امروزه، با توسعه جوامع بشری و نیاز بیشتر انسان‌ها به دریافت خدمات درمانی و بهداشتی، پزشکان دیگر نمی‌توانند فقط با تکیه برتوانایی شخصی خود و همکارانشان و حتی با کمک ابزارهای مرسوم به انجام وظایفشان بپردازند. آن‌ها به چیزی فراتر از آنچه تاکنون در دسترس‌داشته‌اند، نیاز دارند. فناوری دیجیتال همپای سایر فناوری‌ها راهکارهای مناسبی را در اختیار متخصصان حوزه پزشکی قرار داده است و آن‌ها را در مراحل مختلف، از آموزش دانشجویان و کارکنان گرفته تا تشخیص، تصمیم‌گیری و درمان بیماری یاری می‌دهد. آنچه امروز پزشکان در اختیار دارند با گذشته تفاوت‌های اساسی دارد و آنچه در آینده در اختیار خواهند داشت به مراتب از امکاناتی که امروز در اختیار دارند، کاراتر خواهد بود. استفاده از بیماران مصنوعی و  مراکز آموزشی پیشرفته برای قراردادن کارآموزان پزشکی در یک محیط امن با بهره‌وری بالا، ایجاد امکانات لازم به‌منظور تسهیل روند درمان و  کاهش استرس پزشکان و بیماران ، افزایش سرعت و سهولت دسترسی پزشک و بیمار به یکدیگر، افزایش توانایی پزشکان و جراحان در تجسم آسیب‌دیدگی یک بیمار و ده‌ها مورد دیگر نتایج ورود فناوری دیجیتال به حوزه‌پزشکی است. در شماره 103 مجله شبکه و در مقاله « فناوری دیجیتال و درمان آنفلوآنزا»  به نمونه‌هایی از کاربردهای  فناوری دیجیتال در حوزه پزشکی و سلامت پرداختیم. در آن مقاله  به برخی از استفاده‌های این فناوری در زمینه کنترل بیماری آنفلوآنزای نوع A اشاره شد و کاربردهایی نظیر  ارتباط مراکز درمانی و دولتی با یکدیگر برای تبادل داده‌ها، نظارت و شناسایی مبتلایان و حتی پیش‌بینی حرکات بعدی ویروس مورد توجه قرار گرفت. در نوشته پیش رو به کاربردهای دیگری از فناوری دیجیتال در دنیای پزشکی می‌پردازیم. این کاربردها در پنج گروه گنجانده شده‌اند. برخی موارد را که خواننده با آن‌ها آشناتر است، به‌طور مختصر بیان می‌کنیم تا فرصت را برای پرداختن به موارد دیگر از دست ندهیم. برحسب نیاز مثال‌هایی نیز مطرح شده است.

پزشکی از راه دور نتیجه ترکیب دنیای پزشکی و دنیای ارتباطات است و از این طریق تشخیص بیماری و حتی درمان از راه دور امکان‌پذیر می‌شود. علاوه بر مزایایی نظیر دسترسی سریع به متخصص، کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در زمان و  عدم نیاز به مسافرت از نقطه‌ای به نقطه دیگر، این روش باعث ایمنی بیشتری هم می‌شود. دیگر نیازی نیست پزشکان وارد میدان‌های جنگ‌، مناطق آسیب‌دیده و خطرناک شوند. حتی برای معاینه و درمان یک زندانی هم می‌توان از این روش استفاده کرد دیگر نیازی نیست یک زندانی را از زندان خارج کرد یا یک پزشک را وارد محیط زندان کرد. علاوه بر  توجه به حوزه‌های مختلف پزشکی از راه دور نظیر معاینه و تشخیص از راه دور یا مشاوره با متخصصان سایر نقاط کره زمین و حتی عکس‌برداری از راه دور، جراحی از راه دور در اولویت بیشتری است. در این حالت جراح به‌طور فیزیکی در محل جراحی و پیش بیمار حاضر نیست و از طریق ابزارهای ارتباطی قادر است یک عمل را از راه دور کنترل کند.

استفاده از روبات در جراحی جنبه جالب‌توجهی از کاربردهای این روش را نشان می‌دهد (شکل 5). ترکیب روبات‌ها با سیستم‌های پیشرفته تصویربرداری، ارتباطات پرسرعت و سایر موارد سبب می‌شود یک سیستم جراحی بسیار پیشرفته در دسترس قرار گیرد که با استفاده از آن جراح می‌تواند در محل حادثه یا با کیلومترها فاصله یک بیمار را تحت عمل جراحی قرار  دهد. یکی از مثال‌های چنین استفاده‌ای به‌کارگیری از روبات برای جراحی یک بیمار مبتلا به تومور مغزی در سال 2008 است که طی آن جراح با استفاده از یک روبات (NeuroArm)  توانست بیمار را تحت عمل جراحی قرار دهد. این عمل، نخستین عمل جراحی مغز در نوع خود به‌شمار می‌رفت. به‌طور معمول دست انسان قادر است حرکاتی با دقت یک تا دو میلی‌متر را انجام دهد، اما بازوی NeuroArm قادر بود با دقت پنجاه میکرون حرکت کند. استفاده از روبات برای عمل‌های دقیقی مانند یک عمل جراحی مغز بسیار ضروری است و می‌تواند محدودیت‌های دست یک جراح را جبران کند. دست‌های یک جراح مغز، محدودیت‌های زیادی دارد؛ در طول عمل خسته می‌شود و از طرفی مکان‌هایی در مغز وجود دارد که جراح در حالت عادی نمی‌تواند به آن‌ها دست یابد.

شكل 5- یک نمونه اولیه از جراحی با کمک روبات! چنین سیستمی‌می‌تواند برای جراحی از راه دور مورد استفاده قرار گیرد. جراح در سمت چپ تصویر مشغول کنترل بازوهای روباتیک (وسط تصویر) است.

استفاده از روبات‌های جراح در میدان‌های نبرد هم کمک‌بزرگی به نجات سربازان زخمی است. Trauma Pod سیستمی‌ است که برای این منظور طراحی شده است. بنا به اظهار سازندگان، با کمک Trauma Pod می‌توان هنگام انتقال بیمار به بیمارستان، اقدامات مراقبتی و درمانی را روی بیمار انجام داد. یک جراح از راه دور گروهی از روبات‌ها را کنترل می‌کند. روبات اصلی سه بازو دارد که تحت کنترل جراح است؛ یک بازو برای گرفتن اندوسکوپ  و دو بازو هم برای کار با  ابزارهای دیگر جراحی. این روبات علاوه بر این‌که توسط جراح قابل کنترل است، برخی از اعمال ساده را به‌طور خودکار و خودمختار اجرا می‌کند. روبات جراحTrauma Pod خود از چندین سیستم روباتیک دیگر تشکیل شده است که از طریق آن‌ها به‌عنوان مثال، اطلاعات حیاتی بیمار کنترل می‌شود یا با فرمان‌های صوتی ابزارهای استریل در اختیار جراح قرار می‌گیرد.

این بخش‌ها همه با هم در ارتباط هستند و یک نرم‌افزار هم عملکرد آن‌ها را کنترل می‌کند. جراح می‌تواند هر یک از روبات‌ها را کنترل کند و با بیمار صحبت کند. Trauma Pod همچنین به یک اسکنر اشعه ایکس سه‌بعدی هم مجهز است و در نسخه بعدی از سیستم مافوق صوت هم استفاده خواهد شد. در چنین مواردی باید سیستمی‌طراحی شود که بتوان آن‌ را روی یک وسیله نقلیه زمینی یا هوایی قرار داد و در شرایط جنگی و ویژه از آناستفاده کرد. اما بهره‌گیری از روبات‌ها و روش‌های جراحی از راه دور فقط به روی کره زمین محدود نمی‌شود! در سال 2007 گروهی از محققان یک سری آزمایش‌ها را ترتیب دادند تا کارایی روبات‌های جراح را در ارتفاعات بالا بیازمایند (شکل 6). ناسا در نظر دارد از چنین سیستم‌هایی برای جراحی در فضا استفاده کند. به دلیل این‌که ارتباطات فضایی تأخیر دارند (به‌عنوان مثال حدود بیست دقیقه)، استفاده از روش‌های جراحی از راه دور در این مورد امکان‌پذیر نیست و باید از روبات‌های خودمختار استفاده شود.

شكل 6- جراحی روباتیک در شرایط بی‌وزنی. در این آزمایش بخیه زدن با استفاده از روبات مورد بررسی قرار گرفت.