تبیان، دستیار زندگی

امام حسین(علیه السلام) فرمود: اَلنّاسُ عَبِیْدُ الدُّنْیا وَالدِّینُ لَعِقٌ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ ما دَرَّت بِهِ مَعایِشُهُمْ فَإِذا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیانُونَ!(1) ترجمه بسیارى از مردم بنده دنیا هستند و دین تنها بر زبان آنهاست، مادامى كه زندگى آنان در پرتو دین و روبراه است از آن حمایت مى كنند; ولى آن روز كه با حوادث سختى آزموده شوند، دینداران اندكند. شرح كوتاه دین و مذهب - آن هم مذهبى همچون اسلام - حافظ حقوق مردم جامعه و حامى منافع واقعى و عادلانه آنهاست، ولى گاهى دین مزاحم منافع شخصى و خصوصى افراد است; این جاست كه «دینداران از مدعیان دین»، شناخته مى شوند، بسیارى از مردم كه به هر چیز از دریچه سود شخصى خود مى نگرد تا آن جا با دین همراهند كه حافظ حقوق شخصى آنها باشد، اما بر سر دو راهى ها كه دین از منافع خصوصى آنها جدا مى شود، بكلى آن را رها مى كنند و مصداق «نؤمن ببعض و نكفر ببعض» مى شوند; اما دینداران واقعى آنها هستند كه در هر حال به آن وفا دارند و دین وایمان خطوط اصلى زندگى آنها را ترسیم مى كند نه منافع شخصى. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 10، صفحه 198.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: اَلعاقِلُ یَعْتَمِدُ عَلى عَمَلِهِ وَالْجاهِلُ یَعْتَمِدُ عَلَى أَمَلِهِ(1) ترجمه خردمند بر سعى و عمل خویش تكیه مى كند و بى خرد بر آرزوهاى خویش. شرح كوتاه خردمندان افرادى مثبت و حقیقت جو هستند لذا همیشه هدف هاى بلند خویش را در وجود خارجى جستجو مى كنند، و چون رسیدن به آنها بدون تلاش و سعى و كوشش ممكن نیست، همّت خویش را روى عمل خویش متمركز مى سازند، در حالى كه جاهلان بى خبر در دریایى از آرزوها و اوهام غوطه ورند و گمشده هاى خود را تنها در عالم خیال مى جویند، و چون دست یافتن به تخیّلات نیازى به كار و كوشش ندارد، گرایش هاى منفى در همه شئون زندگى آنها آشكار مى گردد، همیشه به انتظار پیروزى هاى خیالى در فردایى كه هنوز نیامده و شاید هیچ گاه نخواهد آمد دلخوشند، و بنابراین در زندگى تكیه گاهى جز آرزو ندارند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. غرر الحكم.

امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: إنَّ أَصْحَابَ جَدِّىَ الْحُسَیِنْ لَمْ یَجِدُوا ألَمَ مَسِّ الْحَدِیْدِ(1) ترجمه یاران فداكار جدم امام حسین(علیه السلام) در زیر ضربات شمشیر و نیزه دشمن احساس درد نمى كردند! شرح كوتاه هنگامى كه علاقه انسان به یك هدف به مرحله عشق، آن هم عشقى سوزان، برسد تمام احساس او در همان نقطه متمركز مى شود، و به همین جهت هر ناراحتى براى او قابل تحمل است نه تنها قابل تحمل است بلكه احساس ناراحتى نمى كند، جایى كه زنان مصر با دیدن روى یوسف، در مسیر یك عشق زود گذر مجازى، آنچنان از خود بى خبر شدند كه به جاى بریدن میوه، دست هاى خود را بریدند چه جاى تعجب است كه عاشقان بى قرار راه خدا، و جانبازان راه حق و فضیلت، درد و رنج ضربات سنگین دشمن را احساس نكنند، باید نخست عشق ورزید، فداكارى و تحمل نتیجه حتمى آن است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 45، صفحه 80. [ 66 ]

پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: إذا مُتَّ عَلَى طَهارَة تَكُونُ شَهِیْداً(1) ترجمه هنگامى كه پاك از دنیا بروى در زمره شهیدان خواهى بود. شرح كوتاه حدیث فوق قسمتى از دستورهایى است كه پیامبر(صلى الله علیه وآله) به یكى از یاران خود به نام «انس» مى دهد و به او مى فرماید: «اگر مى توانى شب و روز با وضو باشى این چنین كن، زیرا گر در این حال از دنیا بروى شهید خواهى بود.»، گرچه معناى نخستین حدیث، همان با وضو بودن است، اما حدیث در ضمن اشاره به حقیقت مهم ترى دارد و آن پاك زیستن و پاك از جهان رفتن است، آنها كه دامانشان پاك، دل هایشان پاك، و زندگى و فكرى پاك دارند و این چنین از جهان رخت بر مى بندند قطعاً در صف شهیدان خواهند بود كه شهادت منحصر به كشته شدن در میدان جنگ نیست، احادیث دیگرى كه در منابع اهل بیت(علیهم السلام)وارد شده نیز این حقیقت را تأكید مى كند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 720.

امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: إنَّ اللهَ قَضَى قَضاءً حَتْماً أَلاّ یُنْعِمَ عَلَى الْعَبْدِ بِنِعْمَة فَیَسْلُبُها إیّاهُ حَتّى یُحْدِثَ الْعَبْدُ ذَنْباً یَسْتحِقُّ بِذلِك النَّقِمَةِ(1) ترجمه خداوند یك حكم قطعى كرده است كه نعمت هایى را كه به مردم داده از آنها نگیرد مگر این كه گناهى مرتكب شوند كه موجب سلب آن نعمت گردد. شرح كوتاه نعمت هاى خدا بى پایان است، اما بى حساب نیست، بدون حساب به كسى نمى دهد و بى حساب از كسى نمى گیرد، هنگامى كه مردم جهان نعمت هاى او را وسیله غرور و فساد تبهكارى و ستم قرار دادند همان نعمت ها تبدیل به عوامل بدبختى آنها مى گردد، نعمت آنها سلب، و بلا جاى آن را مى گیرد، صنایع و تكنولوژى آنها ویرانگر، و اجتماع آنها مایه نفاق، و توسعه زندگى آنها مایه ناراحتى، و حتى وسیله هاى سرعت عامل عقب ماندگى آنها مى گردد، چرا كه از نعمت ها سوء استفاده كردند! -------------------------------------------------------------------------------- 1. اصول كافى، جلد 2. [ 64 ]

پیغمبر گرامى اسلامى فرمود: ما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ داء إِلاَّ جَعَلَ لَهُ دَواء(1) ترجمه خداوند هیچ دردى نداد مگر این كه دوایى بر آن آفرید. شرح كوتاه جهانى كه در آن زندگى مى كنیم مجموعه اى از عملها و عكس العمل هاست در كنار نیروى نفى كننده نیروى مثبت و سازنده اى وجود دارد كه باید آن را پیدا كرد و از آن بهره گرفت، و ادامه حیات ما معلول همین تعادل نیروهاست، نه تنها هیچ بیمارى جسمى بدون درمان وجود ندارد، هیچ مشكل اجتماعى هم موجود نیست كه راه حلى براى آن نباشد، آنها كه مشكلات را لاینحل مى پندارند و به هر كار پیچیده برخورد مى كنند آن را درد بى درمان معرفى مى كنند از این حقیقت غافلند كه اصولا درد بى درمان وجود ندارد. بنابراین باید با حوصله و پشتكار به میدان حوادث سخت زندگى رفت و راه حل آنها را پیدا كرد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج الفصاحه. [ 63 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: لِلظّالِمِ ثَلاثُ عَلامات: یَظْلِمُ مَنَ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَمَنْ دُوْنَهُ بِالْغَلَبَةِ وَیُظاهِرُ الْقَوْمَ الْظَّلَمة(1) ترجمه ستمگر سه نشانه دارد: به آنها كه بالاتر از او هستند با مخالفت و نافرمانى ستم مى كند، و نسبت به آنها كه زیر دست او قرار دارند از طریق قهر و غلبه ستم مى نماید، و با ستمگران همكارى دارد. شرح كوتاه آن كس كه روح ستمگرى بر فكرش غلبه كند و تحت نفوذ این روحیه پلید قرار گیرد، در هر مورد به شكلى خودنمایى مى نماید: از انجام وظایف خود در برابر آنها كه پذیرش فرمان آنها لازم است سرپیچى مى كند، و در برابر زیردستان به قهر و غلبه و زور و قلدرى متوسل مى شود، و دوستان و هم ردیفان و همكاران خود را از میان ستمگران انتخاب مى نمایند، او در هر حال ستمگر است ولى در هر مورد به شكل مناسب آن مورد در مى آید. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: اَلْغِیْبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ(1) ترجمه غیبت كردن آخرین تلاش افراد ناتوان است. شرح كوتاه درمیان گناهان كبیره كمتر گناهى است كه همانند غیبت نشانه پستى و ضعف و زبونى و ناجوانمردى باشد. آنها كه به مذمت و عیب جویى مردم در پشت سر مى نشینند و آبروى و حیثیت افراد را با افشاى عیوب پنهانى، كه غالب مردم به یكى از این عیوب گرفتارند، مى برند، و آتش حسد و كینه خود را با این وسیله فرو مى نشانند، افرادى ناتوان و فاقد شخصیتند كه حتى در مبارزه بى دلیل و ظالمانه خود شهامت ندارند و تمام قدرتشان این است كه از پشت خنجر بزنند. در حدیث آمده، آن كس كه غیبت مردم كند اگر توبه نماید آخرین كسى است كه وارد بهشت مى شود و اگر نكند نخستین كسى است كه وارد دوزخ مى شود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید: لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشً مُسْلِماً أَوْ ضَرَّهُ أَوْما كَرَهُ(1) ترجمه آن كس كه تقلّب كند یا به مسلمانى زیان رساند یا به او نیرنگ زند از ما نیست. شرح كوتاه آنها كه خوشبختى خود را در بدبختى دیگران و سود خود را در زیان دیگران مى بینند نه یك انسان واقعى محسوب مى شوند و نه یك مسلمان حقیقى. امتیاز انسان از سایر جانداران در شخصیت اجتماعى اوست، و آن كس كه سود خود را در ضرر دیگران مى بیند فاقد شخصیت اجتماعى است. زیان به افراد دیگر رسانیدن گاهى صریح و آشكار است و گاهى پنهانى از طریق تقلّب و یا خدعه و نیرنگ، به هر صورت باشد در اسلام ممنوع است، و امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود: من از مرتكبین این اعمال بیگانه ام. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار ماده غش..

پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: أَصْدَقُ كَلِمَة قالَتْها الْعَرَبُ كَلِمَةُ لُبَیْد: ألا كُلُّ شَىء مَا خَلاَ الله باطِلُ *** وَكُلُّ نَعِیْم لا مَحَالَةَ زائلُ(1) ترجمه صحیح ترین و رساترین جمله اى كه عرب گفته است، گفتار «لبید» (شاعر معروف) است آن جا كه مى گوید: «آگاه باشید هرچیزى جز خدا باطل است و هر نعمتى بالاخره از دست خواهد رفت». شرح كوتاه توجه به فناى ثروت ها و مقام ها و زوال نعمت ها به انسان هشدار مى دهد كه هم در به دست آوردن آنها رعایت حق و عدالت را كند و هم در طرز مصرف آنها راه اعتدال پیش گیرد. ابدیّت و جاودانگى لباسى است كه تنها به قامت كبریاى او مى زیبد و راه نیافتن فنا و نیستى تنها مخصوص ذات پاك اوست. در برابر هر صحنه اى از صحنه هاى زندگى مادى باید به این حقیقت توجّه داشت و مغرور نشد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. مصباح الشریعه، صفحه 45.