پیشواى یازدهم، حضرت امام حسن بن على العسكرى- علیهماالسلام- روز جمعه هشتم ربیع الثانى سال 232 و بنا به قولى، روز دهم یا چهارم همان ماه در مدینه متولد شدند .
نام شریف آن حضرت، "حسن"، كنیه ایشان "ابومحمد" و مشهورترین القابشان "زكى" و "عسكرى" است .
علت ملقب شدن ایشان و پدرشان (امام هادى) به "عسكرى"، محصور و تحت نظر ایشان در سامرا، در محلى به نام "عسكر" بود .
نام مادر آن حضرت "حدیث" و به قولى "سلیل" بود .
امام حسن عسكرى- علیه السلام- مدتى از عمر خود را در زندان خلفاى بنى عباس بسر بردند و در آنجا همواره به عبادت مشغول بودند، بطورى كه چون دو نفر از سختگیرترین مأموران را به عنوان زندانبان برگزیدند، پس از مدتى هر دو نفر اهل نماز و روزه و عبادت شدند و مىگفتند: "چه بگوییم در حق مردى كه روزها، روزه مىگیرد و شبها را تا صبح به عبادت مىپردازد .
با كسى صحبت نمىكند و هرگاه نگاه ما به او مىافتد، بدنمان مىلرزد و گویى مالك خود نیستیم و اختیارمان از كف مىرود!" از آنجا كه پیامبر اكرم و ائمه هدى- صلوات الله علیهم- همواره از متولد شدن نوزادى خبر مىدادند كه دوازدهمین امام و قائم آل محمد- علیهم السلام- و برچیننده بساط ظلم خواهد بود، با گذشت زمان سختگیریهاى خلفا براى جلوگیرى از تولد این فرزند بیشتر مىشد و در زمان امام دهم و امام یازدهم فشار به اوج خود رسید و رفت و آمد شیعیان نزد آن امامان بشدت محدود شد و جاسوسان خلیفه نیز همواره مراقب بودند تا اگر فرزندى زاده شد او را بكشند .
یكى از اصحاب امام عسكرى- علیه السلام- به نام "ابوالأدیان" كه مأمور رسانیدن نامههاى حضرت بود، مىگوید: "حضرت مرا طلبید و چند نامه به مدائن نوشته، نزد من سپردند و فرمودند: پس از 15 روز مجددا وارد سامرا خواهى شد و از خانه من صداى شیون و ناله خواهى شنید .
در آن زمان مرا غسل مىدهند" .
ابوالأدیان پرسید: پس از شما امام ما كیست؟ فرمودند: "هر كه جواب نامه مرا از تو طلب كند" .
پرسید: علامت دیگرى بفرمایید! فرمودند: "هر كس كه بر من نماز بخواند، جانشین من است .
.
" معتمد عباسى، خلیفه وقت، امام عسكرى - علیه السلام- را با زهر به شهادت رساند و به دنبال آن، عمال وى در جستجوى فرزند ایشان برآمدند و قابلههاى مأمور خلیفه، زنان را نیز تفتیش مىكردند تا مبادا كسى حامله باشد .
ابوالأدیان پس از پانزده روز سفر كه به سامرا بازگشت و متوجه شهادت حضرت شد، چون به در خانه رسید، مشاهده كرد "جعفر كذاب"، برادر امام عسكرى (ع) بر در خانه نشسته و عدهاى به او تسلیت مىگویند و عدهاى امامت را به او تبریك مىگویند! وى مردى فاسق، دروغگو و شارب الخمر بود و حتى خلیفه نیز او را طرد كرده بود .
جعفر برخاست تا بر جنازه حضرت نماز بگذارد .
در این هنگام، كودكى گندمگون، با موهایى مجعد و پیچیده و دندانهایى از هم گشاده بیرون آمد، رداى جعفر را گرفت و گفت : "اى عمو! عقب برو كه من به نماز بر پدر خود سزاوارتر از تو هستم!" پس از اقامه نماز و انجام مراسم تدفین، همانطور كه امام حسن عسكرى- علیه السلام- فرموده بودند، جواب نامهها را از ابوالأدیان طلبیدند .
امام عسكرى- علیه السلام- در روز هشتم ربیع الاول سال 260 هجرى در سن 28 یا 29 سالگى، پس از سپرى شدن شش سال از امامتشان به شهادت رسیدند و در سامرا مدفون گشتند .
بعضى تاریخ شهادت آن امام را اول ربیع الاول و بعضى ماه ربیع الثانى گفتهاند .
از فرمایشات آن حضرت است كه فرمودند: "لیس من الأدب إظهار الفرح عند المحزون: اظهار شادمانى نزد شخص غمگین، خلاف ادب است .