تبیان، دستیار زندگی

امام صادق(علیه السلام) فرمود: اِتَّقِ الله بَعْضَ التُّقَى وَاِنْ قَلَّ وَدَعْ بَیْنَكَ وَبَیْنَهُ سِتْراً وَاِنْ رَقَّ!(1) ترجمه از خدا ملاحظه كن و بپرهیز هر چند كم باشد و میان خود و او پرده اى نگاهدار هر چند نازك باشد. شرح كوتاه كسانى هستند كه وقتى در مسیر گناه و خطا گام نهادند آنچنان پیش مى تازند كه تمام پیوندها را در میان خود و خدا قطع مى كنند، همه پل ها را پشت سر خود ویران ساخته و تمام درهاى بازگشت را به روى خود مى بندند و به اصطلاح به سیم آخر مى زنند. امام صادق(علیه السلام) در گفتار حكمت آمیز فوق مى گوید لااقل راه بازگشت را به روى خود مبند و تمام پرده را پاره مكن، بگذار آن روز كه پشیمان مى شوى راه برگشت داشته باشى. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 268. [ 118 ]

حضرت امام صادق(علیه السلام) فرمود: سِتَّةٌ لا تَكُونُ فِى مُؤْمِن: اَلْعُسْرُ وَالنَّكْدُ والْحَسَدُ وَالْلَّجاجَةُ وَالْكِذْبُ وَالْبَغْىُ(1) ترجمه شش چیز است كه در افراد با ایمان وجود ندارد: سختگیرى، كج خلقى حسد، لجاجت، دروغ و ظلم و ستم! شرح كوتاه آنها كه از ایمان تنها به نام قناعت كرده اند، مؤمنان خیالى هستند نه واقعى، حدّاقل در یك فرد با ایمان باید صفات زشت ششگانه بالا نباشد، جالب این كه صفات بالا همه بازگشت به روابط و پیوند انسانها به یكدیگر و مسائل اجتماعى مى كند، مؤمنان راستین آنها هستند كه آسان گیر خوش خلق، خیرخواه، تسلیم در برابر حق، راستگو و عادل و دادگرند، و انتخاب این نام مقدّس و بزرگ بدون داشتن این صفات زشت است و نادرست! اكنون بیازماییم مؤمن هستیم یا نه! -------------------------------------------------------------------------------- 1. از تحف العقول، صفحه 282.

پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: بِئْسَ الْقَوْمُ قَوْمٌ یَمْشِى الْمُؤْمِنُ فیهِمْ بِالتَّقِیَّةِ وَالْكِتْمانِ(1) ترجمه آنها كه فرد مؤمن ناچار است در میان آنان با تقیّه و كتمان زندگى كند بد مردمى هستند! شرح كوتاه تقیّه و كتمان معمولا از این جا ناشى مى شود كه یك اكثریت خود خواه اجتماع مانع از آن مى شود كه اقلیّت صالح افكار خود را ابراز كند و عقاید خود را بازگو نماید، مسلّماً چنین جامعه اى جامعه سعادتمندى نخواهد بود، در یك جامعه اسلامى و انسانى باید افراد صالح این حق را داشته باشند كه عقاید خود را بدون تقیّه و كتمان در معرض افكار عمومى بگذارند و عوام مردم نه تنها نباید سد راه چنان افرادى شوند، بلكه علاوه بر احترام به آزادى فكر در مسیرهاى سازنده، امكانات پرورش و به ثمر رساندن بن افكار را فراهم سازند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج الفصاحه. [ 116 ]

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: خَیْرُ ماوَرَثَ الآباءُ لِلأَبْناءَ الأَدَبَ(1) ترجمه بهترین میراثى كه پدران براى فرزندان مى گذارند ادب است. شرح كوتاه ادب همان برخوردهاى شایسته و ارتباط هاى آمیخته با احترام و بزرگوارى است، ادب گاهى در برابر خلق خدا، و گاهى در برابر خداست، و در هر صورت یكى از بزرگترین سرمایه هاى انسانى است كه رمز موفقیّت در همه زمینه ها مى باشد. و به همین دلیل امیرمؤمنان على(علیه السلام) بالاترین میراثى را كه پدر براى فرزندش باقى مى گذارد ادب شمرده است، ادب سرچشمه محبّت و صفا و دوستى و اتحاد، و عامل مهمى براى تأثیر سخن و پیشرفت برنامه هاى اجتماعى است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. غرر الحكم، صفحه 393.

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إذا رَأَیْتُمُ الْمُؤْمِنَ صَمُوتاً فَادْنُوْا مِنْهُ فَإنَّهُ یُلْقِى الحِكْمَةَ وَالْمُؤْمِنُ قَلِیلُ الْكَلامِ كَثِیرُ الْعَمَلِ وَالْمُنافِقُ كَثِیرُ الْكَلامِ قَلیلُ الْعَمَلِ(1) ترجمه هنگامى كه شخص با ایمان را خاموش یافتید به او نزدیك شوید كه سخنان حكمت آمیز از او خواهید شنید - افراد با ایمان كم حرف و پركارند ولى منافقان پر سخن و كم عملند! شرح كوتاه نیروى انسانى نامحدود و پایان نیافتنى نیست، به همین دلیل هنگامى كه انرژى هاى انسان در یك مسیر زیاد به كار افتند در جاى دیگر گرفتار كمبود مى گردد، بنابراین جاى تعجب نیست كه افراد پرگو و پر حرف افرادى كم عمل و كم كار هستند. پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) كه در هرجا و در همه چیز طرفدار اثر مثبت است نشانه افراد با ایمان را تلاش در راه عمل، به جاى سخن، مى داند، در حالى كه براى افراد منافق صفتى عكس آن قائل است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 296.

امام حسن عسكرى(علیه السلام) مى فرماید: خَیْرٌ مِنَ الْحَیاتِ ما إِذا فَقَدْ تَهُ أَبْغَضْتَ الْحَیاتَ! وَ شَرُّ مِنَ الْمَوْتِ مَا إذا نَزَلَ بِكَ أَحْبَبْتَ الْمَوْتَ!(1) ترجمه از زندگى بهتر، چیزى است كه اگر آن را از دست دهى از زندگى بیزار مى شوى! و بدتر از مرگ چیزى است كه هرگاه بر تو نازل گردد از مرگ استقبال مى كنى! شرح كوتاه بعضى تصور مى كنند بالاترین ارزش ها ارزش این زندگى مادى است در حالى كه از آن ارزشمندتر فراوان است، در زندگى لحظاتى پیش مى آید كه انسان آرزوى مرگ مى كند و حقایقى وجود دارد كه با رضایت كامل جان شیرین خود را فداى آن مى سازد. شهداى راه خدا، راه فضیلت و حق پرستى، آنها بودند كه حقیقت این گفته پر معناى امام عسكرى(علیه السلام) را دریافته بودند و آن جا كه زندگى را ناگوار و مرگ را دریچه اى به جهانى وسیع تر، به خشنودى و رضاى پروردگار مى دیدند با آن وداع، و از این استقبال مى كردند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 368. [ 113 ]

پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: اَلأَیْدِى ثَلاثَهٌ: سائلَةٌ وَمُمْسِكَةٌ وَ مُنْفِقَةٌ وَخَیْرُ الأَیْدِىْ مُنْفِقَه!(1) ترجمه دستها سه گونه اند: دست گیرنده، و دست نگهدارنده، و دست دهنده، و بهترین دست ها دست دهنده است! شرح كوتاه اسلام سعى دارد پیروان خود را با همّتى بلند و كوششى و تلاشى وسیع و عاطفه اى پرمایه پرورش دهد، و به همین دلیل به همه پیروان خود توصیه مى كند تا مى توانند از كسى چیزى نخواهند و دست تمنى پیش كسى دراز نكنند، نه فقط از كسى چیزى نخواهند، آنچه را دارند نیز در انحصار خود قرار ندهند، بلكه تا مى توانند از آن در اختیار دیگران بگذارند و روى همین جهت در حدیث فوق مى خوانیم بهترین دست ها دست دهنده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 32.

پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: مَثَلُ الْمُؤْمِنِ مَثَلُ النَّخْلَةِ ما أَخَذْتَ مِنْها مِنْ شَىء نَفَعَكَ(1) ترجمه انسان با ایمان همانند درخت نخل است; هر چیز از آن برگیرى مفید و سودمند است. شرح كوتاه درخت نخل راستى از درختان بسیار پر بركت است، میوه آن را مى خورند و از بهترین غذاهاست، هسته آن را گاهى مى سوزانند، از برگ آن حصیر و كلاه و سفره و مانند آن مى بافند، چوب آن را در ساختمان عمارت هاى ساده به كار مى برند و حتى گاهى از آنها بعنوان پل براى گذشتن از نهرها استفاده مى كنند، از طلع (شكوفه) آن یك نوع اسانس معطر و مفید مى گیرند، خلاصه هیچ جزئى از آن بى فایده و دور ریختنى نیست! افراد با ایمان نیز در سطح خودشان چنینند، فكرشان مفید، گفتارشان سودمند، جلساتشان آموزنده، مكتبشان سازنده، در دوستى با وفا، در تصمیمات محكم، و خلاصه همه چیز آنها ارزنده اند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج الفصاحه، صفحه 564.

پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: إِنَّ اللهَ تَعالَى یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الْغَیُورَ(1) ترجمه خداوند متعال بندگان غیرتمند خود را دوست دارد. شرح كوتاه غیرت در حقیقت به معناى وفادارى نسبت به حفظ دین یا ناموس یا آب و خاك كشور اسلام و یا سایر مواهب الهى است. شخص غیور كسى است كه خود را متعهد و مسئوول در برابر حفظ این امور مى داند و از دستبرد و تجاوز بیگانه به آنها فوق العاده ناراحت مى شود. غیرت یكى از صفات برجسته پیغمبران و مردان خداست; درباره ابراهیم(علیه السلام)قهرمان بت شكن مى خوانیم: «ان ابراهیم كان غیورا» خلاصه غیرت سدّ نیرومندى در برابر هجوم بیگانگان است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج الفصاحه، صفحه 15.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: اَلْنّاسُ اَعْداءُ جَهِلُواْ(1) ترجمه مردم دشمن چیزهایى هستند كه نمى دانند. شرح كوتاه بعضى از مردم را مى بینیم كه بسیارى از حقایق را انكار مى كنند و بر ضد آن بپا مى خیزند و دلیلى براى آن جز نادانى و بى خبرى نمى یابیم. این گفتار حكیمانه مخصوصاً درباره مسائل دینى كاملا صدق مى كند; در حقیقت اگر بعضى از مردم، حتى بعضى از كسانى كه در علوم دیگر استادند، آنها را انكار مى كنند و به دشمنى با آن بر مى خیزند، هنگامى كه دقت مى كنیم مى بینیم به عمق و فلسفه مذهب و مسائل مذهبى نرسیده اند و گرنه هرگز راه انكار را نمى پوییدند و این واقعیت كراراً آزمایش شده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج البلاغه، كلمات قصار، جمله 172. [ 109 ]