تبیان، دستیار زندگی

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: أَفْوَاهُكُمْ مِنْ طُرُقِ رَبِّكُمْ فَأَحَبُّها إلى الله أَطْیَبُها رِیحْاً فَطَیَّبُوها بِما قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ(1) ترجمه دهان شما یكى از راه هاى خداست، محبوب ترین دهان در پیشگاه خدا آن است كه از همه خوشبوتر باشد، پس تا مى توانید دهان خود را خوشبو نگاهدارید. شرح كوتاه این حدیث كه در آداب مسواك كردن در كتاب وسایل الشیعه نقل شده ظاهرى دارد و باطنى: ظاهر آن این است كه انسان با دهان خود ذكر خدا مى گوید، آیات خدا مى خواند و نیایش به درگاه او مى كند بنابر این باید آن را پاك و خوشبو نگاهدارد. و باطن آن این است كه دهان یكى از راه هاى پیوند با طرق الهى و بندگان اوست، هر قدر با گفتار خوب و پاكیزه و سخنان محبّت آمیز خوشبو گردد و از زشت گویى و دشنام و ناسزا و دروغ و خشونت بر كنار باشد در پیشگاه خدا محبوب تر است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 358. [ 48 ]

امام باقر(علیه السلام) فرمود: ثَلاثُ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَكْثَرَ عَمَلَهُ وَنَسِىَ ذنُوبَهُ وأَعَجَبَ بِرَأیِهِ(1) ترجمه سه چیز پشت آدمى را مى شكند: كسى كه عمل نیك خود را بزرگ بشمرد و كسى كه گناهان خویش را فراموش كند و آن كس كه استبداد رأى داشته باشد. شرح كوتاه كسانى كه اعمال خود را بزرگ مى شمرند، مسلّماً به همان قانع مى شوند و همین طرز فكر سدى در برابر تكامل و پیشرفت آنها ایجاد مى كند. و آنها كه گناه خویش را فراموش كنند، به جاى جبران آنها هر روز آلوده گناه تازه اى مى شوند و یكباره سقوط خواهند كرد. و آنها كه تنها به فكر خود تكیه مى كنند، از پشتوانه افكار عمومى و عقول دانش هاى فراوان دیگران محروم مى مانند، لغزش ها پشت سر هم دامن آنها را مى گیرد و بالاخره پشت آنها در زیر بار انبوه مشكلات خواهد شكست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 73.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: اَلْعُبّادُ ثَلثَةٌ: قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبِیِدْ. وَقَوْمٌ عَبَدُوا الله طَلَبَ الثَّوابِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الأُجراءِ. وَقَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبادَةُ الأَحْرارِ(1) ترجمه عبادت كنندگان سه دسته اند: آنها كه از ترس دوزخ خدا را مى پرستند، این عبادت بردگان است. و آنها كه براى پاداش خدا را مى پرستند، این عبادت مزد بگیران است. و آنها كه براى عشق و محبّت او او را عبادت مى كنند، این عبادت آزادگان است. شرح كوتاه گرچه وعده كیفر و پاداش الهى، همه حق است، پاداشش فوق العاده پر ارزش و كیفرش بسیار دردناك، اما آزادگان بلند همّتى كه جز خدا نمى بینند و جز خدا نمى جویند و پیمانه قلبشان از عشق و محبّت او لبریز است، چشم به نقطه اى بالاتر از پاداش و كیفر دوخته، و انگیزه آنها در اطاعت فرمان خدا تنها عشقى است آمیخته با معرفت شناسایى او. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب وسایل الشیعه.

امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود: خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ(1) ترجمه بهترین مردم كسانى هستند كه به حق داورى كنند. شرح كوتاه داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از كسى میسر است كه منافع خود و دیگران را با یك چشم ببیند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او نشود. و این كار تنها از كسانى ساخته است كه نور ایمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد كه امواج نیرومند خودخواهى و سودجویى و حبّ ذات نتواند عقربه فكر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنین كسانى شایسته عنوان «بهترین مردم»اند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب اسلام در قلب اجتماع.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: مَا الُْمجاهِدُ الشَّهِیْدُ فی سَبِیْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ(1) ترجمه آن كس كه در راه خدا جهاد كند و شربت شهادت بنوشد بلند مقام تر از آن كس نیست كه توانایى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نكند. شرح كوتاه از نظر منطق اسلام بزرگ ترین جهاد، جهاد با هوس هاى سركش مخصوصاً در محیط هاى آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتیجه بخش خواهد بود كه با اخلاص و اتحاد و نیّت پاك و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گیرد و اینها جز با پرورش اخلاقى كافى و جهاد با نفس ممكن نیست. به همین دلیل على(علیه السلام) مى فرماید آنها كه در میدان جهاد با هوا و هوس پیروز مى گردند و در محیط هاى آلوده دامان خود را پاك نگه مى دارند كمتر از مجاهدان شهید در راه خدا نیستند، حتى در دنبال این حدیث در نهج البلاغه مى خوانیم این گونه افراد در ردیف فرشتگان آسمانى هستند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از نهج البلاغه، كلمات قصار.

على(علیه السلام) فرمودند: اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْیا مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ یَشْغَلِ الْحَلالُ شُكْرَهُ(1) ترجمه زاهد واقعى در جهان آن كس است كه اموال حرام نیروى مقاومت او را در هم نشكند و حلال او را از یاد خدا و وظیفه سپاسگزارى باز ندارد. شرح كوتاه بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحریف كرده و یك شكل منفى به آن داده اند زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امكانات اقتصادى و همچون فقیران زیستن تفسیر كرده اند، در حالى كه چنین نیست، زهد به معناى واقعى همان است كه در عبارت بالا از على(علیه السلام)نقل شده كه خلاصه آن دو جمله است: «مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نكردن مسؤولیت ها و وظایف در برابر اموال حلال». اگر زهد را چنین تفسیر كنیم یك عامل سازنده و پیش برنده و تربیت كننده در اجتماع خواهد بود نه یك عامل منفى و باز دارنده. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول. [ 43 ]

پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّكَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُكْراً لِلِقُدْرَةِ عَلَیْهِ(1) ترجمه هنگامى كه بر دشمنت پیروز شدى، عفو و بخشش را (زكات) این پیروزى قرار بده. شرح كوتاه از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زكات دارد و زكات قدرت عفو است. پیروزى هاى ظاهرى در صورتى ریشه دار خواهد شد كه دل دشمن از كینه شستشو گردد، و ریشه اصلى مخالفت قطع شود، و این موضوع راهى بهتر از پرداختن زكات قدرت یعنى عفو ندارد، در این هنگام است كه او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن دیروز دوست امروز مى شود و پیروزى از نظر ظاهر و باطن تكمیل مى گردد، امّا به عكس كسانى كه به هنگام قدرت دست به انتقامجویى مى زنند نه تنها از یك فضیلت بزرگ انسانى محروم شده اند بلكه پیروزى خود را نیز به خطر مى افكنند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب سخن محمّد(صلى الله علیه وآله).

على(علیه السلام) فرمودند: لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُكْمِ كَما أَنَّه لا خَیْرَ فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ(1) ترجمه نه سكوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل. شرح كوتاه خداوند از آنها كه مى دانند و آگاهى دارند پیمان گرفته كه در برابر انحراف ها، كجروى ها، ستم ها و حق كشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سكوت نكنند و با منطق و بیان گرم و مستدل خود نور هدایت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هركس نسبت به آنچه مى داند هر قدر كم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور كه افرادى كه از مسائل آگاهى كافى ندارند نباید با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بكشانند، آن «سكوت» و این «سخن» هر دو بدبختى زاست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: إِتَّعِظُوا بِمَنْ كانَ قَبْلَكُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُمْ(1) ترجمه از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن كه آیندگان از زندگى و سرنوشت شما عبرت گیرند. شرح كوتاه پتاریخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم، ستم ها، اختلافات و پراكندگى ها، ركودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محیط و زمان، همه در آیینه تاریخ منعكس است. اما على(علیه السلام) آن ابرمرد تاریخ بشریت به ما هشدار مى دهد كه شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان پند و عبرت گیرید و نگذارید سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آیندگان گردد، این دریاى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعیّتى كه به گذشته آن مى نگرند و سعادت و نیكبختى خویش را بر امواج آینده ترسیم مى كنند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، از خطبه 31.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: لقمان به فرزندش گفت: لِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلامات: یُخَالِفُ لِسانُهُ قَلْبَهُ وَقَلْبُهُ فِعْلَهُ وَعَلانِیَتُهُ سَرِیْرَتَهُ(1) ترجمه افراد منافق سه نشانه دارند: زبان آنها با قلبشان هماهنگ نیست، و قلب آنها با عملشان، و ظاهر آنها با باطنشان. شرح كوتاه نفاق و دورویى درد بزرگى است كه از كمبود شخصیت و ضعف اراده سرچشمه مى گیرد، افرادى كه سعى دارند خود را غیر از آن كه هستند نشان دهند، و زبان و دل، ظاهر و باطن، و گفتار و كردارشان از هم جداست، مردم ناتوانى هستند كه نه شجاعت اظهار شخصیت واقعى خود دارند و نه اراده و تصمیم كافى براى اصلاح خود، در چهره هاى مختلف ظاهر مى شوند و عملا با همه كس حتى خودشان خیانت مى كنند. و از آنها خطرناكتر جوامعى هستند كه ظاهرى آراسته و درونى خراب دارند، زبان آنها كه همان وسایل ارتباط جمعى شان باشد با آنچه در قلب این جوامع مى گذرد مخالف است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب بحارالانوار، جلد 15.