تبیان، دستیار زندگی

از قضاوت ها و عدالت و معرفت حضرت امیر المومنین آنچه دارید بفرمائید

هشدار از بی عدالتی
در جای كه بی‌عدالتی جاری است، حضرت با تمام شدت برخورد می كند.امام در نامه‌‌‌‌‌‌ای به ابن عباس كه از طرف امام فرماندار بصره بود و برحكومت اهواز و فارس و كرمان و دیگر نواحی ایران نظارت داشت چنین می‌نویسد: «همانا من، به راستی به خدا سوگند می‌خورم! اگر به من گزارش كنند كه در اموال عمومی خیانت كردی، كم یا زیاد، چنان بر تو سخت گیرم كه كم بهره شده، و در هزینه عیال، درمانده و خوار و سرگردان شوی! با درود.»
حضرت بی‌عدالتی را خیانت در حكومت می‌دانند؛ چنانچه گاهی مردم را مخاطب قرار داده و می فرمودند: ای مردم کوفه! اگر دیدید که من از شهر شما بیرون رفتم به غیر از وصفی که قبلاً داشتم، مثلاً لباس و خوراک من یا مرکب و غلام من عوض شده و در مدت حکومتم یک زندگی مرفه برای خود درست کرده ام، بدانید که من در حکومت به شما خیانت کرده ام.
عدالت؛ راه كشورداری
تنها راه كشورداری از منظر این امام بزرگوار‏، اجرای واقعی عدالت است. وقتی ابن زیاد بن ابیه كه به جای عبدالله بن عباس، به فارس و شهرهای پیرامون آن حكومت می‌راند، امام او را در دستورالعملی طولانی‏، از گرفتن مالیات نا به هنگام نهی می كنند و می فرمایند: « عدالت را بگستران و از ستمكاری پرهیز كن‏، كه ستم رعیت را به آوارگی كشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر می انجامد.»
همچنین حضرت در سفارشاتی كه به عمر می‌كنند، می فرمایند:« در سه مسئله اساسی دقت كن:
اول: در حدودی كه میان متخلفان و مجرمان اجرا می كنی میان افراد هیچ گونه امتیازی در نظر نگیر.
دوم: در حال شادی و غضب طبق حكم خدا، حكم كن.
سوم: در تقسیم بیت المال هرگز مراعات نژاد را نكن.»

ولایت فقیه پشتوانه عدالت اجتماعی
نظام جامعه زمانی می‌تواند عدالت را به معنای واقعی كلمه در جامعه بگستراند كه ولایت فقیه زمام امور را به دست بگیرد و نظارت عادلانه برای اجرای عدالت داشته باشد.
در پیامی از حضرت علی (ع) چنین سفارش شده است: «در حوادثی كه پیش می‌آید،خودسرانه و عجولانه تصمیم نگیرید، حتماَ به فقهای عادل كه از هوا و هوس دورند مراجعه كنید تا آنان راه خدا و حكم او را در این زمینه برای شما بیان كنند.»
حضرت امام رضا (ع) نیز در این خصوص می فرمایند: «اگر خداوند برای مردم امام و سرپرستی كه زمام امور را به دست بگیرد و نظارت عادلانه داشته باشد قرار ندهد، نظام جامعه از هم می‌پاشد.»
و در حدیثی دیگر نیز می‌خوانیم: «فقها، امین پیامبراند و باید برای استقرار یك نظام عادلانه به آنان مراجعه نمود.»
در واقع ولایت فقیه پشتوانه عدالت اجتماعی است كه می‌تواند از حق ولایت خویش برای اجرای هر چه بهتر عدالت در جامعه استفاده كند. چنانكه حضرت علی (ع) برای اسب ها زكات و مالیات مقرر فرمودند و همین كه مورد سئوال قرار گرفتند كه پیامبر بر اسب ها زكات قرار ندادند و شما قرار دادید؟ فرمودند: «من بر مومنین ولایت دارم و امسال كه وضع استثنایی پیش آمده، می‌توانم از حق ولایت خود استفاده كنم و برای تهیه سرمایه بیشتر برای بیت المال، برای اسب‌ها نیز زكات معین كنم.»

سخن پایانی
از آنچه كه گفتیم می‌توان چنین نتیجه گرفت كه «عدالت» شاخصه مهم نظام اسلامی و تابلوی قسط و عدل در زمینه‌های مختلف اقتصادی‏، اجتماعی، فرهنگی و… است. كه اجرای «عدالت» در جامعه باعث اصلاح امر معیشتی اقشار آسیب پذیر جامعه می شود و زمینه بسیار مساعدی را جهت تحقق ارزشهای دینی فراهم می‌كند. و اجرای «عدالت» از سوی مسئولین نظام باعث اعتماد مردم به نظام و الگوپذیری آنها از مسئولین نظام خواهد شد. در پایان از خداوند متعال خواهان آنیم كه به تمام مسئولین نظام‏، توفیق اجرای واقعی «عدالت» را در جامعه بدهد تا روزی شاهد رشد و شكوفایی این نظام اسلامی در جهان اسلام و بین تمام ملل مسلمان بوده و الگویی اسلامی برای آنها باشیم. و ایران را به عنوان مظهر «عدالت» به جهان اسلام معرفی نمائیم.

علی (ع) به فرماندهی یک سپاه از یارانش از یمن بر می گشت و حله های یمنی مرا داشت که متعلق به بیت المال بود نه خودش نه خودش یکی از آن حله ها را پوشید نه به یکی از سپاهیانش اجازه داد در آنها تصرف کند یکی دو منزل نزدیک مکه (آنوقت رسول خدا برای حج به مکه آمده بود) و برای گزارش زود تر به حضور رسید و سپس برگشت که با همراهانش وارد مکه شوند. وقتی که به محل سربازان رسید، دید آنها حله ها را در آورده اند و پوشیده اند.

علی (ع) بدون هیچ ملاحظه و رودربایستی و مصلحت اندیشی سیاسی، همه را از تن آنها کند و جای اول گذاشت. سربازان ناراحت شدند. وقتی که به حضور رسول خدا رسیدند یکی از چیزهایی که رسول خدا از آنها پرسید این بود که: از رفتار فرمانده تان راضی هستید؟ گفتند: بلی، اما... و قصه ی حله را به عرض رساندند.

این جا بود که رسول خدا(ص) جمله تاریخی را در باره ی علی(ع) فرمود

«او خشن ترین فرد است در ذات خدا»

یعنی علی آنجا که پای امر الهی برسد، از هرگونه مصانعه و ملاحضه کاری به دور است. مصانعه و مصانعه دوستی نوعی ضعف و زبونی است و نقطه مقابل خشونت اصولی است که نوعی شجاعت و قوت است.

طلحه و زبیر خدمت على (ع) عرض کردند با تو بعیت کردیم که ما را بر دیگران برترى دهى در کارها با ما مشورت نمائى و در عطا مزیت قائل شوى، با این همه خدمت که در راه اسلام کردیم تو بین ما و سایرین فرقى نمى گذاری. ما از تو حمایت کردیم ولى اکنون مالک اشتر و حکیم بن جبله را به ولایت مى گمارى باید ولایت بصره و کوفه را بما بدهى و الا ما نمى توانیم به همکارى خودمان ادامه دهیم. على (ع) فرمود: قبل از شما گروه دیگرى هم براى اسلام کوشش کردند ولى براى خدا کردند جزا هم از خدا مى گیرند. از خدا بترسید و فساد نکنید.

به یکى از عمالش که رشوه گرفته بود فرمود: از خدا بترس و حق مردم را بازده، اگر بر تو تمکن یافتم وظیفه ام را نسبت به تو انجام مى دهم و با این شمشیر ترا به دوزخ مى فرستم .

هارون بن عنزه از پدرش نقل کرده که در قصر خورنق در کوفه بر على وارد شدم، زمستان بود و قطیفه کهنه اى پوشیده بود و از سرما مى لرزید گفتم یا امیر المؤمنین تو هم در بیت المال سهمى دارى چرا با خودت چنین مى کنى؟ فرمود بخدا سوگند از مال شما چیزى نمى گیرم و این قطیفه را از مدینه از اموال شخصى آورده ام. خوراکش از غله تهیه مى شد. با کمال سادگى همانند فقیرترین مردم زندگى مى کرد

عقیل برادرش عرض کرد فقیرم و بچه هایم گرسنه و برهنه اند و سهمى که به من مى دهى کافى نیست سهم مرا از بیت المال زیادتر کن فرمود بیت المال مال من نیست که به شما زیادتر بدهم. صبر کن موقع تقسیم حقوق من حقوق خودم را به تو مى دهم ـ عرض کرد ناچار مى شوم به جاى دیگر پناه ببرم ـ و رفت نزد معاویه در جلسه اول صد هزار درهم به او داد.

عبدالله بن جعفر به على عرض کرد پولى به من بده فرمود: ندارم، عرض کرد بیت المال در اختیار شما است. فرمود مال من نیست اجازه بده تا حیوان سوارى خودم را بفروشم.

زره خودش را در دست یک نفر مسیحى دید ـ او را پیش شریح قاضى برد و فرمود: این زره مال من بوده نه آن را فروخته ام و نه بخشیده ام. مرد مسیحى گفت زره مال خودم مى باشد. شریح گفت: زره دست این مرد و در تصرف اوست یا على آیا شاهد و بینه دارى که زره مال تو مى باشد . فرمود ندارم. شریح گفت: پس زره مال این مرد مى باشد. مرد مسیحى از این حکم تعجب کرد زره را برداشت و رفت على هم تسلیم حکم دادگاه شد. مرد مسیحى از جلسه بیرون رفت و برگشت و گفت: شهادت مى دهم که این حکم از احکام پیامبران است که امیرالمؤمنین باشد و با یک فرد عادی براى قضاوت نزد قاضى برود و قاضى هم به نفع فرد عادی و به زیان امیر خود قضاوت کند. یا على زره مال تو است و من دورغ گفتم و اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله. مسلمان شد و در جنگ نهروان در لشگریان على شهید شد.

در جنگ نهروان با خوارج جنگید ـ آنها دوازده هزار نفر بودند هشت هزار آنها تسلیم شدند و در حدود چهار هزار نفر کشته شدند خوارج هم مقدس و ظاهر الصلاح و اهل نماز و روزه بودند. و جنگ با چنین افرادى کار بسیار دشوارى بود. و جز على از دیگرى ساخته نبود . و خودش مى فرمود: آن من بودم که توانستم این فتنه را خاموش نمایم.

اینها همان افرادى بودند که وقتى معاویه دستور داد قرآنها را بر سر نیزه کنند و على فرمود دروغ مى گویند با آنها بجنگید گفتند با قرآن بجنگیم؟! ما براى دفاع از قرآن به جنگ آمده ایم. و على ناچار شد جنگ را متوقف سازد و حکمیت را بپذیرد. و بعد همین ها بر على شوریدند که چرا حکمیت را پذیرفتى و باید توبه کنى. و در نماز به او اقتدا نمى کردند و مى گفتند کافر شدى مادام که اعلان جنگ نکردند على با آنها کارى نداشت. اما وقتى طغیان کردند و دست به غارتگرى و آشوب زدند على هم در برابر آنها ایستاد.

خوارج مردمى عابد و متنسک و تنگ نظر بودند، شبها عبادت و روزها غالبا روزه بودند. پیشانیها از کثرت عبادت پینه کرده بود به احکام ظاهرى اسلام سخت پایبند بودند ـ به عقیده خود سخت مقید بودند ـ جاهل و نادان بودند و کج فهم ـ به عنوان امر به معروف و نهى از منکر قیام کردند ـ جاهل بودند و آیه ان الحکم الا لله را بد تفسیر مى کردند و به تفسیر امام و رهبر گوش نمى دادند.