1- مقدمه امروزه مربیان برای اینكه بتوانند به نحو موثری تكنیك ها را بهبود ببخشند ، به درك عمیقی از بیو مكانیك نیاز دارند . بیومكانیك عبارت است از مبحث حركات انسان . با تشخیص موثرترین الگوی حركتی لازم برای تولید ضربه، می توان بهره وری حركات بازیكن را تحلیل نموده و تشخیص داد كه چگونه می تواند بهتر عمل كند . درك درستی از بیو مكانیك شما را قادر می سازد تا بتوانید به سوالات زیر پاسخ دهید :
- بهترین الگوی تكنیكی كدام است ؟
بهترین الگوی تكنیك می تواند اینگونه تعریف شود كه : تكنیكی كه بازیكن را قادر می سازد بهترین بهره وری را از تركیب قدرت و كنترل هم در هنگام زدن ضربه و هم در تكنیك های حركتی بوجود آورد و در عین حال ریسك صدمه بدنی را نیز به حداقل برساند، بهترین الگوی تكنیك است . در تشخیص اشكالات و تصحیح بازیكن یك درك خوب از بیومكانیك به مربیان كمك می كند تا از ویژگی های فرعی ضربه صرف نظر كرده و به جای توجه به شكل كار، به بهره وری ضربه توجه كند .
- اصول كلی بیومكانیك تنیس چیست ؟
- تعادل
- نیروی حركتی
- نیروی متضاد
- حركت خطی
- انرژی الاستیك
- زنجیره هماهنگی
2- تعادل
تعادل عبارت است از قابلیت حفظ موقعیت بدون تغییر، چه از لحاظ ایستایی و چه از لحاظ حركتی . از آنجا كه تنیس یك ورزش همراه با حركات مداوم است، به تعادل دینامیك نیاز دارد . لازم است مربی رعایت خط محور عمودی را از سوی بازیكن مشاهده كند . این امر وی را قادر خواهد ساخت كه نیروی خطی و زاویه ای را منتقل نماید . مثلا" وقتی یك بازیكن عالی در موقعیت دشواری قرار می گیرد، باز هم می تواند سر و بالاتنه خود را به جهت نواختن یك ضربه موثر، با ثبات نگه دارد .
3- انرژی حركتی
قانون حركت می گوید یك جسم در ثبات یا حركت باقی می ماند مگر اینكه تحت تاثیر یك نیروی بیرونی قرار گیرد . یعنی مقاومت جسم در مقابل به حركت درآمدن یا از حركت ایستادن . مثلا" یك بازیكن تنیس چگونه از یك موقعیت ایستاده در یك نقطه به سـرعت حركــت می كند،
حركت را كند می كند یا سریعا" جهت خود را تعویض می نماید .وقتی بازیكن در حالت آماده قرار دارد، بدن و راكتش بی حركتند یعنی مقداری انرژی در خود ذخیره دارند تا بتواند بر مقاومت در مقابل حركت فائق آیند . با استفاده از نیروی جاذبه و تولید نیروی وارد شده به زمین، ماهیچه ها با منقبض شدن به حركت در می آیند . وقتی با دستی كه كاملا" دراز نشده، ضربه می زنیم، در مقایسه با ضربه ای كه با دست كاملا" دراز شده می زنیم، انرژی كمتری تولید می شود . بنابراین مقاومت كمتری هم در مقابل چرخش كه بسرعت به سر راكت منتقل می شود، وجود دارد .
4- نیروی متضاد و مقابل یكدیگر
برای هر عملی یك عكس العمل در جهت معكوس و به همان میزان، وجود دارد . ما با فشار دادن پا بر روی زمین شروع به حركت و ضربه زدن می كنیم . زمین نیز همان نیرو را بر ما منعكس می كند و همین نیرو و عكس العمل زمین است كه مبنای حركت انفجاری اولیه قرار می گیرد. مثلا" وقتی آندره آقاسی اقدام به زدن سرویس می كند، اول به روی زمین فشار می آورد ( با زانوی خم شده ) و این فشار نیروی لازم را برای زدن یك سرویس خوب و قوی در او ایجاد می كند .
5- نیروی خطی یا لحظه ای
این نیرویی است كه جسم در حال حركت ایجاد می كند . در واقع معادل جرم حركتی هر جسم است . این نیرو بر دو نوع است: خطی كه در راستای یك خط راست قرار دارد و زاویه ای یا گردشی كه به آن چرخش نیز می گویند . نیروی خطی، عبارت است از انتقال وزن بدن در مسیر ارسال توپ و به جلو ( مثل بك هند بروگورا در تصویر ) . نیروی چرخشی از طریق چرخش بدن از روی كمر ایجاد می شود ( مثل فورهند آغاسی در تصویر )
6- انرژی الاستیك
انرژی كه به دلیل كشیده شدن ماهیچه ها در بدن بوجود می آید، انرژی الاستیك است . وقتی ماهیچه های كشیده می شوند، انرژی در خود ذخیره می كنند كه باعث میشود درست مثل كش، كشیده شوند . مثل گام شكسته ادبرگ . بعد از زدن سرویس و در نزدیكی تور، ادبرگ نیرویی در پاهایش ذخیره كرده است تا هنگامی كه مستقر شد بتواند یك گام انفجاری به سوی توپ بردارد . بازیكن های مدرن نیز برای زدن سرویس و ضربات زمینی قبل از جمع شدن یا جمع كردن بدن ( كش آمدن ) از این روش برای تولید بیشتر نیرو استفاده می كنند .
7- زنجیر هماهنگی الف – مقدمه :
واژه هایی نظیر زمان بندی و ریتم ( ضرب آهنگ ) مرتب از سوی مربیان مورد استفاده قرار می گیرد ولی این واژه ها به چه معنایی است و چگونه می توان رعایت و نحوه استفاده از این كیفیت ها را در مكانیك ضربه زدن، به بازیكن آموخت ؟ پاسخ در ایجاد هماهنگی میان اعضای بدن است . زنجیر هماهنگی شامل بخش هایی از بدن است كه نظیر زنجیری از بخش هاست كه در آن نیرو تولید شده توسط یك حلقه زنجیر یا یك عضو بدن به سایر حلقه ها منتقل می شود . هماهنگی یا زمانبندی مناسب این حلقه ها باعث می شود كه این حلقه ها بتوانند نیرو را به نحو موثری منتقل كنند . اعضـــای بــدن | بیــومــكـــانیك |
پاها
|
زانوها ( جمع و باز شدن )
|
باسن
|
چرخش باسن
|
كمر
|
چرخش كمر
|
بازو – شانه
|
گردش بازو به دور شانه
|
مچ
|
باز شدن مچ
|
سرعت عضو قبلی به عضو جدید منتقل می شود و با سرعت جمع شده در عضو جدید، كل سرعت به عضو بعدی منتقل می شود . این فرآیند تا آخرین عضو ادامه پیدا می كند و در بهترین حالت با تمام سرعت هایی كه پشت سر هم جمع شده اند، راكت سرعت می گیرد و به طرف توپ حركت می كند . در شكل زیر مشاهده می كنید كه چگونه سرعت بخشهای مختلف بدن با هم جمع شده و مثل یك پله عمل كرده و در تولید سرعت نهایی راكت موثر واقع می شوند .
زنجیره هماهنگی مبنای اصلی بهترین تكنیك است كه وقتی عمل می كند:
= نیرو به حداكثر می رسد
= كنترل بیشتر می شود
= خستگی به تعویق می افتد
= و از آسیب جلوگیری می شود
در تحلیل بكار گیری موثر زنجیره هماهنگی، مربی باید به این موارد توجه داشته باشد :
- حركت باید از سطح زمین به طرف بالا آغاز شود
- حركت باید از اعضای بزرگتر بدن به سمت اعضای كوچكتر انجام شود
- حركت باید زمانبندی شده و در راستای ایجاد تسریع انجام شود
ب – مشكلات زنجیره هماهنگی
معمولا" به 4 دلیل عمده ضربه هایی كه زده می شوند یا نیروی كافی تولید نمی كنند یا كنترل ندارند و یا باعث ایجاد آسیب به بازیكن می شوند، كه عبارتند از :
حذف یك حلقه از زنجیر هماهنگی
چنانچه فعالیت و حركت عضوی از اعضای بدن نادیده گرفته شده و حذف شود، نیروی وارد به ضربه كاهش یافته و احتمال بروز آسیب تشدید می شود. در مثال زیر باسن كار خود را انجام نداده و در انتقال نیرو برای ضربه زدن، تسریع ننموده و حركتش از حلقه هماهنگی حذف شده است
مشكل زمانبندی
اگر در زنجیره زمانی یك حركت با بقیه تنظیم نباشد و دیرتر یا زودتر از وقت حركت كند، نتیجه از دست دادن نیرو و كنترل و افزایش احتمال آسیب دیدگی خواهد بود .
استفاده غیر موثر از اعضای بدن
حتی اگر همه اعضا بدن به كار گرفته شوند اما نه به نحوی موثر، حاصل كار، كاهش نیروی ضربه خواهد بود .
استفاده از عضو غیر لازم
استفاده از اعضایی كه حركت آنها لازم نیست معمولا" منجر به كاهش كنترل می شود . در این مثال می بینید كه در والی فورهند، در آخر ضربه از مچ استفاده شده است .
8- بكارگیری عملی بیو مكانیك
بخشهای مختلف هر ضربه با اصول بیو مكانیك ارتباط دارند بگونه ای كه به درك بهتر نحوه آماده شدن برای حركات سوئینگ به عقب، سوئینگ به جلو، تماس و فالو تروو كمك می كند . آمادگی و سوئینگ (تاب) به عقب : اعضای بدن | عمل بدن | نتایج بیو مكانیكی | نکات عملی |
سر و شانه ها
|
سر رو به جلو بی حركت، چشم هم سطح شانه ها، شانه ها صاف
|
سهولت پیش بینی مسیر ضربه حریف
|
بازیكن یاد بگیرد با چانه رو به بالا به توپ بنگرد
|
كمر و نیم تنه
|
متعادل
|
موقعیت خوب بین ضربه ها كه مانند سكو برای شكل گیری حركات بعدی است
|
بازیكن باید بین ضربه ها موقعیت خوب به خود بگیرد. پس باید تمرین هماهنگی بدنی بكند |
باسن
|
موازی با تور در راستای كمر و بالاتنه
| تعادل بهتر كنترل وزن
|
بازیكن باید باسن را روی یك خط راست متعادل نگه دارد
|
پاها
|
از هم جدا، راحت و متعادل بعد از ضربه حریف، گام شكسته یا گام پشت پای دیگر بردارد
|
تعادل بهتر
|
بازیكن باید همواره در حال حركت باشد
|
آمادگی و سوئینگ (تاب) رو به عقب ( حركت رو به توپ): اعضای بدن | عمل بدن | نتایج بیو مكانیكی | نکات عملی | سر و شانه | سر رو به توپ و شانه ها راکت را به عقب ببرند نه فقط دست | انرژی در شانه ها، مچ و آرنج ذخیره می شود | بازیکن باید در حال گرداندن شانه به توپ بنگرد، سر بیحرکت بماند | کمر و بالا تنه | آمادگی راکت، کمک دستها به شانه ها برای عقب رفتن راکت جمع شدن ماهیچه های بزرگ ران، شکم و سینه و تولید انرژی | لحظه ذخیره انرژی هر چه دست و راکت به بدن نزدیکتر باشند به حال اول برگشتن ساده تر است. جمع شدن و کش آمدن ماهیچه ها / تجمع انرژی الستیک | بازیکن باید تشویق شود تا ماهیچه های بالاتنه را جمع ( منقبض ) کند | باسن | به دنبال پاها می گردند | پاها به کمر و بالاتنه و انرژی آنها را منتقل می کند | از تمرینات ریز و چابک برای هماهنگی پا و باسن استفاده کنید | پاها | از هم جدا, راحت و متعادل، فشار به زمین، حرکت در خط مستقیم به سوی تیپ | بازیکن راحت و در تعادل باشد | از تمرینات قدرتی برای تقویت ماهیچه های پا استفاده کند | آمادگی و سوئینگ (تاب) رو به جلو: اعضای بدن | عمل بدن | نتایج بیو مكانیكی | نکات عملی | سر و شانه | به منظور حفظ بهتر تعادل سر و شانه ها قریبا" بدون حرکت می مانند | ثبات سر و انعطاف شانه برای حفظ تعادل اهمیت دارند | بازیکن باید به توپ نگاه کند و چانه اش رو به بالا باشد | کمر و بالاتنه | بدن به جلو حرکت می کند ، مرکز ثقل بدن هم جلو می رود | هرچه بدن سنگین تر، بازیکن با ثبات تر است اما آغاز حرکت یا توقف آن مشکل خواهد بود | بازیکن باید نیم تنه را بگونه ای حرکت دهد که میزان تعادل را کنترل کند | باسن | به جلو می گردد تا تعادل حفظ شود | این حرکت به تولید نیروی چرخشی کمک می کند که ناشی از حرکت درونی است | بازیکن باید نیمه بالای بدنش را بچرخانه تا تعادلش حفظ شود | پاها | از هم جدا قرار دارند و به جلو نمی روند در نتیجه باعث چرخش نیم تنه می شوند | جدایی پاها از هم موجب تعادل بیشتر می شود و نیرو از خطی به چرخشی تبدیل می شود و نیروی واکنشی زمین مانع حرکت بدن به جلو می شود | سطوح مختلف زمین واکنش های متفاوتی را ایجاد می کند، بازیکن باید واکنش زمین های مختلف را بیاموزد | لحظه تماس: اعضای بدن | عمل بدن | نتایج بیو مكانیكی | نکات عملی | سر و شانه ها | به منظور حفظ بهتر تعادل سر و شانه ها در یک راستا و شانه ها حرکت دست ها را هدایت می کنند | سر و شانه ها برای حفظ تعادل همکاری می کنند | بازیکن باید به توپ بنگرد و چانه اش بالا باشد | کمر و بالا تنه | استفاده صحیح از همه اعضاء ، هرچه گریپ راکت وسترن باشد، زاویه راکت هنگام تماس بیشتر خواهد شد | زنجیر هماهنگی باید به سرعت سر راکت منجر شود و انرژی چرخشی اعضای بزرگتر مثل کمر که آهسته حرکت می کند، به اعضای کوچکتر مثل مچ که شل می شود کمک می کند که سریعتر حرکت کند، گریپ وسترن باعث تاپ اسپین می شود | بازیکن باید بخوبی ضربه بزند، نه فقط محکم، ریتم و نرمش حرکات در نواختن ضربه مهم است | باسن | موازی شانه حرکت می کند | باسن, کمر و شانه عوامل مهم حفظ تعادل هستند | بازیکن باید در لحظه تماس, ثانیه چهار هزارم تعادل داشته باشد | پاها | اگر از هم جدا نشوند، زنجیر قدرت را از بالا ادامه می دهند | به تولید نیروی چرخشی کمک می کنند | بازیکن باید در زنجیره قدرت درست کار کند تا جدا شدن از زمین تعادلش را بهم نزند | فالو تروو (ادامه حرکت راکت) : اعضای بدن | عمل بدن | نتایج بیو مكانیكی | نکات عملی | سر و شانه ها | چشم مسیر توپ را دنبال کند، ماهیچه ها استراحت می کنند، شانه ها، سرعت چرخش کمر | ماهیچه ها با شل شدن انرژی رها می کنند | بدون چرخش شانه ها نیروی قدرتی به سختی تولید می شود | کمر و نیم تنه | راکت سوئینگ می کند، راکت و دست به بدن نزدیک اند، اعضای بدن بایأ زمان بندی درست داشته باشند | انرژی چرخشی از وزن بدن و راکت حاصل می شود، حاصل هرچه نزدیکتر بودن دست و بدن، سوئینگ بهتر راکت است. استفاده درست از هماهنگی در زنجیره به سر راکت شتاب می دهد | تولید نیروی چرخشی اساس سرعت سر راکت است اما هماهنگی باید کامل باشد. اگر راکت دورتر از بدن سوئینگ کند، سرعت سر راکت بیشتر می شود که با توجه به بازیکن بهترین حالت ایجاد می شود | باسن | به حرکت چرخشی رو به جلو پایان می دهد | نیروی چرخشی پایان می یابد | باسن باید معادل شانه قرار گیرد نه عقب تر | پاها | چای عقبی جای پای جلویی را می گیرد یا پای جلویی گامی به جلو بر می دارد میان کفش و زمین اصطکاک ایجاد می شود | بسته به نوع ضربه از نیروی خطی با گردشی استفاده کند اصطکاک ناشی از نیروی خطی را به چرخشی تبدیل می کند | بازیکن باید همه وزن خود را جلو ببرد حرکات ناقص پا و کفشی که ته آن ساییده شده مانع این فرآیند است |
تصویر بیو مكانیكی
تصویر ساده زیر كمك می كند كه بتوانید در زنجیر هماهنگی هر شكلی را تحلیل كنید . وقتی بازیكنی را مشاهده می كنید علائم زیر را در محل مناسب ( دایره ) قرار دهید تا منطقه مشكل دار مشخص شود .
X : از این عضو اصلا" استفاده نشود
I : زمان بندی این عضو غلط است
E : از عضو به نحو مناسب استفاده نشده است
* : از این عضو در موقع نامناسب استفاده شده است
كاربرد بیو مكانیك در تنیس
- از اصول بیو مكانیك برای درك بهتر تكنیك های موثر و تشخیص اشكالات و تصحیح آنها استفاده كنید .
- در تنیس تعادل در حركت ضروری است . بازیكن باید بیاموزد كه سر و بالاتنه باید در هنگام زدن ضربه ثابت باشد .
- آغاز همه ضربه ها با خم كردن زانوان و وارد آوردن فشار به زمین همراه است بنابراین بازیكن باید بیاموزد كه زانوان خود را به نحو موثری خم كند .
- برای افزایش قدرت ضربات زمینی، در طی آماده شده برای زدن ضربه، آرنجها باید نزدیك بدن باقی بمانند .
- پاها باید جدا از هم بر روی زمین قرار داشته باشند و بدن رو به پایین كشیده شود تا هم تعادل برقرار شود و هم از قوانین نیرو بخوبی استفاده شود .
- هنگامی كه حریف ضربه می زند گام شكسته بردارید .
- به هنگام آمادگی برای زدن ضربه، بازیكن باید برای تولید نیروی بیشتر، بدن و ماهیچه ها را جمع و منقبض نماید . اما اینكار نباید زود و به مدت طولانی انجام شود .
- به منظور حداكثر ساختن قدرت، بهبود كنترل، به تاخیر انداختن بروز خستگی و جلوگیری از بروز آسیب، بازیكن باید به استفاده موثر از زنجیره هماهنگی توجه داشته باشد .
- مشكلات زنجیره هماهنگی عبارتند از : حذف یك عضو، مشكل زمانبندی، استفاده نامناسب از اعضاء بدن و استفاده از عضوی كه نقشی در زدن ضربه ندارد .
- به اعضایی كه در هنگام زدن ضربه حذف می شوند یا با بهره وری پایینی مورد استفاده قرار می گیرند توجه داشته باشید، مثل شانه ها كه به هنگام زدن سرویس، زودتر از موقع باز می شوند .
|