تبیان، دستیار زندگی

امام كاظم(علیه السلام) فرمود: إِیّاكَ اَنْ تَمْنَعَ فی طاعَةِ الله فَتُنْفِقَ مِثْلیْهِ فى مَعْصِیَةِ اللهِ.(1) ترجمه از صرف مال در راه اطاعت پروردگار خوددارى مكن كه ناچار مى شوى دو برابر آن را در راه معصیت و گناه صرف كنى! شرح كوتاه بسیارند كسانى كه مثلا براى هزینه بهداشت خویش سختگیرند و همان سبب مى شود كه دو یا چند برابر آن را صرف درمان بیمارى ها كنند! این یك قانون عمومى است كه اگر انسان در مصارف لازم، از خرج كردن خوددارى كند، براى جبران آن گرفتار هزینه هاى سنگین ترى مى شود. كسى كه از صرف وقت یا پول براى تعلیم و تربیت فرزند خویش مضایقه كند; باید هزینه هاى كمرشكن اعتیادها و جنایات و انحراف ها، و ندانم كارى هاى او را تحمل كند، و كسانى كه از صرف هزینه هایى كه به رفع نیازمندى محرومان اجتماع كمك مى كند سرباز زنند باید هزینه هایى كه گاهى چندین برابر آن است براى جلوگیرى از حوادث ناشى از آن مصرف كنند و همچنین... -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 305. [ 78 ]

پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: یَلْزَمُ الْوالِدَیْنَ مِنَ الْحُقُوقِ لِوَلَدِ هِما ما یَلْزَمُ الْوَلدَ لَهُما مِنَ حُقُوقهِما(1) ترجمه همان طورى كه فرزندان بر اثر ترك حقوق پدر و مارد مسؤولند پدران و مادران نیز در برابر ترك حقوق فرزندان مسؤولیت دارند. شرح كوتاه در دنیا هیچ حقى بدون وظیفه نیست یعنى در كنار هر حقى وظیفه اى وجود دارد و هر اندازه حق بزرگتر باشد وظیفه و مسؤولیت نیز بزرگتر است. به همین دلیل پدران و مادران كه حق بزرگى بر فرزندان خود دارند - حقى كه در قرآن مجید همدوش حق پروردگار ذكر شده - مسؤولیت سنگینى نیز در مقابل آنها دارند; آنها باید لحظه اى از تعلیم و تربیت فرزندان غافل نشوند و تا آن جایى كه امكان دارند در سازندگى روح و جسم آنها و نگهدارى آنان از آلودگى هاى فكرى و اخلاقى بكوشند و غوغاى زندگى روزانه آنها را از این وظیفه بزرگ باز ندارد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب اقوال الائمه. [ 77 ]

امام موسى بن جعفر(علیه السلام) مى فرماید: فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعابِدِ كَفَضْلِ الشَّمسِ عَلَى الْكَواكِبِ(1) ترجمه برترى «عالم» از «عابد» همانند برترى خورشید است نسبت به ستارگان. شرح كوتاه ستارگان آسمان تنها خود روشنند اما نمى تواند روشنى چندانى به ما بدهند و راه را براى ما مشخص كنند، اما آفتاب و اشعه طلایى و درخشانش، نه تنها حیات پرور و زندگى آفرین است; بلكه راه را از بیراهه و شاهراه را از پرتگاه به همه ساكنان كرات منظومه شمسى نشان مى دهد، و چنین است فرق عالم و عابد، «این» فقط گلیم خود را از آب بیرون مى كشد و «آن» سعى مى كند كه غریق ها را نجات بخشد، و این را نیز مى دانیم كه سیّارگان منظومه شمسى از نور آفتاب بهره مى گیرند، و اگر عالمى نبود عابدى هم وجود نداشت. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 307.

امام حسن عسكرى(علیه السلام) مى فرماید: مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِى لا یُغْفَرُ:لیتنى لا اُؤاخَذُ إِلاَّ بِهَذا!(1) ترجمه از گناهانى كه بخشوده نخواهد شد، آن است كه انسان بگوید: «اى كاش گناه من همین باشد» شرح كوتاه گناهان كوچك بر اثر چند چیز گناه بزرگ مى شوند، از جمله كوچك شمردن و بى اهمیّت دانستن آنهاست، كه یكى از وساوس خطِناك شیطانى مى باشد. گناهانى كه انسان از آنها وحشت دارد و آنها را بزرگ مى شمرد آن قدر خطرناك نیستند زیرا همواره مراقب است كه دامن او را نگیرند، اما به هنگامى كه آن را كوچك شمرده و وحشت او زایل گشت به آسانى در مسیر آن قرار مى گیرد، و چه بسا تكرار مكرر آن كه خود یكى دیگر از عوامل تبدیل گناهان صغیره به كبیره است، براى همیشه او را از سعادت و خوشبختى دور مى سازد، از این گذشته، گناه هرچه باشد. از یك نظر، بزرگ است زیرا شكستن حریم قانون خداوند بزرگ مى باشد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 366.

پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: لا یَبْقَى عَلَى ظَهْرِ الأَرْضِ بَیْتُ مَدَر وَلا وَبر إِلاَّ أَدْخَلَهُ اللهُ كَلِمَةَ الأسْلامِ(1) ترجمه در روى زمین خانه اى نمى ماند، حتى خانه هاى گلین و خیمه هاى پشیمن، مگر آن كه خداوند آیین اسلام را در آن وارد مى كند. شرح كوتاه روز به روز این حقیقت آشكارتر مى شود كه جهان بر سر دو راهى است، یا اسلام را مى پذیرد و یا هیچ دینى را نمى خواهد نخواهد پذیرفت، از آن جا كه لادینى برخلاف سرشت آدمى است سرانجام به سوى اسلام جلب مى گردد; و هم اكنون موجى از توجه به اسلام نقاط مختلفى از جهان را فرا گرفته است. اما تكامل این موضوع به هنگام ظهور حضرت مهدى ارواحنا له الفداء خواهد بود; در آن روز شرك و بت پرستى از دنیا برچیده مى شود و حكومت اسلام سراسر روى زمین را خواهد گرفت، آنچه كه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در حدیث بالا بشارت داده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. مجمع البیان، تفسیر سوره توبه.

على(علیه السلام) مى فرماید: لا تُشْغِلْ قَلْبَكَ الْهَمَّ عَلَى مافاتَ فَیُشْغِلَكَ عَنِ الإِستِعْدادِ بِما هُوَ آت(1) ترجمه قلب خود را به اندوه براى گذشته مشغول نكن كه از آمادگى ها براى آینده درمانى. شرح كوتاه كمتر كسى پیدا مى شود كه اشتباهاتى در زندگى مرتكب نشود و فرصت هایى را از دست نداده باشد، در این جا مردم دو دسته مى شوند; عده اى دائماً وقت خود را با افسوس خوردن به گذشته تلف مى كنند و باقیمانده انرژى هاى خود را در این راه از دست مى دهند; ولى عده دیگرى گذشته را تمام شده تلقى كرده به دست فراموشى مى سپارند و تنها از آن درس هاى عبرتى براى ساختن آینده مى آموزند و تمام قدرت و نیروى خود را متوجه سازندگى امروز و فردا مى كنند. مسلّماً پیروزى از آن این دسته است همان طورى كه امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیث بالا بیان فرموده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از غررالحكم، صفحه 289.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: مَنْ كانَ فِى حاجَةِ أَخِیْةِ الْمُسْلِم كَانَ اللهُ فِى حَاجَتِهِ(1) ترجمه كسى كه در راه انجام حاجات و نیازمندى هاى برادران دینیش كوشش كند، خداوند در راه انجام حاجات او خواهد بود. شرح كوتاه مردم غالباً فكر مى كنند كه اگر به حلّ مشكلات دیگران بپردازند از پیشرفت در زندگى مى مانند، در حالى كه منطق اسلام غیر از این است، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) در حدیث بالا مى فرماید، تو در راه حلّ مشكلات مردم، و رفع نیازمندى هاى آنها بكوش، خداوندى كه قدرتش مافوق قدرت تو و همه قدرتهاست به تو كمك مى كند و مشكلات تو را حل مى نماید. این موضوع را با چشم خود دیده ایم كه افرادى كه به دیگران كمك مى كنند مشكلاتشان به طور عجیبى حل مى شود و این یك موهبت الهى است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 286.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: الثَناءُ بِأَكْثَرَ مِنَ الإِسْتِحْقاقِ مَلَقٌ وَالتَّقْصِیرُ مِنَ الإِسْتِحْقاقِ عَىُّ أَوْ حَسَدٌ(1) ترجمه مدح و تعریف بیش از استحقاق و شایستگى تملق است و كمتر از استحقاق یا ناتوانى در بیان است یا حسد. شرح كوتاه شك نیست كه باید از افراد شایسته و صفات و اعمال نیكشان تقدیر و تمجید كرد و آنها را در راهى كه در پیش گرفته اند تشویق و دلگرم نمود ولى باید این كار درست به اندازه استحقاق افراد باشد وگرنه نتیجه هاى منفى و زیانبخشى به وجود مى آورد، اگر بیش از اندازه شایستگى باشد تملق و چاپلوسى است كه هم شخصیت گوینده را در هم مى شكند و هم طرف را گرفتار عجب و خودبینى مى كند، و اگر كمتر از شایستگى باشد، هم نیكان را دلسرد مى سازد و هم نشانه حسد یا عجز گوینده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امام محمّد تقى (امام جواد)(علیه السلام) فرمود: إِعْلَمْ أَنَّكَ لن تَخْلُو مِنْ عَیْنِ اللهِ فَانْظُرْ كَیْفَ تَكُونُ(1) ترجمه بدان كه از دیدگاه پروردگار بیرون نخواهى رفت اكنون ببین چگونه خواهى بود؟ شرح كوتاه نخستین اثر ایمان به خداوند بزرگ، احساس یك مراقبت دائمى بر سر تا پا و درون و برون از ناحیه علم و آگاهى اوست، نه تنها هیچ نقطه اى از دیدگاه علم او بیرون نیست، بلكه مراقبین او از چهارسو، از همه جا، ما را احاطه كرده اند. هر قدر پایه ایمان بالاتر برود احساس این مراقبت، بیشتر و عمیق تر مى گرد، تا آن جا كه انسان خود را به طور دائم در حضور او مى بیند، این احساس بزرگترین وسیله اصلاح فرد و اجتماع، و زیباترین جلوه هاى ایمان است، كه احیا كردن آن به مهم ترین نابسامانى هاى اجتماعى سامان مى بخشد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول.

پیغمبرگرامى اسلامى مى فرماید: إِعْدِلُوا بَیْنَ أَوْلادِكُمْ كَما تُحِبُّونَ أَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَكُمْ(1) ترجمه در میان فرزندان خود عدالت كنید همان طور كه دوست مى دارید آنها در میان شما عدالت كنند. شرح كوتاه یكى از اشتباهات بزرگ تبعیض در میان فرزندان است، بعضى از مردم، براى فرزند بزرگ و به اصطلاح ارشد امتیاز قائل مى شوند و بعضى براى كوچك ترین فرزند، و گاهى آنچنان در این راه، افراط مى كنند كه هر چه از محبّت و مال و عواطف دارند در اختیار یكى از آنها قرار مى دهند و دیگران را بكلى محروم مى سازند، این موضوع آتش كینه و حسد را دل آنها بر مى افروزد و در آینده نسبت به یكدیگر دشمن و نسبت به پدر و مادر كینه جو، و حتى نسبت به اجتماع هم در مقام انتقام جویى بر مى آیند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 23.