تبیان، دستیار زندگی

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود: أَسْوَءُ النَّاسِ مَعَاشاً مَنْ لَمْ یَعِشْ غَیْرَهُ فِى مَعاشِهِ(1) ترجمه بدترین مردم - از نظر زندگى اقتصادى - كسى است كه به دیگران در معاش خود معاش ندهد و در زندگى او زندگى نكنند. شرح كوتاه یك اقتصاد سالم، اقتصادى است كه پیوندهاى اجتماعى را محكم كند و همه افراد جامعه را در بر گیرد، آن جا كه رشته هاى مختلف اقتصادى در مسیر منافع افراد معینى قرار مى گیرد، سرطان اقتصادى است، نه اقتصاد سالم; و همان طور كه امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود، این بدترین نوع معاش و زندگى اقتصادى است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 334.

امام حسین(علیه السلام) فرمود: إِیَّاكَ وَما تَعتَذِرُ مِنْهُ فَانَّ الْمُؤْمِنَ لا یُسِیئىُ وَ لا یَعْتَذِرُ وَالْمُنافِقُ كُلَّ یَوْم یُسِیئىُ وَ یَعْتَذِرُ(1) ترجمه كار بدى مكن كه ناگریز از عذرخواهى باشد، زیرا انسان با ایمان، نه بدى مى كند و نه عذر مى خواهد; ولى منافق همه روز بد مى كند و پوزش مى طلبد. شرح كوتاه از هركسى خطا ممكن است سر زند، ولى افراد با ایمان و منافق در این جا یك فرق دارند، افراد با ایمان مى كوشند كمتر خلاف كنند تا نیازى به عذر خواستن نداشته باشند; زیرا مى دانند عذرخواهى - بالاخره - رو را سفید نمى كند، ولى منافقان پروایى از بدى و تخلّف ندارند و پى در پى پوزش مى طلبند، و این خود یكى از نشانه هاى نفاق است كه ظاهرش به حكم عذر خواهى دلیل ندامت است، و باطنش به حكم تكرار دلیل عدم پشیمانى. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 177.

امام سجاد(علیه السلام) فرمود: لا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقَوى وَ كَیْفَ یَقِلِّ ما یُتقَبَّلُ(1) ترجمه كارى كه با اخلاص و پرهیزگارى توأم باشد، هر قدر به ظاهر كم باشد، كم نیست، چگونه ممكن است عملى كه مقبول درگاه خداست، كم باشد؟! شرح كوتاه قرآن مجید مى گوید: «خداوند تنها اعمالى را مى پذیرد كه با تقوا و نیّت پاك همراه باشد»، بنابراین باید بیش از هر چیز به پاكى نیّت و اخلاص و تقوا توجه كرد نه به كمیّت عمل; زیرا چنین عملى هر قدر هم كم باشد، پر ارزش است، چون مقبول درگاه خداست. آیا عملى كه مقبول درگاه او باشد، كم محسوب مى شود!؟ كوتاه سخن این كه، انبوه اعمال تو خالى و ناخالص و ریا كارانه، بى ارزش است و كم وزن، ذره اى عمل پاك و خالص و صادقانه، پر ارزش است و سنگین قدر! -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 201. [ 96 ]

امیرالمؤمنین على(علیه السلام) مى فرماید: أَهْلَكَ النّاسَ إِثْنانِ خَوْفُ الْفَقْرِ وَطَلَبُ الْفَخْرِ(1) ترجمه دو چیز مردم را به هلاكت افكنده است، وحشت و ترس از فقر و تمناى افتخارات موهوم! شرح كوتاه اگر درباره علل افزایش تجاوزها، سرقت ها، رشوه خوارى ها، دزدى ها، كم فروشى ها در اشكال مختلف، و همچنین تلاش هاى بى رویه آزمندانه و چپاولگرانه جمع كثیرى از مردم دقت كنیم، مى بینیم كه دو عامل فوق اثر عمیقى در پیدایش این رویدادها دارد، عده اى با داشتن همه چیز، فقط به خاطر ترس از فقر و یا به قول خودشان براى تأمین آینده، دست به كار خلافى مى زنند، و جمعى نیز آرامش زندگى و روح خود را فداى چشم هم چشمى ها و جلب افتخارات موهوم مى كنند; در حالى كه اگر این دو صفت زشت را رها كنند، به آسودگى زندگى خواهند نمود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول.

پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إنَّ اللهَ لا یَنْظُرُ إلَى صُوَرِكُمْ وَلا إلى أَمْوالِكُمْ وَإنَّما یَنْظُر إلى قُلُوبِكُمْ وَ أَعْمالِكُمْ(1) ترجمه خداوند به صورت ها و اموال نمى نگرد، بلكه به دلها و اعمال شما نگاه مى كند. شرح كوتاه در حالى كه مقیاس ارزشیابى شخصیت افراد در غالب اجتماعات، سرمایه هاى مادّى و امتیازات جسمانى است، اسلام صریحاً مى گوید: انتخاب این امور به عنوان مقیاس سنجش شخصیت، یك انتخاب نادرست است; بلكه آنچه خدا به آن مى نگرد و در ترازوى حقیقت وزن دارد، فكر و عمل است، فكر پاك كه سرچشمه اعمالى پاك شود; و در دادگاه پروردگار تنها صاحبان این دو سرمایه پیروزند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. كتاب محجّة البیضاء، جلد 6، صفحه 312. [ 94 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: إِنَّما هُوَ عِیْدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللهُ صِیامَهُ وَشَكَرَ قِیامَهُ وَكُلُّ یَوْم لا یُعْصَى اللهُ فیهِ فَهُوَ عَیْدٌ(1) ترجمه این روز (روز عید فطر) عید كسانى است كه روزه هاى آنها مقبول و عبادت آنها مورد قبول پروردگار واقع شده است; و هر روز كه در آن گناه نكنى روز عید است. شرح كوتاه جشن و شادمانى به دنبال یك ماه روزه ماه مبارك رمضان، در حقیقت جشن پیروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست. بنابراین چنین روزى تنها عید كسانى است كه در انجام این فریضه بزرگ الهى و درك فلسفه نهایى آن پیروز شده اند، ولى براى روسیاهانى كه پاس احترام این ماه با عظمت و برنامه تعلیم و تربیت آن را نگاه نداشتند چیزى جز روز عزا و شرمسارى نیست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه كلمات قصار حكمت 428.

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: إذا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ لایُبالِى مَا قالَ أَوْماقِیْلَ فِیْهِ فَإنَّهُ لَبَغیَّةٌ أَوْ شَیْطانٌ(1) ترجمه هنگامى كه ببینید كسى نسبت به آنچه مى گوید یا درباره او گفته مى شود اعتنایى ندارد، بدانید یا آلوده دامن است یا شیطان. شرح كوتاه فرو رفتن در انواع گناهان كار را به جایى مى رساند كه انسان در برابر انواع تهمت ها بى تفاوت مى شود، نه نسبت به آنچه درباره دیگران مى گوید اعتنایى دارد، و نه نسبت به آنچه درباره او بگویند - به هركس هر نسبتى مى دهد و از هر نسبتى كه به او بدهند ناراحت نمى شود - آنها افرادى بى شخصیت و بى ارزش و شیطان صفتند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 74، صفحه 147.

امام جواد(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ أَصْغَى إلى نَاطِق فَقَدْ عَبَدَهُ فَاِنْ كَانَ النّاطِقُ عَنِ الله فَقَدْ عَبَدَ اللهَ وَإنْ كانَ النّاطِقُ یَنْطِقُ عَنْ لِسانِ إبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إبْلِیْسَ(1) ترجمه كسى كه به سخنگویى گوش فرا دهد، او را پرستش كرده است. بنابراین اگر از خدا مى گوید، خدا را پرستش كرده، و اگر از زبان ابلیس مى گوید، ابلیس را پرستیده است! شرح كوتاه سخن هرچه باشد و از هركس باشد اثر دارد; و گوش فرادادن به سخنان این و آن معمولا با تأثیر آن در دل آدمى همراه است، و از آن جا كه هدف سخنگویان مختلف است، جمعى سخنگوى حقند و جمع سخنگوى باطل، و خضوع در برابر هریك از این دو گروه یك نوع پرستش است، زیرا روح پرستش چیزى جز تسلیم نیست، بنابراین آنها كه به سخنان حق گوش مى دهند، پرستندگان حقند و آنها كه سخنگویان باطل گوش فرا مى دهند، پرستندگان باطلند، پس باید از رونق دادن به محفل سخنگویان باطل پرهیز كرد و اجازه نداد كه سخنان تاریك آنان از مجراى گوش به اعماق جان برسد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. كتاب تحف العقول، صفحه 339.

قِیْلَ لِلصّادقِ عَلَیْهِ السَّلام: كَیْفَ یَنْتَفِعُ النّاسُ بِالْحُجَّةِ الْغائبِ الْمَستُور؟ قالَ كَما یَنْتَفِعُوْنَ بِالشَّمسِ إذا سَتَرَها السَّحابُ(1) ترجمه از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند: چگونه مردم از وجود امام غائب و پنهان بهره مى گیرند؟ امام فرمود: همان گونه كه از آفتاب در پشت ابرها! شرح كوتاه نور آفتاب سرچشمه تمام جنبش هاى حیاتى در روى كره زمین است و هیچ موجود زنده اى بدون آن قادر به ادامه حیات نیست، و همین گونه است نور آفتاب وجود امام و رهبران آسمانى در زندگى معنوى و انسانى بشر. آفتاب در پشت ابر، درست مانند یك چراغ در پشت شیشه مات، قسمت قابل توجهى از نور خود را به بیرون مى فرستد و ظلمت شب را از میان مى برد و روى گیاهان و موجودات زنده اثر مى گذارد، همین طور بركات روحانى و معنوى امام(علیه السلام) حتى از پشت پرده غیبت به جهان انسانیّت مى تابد; منتها همان طور كه هر عمارتى به اندازه روزنه هاى خود از روشنایى آفتاب استفاده مى كند، بهره مردم از نور آفتاب ولایت نیز متناسب با چگونگى و مقدار ارتباط و پیوند آنها با اوست. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالنوار، جلد 52، صفحه 92.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: أَجَلُّ النِّعَمِ اَلْعافِیَةُ وَ خَیْرُ مادَامَ فِى الْقَلْبِ اَلْیَقِیْنُ(1) ترجمه بالاترین نعمت ها، تندرستى و سلامتى، و بهترین چیزى كه مى تواند قلب انسان را پر كند، ایمان به خداست. شرح كوتاه در حقیقت امیرمؤمنان(علیه السلام) انگشت روى بزرگترین نعمت مادى و معنوى گذارده است. سلامت تن نه تنها بزرگترین موهبت الهى است، بلكه سرچشمه همه فعالیت ها و تلاش ها و بركات است، و در میان مواهب معنوى چیزى برتر، و بالاتر از نور یقین و روشنایى ایمان نیست كه پرفروغ ترین چراغ راه زندگى و مؤثرترین داروى درمان بیمارى جهل و ذلّت و حقارت و آلودگى است و آرام بخش قلب و جان! -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول. [ 89 ]