تبیان، دستیار زندگی

از حضرت امیرمؤمنان على(علیه السلام) تقاضا كردند: عاقل را براى ما توصیف كن، فرمود: اَلْعاقِلُ هُوَالَّذِى یَضَعُ الشَّىءَ مَواضِعَهُ(1) ترجمه عاقل كسى است كه هر چیز را به جاى خود مى نهد. شرح كوتاه در میان مفهوم و معناى عقل، سخن بسیار گفته اند; اما جمله كوتاه فوق بهترین تعبیرى است كه در این زمینه وارد شده است. عقل چیزى جز این نیست كه هر چیز را به جاى خود نهند، هر شخصى را در محل شایسته و مناسب خود در اجتماع قرار دهند، غم و شادى، دوستى و دشمنى، نرمش و خشونت، محبّت و شدت عمل، عبادت، كسب و كار و تفریح سالم و هر كار دیگر را در جاى خود و به وقت خود انجام دهند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار.

امام حسین(علیه السلام) مى فرماید: ترجمه بخدا سوگند هرگز - همانند افراد ذلیل - دست در دست آنها نمى گذارم و همانند بردگان فرار نمى كنم ... من مرگ را جز سعادت، و زندگى و ستمگران با جز مایه ملالت و بدبختى نمى بینم! شرح كوتاه كربلا حماسه بزرگ و جاویدان تاریخ بشر است. كربلا مركز بزرگترین دانشگاه انسان سازى است. عاشورا یك روز فراموش نشدنى در تاریخ اقوام و ملت هایى است كه مى خواهند سربلند بمانند، سربلند زندگى كنند و سربلند بمیرند و دو جمله بالا كه از دو گفتار امام حسین(علیه السلام) گرفته شده دو نشانه روشن از این حقیقت است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. مقتل الحسین، صفحه 246 و 256. [ 107 ] درس نود و هفتم

امام حسن عسكرى(علیه السلام) مى فرماید: رَدُّ الْمَعْتادِ عَنْ عادَتِهِ كاَلْمُعْجِزْ(1) ترجمه ترك دادن اعتیادهاى غلط افراد، همانند معجزه است! شرح كوتاه عادت یكى از مواهب بزرگ الهى است، زیرا كارهاى مشكل را براى انسان آسان مى كند و بسیارى از كارهاى پیچیده و ضرورى زندگى (مانند سخن گفتن، راه رفتن و امثال آنها) را به طور خود كار در مى آورد. ولى همین عادت، اگر در كارهاى غلط مورد سوء استفاده واقع شود، شكل اعتیاد خطرناكى را به خود مى گیرد كه ترك آن غالباً مشكل است; تا آن جا كه حضرت امام عسكرى(علیه السلام) آن را در سر حد یك معجزه قرار داده است. بنابراین، باید كوشید، پیش از آن كه اعمال زشت به صورت عادت در آید، آن را ترك گفت. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 17، صفحه 217.

امام مجتبى(علیه السلام) مى فرماید: اَلْقَرِیْبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إنْ بَعُدَ نَسَبُهُ وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَودَةُ و إنْ قَرُبَ نَسَبُهُ(1) ترجمه خویشاوندان نزدیك آنها هستند كه محبّت بیشترى دارند، اگر چه نسب آنها دورتر باشد، و خویشاوندان دور آنها هستند كه محبّت كمترى دارند، اگر چه نسبشان نزدیكتر باشد. شرح كوتاه رابطه خویشاوندى در اسلام از مهم ترین روابط اجتماعى; و در واقع در دل جامعه بزرگ انسانى، گروه هاى فشرده ترى به وجود مى آورد كه همكارى نزدیكترى با هم خواهند داشت، و در حلّ مشكلات حیاتى با یكدیگر تعاون و همكارى خواهند نمود. ولى مقیاس خویشاوندى در اسلام (طبق روایت بالا) به محبّت و مودت است، نه تنها به نزدیكى رابطه نسبى! -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 165. [ 105 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ رَضِىَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السّاخِطُ عَلَیْهِ(1) ترجمه كسى كه از خودش راضى باشد، افراد ناراضى از او بسیار خواهند بود. شرح كوتاه حب ذات و علاقه به خویشتن، اگر چه در حدود متعادل براى ادامه حیات لازم است، ولى اگر به حد افراط برسد سر از «خودخواهى» «خود رضایى» در مى آورد. افرادى كه از خود راضى هستند هرگز عیوب خود را نمى بینند، خود را وظیفه شناس، پاك، بدون عیب، جدى و فعال و دوست داشتنى و گل سر سبد اجتماع مى بینند، و به همین دلیل توقع فراوان بى دلیلى از مردم دارند، و همین موضوع سرچشمه سرازیر شدن سیل خشم مردم به سوى آنان مى گردد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار، كلمه 6. [ 104 ]

امام حسین(علیه السلام) فرمود: مَنْ حَاوَلَ أَمْراً بِمَعْصِیَةِ اللهِ كانَ أَفْوَتُ لِما یَرجُوا وَ اَسْرَعُ لِما یَحْذِرُ(1) ترجمه آن كس كه انجام كارى را از طریق عصیان پروردگار بطلبد، آنچه را كه امید دارد، زودتر از دست مى دهد; و از آنچه مى ترسد زودتر در آن واقع مى شود! شرح كوتاه بعضى چنین مى پندارند كه اگر از وسایل نامشروع براى رسیدن به اهدافشان بهره بگیرند، زودتر به مراد مى رسند، در حالى كه حدیث فوق مى گوید، مراد خود را زودتر از دست مى دهند و در چاله هایى كه از آن وحشت دارند زودتر مى افتند، فى المثل از تحصیل ثروت نامشروع آرامش مى طلبد در حالى كه قبل از هر چیز در شعاع آن - آرامش را از دست مى دهد، و گرفتار پریشانى ها و اضطراب هایى كه از آن وحشت داشت، مى شود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 977. [ 103

امام سجاد(علیه السلام) فرمود: یا سَوْأَتاهُ لِمَنْ غَلَبَتْ إحْداتُهُ عَلَى عَشَراتِهِ!(1) ترجمه اسفا بر آن كسى كه آحادش بر عشراتش پیشى گیرد! شرح كوتاه قرآن مجید مى گوید: «من جاء بالحسنة فله عشر امثالها و من جاء بالسیئة فلا یجزى الامثلها; آن كس كه كار نیكى انجام دهد، ده برابر پاداش مى گیرد; ولى كسى كه گناهى مرتكب شود، فقط به همان مقدار كیفر مى بیند».(2) با توجه به این آیه، تفسیر حدیث فوق روشن مى شود: بیچاره كسى كه، اطاعت فرمان خدا را با آن همه پاداش عظیم رها كند و تن به گناه در دهد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 203. 2. سوره انعام آیه 161. [ 102 ]

حضرت امام سجاد(علیه السلام) فرمود: طَلَبُ الْحَوائِج إِلى النَّاسِ مَذَلَّةٌ لِلْحَیاةِ وَمَذَهَبَةٌ لِلْحَیاءِ وَ إِسْتِخفافٌ بِالْوَقارِ وَ هُوَ الْفَقْرُ الْحاضِرُ(1) ترجمه تقاضا نزد مردم بردن، خوارى در زندگى است و نابود كننده حیا و سبك كننده شخصیت انسان; و فقرى است كه آدمى آن را براى خود فراهم مى سازد. شرح كوتاه بعضى از مردم به گمان فرار از فقر، خود را به دست فقر مى سپارند، و با بردن تقاضاهاى غیر ضرورى به نزد این و آن، خود را وابسته و نیازمند مى سازند و شخصیت انسانى خویش را در هم مى كوبند. اسلام به پیروان خود دستور مى دهد كه تا آن جا كه توانایى دارند، روى پاى خود بایستند و از «زندگى اتكالى» بپرهیزند كه، بى نیازى بوسیله دیگران، عین نیازمندى است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 201. [ 101 ]

حضرت امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: إِنَّ الرَّجُلَ إذا أَصابَ مالا مِنْ حَرَام لَمْ یُقْبَلْ مِنْه حَجُّ و لا عُمْرَةٌ وَلا صِلَةُ رَحِم!(1) ترجمه هرگاه انسان، مالى را از طریق نامشروع به دست آورد، نه حج و عمره با آن مال قبول است و نه صله رحم! شرح كوتاه مقدّس بودن هدف - به تنهایى - در منطق اسلام كافى نیست; بلكه مقدّس بودن وسیله وصول به آن نیز لازم است، آنها كه دلخوشند كارهاى نیكى انجام مى دهند، اما به وسیله اى كه با آن، كار نیك را انجام مى دهند نمى اندیشند، از این حقیقت غافلند كه تا وسیله پاك و مقدّس نباشد، هیچ یك از آنها مقبول درگاه خداوند نخواهد شد، زیرا خدا تنها از پرهیزكاران قبول مى كند (انما یتقبل الله من المتقین). -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار، جلد 1، صفحه 213. [ 100 ]

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود: إِنَّا أَهْلُ بَیْت نَرَى وَعْدَنا عَلَیْنا دَیْناً كَما صَنَعَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله)(1) ترجمه ما خاندانى هستیم كه وعده هاى خود را همانند دیون خود مى دانیم، همان طور كه پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)چنین بود. شرح كوتاه بدهى تنها آن نیست كه انسان چیزى را از كسى بگیرد و مقابل آن را بدهكار شود، كسانى كه به دیگران وعده مى دهند، در حقیقت كارى به ذمّه مى گیرند و مسؤولیتى را مى پذیرند و در حقیقت یك دین اخلاقى غیر قابل انكارى دارند. وفاى به عهد نشانه شخصیّت و ایمان و بزرگى و صدق و راستى و موجب تحكیم مبانى اطمینان عمومى در جامعه، و زنده كننده روح همكارى هاى اجتماعى است; و به همین دلیل در اسلام، فوق العاده روى وفاى به عهد تكیه شده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 333. [ 99 ]