تبیان، دستیار زندگی

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: إِنَّ لاَِ هْلِ الْجَنَّةِ أرْبَعَ عَلامات: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَلِسانٌ فَصِیْحٌ وَقَلْبٌ رَحِیْمٌ وَیَدٌ مُعْطِیَةٌ(1) ترجمه بهشتیان چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان گویا و صریح، قلب پر از محبّت، و دست دهنده. شرح كوتاه اصیل ترین مكتب هاى انسانى آن است كه فرد را در دل اجتماع ببیند و اجتماع را پرورش دهنده افراد ارزنده، زیرا كه اجتماع سرچشمه همه بركات معنوى و مادى است. حدیث بالا كه نشانه هاى مردم سعادتمند و بهشتى را بازگو مى كند چهار موضوع را یادآورى كرده كه همگى مربوط به استحكام پیوندهاى اجتماعى و پاشیدن بذر عواطف انسانى در سرزمین اجتماع است: روهاى گشاده و پر از مهر و صفا، زبان هاى نرم و محبّت آمیز و در عین حال صریح و گویا، قلب هایى كه براى انسان ها بتپد، دست هایى كه از كمك باز نمى ایستند، آرى اینهاست نشانه هاى انسان هاى بهشتى! -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب ارشاد القلوب.

امام حسن عسكرى(علیه السلام) فرمود: إنَّ الله جَعَلَ لِلشَّرِ أَقْفَالا وَجَعَلَ مَفاتِیح تِلْكَ الأَقْفالِ اَلشَّرابَ، وَالْكِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ(1) ترجمه خداوند براى شرور و بدى ها قفل هائى قرار داده كه كلید آنها شراب است و دروغ گفتن از شراب هم بدتر است! شرح كوتاه بزرگترین و مؤثرترین مانع بر سر راه زشتى ها و بدى ها عقل و خرد است و این قفل محكمى است كه بر آنها زده شده، و به هنگامى كه قفل «خرد» با كلید «شراب» گشوده مى شود همه زشتى ها و بدى ها آزاد مى گردند و انسان در حال مستى آلوده هرگونه جنایت و گناه و تبهكارى ممكن است بشود. ولى اگر آدم «شرابخوار» از روى «جنون مستى» دست به گناه مى آلاید «دروغگو» آگاهانه سازمان زندگى اجتماعى را بهم مى ریزد و روح اعتماد را مى كشد و سرچشمه انواع گناهان و مفاسد مى گردد. پس دروغ از شراب هم خطرناك تر است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. كتاب وسایل الشیعه، جلد 2، صفحه 223.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: لَوْ أَنَّ النّاسَ أَدَّوْا حُقُوقَ أَمْوَالِهِمْ لَكانُوا عَایِشِینَ بِخَیْر(1) ترجمه اگر مردم حقوق یكدیگر را بپردازند و نیازمندى نیازمندان را برطرف سازند، زندگى خوب و رضایت بخشى خواهند داشت. شرح كوتاه حدیث بالا كه مخصوصاً در مورد زكات مال و تأمین احتیاجات نیازمندان اجتماع وارد شده، به همه هشدار مى دهد كه اداى حقوق دیگران تنها یك مسأله اخلاقى و انسانى نیست; بلكه یك اصل مهم اجتماعى است كه آرامش و سلامت اجتماع در گرو آن مى باشد. واكنش هاى خطرناكى كه بر اثر بهره كشى هاى ظالمانه و استثمار طبقاتى، جوامع امروز را به نابودى تهدید مى كند و آرامش را به شكل وحشتناكى بهم مى زند، گواه زنده این دستور بزرگ اسلامى است; و تا مردم جهان «حق» را مساوى با «زور» مى دانند و زورمندان از اداى حقوق واجبى كه بر عهده دارند سرباز مى زنند، هم خودشان در خطرند و هم جوامع انسانى را بخطر مى كشانند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. وسایل الشیعه، جلد 6، صفحه 2. [ 36 ]

إِیَّاكُمْ وَالْدَّیْن فإِنَّهُ هَمُّ بِاللِیْلِ، وَذُلٌ بِالنَّهارِ!(1) ترجمه تا مى توانید از قرض گرفتن بپرهیزید كه، در شب باعث اندوه و در روز موجب ذلت است. شرح كوتاه زرق و برق هاى زندگى مادى و مسابقه تجمل پرستى در عصر ما سبب شده كه افراد خود را زیر بار قرض هاى بى دلیل و بدهكارى هاى طاقت فرسا قرار داده، و به زندگى پر رنج اقساطى تن در دهند. از آن جا كه آدم بدهكار انسان آزاده اى محسوب نمى شود، به ما دستور داده شده تا ضرورت شدیدى ایجاب نكند زیر بار بدهكارى نرویم. مسأله بدهكارى اگر در سطح كشورها آشكار گردد به همان نسبت خطرش بیشتر و آثار مرگبارتر خواهد بود و به آزادگى و استقلال معنوى ملت ها ضربه مى زند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 103، صفحه 141.

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: أشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً فِى الْقِیامَةِ عَالِمٌ لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ وَلَمْ یَنْفَعْهُ عِلْمُهُ(1) ترجمه كسى كه چیزى را مى داند و به آن عمل نمى كند و از دانش خود بهره نمى گیرد، مجازاتش در قیامت از همه شدیدتر است. شرح كوتاه از نظر منطق اسلام، دانش همواره ابزارى است براى عمل، براى بهبودى زندگى فرد و اجتماع، و بدون آن ارزشى ندارد. آنها كه ندانسته مرتكب خلافى مى شوند مسؤولیت سبكترى دارند، ولى مسؤولیت شدید متوجه آنهاست كه مى دانند و مرتكب خلاف مى شوند، آنها كه در آگاه ساختن قشرهاى وسیع اجتماع كوتاهى مى كنند، و هركس سهم كوچك یا بزرگى از علم داشته باشد به همان اندازه بار این مسؤولیت بدوش مى كشد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 2، صفحه 38. [ 34 ]

امام صادق(علیه السلام) فرمود: إنَّ الله لَمْ یَبْعَثْ نَبیّاً إِلاَّ بِصِدقِ الْحَدِیْثِ وَ أَداءِ الأَ مانَةِ(1) ترجمه خداوند به تمام پیامبران دستور داد كه مردم جهان را به راستگویى و اداى امانت دعوت كنند. شرح كوتاه یك جامعه سالم متكى به سرمایه هاى مختلفى است كه از همه مهم تر، سرمایه اطمینان و اعتماد عمومى است: اعتماد بر گفتار، اعتماد بر عمل، و بزرگترین دشمن این سرمایه نفیس دروغ و خیانت است. در جوامعى كه دروغ و خیانت رواج مى یابد همه از هم مى ترسند، همه احساس تنهایى مى كنند، همه باید تمام سنگینى بار زندگى را به تنهایى تحمل نمایند و این همان اجتماع تنهایان است. به همین دلیل دعوت به راستگویى و امانت جزء برنامه همه پیامبران الهى بوده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از كتاب سفینة البحار.

پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إِسْتِتْمامُ الْمَعْرُوفِ خَیْرٌ مِنْ إِبْتِدائهِ(1) ترجمه تكمیل و ادامه كار نیك از آغاز كردن آن بهتر و مهم تر است شرح كوتاه در محیط زندگى اجتماعى غالباً به كارها و اقدامات مفیدى برخورد مى كنیم كه نیمه كاره مانده است; انجام دهندگان آنها تحت تأثیر یك محرك آنى به اصطلاح دامن همّت به كمر زده و مشغول كار شده اند، اما خیلى زود آتش عشق آنها سرد شده و آن را رها كرده پى كار خود رفته اند. اسلام افراد با ایمان و پشت كاردارى را مى پسندد كه هر عمل مفیدى را شروع مى كنند به آخر مى رسانند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از كتاب نهج الفصاحه. [ 32 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: شَرُّإِخْوانِكَ مَنْ داهَنَكَ فى نَفْسِكَ وَساتَرَكَ عَیْبَك(1) ترجمه بدترین دوستان تو آنها هستند كه با تو مداهنه و چرب زبانى مى كنند و عیوب تو را مى پوشانند. شرح كوتاه گریز از واقعیات و پرده پوشى بر حقایق نه مشكلى را حل مى كند و نه خدمتى به كسى محسوب مى شود، به همین دلیل دوستانى كه به جاى انتقاد سازنده و صحیح سعى دارند حقایق را كتمان كنند و براى ارضاى كاذب خاطر دوست عیوب او را بپوشانند و یا آن را حسن جلوه دهند نه تنها خدمتى در عالم دوستى و رفاقت نكرده اند، بلكه خیانتى بزرگ مرتكب شده اند; خیانتى كه گاهى به قیمت حیثیت و آبرو و افتخار و سعادت دوست آنها تمام مى شود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از كتاب غرر الحكم.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: مَنْ وَجَدَ ماءً وَتُراباً فَافْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللهُ!(1) ترجمه كسى كه آب و زمین در اختیار داشته باشد و با این حال فقیر و نیازمند گردد از رحمت خدا بدور باد! شرح كوتاه از احادیث اسلامى این حقیقت به خوبى به دست مى آید كه مسلمانان و جهاد باید از تمام منابع مختلف: دامدارى، كشاورزى منابع و معادن زیر زمینى، حرفه و صنعت و تجارت براى مبارزه با فقر استفاده كنند، حتى اگر ملتى تنها یكى از این سرمایه ها را در اختیار داشته باشد باید بوسیله این، خلاء اقتصادى خود را پر كند تا چه رسد به این كه همه آنها را در اختیار داشته باشد; و اگر چنین نكند ملتى نفرین شده و دور از رحمت خدا و روح اسلام خواهد بود، نیاز به دیگران در هر صورت از نظر اسلام محكوم است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 103، صفحه 65. [ 30 ]

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: الحاسِدُ مُضِرُّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُضُرّ بِالَْمحْسُودِ(1) ترجمه شخص حسود پیش از آن كه به محسود زیان برساند به خودش ضرر مى رساند. شرح كوتاه روح حسد این است كه انسان نتواند دیگران را در نعمتى ببیند و كوشش كند به نحوى آن نعمت از آنها سلب گردد و یا از طریق دیگرى زیانى بر آنها وارد شود. در واقع حسود همیشه به صورت یك عامل عقب ماندگى فعالیت مى كند نه یك عامل پیشرو. حسد یك بیمارى بزرگ اخلاقى است و از نظر روانى حسود بیش از هركس خودش مى سوزد و آب مى شود و عقب مى ماند و تحقیر مى گردد، پس چه بهتر كه بكوشد از دیگران پیشى بگیرد نه این كه دیگران را به عقب بكشاند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 225. [ 29 ]