تبیان، دستیار زندگی

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: لا تُدْخِلَنَّ فِى مَشْوَرَتِكَ بَخِیلا یَعْدِلُ بِكَ عَنِ الْفَضْلِ وَیَعِدُكَ الْفَقْرَ وَلا جَبَاناً یُضْعِفُكَ عن الاُْموِر وَلا حَرِیصَاً یُزَّیِّنُ لَكَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ(1) ترجمه با افراد بخیل مشورت مكن كه تو را از خدمت به خلق خدا باز مى دارند، و از تهیدستى مى ترسانند و با افراد ترسو مشورت مكن كه اراده تو را براى انجام كارهاى مهم تضعیف مى كنند و نیز اشخاص حریص را مشاور خود قرار مده كه ستمگرى را براى تو زینت مى دهند! شرح كوتاه مشورت از دستورات مهم اسلامى است، ولى به همان اندازه كه مشورت با افراد ارزنده، به پیشرفت برنامه هاى صحیح كمك مى كند، مشورت با افرادى كه نقاط ضعف روشنى دارند، زیان بخش است; و نتیجه معكوس مى بخشد - به همین دلیل امام(علیه السلام) مؤكداً توصیه مى كند از انتخاب سه دسته به عنوان مشاور مخصوصاً در امور مهم اجتماعى خوددارى شود: بخیلان، ترسوها، حریص ها، یكى دست انسان را مى گیرد تا بذل و بخشش از مواهب خداداد نكند، و دیگرى اراده او را سست مى كند و سوّمى انسان را براى حرص و ولع بیشتر - تشویق به تجاوز به حقوق دیگران مى نماید. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، نامه 53. [ 88 ]

امام باقر(علیه السلام) به یكى از دوستان خود فرمود: أَبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُ لا یُنالُ ما عِنْدَ اللهِ إِلاَّ بِعَمَل(1) ترجمه به شیعیان ما بگو كه هیچ كس به مواهب و رحمت هاى الهى نمى رسد مگر با عمل. شرح كوتاه این گفتار امام باقر(علیه السلام) پاسخى است به آنها كه تصور مى كنند تنها به عنوان قبول نام تشیع و ابراز عشق به خاندان پیغمبر(صلى الله علیه وآله) مى توانند بزرگترین مقام را در پیشگاه خدا داشته باشند، در حالى كه مى دانیم اساس اسلام روى عمل گذشته شده و شیعیان واقعى آنها هستند كه برنامه عملى آنان اقتباسى است از برنامه هاى عملى على(علیه السلام) و یارانش و اصولا تشیع از ماده مشایعت به معناى گام برداشت پشت سر كسى است; بنابراین آنها شیعه واقعى خاندان پیغمبرند كه پشت سر آنها گام بر مى دارند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. اصول كافى، جلد 2، صفحه 300. [ 87 ]

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ یَمُوتُ بِالذُّنوبِ أَكْثَرُ مِمَّنْ یَمُوتُ بِالآجالِ وَ مَنْ یَعِیشُ بِالإِحْسانِ أَكْثَرُ مِمَّنْ یَعِیشُ بِالأَ عمارِ(1) ترجمه آنها كه بر اثر گناه مى میرند از آنها كه با مرگ طبیعى از دنیا مى روند بیشترند!، و آنها كه بر اثر نیكوكارى عمر مى كنند از آنها كه با عمر طبیعى زندگى مى نمایند زیادترند! شرح كوتاه امروز ثابت شده است كه سرچشمه قسمت قابل توجهى از بیمارى هاى جسمى، عوامل روحى و معنوى است، و یكى از مهم ترین عوامل ناراحتى روانى فشارهاى شدیدى است كه از ناحیه وجدان به خاطر انجام گناه بر روح آدمى وارد مى شود. انسان گناهكار در دادگاه وجدان محاكمه مى شود و با مجازات هاى دردناك معنوى وجدان روبه رو مى گردد و عكس العمل آن در جسم و جان و حتى در مرگ و میرها آشكار مى گردد، بعكس، افراد نیكوكار از درون وجدان خود تشویق مى شوند و همین تشویق معنوى نیرو و نشاط تازه اى به آنها مى دهد و بر طول عمر آنها مى افزاید نتیجه این كه گناه عمر را كوتاه، و كار نیك عمر آدمى را طولانى مى سازد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از كتاب سفینة البحار. [ 86 ]

امام على ابن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید: إعْمَلْ لِدُنْیاكَ كَأنَكَ تعِیشُ أَبَدَاً وإِعْمَلْ لآِ خِرَتِكَ كَأَنَّك تَمُوتُ غَدَاً(1) ترجمه براى دنیا آنچنان كار كن كه گویا تا ابد زنده اى و براى آخرت آنچنان كار كن كه گویا فردا خواهى مرد! شرح كوتاه حدیث فوق چگونگى مواجهه اسلام را با مسائل مربوط به زندگى مادى و معنوى روشن مى سازد. یك مسلمان مثبت و وظیفه شناس نسبت به مسائل زندگى مادى باید آنچنان محكم كارى و انضباط را رعایت كند كه یا همیشه در این جهان مى ماند، و به این ترتیب اهمال كارى هاى ریا كارانه مدعیان زهد را مردود شناخته است. و نسبت به مسائل معنوى و آمادگى هاى لازم براى زندگى باید آن قدر حساس و روشن باشد كه اگر فردا از این جهان چشم بپوشد، كمبودى نداشته باشد، با آب توبه واقعى دامن خود را از گناه شسته و حقوق مردم را همگى ادا كرده و هیچ نقطه تاریكى در زندگى نداشته باشیم. -------------------------------------------------------------------------------- 1. وسایل الشیعه، (طبق نقل اقوال الائمه، جلد 2، صفحه 277).

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: ثَلاثٌ یُمْتَحَنُ بِهَا عُقُولُ الرِّجالِ هُنَّ المالُ وَالْوِلایةُ وَالْمُصِیبَةُ(1) ترجمه سه چیز است كه عقل افراد با شخصیت با آن امتحان مى شود: ثروت، مقام، مصیبت. شرح كوتاه آزمون هاى خداوند، وسیله تكامل ها و پیشرفت هاست، و مواد خاصى ندارد، بلكه با هر وسیله اى ممكن است این آزمون صورت گیرد، ولى سه ماده از همه مهم تر است، به هنگامى كه مال و ثروتى به دست انسان مى آید آیا عقل خود را گم مى كند و هوش از دست مى دهد یا نه؟ و به هنگامى كه مقامى به او سپرده مى شود آیا ظرفیت او چنان است كه همه چیز را فراموش مى نماید یا نه؟ و نیز هنگامى كه حادثه ناگوارى براى او رخ مى دهد، آیا در این موقع جزع و فزع آغاز مى كند و خود را مى بازد و زبان به ناشكرى مى گشاید یا نه؟ این مهم ترین چیزهایى است كه انسان با آن آزمایش مى شود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. غرر الحكم مادءه ثلاث. [ 84 ]

پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: اَلزُّهدُ فى الدُّنیا قَصْرُ الأَمَلِ وَشُكْرُ كُلُّ نِعْمَة وَالْوَرَعُ عَنْ كُلِّ ما حَرَّمَ اللهُ(1) ترجمه زهد در این جهان به سه چیز است: كوتاهى آرزو، شكرگزارى نعمت ها و پرهیز از حرام. شرح كوتاه بسیارى از مردم در فهم مفهوم زهد اسلامى گرفتار اشتباهند و آن را با بیگانگى و جدایى از زندگى مادى و اجتماعى مرداف مى شمرند و زاهدان واقعى را آنها مى دانند كه در انزواى اجتماعى فرو رفته و پشت پا به همه مظاهر زندگى مادى زده اند، و به همین دلیل آن را یك برنامه استعمارى تلقى مى كنند. در حالى كه زهد واقعى یك مفهوم سازنده اجتماعى دارد كه در حدیث بالا به آن اشاره شده: پرهیز از غصب حقوق دیگران و اموال نامشروع و حرام، و صرف امكانات مادى در مصارف منطقى و انسانى (كه حقیقت معناى شكرگزارى است) و كوتاه ساختن آرزوهایى كه غرق شدن در آن، انسان را از همه چیز - جز پول و مقام و شهوت - بیگانه مى سازد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول. [ 83 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمودند: اَلْحِدَّهُ نَوْعٌ مِنَ الْجُنُونِ لاَِنَّ صاحِبَها یَنْدَمُ فَإنْ لَمْ یَنْدَمْ فَجُنُونُها مُسْتَحْكَمٌ(1) ترجمه تندخویى و شتابزدگى یك نوع دیوانگى است، زیرا صاحب این صفت بزودى از كار خود پشیمان مى شود، و اگر پشیمان نشد، دلیل آن است كه جنون او ثابت و مستحكم است. شرح كوتاه اما اگر این گونه افراد حتى پس از مشاهده نتایج سوء كار خود پشیمان نشوند، اینها دیوانگان پا برجا و دائمى هستند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه - كلمات قصار. [ 82 ]

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: اَلنَّاسُ سَوَاءٌ كَأَسْنانِ الْمِشْطِ وَالْمَرْءُ كَثِیْرٌ بِأَخِیْهِ وَلا خَیْرَ فِى صُحْبَةِ مَنْ لَمْ یَرَلَكَ مِثْلَ الَّذِى یَرَنى لِنَفْسِهِ(1) ترجمه مردم (در حقوق اجتماعى) برابرند همانند دندانه هاى یك شانه! یك فرد با داشتن برادران (دینى) جمع كثیرى مى شود. و همنشینى با آن كس كه آنچه براى خود مى خواهد براى تو نمى خواهد سزاوار نیست. شرح كوتاه سه اصل مهم زندگى اجتماعى در حدیث بالا آمده است: نخست مساوات و برابرى همه انسانها از هر نژاد و زبان و طبقه در تمام حقوق اجتماعى، دوّم پیوند فرد به اجتماع و اجتماع به فرد كه از یك فرد به ضمیمه برادران، جامعه اى مى سازد، سوّم لزوم احترام به منافع دیگران به اندازه منافع خویشتن به عنوان شرط اساسى دوستى و رفاقت. و جامعه اى كه این اصول سه گانه در آن حكومت نكند نه یك جامعه اسلامى است و نه انسانى. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 274. [ 81 ]

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إنَّ أَعْظَمَ النّاسِ مَنْزلَةً عِنْدَ اللهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَمْشاهُمْ فِى أَرْضِهِ بِالنَّصِیحَةِ لِخَلْقِهِ(1) ترجمه بلند پایه ترین مردم در روز رستاخیز كسى است كه از همه بیشتر براى خیرخواهى خلق خدا گام برداشته است. شرح كوتاه خدمت به خلق در ردیف بزرگترین عبادات اسلامى است، و یكى از طرق خدمت به خدا این است كه انسان مصالح و منافع آنها را همانند مصالح و منافع خودش ببیند، و همان طور كه در مورد منافع خود با نهایت دلسوزى رفتار مى كند، درباره منافع و مصالح دیگران نیز كاملا دلسوز باشد، و در حضور و غیاب مردم از خیرخواهى فروگذار نكند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نقل از كتاب كافى، جلد 2، صفحه 166. [ 80 ]

امام هادى(علیه السلام) مى فرماید: الدُّنیا سُوْقٌ رَبِحَ فِیْها قَوْمٌ وَخَسِرَ آخَرُونَ(1) ترجمه دنیا بازارى است كه جمعى در آن سود مى برند و جمعى زیان! شرح كوتاه این جهان نه وطن اصلى انسان است و نه محل سكونت دائم، بلكه تجارتخانه بزرگى است كه انسان با سرمایه هاى عظیمى همچون ساعات عمر، نیروى انسانى، مواهب فكرى و عقلى به آن فرستاده شده است تا از آن بهره اى ارزنده براى سعادت ابدى و زندگى جاویدانش بگیرد. آنها كه فعال و سخت كوش و هوشیارند و پرتلاش و آگاه، از فنون این تجارت بزرگ با خبرند، لحظه اى آرام نیستند و دائماً در تكاپو تا با این سرمایه ها، كالایى ارزنده تر، متاعى جاویدان، سرنوشتى درخشان براى خود و جامعه خود انتخاب كنند، نه آن كه در مسیر فساد و تبهكارى و بیهودگى همه را از دست بدهند، و با دستى تهى از آن بیرون روند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 361. [ 79