تبیان، دستیار زندگی

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ حَفِیفٌ وَبِىْءٌ(1) ترجمه حق سنگین و مشكل اما گواراست، و باطل سبك و آسان و اما دردناك و خطرناك است. شرح كوتاه اما باطل بسیار آسان و گاهى بسیار لذیذ و شیرین، ولى اثرش مرگبار است; همچون یك غذاى لذیذ امام مسموم، هنوز از گلوى انسان فرو نرفته اثر ویرانگرى آن در قلب و معده و روده ها آشكار مى گردد; باطل نیز همانند این غذا، سازمان هاى مختلف اجتماع را ویران مى سازد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، ج 70، ص 107.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: إنَّهُ لَیْسَ لاَِ نْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ فَلا تَبِیْعُوها إِلاَّ بِها.(1) ترجمه (آگاه باشید) براى وجود شما بها و قیمتى جز سعادت جاویدان بهشت نیست و به غیر این بها آن را نفروشید. شرح كوتاه معمولا اگر از كسى بپرسند سرمایه وجود و هستى خود را به چه مبلغ معامله مى كنى؟ ارزش و بهایى براى آن نمى تواند قائل شود. در حالى كه این سرمایه بزرگ را تدریجاً و روز به روز به بهاى ناچیزى مى فروشد، و گاه در پایان عمر مى بیند این سرمایه عظیم را با یك خانه یا یك اتومبیل و یا ویلاى ییلاقى معاوضه كرده است، و تازه از آن هم بزودى جدا خواهد شد. على(علیه السلام) مى فرماید هیچ یك از سرمایه هاى مادى این جهان نمى تواند با سرمایه عمر شما برابرى كند تنها متاعى كه مى تواند با آن برابرى كند خشنودى خدا، و تكامل انسانى و معنوى و سعادت ابدى و جاویدان است كه هر قدر در راه آن تلاش و كوشش و فداكارى كنید بجاست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه 456.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: اَلدُّنْیا خُلِقَتْ لِغَیْرِها وَلَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِها(1) ترجمه دنیا براى هدف دیگر آفریده شده، نه براى خودش . شرح كوتاه غالباً تفسیر آیات و اخبارى كه از یك سو در مدح دنیا و وسایل مادى این جهان وارد شده و آن را تجارتخانه یا مزرعه اولیاى خدا معرفى كرده، با آیات و اخبارى كه در ذم آن وارد شده و آن را خطرناك و فریبنده و سرمایه غرور شمرده، بر افرادى مشكل مى شود. ولى حدیث بالا آنها را به روشنى تفسیر مى كند كه اگر دنیا و وسایل مادى آنچنان كه خدا قرار داده، وسیله براى رسیدن به تكامل انسانى و بسط عدالت و داد و سعادت همه جانبه انسان ها باشد، ارزنده و دوست داشتنى است، اما اگر هدف نهایى و مطلوب با لذّات باشد و مایه طغیان و غرور و سركشى گردد، تنفرآمیز و خطرناك خواهد بود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از جلد 1 سفینة البحار.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: اَلْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُوْنَةِ خَفِیْفُ الْمَؤُْنَةِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیْشَتِهِ لا یَلْسَعُ مِنْ جُحْر مَرَّتَیْنِ(1) ترجمه آدم با ایمان كمك او پر ارزش، هزینه او كم، در زندگى با تدبیر، و هرگز از یك سوراخ دوباره گزیده نمى شود (هیچ گاه از یك ناحیه دوبار غافلگیر نخواهد شد. شرح كوتاه ایمان جلوه ها و نشانه هاى علمى و اخلاقى و اجتماعى دارد كه بدون اسم بى مسمایى بیش نیست، در حدیث فوق به چهار نشانه آن اشاره شده است: 1- افراد با ایمان كمك هاى ارزنده اى در اختیار برادران مسلمان خود مى گذارند، چرا كه كمك هاى آنها با دلسوزى و اخلاص و آگاهى همراه است. 2- آنها زندگى پرخرج و تجملاتى كه براى تهیه وسایل آن آلوده همه گونه خلافكارى شوند ندارند. 3- آنها در امر زندگى و مخصوصاً امور اقتصادى با تدبیر و هوشیارند. 4- آنها از هر حادثه اى فوراً درس عبرت مى گیرند و به همین دلیل هرگز از یك ناحیه دو بار ضربت نمى خورند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب سفینة البحار.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: اَلتَّوْحِیْدُ أَنْ لا تَتَوَهْمَهُ وَالْعَدْلُ أنْ لا تَتَّهِمَهُ(1) ترجمه حقیقت توحید خداوند این است كه ذات او را به وهم و تصور خود محدود نسازى و ایمان به عدالت او در این است كه در هیچ كار او را متهم ننمایى. شرح كوتاه به همان اندازه كه اصل وجود خداوند براى ما روشن و آشكار است و هر ذره اى از ذرات این جهان دلیل عظمت و قدرت و علم و توانایى اوست، به همان مقدار حقیقت ذات او بر ما پوشیده است زیرا او وجودى است نامحدود و چنان وجودى بالاتر از درك محدود ماست، بنابراین باید ذات او را از هر چیز تصور مى كنیم بالاتر بدانیم و این است حقیقت توحید. از طرفى در این جهان حوادثى روى مى دهد كه گاهى اسرار آن بر ما پوشیده است، توجّه به عدالت خداوند به ما مى گوید كه این حوادث همه روى حساب و قانون است، هرگونه سوءظن در این قسمت با ایمان به عدالت و حكمت او سازگار نیست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از نهج البلاغه، كلمات قصار.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: إنَّ الْمُؤْمِنَ أَشَدُّ مِنْ زُبُرِ الْحَدِیْدِ إنَّ زُبُرَ الْحَدِیْدِ إذأُ دْخِلَ النّارَ تَغَیَّرَوإنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْقُتِل ثُمَّ نُشِرَثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَیَّرْقَلْبُهُ(1) ترجمه افراد با ایمان از قطعات آهن محكمترند چه این كه: آهن هنگامى كه وارد آتش شود تغییر مى كند; اما مؤمنان اگر كشته شوند و سپس زنده شوند و باز كشته شوند، تغییرى در روحیه آنها پیدا نمى شود. شرح كوتاه زندگى مجموعه اى است از مشكلات و مسائل پیچیده، كه افراد كم استقامت بزودى در برابر آن زانو مى زنند و از میدان فرار مى كنند; اما آنها كه در پرتو ایمان، استقامت دارند به هیچ وجه در برابر انبوه مشكلات تسلیم نمى گردند. آنها مى دانند در راه اطاعت فرمان پروردگار، در راه پرهیز و دورى از گناه، و در راه سربلندى و عظمت، همیشه موانعى وجود دارد و رسیدن به این افتخارات، نیازمند به خویشتن دارى و فداكارى و ایستادگى در برابر هوس هاى سركش و در برابر مشكلات دیگر است، لذا در دین از تلاش و كوشش نمى ایستند و از حوادث نمى هراسند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب سفینة البحار، جلد 1، صفحه 37. [ 5

امام كاظم(علیه السلام) فرمود: لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ كُلَّ یَوْم(1) ترجمه كسى كه همه روز به حساب خویشتن نرسد از ما نیست! شرح كوتاه پیشگیرى از زیان و كوشش براى سود بیشتر، در هیچ مؤسسه اى چه كوچك و چه بزرگ در این جهان، بدون رسیدگى مستمر و محاسبه و بیلان ممكن نیست. و راستى حیرت آور است كه مردم در حساب سرمایه هاى مادى خود این قدر دقیقند، و یا نسبت به كم و زیاد شدن چند گرم وزن بدن خویش حساسیت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى یك بار به حساب هاى انسانى و اخلاقى و معنوى خویش نمى رسند چه غفلت وحشتناكى! ولى یك مسلمان مسئوول و بیدار كسى است كه به گفته امام كاظم(علیه السلام)در حدیث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب خویشتن رسیدگى مى كند. «ان عمل حسناً استزاد منه و ان عمل سیئاً استغفر الله منه; اگر كار نیكى كرده كوشش مى كند بیشتر كند و اگر كار بدى انجام داده از آن توبه مى نماید». -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب اقوال الائمه، جلد 1، صفحه 214.

امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: یكى از سخنان كوتاه پیامبر(علیه السلام) كه هیچ كس پیش از او نگفته، این بود: اَلنَّیاحَةُ مِنْ عَمَلِ الْجاهِلِیَّةِ(1) ترجمه نوحه گرى از اعمال دوران جاهلیت است (در برابر مشكلات نباید ناله كرد بلكه باید براى حل آنها بپاخاست). شرح كوتاه این حدیث كوتاه و پرمعنا، ظاهرى دارد و باطنى: ظاهر آن اشاره به اعمال بى رویه اى است كه در زمان جاهلیت مرسوم بود; هنگامى كه كسى از دنیا مى رفت زنان نوحه گر دعوت مى كردند كه با آهنگ هاى مخصوص خود و اشعار پر از دورغ و فریب بر مرگ او نوحه سرایى كنند و یك عزاى ساختگى و قلابى برپا سازد. و اما معناى دیگرى كه شاید امام باقر(علیه السلام) نیز به آن اشاره مى كند این است كه در برابر حوادث سخت و پیچیده و مشكلات زندگى فردى و اجتماعى نوحه گرى و ناله كردن بیهوده است و به هدر دادن نیروها و امكانات است; باید با سر پنجه عقل و اندیشه و با همّت و استقامت مداوم آنها را گشود و چاره جویى كرد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 915.

امام جواد(علیه السلام) مى فرماید: اَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إِلى ثَلاثِ خِصَال: توفیقٌ مِنَ الله وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ وَقَبُولٌ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ(1) ترجمه افراد با ایمان نیازمند به سه چیزند، توفیق پروردگار، و واعظى از درون جان و دل، و پذیرشى از اندرز دهندگان. شرح كوتاه در این راه پرفراز و نشیبى كه انسان در زندگى در پیش دارد براى این كه بتواند از خطرات بیشمارى كه سعادت او را تهدید مى كند رهایى یابد و موجودى مفید و مؤثر در اجتماع گردد، در درجه اوّل نیاز به یك ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد كه از ذات پاكش مدد گیرد، و سپس وجدانى بیدار و آگاه از درون او را موعظه كند و پس از آن گوش هایى شنوا كه از افكار، راهنمایى ها، اندرزها و مشورت هاى دیگران استفاده كند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. منتهى الآمال.

امام نهم، امام جواد(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ عَمِلَ عَلى غَیْرِ عِلْم أَفْسَدَ أَكْثَرَ مِمّا یُصْلِحُ(1) ترجمه آن كس كه بدون علم و آگاهى عمل كند، بیش از آنچه اصلاح مى كند فساد خواهد كرد. شرح كوتاه زیان جهل و نادانى تنها به این قسمت محدود نمى شود كه انسان به ارزش هاى واقعى زندگى و حیات نمى رسد، بلكه فساد و تبهكارى ناشى از ندانم كارى ها خطر بزرگترى است كه در انتظار عاملان بدون علم است. در این موقع است كه شخص نادان مى خواهد به فرزند خود نیكى كند، او را به بدبختى مى كشاند، مى خواهد به اسلام خدمت كند آبروى دین و مذهب را مى برد، مى خواهد صلح و صفا در میان مردم ایجاد كند، دامن به آتش اختلاف و نفاق مى زند، خلاصه خرابكارى و فساد او در هر زمینه بیش از اصلاح خواهد بود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. منتهى الامال.