تبیان، دستیار زندگی

به چيزهايى كه نماز را باطل مى كند، مبطلات نماز گفته مى شود و آنها عبارتند از:
1- از بين رفتن يكى از شرايط در بين نماز، مثل اينكه در بين نماز بفهمد مكانش غصبى است .
2- پيش آمدن چيزى از روى عمد، سهو يا ناچارى كه وضو ياغسل را باطل مى كند.
3- روى هم گذاشتن دست ها.
4- آمين گفتن پس از حمد.
5- رو بر گرداندن از قبله ، از روى عمد يا فراموشى .
6- سخن گفتن از روى عمد، هر چند يك حرف باشد.
7- خنديدن صدا دار و عمدى .
8- گريستن صدا دار براى كارهاى دنيا و عمدى .
9- بر هم زدن صورت نماز از روى عمد يا فراموشى .
10- خوردن و آشاميدن .
11- شك كردن در ركعت هاى نماز دو ركعتى و سه ركعتى ، يا در دو ركعتاوّل نمازهاى چهار ركعتى .
12- كم يا زياد كردن اركان نماز از روى عمد يا سهو، و همچنين كم يا زياد كردن غير ركن ، ازروى عمد

موالات
انسان بايد نماز را با موالات بخواند؛ يعنى كارهاى نماز مانند ركوع ، سجود و تشهّد را پشتسر هم به جا آورد و چيزهايى را كه در نماز مى خواند، به طورى كهمعمول است پست سر هم بخواند و اگر به قدرى بين آنها فاصله بيندازد كه نگويند نماز مىخواند، نمازش باطل است گرچه به طور سهوى باشد. (م 1114)
طول دادن ركوع و سجود و خواندن سوره هاى بزرگ ، موالات را به هم نمى زند. (

سلام
در ركعت آخر تمام نمازها بعد از تشهد واجب است سلام بگويد، و سلام داراى سه صيغه است :
(اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ)، (اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِ اللّهِالصّالِحينَ)، (اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ).
سلام اوّل از مستحبات است . سلام دوم و سوّم واجب است با اين تفاوت كه اگر سلام سوم گفتهشد. مى توان به همان اكتفا كرد و نماز با آن تمام مى شود، ولى اگر سلام دوم گفته شود،شايسته است سلام سوّم نيز پس از آن به عنوان جزء مستحب آورده شود. در سلام سوم (السلامعليكم ) واجب و (رحمة الله و بركاته ) احتياط مستحب است ، در سلام دادن بهتر همان است كه هرسه سلام به ترتيب ياد شده گفته شود

تشهّد
نمازگزار بعد از آنكه سر از سجده دوم در ركعت دوم بلند كرد و نشست ، درحال نشستن و نيز بعد از سربرداشتن از سجده دوم ركعت آخر نماز، بايد تشهد بخواند، يعنىبگويد: (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللّهُمَّ صَلِّعَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ).

سجود
سجده آن است كه پيشانى ، كف دو دست ، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمينبگذارد. (م 1045)
دو سجده روى هم يك ركن است . گفتن هر ذكرى در سجده كافى است ، ولى احتياط واجب آن است كهمقدار ذكر از سه مرتبه (سُبْحانَ اللّهِ) يا يك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ) كمترنباشد.

قرائت و ذكر
در ركعت اوّل و دوم نمازهاى واجب يوميه ، انسان بايداول حمد و بعد از آن يك سوره تمام بخواند. بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب وعشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.(م978 و 992)
در ركعت سوم و چهارم نماز مى تواند فقط يك حمد بخواند يا سه مرتبه تسبيحات اربعه (سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَكْبَرُ) بگويد و اگر يك مرتبه هم تسبيحاتاربعه بگويد كافى است و مى تواند در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد وبهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند. (م 1005)
بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.

ركوع
نمازگزار در هر ركعت بعد از قرائت ، بايد به اندازه اى خم شود كه بتواند دست را به زانوبگذارد؛ اين عمل را (ركوع ) مى گويند. (م 1022)
انسان در ركوع هر ذكرى بگويد كافى است ، ولى احتياط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه(سُبْحانَ اللّهِ) يا يك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ) كمتر نباشد.

نماز كه وسيله ارتباط و اتّصال انسان با آفريدگار هستى است ، موهبتى بىبديل و سرچشمه فيض لايزال است كه با تعليم الهى بر مكلّفان واجب گشته است . نماز بهانسان اميد، اعتماد و قدرت معنوى مى بخشد، او را از فحشا و منكر بازمى دارد، به معراج مى بردو مايه صفا، آرامش و نورانيت مى گردد. رسول خدا(ص )فرمود:
(اَلصَّلاةُ نُورُ الْمُؤْمِنِ وَالصلاةُ نُورٌ مِنَ اللّهِ)⁽²⁾
نماز، نور مؤ من است و نماز، نورى از جانب خداوند است .
يكى از ياران امام صادق (ع )از آن حضرت درباره برترين چيزى كه بندگان به وسيله آنبه پيشگاه پروردگارشان تقرّب مى جويند و نيز از محبوب ترين كار در نزد پروردگار سؤال كرد. حضرت در پاسخ فرمود:
(ما اَعْلَمُ شَيْئاً بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ اَفْضَلَ مِنْ هذِهِ الصلاةِ)⁽³⁾
پس از معرفت ( خداشناسى )، چيزى را برتر از همين نماز سراغ ندارم .
امام خمينى (س )درباره اهمّيّت نماز مى فرمايد:
به نماز و مساجد، اهمّيّت دهيد كه پرونده هاى دادگسترى ،مال بى نمازهاست ... نماز، پشتوانه ملّت است ... نماز، يك كارخانه انسان سازى است . نمازخوب ، فحشا و منكر را از يك امّتى بيرون مى كند، اينهايى كه در اين مراكز فساد كشانده شدهاند، اينها بى نمازها هستند... .⁽⁴⁾
آيت اللّه العظمى خامنه اى (دام ظلّه ) نيز مى فرمايد:
نماز، ركن اصلى دين است و بايد اصلى ترين جايگاه را در زندگى مردم داشته باشد. حياتطيّبه انسان در سايه حاكميت دين خدا، وقتى حاصل خواهد شد كه انسان ها دلِ خود را با ياد خدازنده نگهدارند و به كمك آن بتوانند با همه جاذبه هاى شر و فساد مبارزه كنند... اين ذكر وحضور دائمى فقط به بركت نماز، حاصل مى شود و نماز در حقيقت پشتوانه مستحكم و ذخيرهتمام نشدنى در مبارزه اى است كه آدمى با شيطان نفس خود كه او را به پستى و زبونى مىكشد و شيطان هاى قدرت كه با زر و زور، او را وادار به ذلّت و تسليم مى كنند، هميشه و درهمه حال دارد

قنوت
در تمام نمازهاى واجب و مستحب پيش از ركوع ركعت دوّم ، مستحب است قنوت بخواند، و در نماز وتربا آن كه يك ركعت مى باشد، خواندن قنوت پيش از ركوع مستحب است ، و نماز جمعه در هر ركعتيك قنوت دارد و نماز آيات پنج قنوت و نماز عيد فطر و قربان در ركعتاوّل پنج قنوت و در ركعت دوّم چهار قنوت دارد. (م 1117)
ذكر قنوت
در قنوت هر ذكرى بگويد، اگر چه يك (سُبْحانَ اللّهِ) باشد، كافى است و بهتر است بگويد: (لا اِلهَ اِلا اللّهُ الْحَليمُ الْكَريمُ، لا اِلهَ اِلا اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظيمُ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّالسَّماواتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الاَْرَضينَ السَّبْعِ وَ ما فيهِنَّ وَ ما بَيْنَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظيمَ وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ). (م 1119)
آداب قنوت
اگر بخواهد قنوت بخواند به احتياط واجب بايد دست ها را بلند كند و مستحب است :
1- بلند كردن دست ها تا مقابل صورت ،
2- رو به آسمان قرار دادن كف دست ها،
3- نگاه به كف دست ها هنگام قنوت . (م 1118)
4- شروع و ختم دعاهاى قنوت با صلوات .⁽³³⁾
5- بلند خواندن قنوت ، مگر در جماعت در صورتى كه صداى او به امام جماعت برسد. (م1120)
6- طول دادن قنوت ؛ چنان كه رسول خدا(ص ) مى فرمايد:
(اَطْوَلُكُمْ قُنُوتاً فى دارِ الدُّنْيا اَطْوَلُكُمْ راحَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ فى الْمَوْقِفِ)⁽

نوافل يوميّه
نوافل جمع (نافله ) و به معناى انجام دادن كارهايى است كه بر انسان ، فرض و واجبنباشد.⁽²⁸⁾ و منظور از نوافل يوميّه ، نمازهاى مستحبى شبانه روزى است كه بيشتر به انجامآن ها سفارش شده است . از امام صادق (ع )به نقل ازرسول خدا(ص )درباره اهمّيّت نمازهاى مستحبّى چنين آمده كه خداوند مى فرمايد:
(ما تَحَبَّبَ اِلَىَّ عَبْدى بِشَى ءٍ اَحَبُّ اِلَىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ، وَ اِنَّهُ لَيَتَحَبَّبُ اِلَى َّبِالنّافِلَةِ حَتّى اُحِبَّهُ فَاِذا اَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذى يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذى يَبْصُرُ بِهِ وَلِسانَهُ الَّذى يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّذى يَبْطِشُ بِها وَ رِجْلَهُ الَّتى يَمْشى بِها، اِذا دَعانى اَجِبْتُهُ وَاِذا سَاءَلَنى اَعْطَيْتُهُ)⁽²⁹⁾
هيچ چيز همانند واجبات بنده را محبوب من نمى گرداند، گاهى بنده من به واسطه انجامنوافل به تدريج به من نزديك مى شود تا آن جا كه او را دوست مى دارم و وقتى او را دوستداشته باشم گوش شنوا، چشم بينا، زبان گويا، دست توانا و پاى رهوار او خواهم شد. هرگاه مرا بخواند اجابتش مى كنم و هر گاه حاجتى از من بخواهد، عطايش مى كنم .
امام صادق (ع )به جا آوردن نوافل يوميّه را از جمله نشانه هاى شيعه دانسته ، مى فرمايد:
(شيعَتُنا... اَصْحابُ الاِْحدى وَ خَمْسينَ رَكْعَةً فِى الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ)⁽³⁰⁾
پيروان ما به جا آورندگان پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز هستند.
منظور از پنجاه و يك ركعت ، هفده ركعت نماز واجب و سى و چهار ركعتنوافل يوميّه است كه عبارتند از:
نافله ظهر: هشت ركعت قبل از نماز ظهر.
نافله عصر: هشت ركعت ، قبل از نماز عصر.
نافله مغرب : چهار ركعت ، بعد از نماز مغرب .
نافله عشا: دو ركعت ، بعداز نماز عشا به صورت نشسته (كه يك ركعت محسوب مى شود.)
نافله شب : يازده ركعت ، تفصيل آن به طور جداگانه مى آيد.
نافله صبح : دو ركعت ، قبل از نماز صبح .
احكام نمازهاى نافله
1- نافله هاى شبانه روز در غير روز جمعه سى و چهار ركعتند، ولى در روز جمعه بر شانزدهركعت نافله ظهر و عصر، چهار ركعت اضافه مى شود. (م 764)
2- نمازهاى نافله را مى شود نشسته خواند، ولى بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را يكركعت حساب كند، مثلاً كسى كه مى خواهد نافله ظهر را كه هشت ركعت است نشسته بخواند،بهتراست شانزده ركعت بخواند و اگر مى خواهد نماز وتر را نشسته بخواند، دو نماز يكركعتى نشسته بخواند. (م 766)
3- نافله ظهر و عصر را در سفر نبايد خواند، ولى نافله عشا را به نيّت اين كه شايد مطلوبباشد مى تواند به جا آورد. (م 767)
4- وقت نافله عشا بعد از تمام شدن نماز عشا تا نصف شب است و بهتر است بعد از نماز عشابلافاصله خوانده شود. (م 771)
5- احتياط آن است كه نافله صبح قبل از فجر اوّل خوانده نشود، مگر آن كه بعد از نافله شببلافاصله بخوانند كه در اين صورت مانعى ندارد. (