایشگاهی مناسب بوده‌اند و نتایج آزمایشگاهی آن، در مدت ۷ روز، مشخص شده باشد
۱۲-  درصد موارد تأیید شده كه منبع احتمالی عفونت آنها، مشخص شده است.
توجه :

۱- كلیة موارد مشكوك به سرخك  باید با تعریف بالینی ارائه شده، مطابقت داشته باشند
۲- نمونة مناسب برای آزمایشگاه در مبحث چگونگی جمع‌آوری نمونه‌ها، توضیح داده شده است ( مقدار، كیفیت، انتقال )
۳- طبقه‌بندی مناطق تحت پوشش كشور ( دانشگاه – شهرستان ) به‌وسیلة میزان پوشش واكسیناسیون آنها ( كمتر از ۸۰% ، بین ۹۵-۸۰% و بیشتر از ۹۵% ) صورت پذیرد
۴- نقشه‌های پوشش واكسیناسیون مناطق، تعداد موارد و میزان بروز در سطوح دانشگاهی، شهرستانی و كشوری، تهیه گردند
۱-۴- نقشه نقطه‌ای تعداد موارد گزارش شده باید در كلیة سطوح تهیه گردد. (توصیه می‌شود برای كلید راهنمای نقشه از تقسیم‌بندی برمبنای: صفر مورد، ۱۰-۱ مورد، ۱۰۰-۱۱مورد، ۱۰۰ مورد به بالا و عدم اطلاعات استفاده گردد.)
۵- روند ماهیانه و سالیانه پوشش و تعداد موارد باید بررسی گردند
۶- توزیع سنی و وضعیت ایمنسازی موارد باید بررسی شوند
۷- پیش‌بینی طغیانها باید براساس پایش تجمع موارد مشكوك و تغییرات در روند اپیدمیولوژی سرخك صورت پذیرد
۸- درتهیه آمار و اطلاعات ذكر شده، مقایسه ۳ سالة اخیر، ضروری است
۹- هر دانشگاه، موظف است كمیته‌ای تحت عنوان كمیتة طبقه‌بندی دانشگاهی سرخك (متشكل از: معاون بهداشتی، مدیر گروه مبارزه با بیماریها، كارشناس مسئول بیماری سرخك، یك یا دو نفر متخصص عفونی یا متخصص اطفال) تشكیل دهد و نسبت به طبقه‌بندی نهایی موارد مشكوك، اقدام نماید.
۱۰- تشخیص نهایی هر مورد مشكوك به سرخك باید به‌وسیلة كمیته (كشوری و دانشگاهی) سرخك و با توجه به وضعیت بالینی، وضعیت اپیدمیولوژیك و نتیجه آزمایشگاهی تأیید شود و ضمن درج در فرم بررسی و لیست خطی، صورت جلسه گردد

تذكر: آمار ماهیانه، باید تا بیستم ماه بعد به مركز مدیریت بیماریها، ارسال گردد.

فعالیتهای عمده‌ای كه باید در مرحلة حذف مورد توجه خاص قرار گیرند :
• تهیه پس‌خوراند تجزیه و تحلیل اطلاعات در سطوح بالاتر و ارسال به سطوح محیطی
• اطمینان از كامل و به موقع بودن ( به هنگام بودن ) گزارشات واصله (بخش دولتی و بخش خصوصی)
• پایش دائم و فعالانه شاخصهای مراقبت
• بیماریابی فعال: بیمار‌یابی فعال بخصوص در مناطق زیر باید انجام گردد : 
- مناطق فاقد گزارش‌دهی منظم
- مناطق دارای گزارشات صفر موارد
- مناطق پرخطر
• سازماندهی اقدامات كنترلی در زمان تأیید موارد بیماری
• انجام بسیج‌های تكمیلی واكسیناسیون براساس اطلاعات مراقبتی
بررسی طغیانهای سرخك :
هدف از بررسی طغیانهای سرخك در مرحله حذف، رسیدن به  موارد زیر است:

• ارزشیابی برنامه‌های جاری واكسیناسیون
• تقویت مراقبت جاری
• مشخص‌كردن اپیدمیولوژی بیماری و روشهای انتقال آن
• توصیف جمعیتهای پرخطر
• كاهش مرگ و میر بیماری. 

در این راستا، جمع‌آوری اطلاعات به شرح زیر صورت می‌پذیرد:

• محل و موقعیت موارد
• وضعیت سنی موارد
• وضعیت ایمنسازی موارد
• تعداد مرگ حاصله ( طی ۳۰ روز اول از شروع راش جلدی ) 
• لیست خطی موارد 
• اطلاعات بالینی موارد
• نمونه‌های آزمایشگاهی موارد 
• تأیید كردن تشخیص
• مشخص نمودن علل طغیان.

فعالیتهایی كه در این مرحله باید انجام گردند همانند مراقبت‌های جاری و شامل موارد ذیل است:

۱- تقویت و استحكام برنامه جاری واكسیناسیون 
۲- پیشگیری از انتقال بیمارستانی و محیطی
۳- ارتقاء مناسب مدیریت موارد بیماری
۴- ایمنسازی گروه‌های پرخطر.

توجه :

درهنگام بروز طغیان بیماری، كلیه افراد ۹ ماهه تا ۲۵ سال، كه با فرد یا افراد بیمار در تماس بوده‌اند بدون توجه به سابقه واكسیناسیون قبلی، بایستی با واكسن حاوی سرخك واكسینه گردند.

نمونه برداری  موارد در مرحله حذف بیماری سرخك :
 
به‌منظور تأیید یا رد موارد مشكوك به سرخك، باید از تمامی موارد، نمونه‌برداری خون، و بررسی سرمی (از نظر IgM  سرخك) انجام شود.
در مواقع طغیان نیز باید از تمامی موارد، نمونه‌برداری خون (نمونه سرولوژی) انجام گیرد و صرفاً از ۱۰ مورد اول طغیان، نمونه‌های ادرار و ترشحات گلو (نمونه‌های ویرولوژی)، تهیه شود.
* تعدادی از دانشگاههای علوم پزشكی كشور، برای تعیین ژنوتیپ ویروس سرخك، تعیین گردیده‌اند كه علاوه‌بر تهیة نمونه‌های سرمی (سرولوژی) به تهیه نمونه‌های ادرار و گلو (ویرولوژی) از تمامی موارد نیز اقدام خواهند نمود.

نمونه خون:
علیرغم آنكه تست الیزا IgM در ۴ تا ۲۸ روز پس از بروز بثورات، بیشترین حساسیت را دارد و حتی در روز اول پس از بروز بثورات نیز تا ۷۰% این تست، مثبت است. توصیه می‌گردد كه نمونة خون، روز دهم پس از شروع بثورات تهیه گردد. در صورتیكه در روزهای بعد، احتمال دسترسی به بیمار وجود نداشته باشد، می توان در همان برخورد اول، نمونه را  تهیه نمود.

روش كار:
۱- ۵ میلی‌لیتر از خون، در لولة برچسب‌دار استریل، جمع‌آوری شود.
۲- نمونه خون جمع‌آوری شده به‌مدت ۱۰ دقیقه در سانتریفوژ ۱۰۰۰ دور در دقیقه قرار گیرد و سرم آن جدا شود.
۳- نمونه خون می‌تواند در دمای ۴ تا ۸ درجة سانتیگراد حداكثر به‌مدت ۲۴ ساعت تا قبل از جداسازی سرم، نگهداری شود.
۴- نمونه خون كامل، نباید منجمد شود.
۵- در صورتیكه سانتریفوژ وجود نداشته باشد، نمونه خون باید تا زمانیكه سرم از لخته خون جدا شود در یخچال نگهداری گردد.
۶- سرم باید به‌دقت از نمونه جدا شود و به ویال استریل برچسب‌دار منتقل گردد.
۷- برچسب ویال باید حاوی مشخصات بیمار، تاریخ جمع‌آوری و نوع نمونه باشد.
۸- سرم باید تا رسیدن زمان انجام آزمایش در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتیگراد نگهداری شود.

توجه:

باید دقت نمود فرد با تابلوی بالینی سرخك - كه از نظر نمونه سرم (سرولوژی) مورد بررسی قرار می‌گیرد طی ۱۴ روز گذشته، واكسن سرخك یا MR یا MMR، دریافت نكرده باشد.
تذكر ۱ :  خون كامل باید حداكثر طی مدت ۲۴ ساعت در درجه حرارت ۴ تا ۸ درجة سانتیگراد به آزمایشگاه، منتقل شود.
تذكر ۲ : درصورتیكه اقدام فوق میسر نباشد، باید حتماً سرم با شرایط فوق‌الذكر از خون، جدا شود.
تذكر ۳ : درصورتیكه دستگاه سانتریفوژ، موجود نباشد، خون كامل باید به‌مدت ۲۴ ساعت در یخچال با شرایط ذكر شده به‌منظور جداسازی سرم از لخته خون نگهداری شود.
تذكر ۴ : سرم استریل درصورتیكه با یخ نگهداری می‌شود باید در مدت ۴۸ ساعت و در صورتیكه در یخچال ۴ تا ۸ درجه نگهداری می‌شود باید حداكثر طی مدت ۷ روز، به آزمایشگاه منتقل شود.
تذكر ۵ : نمونه‌ها باید با رعایت زنجیرة سرما به همراه فرم ارسال نمونه به آزمایشگاه، انتقال یابند.
تذكر ۶ : در صورت استفاده از جعبه حمل واكس (Vaccine Carrier)باید كیسه یخ (Ice Bag) در كف و همچنین در دیواره‌ها قرار گیرد و نمونه در مركز ظرف جاسازی شود و یك آیس‌بگ نیز در بالای آن قرار گیرد.
 
نمونة ادرار :
جهت انجام بررسی ویرولوژی تهیه نمونه ادرار لازم می‌باشد.
روش كار:
۱- ۲۰ تا ۵۰ سی‌سی ادرار (ترجیحاً  ادرار اول صبح) در ظرف استریل گرفته شود و بلافاصله با رعایت زنجیره سرما  (۴ تا ۸ درجه سانتیگراد) به آزمایشگاه، ارسال گردد.
۲- در آزمایشگاه لوله حاوی نمونه را در سانتریفوژ یخچال‌دار (۴ تا ۸ درجه سانتیگراد) با دورrpm ۱۵۰۰ یا xg ۵۰۰ به‌مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، سانتریفوژ نمایید.
۳- مایع رویی را دور بریزید.
۴- رسوب حاصل را در یك میلی‌لیتر محیط ترانسپورت به‌صورت تعلیق درآورید.
۵- محلول فوق را در لوله‌های درپیچ‌دار ریخته و در آن را محكم ببندید.
۶- با هماهنگی كارشناس مسئول بیماریها، طی مدت ۴۸ ساعت در شرایط سرد به آزمایشگاه ملی سرخك دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران، ارسال نمایید.

تذكر ۱  : نمونه ادرار نباید قبل از عمل تغلیظ ادرار (سانتریفوژ كردن )، منجمد شود.
تذكر ۲ :  نمونه ادرار باید طی مدت ۵ روز اول بعد از شروع راش، جمع‌آوری شود.
تذكر ۳ :  نمونه ادرار باید در ظرف استریل، جمع‌آوری شود.
تذكر ۴ : نمونه ادرار باید تا زمان سانتریفوژ در درجه حرارت ۴ تا ۸ درجه سانتیگراد، قرار گیرد.
تذكر ۵ : ارجحیت عمل سانتریفوژ در ۲۴ ساعت اول جمع‌آوری نمونه است.
تذكر ۶: رسوب ته‌نشین شده باید به لوله متوسط حمل  ویروس یك میلی‌لیتری یا محیط كشت بافتی منتقل شود و در درجه حرارت ۴ تا ۸ درجة سانتیگراد و حداكثر طی مدت ۴۸ ساعت به آزمایشگاه رفرانس منتقل شود. در غیر این‌‌ صورت عمل انتقال و حمل را می‌توان از طریق انجماد نمونه تا ۷۰  درجه سانتیگراد زیر صفر، انجام داد.

نمونه گلو:

جهت انجام بررسی ویرولوژی تهیه نمونه گلو لازم می‌باشد.
زمان نمونه‌گیری: نمونه‌گیری از گلو باید حتماً در مدت ۷ روز اول بروز بثورات جلدی تهیه شود.

روش كار:
الف) روش غرغره كردن :
۱- دو میلی‌لیتر محیط مخصوص انتقال (نمونة ویروس)، غرغره شود.
۲- محیط غرغره شده را درون لیوان یك‌بار مصرف بریزید.
۳- محیط غرغره شده را از داخل لیوان به لوله استریل در پیچ‌دار منتقل كنید سر لوله را ببندید. (این نمونه بایدبا هماهنگی كارشناس مسئول بیماریها و حداكثر طی ۴۸ ساعت در شرایط سرد به آزمایشگاه ملی سرخك، ارسال گردد.)

ب) روش  سواب :
۱- در مواردی كه امكان غرغره كردن نباشد (مانند كودكان)، از سواب استریل برای نمونه‌گیری استفاده شود.
۲- سواب را چندین بار بر روی انتهای حلق (نازوفارنكس) بكشید بطوریكه سلولهای اپیتلیال كنده شده به آن بچسبند.
۳- سواب را در لوله در پیچ‌دار حاوی دو میلی‌لیتر محیط مخصوص انتقال، قرار داده و خوب تكان دهید و سر سواب را بشكنید تا بتوانید در لولة در پیچ‌دار را ببندید.
۴- با هماهنگی كارشناس مسئول بیماریها، نمونه را در دمای مناسب (۴ تا ۸ درجه سانتیگراد) و در اسرع ‌وقت (طی ۴۸ ساعت)، به آزمایشگاه ملی سرخك دانشكدة بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران، ارسال نمائید.

توجه :
• محیط مخصوص انتقال نمونه با هماهنگی آزمایشگاه ملی سرخك در اختیار قرار خواهد گرفت.
• با هر نمونه، یك فرم ارسال نمونه تكمیل می‌گردد.
**آزمایشگاه ملی سرخك، موظف است نتیجه آزمایش سرولوژیك را حداكثر در مدت یك هفته به‌صورت تلفنی فوری (و كتبی) به مركز مدیریت بیماریها و محل ارسال نمونه، اعلام نماید.

** آزمایشگاه ملی سرخك، موظف است نمونه‌های غیرقابل قبول را حداكثر ظرف ۲۴ ساعت پس از وصول نمونه به‌صورت تلفنی فوری (و مكتوب نمودن) به مركز مدیریت بیماریها اعلام نماید تا اقدام لازم به‌منظور نمونه‌برداری مجدد به‌عمل آید.

آدرس آزمایشگاه ملی سرخك : دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی تهران- دانشكده بهداشت – بخش ویروس شناسی– آزمایشگاه ملی سرخك – تلفن ۸۹۶۲۳۴۳

توجه: در صورت داشتن هر گونه سؤال در خصوص آزمایشگاه و نمونه برداری مقتضی است با آزمایشگاه ملی سرخك هماهنگی لازم به‌عمل آید.

سوزاک ( التهاب گنوکوکی مجرای ادراری )

توضیح‌ كلی‌

سوزاك‌ عبارت‌ است‌ از یك‌ بیماری‌ عفونی‌ که در مردان‌، این‌ عفونت‌ در پیشابراه‌ رخ‌ می‌دهد، در زنان‌، در پیشابراه‌ (مجرایی‌ كه‌ ادرار را از مثانه‌ به‌ بیرون‌ هدایت‌ می‌كند) و نیز دستگاه‌ تولید مثل‌، و در هر دو جنس‌ ممكن‌ است‌ راست‌روده‌، گلو، مفاصل‌، یا چشم‌ها نیز درگیر شوند. این‌ عفونت‌ در تمام‌ سنین‌ رخ‌ دهد. حداكثر شیوع‌ این‌ عفونت‌ بین‌ ۳۰-۲۰ سالگی‌ است‌. دوره‌ كمون‌ بیماری‌ (از زمان‌ ورود میكرب‌ تا بروز علایم‌) ۱۰-۲ روز است‌.

همانطور که در بالا ذکر شد  عامل آن گنوکوک می باشد .

در خانمها پس از آلودگی ، التهاب دهانه رحم به وجود آمده که در بیشتر موارد بدون نشانه است .

در بیست درصد از موارد ، عفونت  به رحم رسیده و باعث التهاب رحم ، ‌لوله های زهدان و برخی نواحی لگن می شود که گاهی چنین حالتی منجر به عقیم شدن و یا  حاملگی خارج از رحم می شود .

التهابهای غیرگنوکوکی مجاری ادراری و التهاب چرکی مخاطی رحم که ممکن است با عوامل دیگر غیر از گنوکوک ایجاد شده باشند ، در اغلب موارد با عفونت گنوکوکی همراه بوده و تشخیص بالینی سوزاک را دچار اشکال می کند .

تشخیص بیماری از طریق آزمایش میکروسکوپی با روش گرم یا کشت این ترشحات در محیطهای اختصاصی کشت … صورت می گیرد .

حداکثر شیوع این بیماری در طبقات اقتصادی پائین جامعه  وجود دارد .

در حال حاضر موارد مقاوم به داروهای قدیمی افزایش یافته است و داروهای جدید تنها کاربرد درمانی دارند .

 مخزن :

 انسان تنها مخزن شناخته شده این عامل عفونی است .

دوره واگیری :

این زمان نزد موارد درمان نشده بیماری ممکن است برای ماهها ادامه داشته باشد . چند ساعت بعد از شروع درمان مؤثر ، واگیری خاتمه می یابد .

علایم‌ شایع‌
زنان‌ معمولاً علایم‌ كمی‌ دارند یا اصلاً علامتی‌ ندارند. اما علایم‌ در مردان‌ معمولاً برجسته‌تر هستند.
سوزش‌ به‌ هنگام‌ ادرار
تب‌ خفیف‌ یا بدون‌ تب‌
درد مفاصل‌
بثورات‌، خصوصاً روی‌ كف‌ دست‌
گاهی‌ گلو درد خفیف‌
علل‌
عفونت‌ ناشی‌ از باكتری‌های‌ گنوكك‌ كه‌ در بافت‌ نرم‌ و مرطوب‌ به‌ خوبی‌ رشد می‌كنند.

 

 

پیشگیری : 

 از بی‌بند و باری‌ خودداری‌ كنید.

اقدامات دیگری که خاص پیشگیری از ابتلا به سوزاک است مثل پیشگیری داروئی در چشم نوزادان و توجه به تماسهای بیماران مبتلا به سایر بیماریهای عفونی نیز اجرا می گردد .

ترشحات بیمار و اشیایی که به آنها آلوده شده اند بایستی گندزدایی شود
موارد این‌ عفونت‌ باید گزارش‌ شود تا از گسترش‌ آن‌ جلوگیری‌ شود. این‌ عفونت‌ گاهی‌ همزمان‌ با سیفلیس‌ و عفونت‌ كلامیدیایی‌ رخ‌ می‌دهد. توجه‌ داشته‌ باشید كه‌ همكاری‌ مناسب‌ اهمیت‌ زیادی‌ دارد و مطمئن‌ باشید كه‌ هویت‌ محرمانه‌ خواهد ماند.

عواقب‌ مورد انتظار

با درمان‌ معمولاً در ۲-۱ هفته‌ خوب‌ می‌شود.
عوارض‌ احتمالی‌
عفونت‌ گنوككی‌ چشم‌. این‌ عفونت‌ می‌تواند باعث‌ نابینایی‌ در كودكان‌ شود.
مسمومیت‌ خون‌ (سپتی‌ سمی‌ گنوككی‌)
آرتریت‌ عفونی‌ (عفونت‌ مفصل‌)
بیماری‌ التهابی‌ لگن‌ (منظور عفونت‌ احشای‌ تناسلی‌ در زنان‌)
آندوكاردیت‌
در صورت‌ عدم‌ درمان‌، گاهی‌ در مردان‌ ناتوانی‌ جنسی‌ رخ‌ می‌دهد.
ناباروری‌ در زنان‌

درمان‌

اصول‌ كلی‌

آزمایش‌های‌ تشخیصی‌ ممكن‌ است‌ عبارت‌ باشند از: آزمایش‌ خون‌، كشت‌ ترشحات‌ یا خون‌، و تجزیه‌ و تحلیل‌ میكروسكپی‌ ترشحات‌ دستگاه‌ تناسلی‌، راست‌ روده‌، یا گلو
درمان‌ با آنتی‌بیوتیك‌ است‌. در كشت‌های‌ بعدی‌ بهبودی‌ تأیید خواهد شد.
بیماران‌ حتماً باید از نظر سایر بیماری‌های‌ آمیزشی‌ مورد آزمایش‌ قرار گیرند.
به‌ هنگام‌ درمان‌ از ملحفه‌ و روانداز مجزا یا در صورت‌ لزوم‌، از قاشق‌ و چنگال‌ مجزا استفاده‌ شود.
دستان‌ خود را مرتباً بشویید، خصوصاً پس‌ از ادرار و اجابت‌ مزاج‌
به‌ چشمان‌ خود دست‌ نزنید.

داروها

آنتی‌بیوتیك‌ها برای‌ مبارزه‌ با عفونت‌
برای‌ تخفیف‌ ناراحتی‌ و درد می‌توان‌ از استامینوفن‌ یا آسپیرین‌ استفاده‌ كرد اما این‌ داروها جای‌ آنتی‌بیوتیك‌ را نمی‌گیرند. درمان‌های‌ خانگی‌ یا سنتی‌ نیز تأثیری‌ ندارند.
فعالیت‌
محدودیتی‌ برای‌ آن‌ وجود ندارد، تنها باید از مقاربت‌ تا زمانی‌ كه‌ در كشت‌ مشخص‌ شود كه‌ عفونت‌ معالجه‌ شده‌ است‌ خودداری‌ شود. توجه‌ داشته‌ باشید كه‌ گاهی‌ ممكن‌ است‌ درمان‌ با شكست‌ مواجه‌ شود یا مقاومت‌ به‌ آنتی‌بیوتیك‌ها به‌ وجود آید.

 

رژیم‌ غذایی‌

رژیم‌ خاصی‌ توصیه‌ نمی‌شود.
در این‌ شرایط‌ به‌ پزشك‌ خود مراجعه‌ نمایید
اگر شما یا یكی‌ از اعضای‌ خانواده تان‌ علایم‌ سوزاك‌ را دارید.
اگر قبل‌ از درمان‌ یا به‌ هنگام‌ درمان‌، مشكلاتی‌ چون‌ تب‌ و لرز، درد شكمی‌ یا درد مفاصل‌ به‌ وجود آیند.
اگر دچار علایم‌ جدید و غیرقابل توجیه شده اید‌. داروهای‌ مورد استفاده‌ در درمان‌ ممكن‌ است‌ عوارض‌ جانبی‌ به‌ همراه‌ داشته‌ باشند

آنچه که ما در مورد ایدز می دانیم:

ما میدانیم :   ویروس ایدز چیست و چگونه  منتقل می شود.
ما میدانیم:    برای پیشگیری چه باید کرد .
ما میدانیم:    چگونه رد یابی و شناسایی این ویروس را آنجام دهیم .
مامیدانیم :    چگونه  از افراد آلوده حمایت و پشتیبانی کنیم.
ما میدانیم:    دارو های موجود ، موجب کاهش روندگسترش سریع این بیماری میشود و تنها نقش کنترل را دارد

ولی ما هنوز نمی دانیم درمان نهایی و قطعی این بیماری چیست ؟

قدم  اول :  عامل ویروس ایدز چیست؟ و چه عملکردی دارد؟

ویروس عامل بیماری اچ.آی وی  است که به محض ورود به اورگانیسم بدن این ویروس به گلبولهای سفید که نقش دفاعی بدن را بازی میکنند و ما را در برابر بیماری ها حفاظت میکنند , حمله می کنند و بسیار سریع شروع به زیاد شدن می کنند و کم کم تمامی نیرو و استقامت بدن را از بین می برند به طوری که بیمار شاید تنها از یک بیماری ساده مانند سرما خوردگی بمیرد بنابرین خود ویروس به تنهایی موجب مرگ بیمار نمی شود بلکه با ناتوان کردن سیستم دفاعی فرد آلوده  موحب مرگ می شود
ولی باید این را خاطر نشان کنیم که این ویروس بسیار ضعیف بوده و تنها در شرایط خاصی قادر به حیات است ولی وای به زمانی که ویروس وارد بدن انسان شود آن موقع تبدیل به هیولایی غیر قابل مهار خواهد شد که میزبان خود را طی مدتی (بستگی به پیشرفت بیماری و مصرف داروهای بیشگیری کننده از زیاد شدن ویروس دارد) از پای در خواهد آورد .

قدم دوم: تحولات عفونتی توسط ویروس

پس از آلوده شدن فرد توسط ویروس ایدز می تواند سالها بدون علایم بیماری سپری شود  و در طول این مدت بیماری بروز نکند اما بعد از اینکه متوجه شدیم آلوده به ویروس هستیم بسیار مهم و با اهمیت است که توسط یک متخصص و یا یک پزشك  تحت نظر قرار بگیریم و از داروهای بخصوصی استفاده کنیم .

در واقع ما امروزه درمان نهایی ایدز را نمی دانیم دارو ها تنها پیشرفت بیماری را بسیار کند می کنند و با قطع کردن دارو بیماری خودش را دوباره نشان خواهد داد و شروع به پیشروی سریع و حمله خواهد کرد

بعد از اینکه ما به این بیماری مبتلا شدیم ! در صورتی رعایت اصول پیشگیری را انجام ندهیم می توانیم ویروس را به دیگران منتقل كنیم .! انتقال می تواند همان موقعیت را برای فرد دیگری ایجاد کند حتی اگر شخص بیمار نشانه ای از بیماری نداشته باشد .

قدم سوم : راههای انتقال بیماری

۱) در روابط پرخطر 

2)در مدت استفاده از یک سرنگ و یا یک سوزن که قبلا توسط یک شخص آلوده استفاده شده .

 وسیله ای است برای اتنقال خون آلوده بر جای مانده در سرنگ یا سوزن به شخص دیگر و ما در صورت استفاده از یان سرنگ آلوده به ویروس می شویم .حتی تمام ابزارهای برنده(چاقو تیغ …..) که موحب جراحت و تماس با خون آلوده می شود وسیله ای هستند برای انتقال بیماری به افراد دیگر !

۳)ویروس میتواند از طریق مادر الوده به فرزند منتقل شود در دوران حاملهگی ویا شیر دادن نوزاد یا زایمان

بنابرین راههای انتهال محدود و قابل کنترل است

۱) آیا در یک محیط کاری با شخص الوده به ایدز احتمال سرایت وحود دارد ؟

 در یک محیط کاری مانند اداره و یا در بخشهای مختلف اجتماع کارهای روزانه ای همچون دست دادن یا روبوسی کردن و یا در آغوش گرفتن و یا از نزدیک حرف زدن …….. موحب انتقال نمی شود بنابرین رفتار ما با شخص آلوده باید همحون یک فرد سالم باشد

 ۲) ایا استخر رفتن با شخص الوده به ایدز خطری برای سایرین ندارد؟

  ویروس در بدن شخص آلوده  با روابط پرخطر و یا انتقال مادر به جنین و نوزاد و یا انتقال از سرنگ آلوده و فراورده های خونی و یا تماس با خون فرد آلوده با داشتن زخم در بدن خود که خون فرد آلوده به روی زخم ما بریزد و یا استفاده از تیغ و وسایل آرایشی دارای نوک تیز و برنده قابل انتال است . پس نگرانی نداشته باشید و راحت با دوستتان به استخر بروید

۳)آیا حشرات مانند پشه این بیماری را منتقل می کند ؟

خوشبختانه حشره به خاطر مکیدن هیچگاه خون را به بدن فرد دیگر وارد نمی کند تنها خون را می مکد تاكنون موردی از انتقال بیماری بوسیله پشه گزارش نشده است.

۴) آیا در سلمانی ها و آرایشگاه ها احتمال انتقال ایدز از فرد آلوده به شخص سالم وجود دارد؟

متاسفانه خطر انتقال ویروس ایدز در این مکانها در صورت رعایت نکردن  نکات بهداشتی بسیار زیاد است به همین خاطرلازم است هر فرد برای خود لوازم شخصی جهت آرایش مو داشته باشد داشته باشد و در هر مراجعه با خود به آرایشگاه ببرد .و اگر در آرایشگاهی متوحه شدید که آرایشگر وسایلی مانند تیغ یا شانه یا قیحی را استریل نمی کند انجام این اعمال بهداشتی را به او آموزش بدهید  .  و اگر دیدید آن فرد بدون احساس مسیولیت به کارش به شکل گذشته ادامه می دهد در اولین فرصت  مرکز بهداشت را در حریان این امر قرار دهید ولی به خاطر بسبارید به آرایشگاهی بروید که اطمینان کافی به رعایت نکات بهداشتی را انحام می دهد .

  ۵) در صورت جراحت یک شخص آلوده حه باید انحام دهیم؟

در قدم اول فراموش نکنید که او هم انسان است و به کمک شما احتیاج دارد پس باید به او کمک کنید جراحت او برای شما مشکلی نخواهد داشت در صورت داشتن زخم و یا جراحتی در دست یا بدن خود شما بهتر است از دستکش استفاده کنید و بعد با خیال راحت به پانسمان و برطرف کردن زخم او بپردازید

 ۶)  آیا بیماری از طریق راههایی همچون روبوسی . دست دادن . عطسه کردن . صحبت کردن از نزدیک . و یا از طریق تلفن عمومی قابل انتقال است 

خیر . در رفتار های عادی و روز مره خطری وجود ندارد 

۷)  آیا استخر . دستشویی های عمومی و یا استفاده از حمام شخص آلوده موحب انتقال بیماری می شود؟ 

خیر تنها از طریق انتقال خون و سایر موارد قابل انتقال است

  ۸)  آیا این بیماری از طریق یک ظرف غذای مشترک و یا یک فنجان مشترک و یا وسایل شخصی قابل انتقال است؟

ظرف مشترک و فنحان مشترک خیر ولی وسایل مشترک مانند مسواک و برس احتمال انتفال بیماری وجود دارد چرا که گاهی به علت بیماری در دهان احتمال خونریزی وحود دارد و یا به علت نوک تیز برس و یا شانه ممکن است موجب جراحت پوست شده و مقدار کمی خون بیاید و همین مقدار اندک برای انتقال  بیماری کافی خواهد بود .

بنابرین بهترین کار استفاده از لوازم شخصی خودمان است

آشنایی با مسمومیتهای غذایی و نحوه پیشگیری از آنها

مسمومیت غذایی چیست؟

گاهی اوقات ممكن است غذاهای معمولی توسط باكتری ها (میكروب ها) آلوده شوند. این میكروب ها با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند و تحت شرایط ویژه می توانند سبب مسمومیت غذایی شوند. غذاهای مسموم كننده ممكن است بو یا مزه ناخوشایندی نداشته باشند. با وجودیكه اكثر مسمومیت های غذایی معمولاً ظرف ۲۴ ساعت برطرف می شوند، اما بعضی از آنها می توانند كشنده باشند. مسمومیت غذایی می تواند همچنین در اثر آلودگی غذا با مواد افزودنی، فلزات سنگین ( سرب، آرسنیك، جیوه و كادمیوم)، باقیمانده سموم دفع آفات نباتی و سایر مواد سمی كه در مراحل تولید، نگهداری و فرآوری غذا تولید می شوند (مانند نیتروزامین و آفلاتوكسین) ایجاد شود.

علایم و نشانه های مسمومیت غذایی چیست؟

باكتریهای مختلفی می توانند مسمومیت غذایی ایجاد كنند و اكثر نشانه های ایجاد شده در اثر مسمومیت غذایی مشابه عفونتهای ویروسی دستگاه گوارش هستند. بنابراین شناسایی ویروسهای ایجاد كننده مسمومیتهای غذایی، بدون كشت مدفوع غیر ممكن است.

متداولترین باكتریهایی كه مسمومیت غذایی ایجاد می كنند عبارتند از: سالمونلا، كلستریدیوم بوتولینوم، كلستریدیوم پرفرنژنس، استافیلوكوك طلائی و ایی كولای(E.Coli)، شیگلا، یرسینیا و باسیلوس سرئوس.

 مسمومیتهای غذایی ناشی از سالمونلا:

سالمنولوزیس عفونتی است كه بوسیله باكتری سالمونلا ایجاد می شود.برخی از مواد غذایی كه این نوع مسمومیت در اثر مصرف آنها دیده شده است عبارتند از: گوشت، مرغ، تخم مرغ، ماهی دودی و شیر خشك. احتمال آلودگی غذاهای با محتوای پروتئینی بالا (مانند شیر، صدف خوراكی) با گونه خاصی از این باكتری به نام سالمونلا تیفی(عامل تب تیفوئید) وجود دارد. همچنین پس از مصرف غذاهای پخته ای كه قبل از مصرف مجدد خوب گرم نشده اند یا سرد مصرف شده اند، ممكن است این نوع مسمومیت بروز نماید. علایم و نشانه های این مسمومیت با تاخیر ظاهر می شود. یعنی ممكن است ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علایم در فرد مسموم بروز نماید.

علایم و نشانه های این مسمومیت ها شامل سردرد، تب، خستگی، تهوع، استفراغ، اسهال آبكی شدید، كم شدن آب بدن، ضعف و درد شكم می باشند.

 مسمومیت های غذایی ناشی از كلستریدیوم بوتولینوم:

بوتولیسم نوعی مسمومیت غذایی است كه توسط سم (toxin) تولید شده توسط كلستریدیوم بوتولینوم كه یك باكتری بی هوازی است ایجاد می شود و از نوع مسمومیتهای غذایی شدید و كشنده می باشد. این میكروب ممكن است در فراورده های غذایی و غذاهای خانگی كه بصورت ناصحیح تهیه شده اند و یا در شرایط غیر بهداشتی و نامناسب نگهداری شده اند، ایجاد شود. برخی از مواد غذایی كه این نوع مسمومیت در اثر مصرف آنها دیده شده است عبارتند از: سوسیس، كالباس، كنسرو ماهی، كنسرو ذرت، كنسرو لوبیا ،كشك خانگی و عسل خام خالص (بوتولیسم نوزادان). به همین علت به نوزادان زیر یك سال نباید عسل داده شود.گرچه این نوع مسمومیت نادر است ولی اغلب كشنده می باشد. علایم و نشانه های این مسمومیت با تاخیر ظاهر می شود. یعنی ممكن است ۱۲ تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف غذای آلوده، علایم در فرد مسموم بروز نماید. علایم و نشانه های بوتولیسم شامل تاری دید، دوبینی، افتادگی پلك فوقانی، عدم توانایی حركتی، اختلال تكلم، لكنت زبان، سختی بلع، و خشكی و درد گلو می باشند. سایر علایم         می تواند به صورت خشكی دهان، یبوست، بند آمدن ادرار (احتباس ادراری) بروز نماید. بیمار معمولا ً هوشیار و بدون تب می باشد. مهمترین اقدام درمانی در این مسمومیت تجویز سریع ضد سم        (Anti toxin)  در مركز درمانی می باشد.  در صورت عدم درمان ممكن است فرد مسموم در اثر فلج تنفسی فوت نماید.   مسمومیت های غذایی ناشی از كلستریدیوم پرفرنژنس:

بخش بزرگی از همه گیری های ناشی از این مسمومیت در اثر خوردن گوشت و غذاهای گوشتی و مرغ می باشد. آلودگی غذاها با مدفوع انسانها یا حیوانات آلوده به این باكتری، یا از طریق تماس منابع غذایی با خاك، گرد و غبار و زباله آلوده ایجاد می شود. غذاهای پخته شده و خام، می توانند با این باكتری آلوده شوند. این غذا ها شامل گوشت و مرغ خام و پخته شده و آبگوشت یا عصاره گوشت می باشد. گرده میكروب با گرمای پختن غذا زنده مانده و اگر غذا به اندازه كافی سرد نشود، این هاگ به میكروب تبدیل می شود و سپس میكروب در گرما تكثیر و تولید سم می نماید. باید توجه داشت كه برای پیشگیری از تولید سم، مصرف غذا باید بلافاصله پس از پختن باشد و یا در صورت عدم مصرف غذا، حتما غذا در یخچال نگهداری شود. زمان شروع علایم پس از مصرف غذای آلوده ۶ تا ۲۴  ساعت می باشد.

علایم این مسمومیت شامل دردهای شكمی كه ممكن است با تب همراه باشد، تهوع و استفراغ نادر است. در این مورد دوره نهفتگی كوتاه (۱تا ۶ ساعت) می باشد.

 مسمومیت های غذایی ناشی از ای كولای:

گونه های خاصی از باكتری ایی كولای كه مولد تولید سموم روده ای می باشند به عنوان یكی از عوامل مسمومیت های غذایی شناخته شده اند. این باكتری عامل اصلی ایجاد اسهال مسافرتی است.برخی از مواد غذایی كه این نوع مسمومیت در اثر مصرف آنها دیده شده است عبارتند از: پنیر، ماهی آزاد و شیر خشك. البته هر غذایی كه به نحوی با این باكتری آلوده شده باشد میتواند در مصرف كننده ایجاد مسمومیت كند.

علایم و نشانه های مسمومیت غذایی ناشی از ایی كولای شامل تب، لرز، سردرد، درد شكمی، درد عضلانی، اسهال شدید و آبكی  می باشد. استفراغ ، كم شدن آب بدن و شوك (مشابه بیماری وبا ) در برخی موارد مشاهده می شود.

 مسمومیت های غذایی ناشی از استافیلوكوك طلائی:

این نوع مسمومیت غذایی به اندازه سالمونلوزیس شایع است. علت مسمومیت ، سم روده ای تولید شده توسط انواع خاصی از استافیلوكوك طلائی می باشد. مصرف شیر و سایر خوراكیهای آلوده مهمترین علت بیماری است. علت آلودگی غذا می تواند تماس ترشحات بینی ،گلو و دست افراد آلوده به میكروب باشد. به همین علت افرادی كه در تهیه و تولید مواد غذایی فعالیت میكنند باید كارت بهداشتی سلامت داشته باشند. چراكه غذا بعد از پختن، در حین برش یا خرد كردن می تواند آلوده شود. فراورده های گوشت و مرغ، سس ها، آبگوشت ، شیرینی های خامه ای یا كرم دار، سالاد ماهی، شیر، پنیر (غذاهای با محتوای پروتئینی بالا) از جمله مثالهای مربوط به مسمومیت غذایی با استافیلوكوك می باشد.

علایم و نشانه های مسمومیت عبارتند از استفراغ ناگهانی، دردهای شكمی و اسهال. در موارد حاد ممكن است خون و بلغم در مدفوع ظاهر شود. در این نوع مسمومیت بر خلاف نوع سالمونلایی تب نادر بوده و مرگ كمتر روی می دهد.

 مسمومیت های غذایی ناشی از شیگلا:

این نوع مسمومیتها در اثر آلودگی غذاهایی مانند سیب زمینی، ماهی تون، میگو، بوقلمون ، سالاد ماكارونی، شیر، لوبیا، سركه سیب ایجاد می شود. مهمترین علامت این نوع مسمومیت غذایی اسهال شدید می باشد.

 مسمومیت های غذایی ناشی از یرسینیا:

این نوع مسمومیتها در اثر آلودگی غذاهایی مانند انواع گوشت ، شیر و شیر كاكائو غیر پاستوریزه ایجاد می شود.

 مسمومیت های غذایی ناشی از باسیلوس سرئوس:

سم تولید شده از میكروب باسیلوس سرئوس عامل ایجاد مسمومیتهای غذایی با علایم اسهال و تهوع و استفراغ می باشد. تماس غذا با خاك و غبار آلوده به میكروب می توان سبب بروز این نوع مسمومیت گردد. این نوع مسمومیتها در اثر آلودگی غذاهایی مانند انواع برنج، خردل، خوراك گوشتی، خوراك سبزیجات، سوپ و سس ایجاد می شود.   اقدامات لازم در هنگام بروز مسمومیت غذایی:

مسمومیتهای غذایی در صورت مصرف غذای آلوده دارای سه مشخصه می باشد:۱-      سابقه خوردن غذای مشترك۲-      ابتلای همزمان تعداد زیادی از افراد۳-      تشابه نشانه های بالینی در اغلب بیماران

در چنین مواردی باید با مركز كنترل مسمومیت و یا پزشك تماس گرفته شود تا اطلاعات بیشتری در ارتباط با مسمومیت و زمان مراجعه به پزشك در اختیار شما قرار دهند. نكته ای كه بسیار مهم می باشد از دست دادن آب بدن و كاهش مایعات بدن در اثر تهوع واستفراغ می باشد. بچه ها خیلی آسان آب بدنشان را از دست می دهند. اگر به مورد مسمومیت غذایی مظنون بودید، نوشیدن مقدار فراوان مایعات بویژه آب بسیار مهم می باشد. برای توقف استفراغ یا اسهال اكیداً دارویی خودسرانه خورده نشود مگر آنكه توصیه پزشك باشد. چون درمان این علائم می تواند زمان آنها را طولانی تر كند.

 زمان مراجعه به پزشك:

 در صورت وجود خون در مدفوع یا استفراغ، تب بالا (۵/۳۸ درجه سانتی گراد)، از دست دادن مایعات بدن و یا در مواردیكه علایم بیش از یك روز طول بكشد، باید حتماً به پزشك مراجعه كرد. والدین كودكان با علایم تب بالا واستفراغ باید با پزشك معالجشان تماس بگیرند.

شدت نشانه با توجه به سن و وضعیت سلامتی بدن متفاوت می باشد. این علایم در سالمندان و نوزادان می تواند خطرناكتر باشد.

 نحوه پیشگیری از مسمومیت های غذایی:

رعایت ایمنی غذایی می تواند در جلوگیری از مسمومیت غذایی كمك كند.

• خرید غذا

-     گوشت هایی را خریداری كنید كه سرد باشند و بسته بندی مناسبی داشته باشند. تخم مرغ ها را كنترل نمایید و از خرید انواع شكسته و یا دارای بسته بندی نامناسب خودداری كنید. -     از خرید قوطی های كنسرو دارای برآمدگی، فرورفتگی و یا نشتی خودداری كنید و مطمئن شوید كه درپوش آن ها شكسته نشده باشد. اگر فرآورده ای ظاهر و یا بوی ناخوشایندی داشت، به هیچ عنوان آن را نچشید.-         غذاهای منجمد را در انتهای خرید به سبد خرید خود اضافه كنید تا در حین خرید گرم نشوند.-     گوشت و مرغ را از سایر غذاهای موجود در سبد خرید خود جدا نگهدارید و همچنین این غذاها را به منظور جلوگیری از نشت عصاره های آنها در كیسه های پلاستیكی جداگانه نگهداری كنید.

-     اگر فاصله محل خرید تا منزل شما بیش از یك ساعت می باشد، برای غذاهای فاسد شدنی از یك خنك كننده مناسب استفاده كنید.

 §        نگهداری غذا-  

      دمای یخچال را در ۸ درجه سانتی گراد و یا كمتر و فریزر را در ۲۰- درجه سانتی گراد و یا كمتر تنظیم نمایید.-        گوشت، مرغ و فرآورده های لبنی را بلافاصله پس از خرید و رسیدن به منزل در یخچال قرار دهید.-        اگر تا چند روز از گوشت ها استفاده نمی كنید، آنها را در كیسه نایلونی جداگانه و در فریزر قرار دهید.

-        گوشت تازه و یا از حالت انجماد خارج شده (ذوب شده) را در اسرع وقت مصرف كنید.

 §         آماده سازی غذا

-     یخ غذا را در یخچال ذوب كنید و اگر عجله دارید آنها را در كیسه پلاستیكی محكمی قرارداده و داخل ظرف آب خنك بگذارید. هرگز غذاهای بدون پوشش را روی پیشخوان آشپزخانه و در دمای اتاق قرار ندهید و بلافاصله بعد از آب شدن یخ، آنها را بپزید.-     ظروف، تخته های برش و ظرف شویی آشپزخانه را همواره تمیز نگهدارید. زیرا باكتری ها براحتی توسط سطوح آلوده منتشر می شوند.-     تخته های برش را با یك محلول سفیدكننده رقیق شده تمیز كنید و سپس آنها را با آب خنك بشوئید. بهترین نوع تخته ها برای برش گوشت ها، تخته های پلاستیكی می باشند و هرگز برای برش گوشت و نان از تخته مشترك استفاده نكنید.-         همیشه قبل، در حین و بعد از تهیه غذا، دست های خود را با آب و صابون به خوبی بشویید.-     غذاهای آماده را روی همان سطحی كه گوشت و مرغ خام را قرار داده اید، نگذارید و سطوح و ظروفی را كه در تماس با گوشت و مرغ هستند، قبل از استفاده برای تهیه سایر غذاها، به خوبی بشوئید.-         گوشت، مرغ و ماهی را كاملاً بپزید.§        مصرف غذا-         هرگز غذاهای پخته شده را بیش از ۲ ساعت (اگر هوای اتاق گرم می باشد، بیش از یك ساعت) در دمای اتاق رها نكنید.-         باقیمانده غذاها را بلافاصله در یخچال قرار دهید و منتظر خنك شدن غذاها نشوید.-     برای دوباره گرم كردن غذاهای باقیمانده آنها را تا ۷۴ درجه سانتی گراد گرما دهید و همچنین غذاهایی كه بیش از ۴-۳ روز باقیمانده اند را مصرف نكنید.

بیماری سالك 

 

لیشمانیوز جلدی‌ یا سالك‌ عفونت‌ناشی‌ از انگل‌ لیشمانیاست‌ با یك‌ ندول‌كوچك‌ شروع‌ و اغلب‌ زخمی‌ می‌شود.این‌ بیماری‌ در بسیاری‌ از كشورهای‌گرمسیر به‌ صورت‌ بومی‌ دیده‌ می‌شود.شایعترین‌ محل‌ ضایعات‌ در نواحی‌ بازبدن‌ بخصوص‌ صورت‌ است‌.
 بیماری‌ سالك‌ در بسیاری‌ ازكشورهای‌ مناطق‌ حاره‌ و تحت‌ حاره‌شیوع‌ دارد و بیماری‌ در نقاط مختلف‌آسیا نظیر چین‌، سوریه‌، عربستان‌،عراق‌، ایران‌، فلسطین‌ ،قفقاز و جنوب‌شرقی‌ روسیه‌، پاكستان‌، افغانستان‌ وهند شایع‌ است‌. همچنین‌ از كشورهای‌اطراف‌ مدیترانه‌ و كشورهای‌ آفریقایی‌موارد متعددی‌ از بیماری‌ گزارش‌می‌گردد.

 از كانونهای‌ مهم‌ بیماری‌ در ایران‌نواحی‌ مرزی‌ در مرز تركمنستان‌، ناحیه‌سرخس‌، لطف‌ آباد،تركمن‌ صحرا،منطقه‌ اسفراین‌ در استان‌ خراسان‌،خوزستان‌، قم‌، كاشان‌، طبس‌ وبخصوص‌ مهمترین‌ كانون‌ اصفهان‌ آن‌هم‌ در ناحیه‌ شرق‌، شمال‌ (شهرستان‌برخوار و میمه‌)، شمال‌ شرق‌(شهرستانهای‌ اردستان‌، نطنز، آران‌ وبیدگل‌ و كاشان‌) می‌باشد كه‌ از مناطق‌بومی‌ كشور است‌.

 لیشمانیوز جلدی‌ بر دو نوع‌است‌:

    ۱ - شهری‌ یا خشك‌:(Anthroponotic) در این‌ نوع‌مخزن‌ بیماری‌ انسان‌ است‌ ولی‌ سگ‌هم‌ بطور اتفاقی‌ به‌ بیماری‌ مبتلامی‌شود.
    ۲ - روستایی‌ یا مرطوب‌:(Zoonotic) در این‌ نوع‌ مخزن‌بیماری‌ عمدتا جوندگان‌ می‌باشند. ناقل‌بیماری‌ پشه‌ خاكی‌ ماده‌ می‌باشد كه‌هنگام‌ غروب‌ خونخواری‌ می‌كند.
 بطور كلی‌ سالك‌ بوسیله‌ انواع‌پشه‌ خاكی‌های‌ آلوده‌ به‌ سه‌طریق‌ زیر به‌ وجود می‌آید:
    ۱ - انسان‌ به‌ انسان‌ (بنابراین‌ بهتر است‌برای‌ جلوگیری‌ از انتشار آلودگی‌توسط ناقل‌ روی‌ زخم‌ سالكی‌ پوشیده‌شود).
    ۲ - حیوان‌ به‌ حیوان‌
    ۳ - حیوان‌ به‌ انسان‌ یا انسان‌ به‌ حیوان‌.
 تظاهرات‌ بالینی‌ و اشكال‌ مختلف‌بیماری‌ عبارتند از:
    ۱ - شكل‌ خشك‌ یا نوع‌ شهری‌: این‌شكل‌ از بیماری‌ چهار مرحله‌ متفاوت‌را طی‌ می‌كند. دوره‌ نهفتگی‌ ۲ تا ۸ ماه‌است‌، پس‌ از گذشت‌ این‌ دوران‌ درمحل‌ گزش‌ پشه‌ پاپول‌ سرخ‌ رنگی‌ظاهر می‌شود كه‌ ۳ تا ۴ میلیمتر قطردارد و نرم‌ و بی‌ درد است‌ و بر اثر فشارمحو نمی‌شود و گاه‌ خارش‌ مختصری‌دارد; سپس‌ پاپول‌ فعال‌ می‌شود وشروع‌ به‌ رشد می‌كند و كم‌ كم‌ بر اثرتجمع‌ سلولها در آن‌ نقطه‌ ضایعه‌ سفت‌می‌شود و به‌ نظر می‌رسد به‌ بافتهای‌زیرین‌ چسبیده‌ است‌. بازشدن‌ زخم‌ به‌احتمال‌ زیاد بر اثر عوامل‌ خارجی‌ مثل‌ضربه‌ است‌. زخم‌ حدودی‌ مشخص‌ وحاشیه‌ نامنظم‌ و برجسته‌ دارد كه‌ روی‌آن‌ را دلمه‌ای‌ قهوه‌ای‌ رنگ‌ پوشانده‌است‌. پس‌ از گذشت‌ ۶ تا ۱۲ ماه‌ و گاه‌بیشتر ضایعه‌ كاملا بهبود می‌یابد و اثرآن‌ بصورت‌ جوشگاهی‌ فرو رفته‌ باحدودی‌ كاملا مشخص‌ و حاشیه‌ نامنظم‌باقی‌ می‌ماند. تعداد زخم‌ معمولا كم‌ وگاه‌ منفرد است‌.
    ۲ - شكل‌ مرطوب‌ یا نوع‌ روستایی‌: دراین‌ شكل‌ پس‌ از طی‌ دوره‌ نهفتگی‌(چند هفته‌ تا چند ماه‌) ضایعه‌ بصورت‌جوش‌ همراه‌ با التهاب‌ حاد ظاهرمی‌شود. زخمی‌ شدن‌ آن‌ در عرض‌ ۱۰روز تا ۲ هفته‌ پس‌ از شروع‌ اتفاق‌می‌افتد. زخم‌ به‌ سرعت‌ بزرگ‌ و دورآن‌ پرخون‌ می‌شود. زخم‌ نسبتا زود ازبافت‌ گرانولوماتوز (۱) پر می‌شود.جوش‌ خوردن‌ زخم‌ از وسط و اطراف‌همزمان‌ اتفاق‌ می‌افتد و بطور معمول‌در مدت‌ ۴ تا ۶ ماه‌ از شروع‌، زخم‌بكلی‌ خوب‌ می‌شود. تعداد زخم‌هامتعدد و معمولا بیش‌ از یكی‌ است‌.

    ۳ - شكل‌ سقط شونده‌: این‌ شكل‌معمولا بصورت‌ توبركول‌ كوچكی‌ كه‌رنگ‌ سرخ‌ دارد شروع‌ می‌شود، ولی‌رشد چندانی‌ ندارد; روی‌ آن‌ پوسته‌پوسته‌ می‌شود و گاه‌ زخم‌ كوچكی‌ ایجادمی‌كند كه‌ به‌ سرعت‌ بهبود می‌یابد وجوشگاه‌ كوچكی‌ باقی‌ می‌گذارد و گاهی‌نیز توبركول‌ بدون‌ ایجاد زخم‌ بهبودمی‌یابد. تمام‌ دوره‌ عارضه‌ حدود ۵ ماه‌بیشتر طول‌ نمی‌كشد.
    ۴ - اشكال‌ غیر معمول‌: مواردی‌ ازاشكال‌ بالینی‌ سالك‌ بصورت‌ غیرمعمول‌ نظیر زرد زخمی‌، اگزمایی‌،زگیلی‌، توموری‌ و اسپوروتریكوئیدی‌بروز می‌كند.
    ۵ - نوع‌ مزمن‌: در این‌ شكل‌ دوره‌بیماری‌ پس‌ از گذشت‌ مرحله‌ حاد به‌طور مزمن‌ برای‌ ماهها و سالها ادامه‌می‌یابد. علت‌ پیدایش‌ این‌ شكل‌بدرستی‌ روشن‌ نیست‌ و به‌ نظر می‌رسدمصونیتی‌ كه‌ لازم‌ است‌ به‌ وجود آید تاضایعه‌ اولیه‌ بهبود یابد در این‌ بیماران‌اتفاق‌ نمی‌افتد.
    ۶ - شكل‌ عود كننده‌: حدود ۷ تا ۱۰درصد از بیماران‌ مبتلا به‌ سالك‌ پس‌ ازگذراندن‌ دوره‌ حاد بهبود كامل‌نمی‌یابند و عارضه‌ آنان‌ تبدیل‌ به‌شكلی‌ از بیماری‌ می‌شود كه‌ به‌ آن‌شكل‌ عودكننده‌ (توبركولوئید یالوپوئید) می‌گویند. در این‌ بیماران‌ نیزمانند سالك‌ حاد بیماری‌ با یك‌ پاپول‌قرمز رنگ‌ ظاهر می‌شود كه‌ تبدیل‌ به‌زخم‌ و سرانجام‌ جوشگاه‌ می‌شود. این‌جوشگاه‌ بیشتر در روی‌ صورت‌ و شبیه‌دیگر جوشگاههای‌ ناشی‌ از سالك‌فررفته‌ با حاشیه‌ مشخص‌ و نامنظم‌است‌. دانه‌های‌ ریز قهوه‌ای‌ و زردرنگی‌ در سطح‌ جوشگاه‌ و اطراف‌ آن‌ظاهر می‌شود كه‌ با فشار لام‌ شبیه‌دانه‌های‌ ژله‌ سیب‌ می‌گردند و در سل‌پوستی‌ نیز شایع‌ است‌. 
    تشخیص‌ قطعی‌ بیماری‌ با یافتن‌ اشكال‌مختلف‌ انگل‌ در نمونه‌های‌ بالینی‌ زخم‌(مواد آسپیره‌ یا بیوپسی‌) داده‌ می‌شود.مواد آسپیره‌ یا بیوپسی‌ می‌تواند ازكناره‌ داخلی‌ یا حاشیه‌ داخلی‌ زخم‌برداشت‌ شود. این‌ مواد را می‌توان‌ روی‌لام‌ گذاشت‌ تا خشك‌ و برای‌ جستجوی‌میكروسكوپی‌ آماده‌ شود. علاوه‌ بر این‌روش‌، از روشهای‌ مختلف‌آزمایشگاهی‌ دیگر نظیر كشت‌ ،تلقیح‌به‌ حیوان‌ آزمایشگاهی‌، آزمون‌لیشمانین‌ و… نیز می‌توان‌ استفاده‌ كرد.این‌ بمیاری‌ قابل‌ درمان‌ می‌باشد وداروهای‌ مؤثری‌ برای‌ درمان‌ آن‌وجوددارد كه‌ با نظر پزشك‌ معالج‌تجویز می‌شود.

    پیشگیری‌ :
    ۱ - اسپری‌ حشره‌ كش‌های‌ ابقایی‌ و به‌كاربردن‌ مواد دوركننده‌ روی‌ پوست‌:شایان‌ ذكر است‌ اسپری‌ كردن‌ یك‌اقدام‌ كنترل‌ مؤثر برای‌ لیشمانیوزپوستی‌ شهری‌ است‌ ولی‌ برای‌ نوع‌روستایی‌ غیرمعمول‌ است‌.
    ۲ - مبارزه‌ با مخزن‌ بیماری‌: در نوع‌شهری‌ اتلاف‌ سگ‌های‌ ولگرد، حذف‌محیطهای‌ مساعد زندگی‌ و تكثیر آنهاو همچنین‌ پوشیدن‌ زخم‌ سالكی‌ برای‌جلوگیری‌ از آلوده‌ شدن‌ پشه‌های‌ ناقل‌لازم‌ است‌.

    در نوع‌ روستایی‌ مبارزه‌ با جوندگان‌ ازطریق‌ طعمه‌ گذاری‌ و لانه‌ كوبی‌ ،دفع‌صحیح‌ زباله‌ و حذف‌ زمینه‌های‌ مساعدرشد و تكثیر جوندگان‌ مؤثر خواهدبود.

    ۳ - مبارزه‌ با ناقل‌ بیماری‌: تأمین‌بهداشت‌ محیط، حذف‌ مناطق‌ رشد وتكثیر پشه‌ مانند محل‌های‌ تجمع‌ زباله‌،نخاله‌های‌ ساختمانی‌ و كودحیوانی‌،ساختمانهای‌ نیمه‌ كاره‌ و تسطیح‌ وبهسازی‌ حوالی‌ مناطق‌ مسكونی‌ ازاولویت‌ ویژه‌ای‌ برخوردار است‌.سمپاشی‌ از اقدامات‌ نهایی‌ است‌ كه‌ درصورت‌ لزوم‌ آن‌ هم‌ در نوع‌ شهری‌می‌تواند مورد استفاده‌ قرار گیرد. البته‌به‌ لحاظ خطر بروز انواع‌ مقاوم‌ نسبت‌به‌ سم‌، عوارض‌ زیست‌ محیطی‌ آن‌ واحتمال‌ مهاجرت‌ ناقل‌ به‌ مناطق‌ مجاورو جدید سمپاشی‌ از كمترین‌ اولویت‌برخوردار است‌.
    با توجه‌ به‌ اینكه‌ در نوع‌ روستایی‌ محل‌رشد و تكثیر پشه‌ها عمدتا در لانه‌جوندگان‌ می‌باشد و معمولا افراد درهنگام‌ غروب‌ در خارج‌ از اماكن‌ موردگزش‌ قرار می‌گیرند سمپاشی‌ كمترین‌تأثیر را در كنترل‌ ناقل‌ خواهد داشت‌.
    ۴ - حفاظت‌ فردی‌: از مهمترین‌بخش‌های‌ پیشگیری‌ آموزش‌ مردم‌جهت‌ حفاظت‌ خود از گزش‌ پشه‌ ناقل‌می‌باشد. نصب‌ توری‌ پنجره‌، استفاده‌ ازپشه‌ بندهای‌ آغشته‌ به‌ سم‌ (دلتامترین‌)،خودداری‌ از انباشتن‌ زباله‌ و كودحیوانی‌ در مناطق‌ مسكونی‌، بهسازی‌اماكن‌، رعایت‌ فاصله‌ مناسب‌ زندگی‌انسان‌ و دام‌، پوشاندن‌ زخم‌ و تمیزنگهداشتن‌ آن‌، شناسایی‌ و درمان‌مبتلایان‌ به‌ سالك‌ به‌ منظور كاهش‌مخازن‌ انگلی‌، تخریب‌ اماكن‌ متروكه‌،كنترل‌ كودكان‌ جهت‌ بازی‌ در مكانهای‌آلوده‌ در ساعات‌ عصر و غروب‌ آفتاب‌و رعایت‌ احتیاط در موقع‌ كشاورزی‌در ساعت‌ خاصی‌ از روز همگی‌ ازنكات‌ مهمی‌ هستند كه‌ باید در آموزش‌روشهای‌ پیشگیری‌ مورد توجه‌ قرارگیرند.
تولید واكسن‌ نیز در كشور ایران در دست‌تحقیق‌ و تجربه‌ می‌باشد كه‌ تا كنون‌واكسن‌ مناسب‌ قابل‌ استفاده‌ برای‌ عموم‌تولید نگردیده‌ است‌.

هاری‌ (حیوان‌ گزیدگی‌) 

تعریف‌ هاری‌:
    هاری‌ یك‌بیماری‌ ویروسی‌ حاد سیستم‌ اعصاب‌مركزی‌ است‌ كه‌ مخصوص‌گوشتخواران‌ اهلی‌ و وحشی‌ می‌باشد.انسان‌ و سایر حیوانات‌ خونگرم‌پستاندار به‌ طور تصادفی‌ و غالبا ازطریق‌ گزش‌ به‌ آن‌ مبتلا می‌شوند.
    همچنین‌ بیماری‌ از طریق‌ پنجه‌كشیدن‌ حیوانات‌ بخصوص‌ گربه‌،راههای‌ تنفسی‌، ندرتا گوارشی‌ و پیونداعضا منتقل‌ می‌شود.
    وضعیت‌ حیوان‌ گزیدگی‌ دركشور ایران:
    استانهای‌ گلستان‌، اردبیل‌ وچهارمحال‌ و بختیاری‌ با میزان‌ بروزبین‌ ۳۰۰ تا ۴۰۰ مورد در یكصد هزارنفر جمعیت‌، بالاترین‌ میزان‌حیوان‌گزیدگی‌ را در كشور دارامی‌باشند.
    استان‌ كهكیلویه‌ و بویراحمد بامیزان‌ بروز ۲۰۶ تا ۳۰۰ در یكصدهزار نفر جمعیت‌ در رده‌ بعدی‌ و پس‌از آن‌ استانهای‌ گیلان‌، مازندران‌،آذربایجان‌ شرقی‌ و غربی‌، خراسان‌،سمنان‌، لرستان‌، همدان‌، كرمانشاه‌،زنجان‌ و بوشهر با میزان‌ ۱۱۲ تا ۲۰۶در یكصد هزار نفر در رده‌ بعدی‌ قراردارند.
    استان‌ گلستان‌ با میزان‌ بروز تقریبا۴۰۰ مورد در یكصد هزار نفر بیشترین‌موارد و استان‌ یزد با ۱۸ مورد دریكصد هزار نفر جمعیت‌ كمترین‌ مواردگزش‌ در كشور را دارا می‌باشند.
    بیماریزایی‌:
    ویروس‌ هاری‌ از طریق‌ خراش‌سطح‌ پوست‌ یا مخاطها (چشم‌، دهان‌و…) وارد بدن‌ می‌شود. ویروس‌ ازطریق‌ اعصاب‌ محیطی‌ به‌ سیستم‌اعصاب‌ مركزی‌ می‌رسد و در آنجاتكثیر می‌یابد و سپس‌ از طریق‌ اعصاب‌خودكار به‌ سایر بافت‌ها مثل‌ غددبزاقی‌، كلیه‌، ریه‌، كبد، پوست‌، قلب‌ وعضلات‌ می‌رسند كه‌ باعث‌ بروز علایم‌بیماری‌ می‌گردد.
    علایم‌ بیماری‌ در انسان‌ :
    دوره‌ نهفتگی‌ بیماری‌ در انسان‌معمولا بین‌ ۲ تا ۸ هفته‌ است‌ ولی‌ كمتراز ۵ روز و تا یكسال‌ هم‌ می‌تواند باشد.فاصله‌ محل‌ گازگرفتگی‌ تا مغز، وسعت‌جراحات‌، نوع‌ حیوان‌ مهاجم‌ و سن‌بیمار از مهمترین‌ عواملی‌ می‌باشند كه‌در طول‌ دوره‌ نهفتگی‌ مؤثر است‌. درصورت‌ ابتلای‌ انسان‌ به‌ بیماری‌ بعد ازطی‌ دوره‌ كمون‌ (نهفتگی‌) علایم‌ اولیه‌به‌ صورت‌ خستگی‌، بی‌ اشتهایی‌،بی‌قراری‌، تف‌ اندازی‌، و گاهی‌ سوزش‌و خارش‌ در محل‌ گزیدگی‌ بروزمی‌نماید.
    در مرحله‌ تحریك‌پذیری‌ علایم‌بی‌قراری‌، خروج‌ كف‌ از دهان‌، احساس‌حالت‌ خستگی‌، ترس‌ از نور و ریزش‌اشك‌ از چشم‌ بروز می‌كند و سپس‌وارد مرحله‌ اغما و نهایتا مرگ‌ می‌شود.
    

علایم‌ بیماری‌ در حیوان‌:
    در سگ‌ و گربه‌ ۳ تا ۱۰ روز قبل‌ ازبروز علایم‌ بالینی‌ (به‌ ندرت‌ بیشتر از ۳روز) ویروس‌ در بزاق‌ حیوان‌ وجوددارد و می‌تواند بیماری‌ را انتقال‌ دهد;به‌ عبارت‌ دیگر اگر سگ‌ و گربه‌ درزمان‌ گزش‌، آلوده‌ به‌ ویروس‌ هاری‌باشند، علایم‌ بالینی‌ حداكثر ۵ تا ۸ روزبعد از حیوان‌ گزیدگی‌ ظاهر خواهد شد.
    پس‌ از طی‌ دوره‌ نهفتگی‌ اولین‌علامت‌ بیماری‌ تغییر در رفتار و عادات‌حیوان‌ می‌باشد.
    حیوان‌ غذای‌ خود را به‌ خوبی‌نمی‌خورد، به‌ تدریج‌ اندامهایش‌ فلج‌می‌شود و پریشان‌ و مضطرب‌ می‌گردد،دهانش‌ باز و از آن‌ كف‌ خارج‌ می‌شود واز آب‌ و نور می‌ترسد و هر چیزی‌ مثل‌سنگ‌، چوب‌ و انسان‌ را گاز می‌گیرد وسپس‌ می‌میرد.
    راههای‌ انتقال‌:
    ۱ - گاز گرفتن‌: اصلی‌ترین‌ راه‌سرایت‌ بیماری‌ از طریق‌ گاز گرفتن‌ به‌وسیله‌ حیوانات‌ هار می‌باشد كه‌ درمورد گربه‌ و گربه‌ سانان‌ از طریق‌كشیدن‌ پنجه‌ نیز انتقال‌ بیماری‌ صورت‌می‌گیرد.
    ۲ - پوست‌: بیماری‌ هاری‌ از راه‌پوست‌ سالم‌ قابل‌ سرایت‌ نیست‌ ولی‌اگر كوچكترین‌ خراش‌ یا زخمی‌ درپوست‌ وجود داشته‌ باشد در تماس‌ باترشحات‌ آلوده‌ قابل‌ انتقال‌ خواهد بود.
    ۳ - سایر راهها: انتقال‌ بیماری‌به‌ ندرت‌ از طریق‌ دستگاه‌ تنفس‌،دستگاه‌ گوارش‌، پیوند اعضاء، جفت‌،وسایل‌ آلوده‌، مخاطها و سرانجام‌ ازانسان‌ به‌ انسان‌ امكان‌پذیر می‌باشد.
    اقدامات‌ لازم‌ بعد ازگازگرفتگی‌:
    در صورت‌ بروز علایم‌ هاری‌، این‌بیماری‌ درمان‌پذیر نیست‌ و سرانجام‌ به‌مرگ‌ منجر می‌شود.
    كلیه‌ افرادی‌ كه‌ توسط حیوانات‌مورد گزش‌ قرار می‌گیرند می‌بایستی‌آن‌ حیوان‌ را مشكوك‌ به‌ هاری‌ تلقی‌كنند و اقدامات‌ لازم‌ را انجام‌ دهند تازمانی‌ كه‌ خلاف‌ آن‌ ثابت‌ شود وموضوع‌ از نظر هاری‌ منتفی‌ گردد.
    اقدامات‌ مورد نیاز به‌ شرح‌ذیل‌ می‌باشد:
    ۱ - خارج‌ ساختن‌ ویروس‌ ازمحل‌ زخم‌: شستشوی‌ عمقی‌ با آب‌تمیز و محلول‌ صابون‌ حداقل‌ به‌ مدت‌ ۵تا ۱۰ دقیقه‌ كه‌ می‌توان‌ ادعا كرد ۵۰درصد از پیشگیری‌ مربوط به‌ رعایت‌كامل‌ همین‌ نكته‌ است‌. بنابراین‌ تأكیدمی‌شود در صورت‌ مواجهه‌ با حیوان‌گزیدگی‌ قبل‌ از ارجاع‌ به‌ مركز درمان‌پیشگیری‌ در خانه‌ بهداشت‌ اقدام‌ فوق‌را انجام‌ دهید.
    ۲ - خارج‌ كردن‌ كف‌ صابون‌از لابلای‌ زخم‌: با استفاده‌ از شیلنگ‌آب‌ یا آبپاش‌ باید كف‌ صابونهای‌باقیمانده‌ در لابلای‌ زخم‌ كاملا شسته‌شود زیرا باقیمانده‌ صابون‌، بعضی‌ موادضدعفونی‌ كننده‌ را كه‌ بعد از شستشومورد استفاده‌ قرار خواهد گرفت‌ خنثی‌می‌نماید.
    ۳ - ضد عفونی‌ با الكل‌ ۴۰ تا ۷۰درجه‌ یا محلول‌ بتادین‌ یك‌ درصد یاسایر مواد ضدعفونی‌ كننده‌.
    ۴ - تزریق‌ سرم‌ واكسن‌ ضدكزاز (واكسن‌ ثلاث‌ یا توأم‌): اگرمجروح‌ قبلا واكسن‌ كزاز، توأم‌ یا ثلاث‌را كامل‌ دریافت‌ كرده‌ باشد فقط یك‌نوبت‌ واكسن‌ توأم‌ یا ثلاث‌ (با توجه‌ به‌سن‌ بیمار) به‌ عنوان‌ یادآوری‌ كافی‌است‌. در صورتی‌ كه‌ بیمار غیرواكسینه‌باشد باید نوبت‌ اول‌ واكسن‌ توأم‌ یاثلاث‌ را با توجه‌ به‌ سن‌ بیمار به‌ وی‌تزریق‌ كرد.
    ۵ - تزریق‌ واكسن‌ ضدهاری‌: واكسن‌ ضد هاری‌ را در پنج‌نوبت‌ در روزهای‌ صفر، ۳،۷،۱۴ و ۲۸به‌ صورت‌ عضلانی‌ و حتما در عضله‌دلتوئید بازو تزریق‌ می‌نمایند. 

۶ - تزریق‌ سرم‌ ضد هاری‌:

    نكات‌ مورد توجه‌:
    - در صورتی‌ كه‌ حیوان‌ مهاجم‌سگ‌ بوده‌ و در دسترس‌ باشدمی‌بایستی‌ آن‌ را به‌ مدت‌ ۱۰ روزبستری‌ و تحت‌ نظر قرار داد (ضمناآب‌ و غذای‌ كافی‌ به‌ او داده‌ شود). درصورتی‌ كه‌ طی‌ مدت‌ فوق‌ حیوان‌ تلف‌شد و یا علایم‌ هاری‌ در او بروز كرد به‌احتمال‌ زیاد مبتلا به‌ هاری‌ می‌باشد وبایستی‌ واكسیناسیون‌ ضدهاری‌ تانوبت‌ آخر جهت‌ فرد حیوان‌ گزیده‌انجام‌ شود; در غیر این‌ صورت‌ و سالم‌بودن‌، حیوان‌ مسلما هار نیست‌ و باید ازادامه‌ واكسیناسیون‌ شخص‌ خودداری‌شود.
    - سرم‌ ضدهاری‌ فقط به‌ كسانی‌تزریق‌ می‌شود كه‌ دارای‌ یك‌ یا چندگزیدگی‌ یا خراشهای‌ عمیق‌ جلدی‌ یاآلوده‌ شدن‌ غشای‌ مخاطی‌ با بزاق‌باشند.
    - برای‌ خراشها و زخم‌های‌ كوچك‌و دور از مركز اعصاب‌ یا لیسیدن‌شخص‌ به‌ وسیله‌ حیوانات‌ مشكوك‌ به‌هاری‌ تنها از تزریق‌ واكسن‌ استفاده‌شود.
    - زخم‌ حیوان‌ گزیده‌ نباید بخیه‌ زده‌شود (به‌ دلیل‌ این‌ كه‌ ویروس‌ هاری‌بی‌هوازی‌ بوده‌ و در مقابل‌ نور واكسیژن‌ هوا خاصیت‌ حیاتی‌ خود را ازدست‌ می‌دهد). در مورد زخم‌های‌بسیار عمیق‌ (شریان‌ خونریزی‌ دهنده‌دارند) استثنائا می‌توان‌ شریان‌خونریزی‌ دهنده‌ را بخیه‌ زد كه‌ در این‌صورت‌ می‌بایستی‌ مقداری‌ سرم‌ ضدهاری‌ رابا سرنگ‌ بدون‌ سوزن‌ و بافشار در داخل‌ زخم‌ تخلیه‌ نمود.
    - واكسن‌ ضدهاری‌ در اطفال‌ (زیر۲ سال‌) حتما باید در ناحیه‌ بالا و جانبی‌ران‌ تزریق‌ شود.
    - افرادی‌ كه‌ توسط موش‌ خانگی‌ وصحرایی‌ و خرگوش‌ مورد گزش‌ قرارمی‌گیرند احتیاج‌ به‌ درمان‌ پیشگیری‌ندارند.
    - افرادی‌ كه‌ واكسیناسیون‌ كامل‌شده‌اند اگر مجددا مورد گزش‌ حیوان‌قرار گیرند تزریق‌ سرم‌ به‌ آنان‌ توصیه‌نمی‌شود.
    - اتخاذ تصمیم‌ در مورد تجویزواكسن‌ تنها و یا توأم‌ با سرم‌ به‌ وسیله‌مسؤول‌ مركز درمان‌ پیشگیری‌ انجام‌می‌شود.
    - درمان‌ پیشگیری‌ كامل‌ (پنج‌نوبت‌) در مواردی‌ انجام‌ می‌شود كه‌حیوان‌ مهاجم‌ یا از نظر هاری‌ مثبت‌باشد یا متواری‌ شده‌ و یا در مدت‌ ۱۰روز پس‌ از گازگرفتن‌ از بین‌ برود، یاعلایم‌ هاری‌ در آن‌ ظاهر شود.
    - درمان‌ پیشگیری‌ ناقص‌ درمواردی‌ انجام‌ می‌شود كه‌ حیوان‌ مهاجم‌۱۰ روز پس‌ از تحت‌ نظر قرارگرفتن‌سالم‌ بوده‌ و یا از نظر هاری‌ منفی‌ باشد.
    - كلیه‌ موارد حیوان‌ گازگرفتگی‌ رابایستی‌ هار تلقی‌ كرد و فورا تحت‌اقدامات‌ درمان‌ پیشگیری‌ قرار داد تاخلاف‌ آن‌ ثابت‌ شود.