تبیان، دستیار زندگی

پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: عَدْلُ ساعَة خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَة!(1) ترجمه یك ساعت عدالت و دادگرى بهتر از یك سال عبادت است! شرح كوتاه عبادت همان پیوند خلق با خالق و ارتباط «ممكن» با «واجب» و توجه به این پیوند و ارتباط است، عبادت ها درس هاى تربیتى مهمى هستند كه در ساختن روح و فكر انسان نقش مؤثر دارند. اما با این همه در حدیث بالا مى خوانیم یك ساعت عدالت كردن از یك سال عبادت (مستحبى) انجام دادن بهتر و بالاتر است. و در جاى دیگر مى خوانیم یك ساعت افكار و اندیشه از یك شب (یا از یك سال) عبادت بالاتر است; و این تعبیرات اهمیّت فوق العاده «عدالت» و «تفكر» را روشن مى سازد، و این هر دو نیز ریشه مشترك دارند، آن جا كه عدالت نیست، فكر و اندیشه و خرد نیست! -------------------------------------------------------------------------------- 1. نهج الفصاحة، صفحه 410.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: كانَ عَلِىٌّ عَلَیْهِ السَّلامُ یَحْتَطِبُ وَیَسْتَقِى وَ یَكنِسُ وَ كانَتْ فاطِمَةُ تَطْحَنُ و تَعجِنُ وَ تَخبِزُ!(1) ترجمه على(علیه السلام) (براى خانه خود) از بیابان هیزم جمع آورى مى كرد و آب مى آورد و نظافت مى كرد، و فاطمه(علیها السلام)آرد مى كرد، و خمیر مى نمود و نان مى پخت. شرح كوتاه از این حدیث كوتاه یك جهان عظمت و روح و بلندى مقام انسانى از بزرگ پیشواى اسلام امیرمؤمنان على(علیه السلام) و بانوى نمونه جهان فاطمه زهرا(علیها السلام)مى بارد، زندگى آنها در نهایت سادگى و بى آلایشى مملوّ از صفا و صمیمیّت و همكارى و همگامى بود، كار عیب نبود و همكارى و تفاهم اصل اساسى محسوب مى شد، و بى پیرایگى امتیاز بزرگ آن بود. همان امورى كه از خانه و خانواده هاى امروز رخت بربسته و به دنبال آن آسایش و آرامش هم رفته است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار، جلد 2، صفحه 195.

پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: لِكُلِّ أُمَّة صَدیقٌ وَ فارُوقٌ وَ صَدِیقُ هذِهِ الاُْمَّةِ وَفارُوقَها عَلِىُّ ابْنُ أَبِى طالِب(1) ترجمه هر امتى صدیق و فاروقى دارد و صدیق و فاروق این امت على ابن ابى طالب است. شرح كوتاه براى تكمیل برنامه یك مكتب ریشه دار - آن هم یك مكتب جاودانى همانند مكتب اسلام، لازم است كه بعد از رحلت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آن هم پیامبرى كه بیشتر دوران رسالتش با درگیرى هاى مختلف، با انواع و اقسام دشمنان سرسخت گذشت - كسى وجود داشته باشد كه به تمام رموز آن مكتب آشنا و میان حق و باطل فرق بگذارد (یعنى شایسته نام فاروق باشد) و نیز در بیان و توضیح حقایق كاملا صادق و راستگو و گویا و صریح اللهجة یعنى (صدیق) باشد، تا هرگونه ابهام براى مردم بعد از درگذشت نخستین رهبر پیدا شود برطرف گرداند، این مقام طبق صریح عبارت بالا مخصوص على(علیه السلام) بود. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار، جلد 2، صفحه 221.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ یَكْسِبُ مَالا مِنْ غَیْرِ حَقِّهِ یَصْرِفُهُ فِىْ غَیْرِ أَجْرِه(1) ترجمه كسى كه ثروتى از طریق نامشروع به دست آورد در طریقى كه پاداش الهى ندارد مصرف خواهد شد. شرح كوتاه این سخن در میان مردم معروف است كه هر مالى شایستگى صرف در راه هاى خیر و مفید و سازنده ندارد، حدیث بالا سندى است براى این اعتقاد عمومى، و به راستى چنین است زیرا بسیار دیده شده كه افرادى خواسته اند با اموال خود در راه انجام كار مثبتى شركت جویند، ولى در نیمه هاى راه از كار افتاده اند و یا اگر راه را تا پایان رفته اند، عمل انجام یافته آنها، بازده قابل ملاحظه اى نداشته، و یا نتیجه معكوس بخشیده است، امّا برعكس چه بسیار افراد با ایمان و پرهیزكارى كه با سرمایه بسیار كوچك منشأ خدمات بزرگى شده اند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. از كتاب تحف العقول، صفحه 63.

امام باقر(علیه السلام) به جابر جعفى فرمود: بَلِّغْ شَیعتَى عَنّى السَّلامَ وَاَعْلِمهُمْ اَنَّهُ لا قَرابَةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لا یُتَقَرَّبُ اِلَیْهِ اِلاّ بِالطّاعَةِ لَهُ(1) ترجمه سلام مرا به شیعیان من برسان و به آنها بگو میان ما و خداوند خویشاوندى نیست، بلكه تنها راه نزدیكى به خدا اطاعت فرمان اوست. شرح كوتاه بسیار هستند كه گمان مى برند تنها ادعاى تشیع و علاقه به خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله)براى نجات و سعادت آنها كافى است، گویا با این ادعا جزء خویشاوندان امامان خواهند شد، آنها هم خویشاوندى خاصى با خدا دارند و با توصیه و پارتى كارها دست مى شود، در حالى كه تنها پیوندى كه بر روابط مخلوق و خالق حكومت مى كند رابطه اطاعت و انجام وظیفه است، هركس مطیع فرمان او باشد از همه نزدیكتر و هركس عصیان كند از همه دورتر است، هركس كه باشد. -------------------------------------------------------------------------------- 1. بحارالانوار، جلد 15، صفحه 164.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: اِحْذَرُوا اَهْوائَكُمْ كَما تَحْذَرُونَ اَعْدائكُمْ فَلَیْسَ شَىءٌ اَعْدین لِلَّرجالِ مِنْ اِتِّباعِ اَهْوائِهِمْ وَ حَصائِدِ اَلْسِنَتِهِمْ(1) ترجمه از هوس ها بترسید همان طور كه از دشمنان (سر سخت) خود مى ترسید زیرا براى انسان هیچ چیز دشمن تر از پیروى هوس ها و نتایج زبان او نیست! شرح كوتاه بدون شك دشمنان داخلى از دشمنان خارجى خطرناكترند و به همین دلیل هوس هاى سركش كه از درون وجود انسان او را تحت تأثیر قرار مى دهند از هر دشمنى براى انسان خطرناكتر محسوب مى شود. هواپرستى چشم و گوش انسان را كر و كور مى كند. فروغ عقل را مى گیرد، چهره حقایق را در نظر او دگرگون مى سازد و سرانجام وى را به پرتگاه فساد مى كشاند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار - جلد دوم، ماده «هوى». [ 123 ]

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود: اِنَّ اللهَ تَعالَى لَمْ یَجْعَلِ الْقُرآنَ لِزّمان دُوْنَ زمان وَلا لِناس دُوْنَ ناس فَهُوَ فِى كُلِّ زَمان جَدیدٌ وَعِنْدَ كُلِّ قَوْم غَضٌّ اِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ(1) ترجمه خداوند قرآن را براى زمان خاصى قرار نداده و نه براى جمعیّت خاصى، و لذا در هر زمانى تازه و نزد هر جمعیّتى با طراوت است. شرح كوتاه سخن فوق را امام(علیه السلام) در پاسخ كسى فرمود كه سؤال كرده بود چرا قرآن با تكرار مطالعه و تلاوت و نشر كهنه نمى شود؟ امام با این گفتار اشاره پرمعنایى به این حقیقت مى كند كه قرآن مخلوق جهان ماده و افكار زودگذر و متغیر بشر نیست كه گرد و غبار فرسودگى با گذشت زمان روى آن بینشیند، بلكه از علم و دانش خداوند بزرگى سرچشمه گرفته كه وجودش ازلى و ابدى است و لذا هر چه آن را بخوانند تازه تر و جالب تر است - و راستى یكى از نشانه هاى عظمت قرآن همین نشانه است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. سفینة البحار، جلد 2، صفحه 413.

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: مَنْ ساءَ خُلْقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ(1) ترجمه آن كسى كه داراى سوء خلق است خود را شكنجه مى دهد. شرح كوتاه معمولا مى گویند افراد بد اخلاق كه با همه كس ترشرویى مى كنند باعث شكنجه دوستان و اطرافیان و بستگان خود هستند; در حالى كه بزرگترین شكنجه ها را خودشان مى بینند كه شهد زندگى حیات را در كام خود تلخ و آب زلال را ناگوار مى سازند. افراد كج خلق عمرشان كوتاه، و روحشان ناراحت، و جسمشان در عذاب است، و بیش از هركس خودشان رنج مى برند. حسن خلق یكى از عباداتى است كه اسلام پیروان خود را با تأكید فراوان به آن دعوت كرده است و یك عامل مهم وصول به بهشت جاودان شمرده شده است. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 270.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: اِذا رَأَیْتُمْ الْعَبْدَ یَتَفَقَّدُ الذُّنُوبَ مِنَ النَّاسِ ناسِیاً لِذَنْبِهِ فَاعْلَمُوا اَنَّهُ قَدْ مُكِرَبِهِ(1) ترجمه هنگامى كه ببیند كسى در جستجوى گناه مردم و خرده گیرى بر آنهاست اما گناهان خود را فراموش كرده بدانید كه به مجازات الهى گرفتار شده است. شرح كوتاه بسیارند آنهایى كه در انتقاد از دیگران بسیار جسور و نكته سنج و باریك بین هستند در حالى كه از خود بكلى بى خبرند و طبق مثل معروف خارى را در پاى دیگران مى بینند اما شاخه درختى را كه در چشمشان فرو برود نمى بینند! این دسته از افراد مسلّماً بر اثر غوطهور شدن در گناه و خودپسندى و خودخواهى پرده هاى غرور و بى خبرى بر چشمهایشان افكنده شده و در بیراهه ها سرگردانند. سعادتمند كسى است كه آنچه را بر دیگران عیب مى گیرد نخست از خود دور كند. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 271.

امیرمؤمنان على(علیه السلام) به كمیل فرمود: یا كُمَیْلُ! لَیْسَ الشَّأْنُ اَنت تُصَلِّىَ وَتَصُوْمَ وَتَتَصَدَّقَ، اَلشَّأْنُ اَنْ تَكُوْنَ الصَّلاةُ بِقَلْب نَقِىٍّ وَ عَمَل عِنْدَ اللهِ مَرْضِىٍّ وَ خُشُوْع سَوىٍّ(1) ترجمه اى كمیل! مهم این نیست كه نماز بخوانى و روزه بگیرى و در راه خدا انفاق كنى، مهم این است كه نماز (و سایر اعمال تو) با قلبى پاك و به طرزى شایسته در پیشگاه خدا و آمیخته با خشوع بوده باشد. شرح كوتاه جنبه هاى واقعى اعمال و چگونگى و كیفیت عمل است كه ارزش واقعى آن را تعیین مى كند نه ظاهر و مقدار آن، همان طور كه على(علیه السلام) به كمیل تأكید مى كند كه به جاى پرداختن به ظاهر و اهمیّت دادن به زیادى مقدار، به روح علم بپردازد، زیرا هدف نهایى از این اعمال خیر تربیت و پرورش و تكامل انسان است و آن در گرو پاكى عمل است نه زیادى عمل. -------------------------------------------------------------------------------- 1. تحف العقول، صفحه 117.