در حالات مرحوم میرزاجواد ملكى تبریزى (ره )
مرحوم میرزا جواد ملكى تبریزى رحمه الله علیه هر شب كه براى تهجّد از خواب بیدار مى شد ضمن اجراى دستورات و آداب برخاستن از خواب از قبیل سجده و دعا، مدّتى در بسترش صدا به گریه بلند مى كرد و سپس بیرون مى آمد و به اطراف آسمان نگاه مى كرد و آیات
((إِنَّ فِى خَلْقِ السَّموَاتِ وَ الاَْرْضِ...
))(101)
را مى خواند و سر به دیوار مى گذاشت و مدّتى گریه مى كرد، سپس براى وضو گرفتن آماده مى شد و در كنار حوض مى نشست و مى گریست و از هنگام بیدار شدن تا برگشتن به محل نماز چند جا مى نشست و بر مى خاست و گریه مى كرد، وقتى كه وضو مى گرفت و به مصلاّیش مى رسید و مشغول تهجّد مى شد، دیگر حالش خیلى منقلب مى شد و قابل وصف نبود، او در نمازها و مخصوصاً در قنوت آنها گریه هاى طولانى داشت تا آنجا كه بعضى ایشان را جزء بكّائین عصر به شمار آورده اند.
(102)
از امام سجّاد علیه السلام پرسید: چرا شب زنده داران صورتى زیباتر از صورت دیگران دارند؟
فرمود: چون آنان با خداى خویش خلوت كرده اند، خداوند از نور خود بر چهره آنان پوشانده است .
(103)
امیرمؤمنان على علیه السلام و شبهایش
امام صادق علیه السلام فرمود:
حضرت على علیه السلام اتاقى را در خانه اش براى خواندن نماز اختصاص داده بود، چون مقدارى از شب مى گذشت یكى از كودكانش را كه بیدار بود همراه خود به آن اتاق مى برد و مشغول نماز مى شد.
(104)
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
اى على بر تو باد نماز شب و كسى كه نماز شب را سبك بشمارد از ما نیست پس به وصیّت من عمل كن ، و دستور بده تمام اُمّتم نماز شب را بخوانند.
با خواندن نماز شب تاریكى قبر را یادآور شویم
روایت شده است كه خداى متعال به حضرت موسى علیه السلام وحى كرد كه : اى موسى ! در تاریكى شب از خواب برخیز (و مناجات و راز و نیاز كن ) تا قبرت را باغى از باغهاى بهشت قرار دهم .
(105)
همچنین آمده است نماز گزار باید با خواندن نماز صبح ، صبحِ قیامت را به یاد آورد و از نماز ظهر به یاد گرمى محشر بیفتد و از نماز شب ، تاریكى قبر را متذكّر شود.
(106)
پاداش نماز شب بیان نشده
امام صادق علیه السلام فرمود:
هر كارِ نیكى كه انسان با ایمان انجام مى دهد پاداشش در قرآن ذكر شده است ، جز نماز شب ، كه به خاطر اهمیّت آن خداوند آن را با صراحت بیان نفرمود، همین قدر فرموده است :
((تَتجافى جُنُوبُهُومْ عَنِ الْمَضاجِعِ...
))(107)، پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور مى شود (و به پا مى خیزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگارِ خود را با بیم و امید مى خوانند و از آنچه به آنان روزى داده ایم انفاق كنند! هیچ كس نمى داند چه پاداشهاى مهمّى كه مایه روشنى چشمهاست براى آنان نهفته شده ، این پاداشِ كارهایى است كه انجام مى دادند.
(108)
هیچگاه نماز شبش ترك نشد
در شرح حال آیت اللّه شهید مطهرى رحمه الله علیه آمده است كه :
او همیشه با وضو بود و به این كار توصیه مى كرد، نسبت به انجام فرایض فرزندان خود نظارت دقیق داشت ، بعد از نماز مغرب و عشا سجده هاى طولانى به جا مى آورد و از سنّ تكلیف به بعد، هیچ گاه نماز شبش ترك نشد.
(109)
شب زنده دارى مرحوم ملا هادى سبزوارى
در شرح حال حكیم الهى ، حاج ملاّ هادى سبزوارى نوشته اند: در تمام سال ، ثلث آخر شب را بیدار بودند و در تاریكى شب عبادت مى كردند، تا اوّل طلوع آفتاب .
(110)
دعا در نماز براى همه
((رسول خدا صلى الله علیه و آله مشغول نماز بود كه شنید مردى در نماز خود مى گوید:
پروردگارا! تنها من و محمّد را مشمول رحمت خود قرار ده و جز بر ما دو نفر، بر هیچ كس رحم نكن !
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله پس از آنكه نماز خود را به پایان برد، رو به او كرد و فرمود: (چرا) تو یك چیز وسیع را محدود ساختى
(111).
))
(یعنى چرا همه مسلمانان را دعا نمى كنى و رحمت خدا را به من و خودت اختصاص مى دهى ؟)
آیت اللّه حسن زاده آملى گوید:
رساله اى در امامت نوشتم و آن را به حضور شریف استاد علاّمه طباطبائى رضوان اللّه تعالى علیه رائه دادم ، مدّتى در نزد او بود و لطف فرمودند و یك دوره تمام ، آن را مطالعه فرمودند، در یك جاى آن رساله ، درباره خودم دعاى شخصى كرده بودم كه : بار خدایا مرا به فهم خطاب محمّدى صلى الله علیه و آله اعتلا ده .
در هنگام ردّ رساله به این جانب فرمود: آقا! تا من خود را شناختم دعاى شخصى در حق خودم نكردم بلكه دعایم عام است . این تأ دیب اخلاقى بسیار در من اثر گذاشت .
(112)
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: هر گاه یكى از شما دعا كند، دعایش را عمومیّت دهد و همه را دعا كند، زیرا این كار دعا را زودتر مستجاب مى كند.
(113)
و نیز فرمود: كسى كه با جمعى نماز بخواند و تنها براى خود دعا كند و آنان را فراموش نماید، به آنان جفا كرده است .
(114)
مطلب دیگرى كه غفلت از آن روا نیست این است كه : بر پا داشتن نماز و دعا كردن براى خود و دیگران ، وظیفه نمازگزار به پایان نمى رسد، بلكه این آغاز راه است و هر نمازگزارى موظّف است علاوه بر این ، عملاً نیز براى حلّ مشكلات مسلمانان اقدام كند، چنانكه آیت اللّه جوادى آملى فرموده اند: دینى كه مى گوید: هنگام سحر در نماز شب حدّاقل چهل نفر را دعا كن . همان دین مى گوید: روز هم به فكر حلّ مشكل چهل نفر باش ، شب برخیز و دیگران را دعا كن ، یعنى روز هم مواظب كارشان باش . این درس كرم به انسان مى آموزد، كه دیگران مهمان سفره انسان باشند.
(115)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
جان ایمان سه چیز است :
1 - نماز شب خواندن .
2 - روزه دار را افطار دادن .
3 - به ملاقات برادران رفتن .
(116)
در حالات مرحوم میرزاى قمى رحمه الله علیه
در شرح حال استادِ میرزاى قمى رحمه الله علیه (مرحوم سید حسین خوانسارى رحمه الله علیه ) آمده است :
این مرد بزرگ ، هرگز نماز شب و زیارت عاشورا و نماز جماعت را ترك نكرد و هرگاه به مسجد نمى رفت ، در منزل با زن و فرزند خود نماز جماعت مى خواند.
(117)
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند:
نماز آدمى در دل شب ، شعار صالحان است .
(118)
شیخ مفید (ره )
((شریف ابویعلى جعفرى
)) درباره شیخ مفید رحمه الله علیه گفته است :
او مقدار كمى از شب را مى خوابید، آنگاه بر مى خاست و نماز مى گزارد، یا كتاب مى خواند، یا درس مى گفت ، یا قرآن تلاوت مى كرد.
(119)
رسول اكرم صلى الله علیه و آله فرمود:
بر شما باد به نماز شب ، كه آن روش صالحانِ پیش از شما و وسیله نزدیك شدن به خداوند و مانع گناهان (آینده ) و كفاره گناهان (گذشته ) و دور كننده دردها از بدن مى باشد.
(120)
در حالات امام خمینى رحمه الله علیه
یكى از پزشكان مى گوید:
در ایّامى كه امام خمینى رحمه الله علیه در بیمارستان تحت معالجه و عمل جرّاحى بودند، لوله تنفّس در تراشه ایشان بود، (وقتى این لوله در مجراى تنفسى قرار مى گیرد، شخص نمى تواند صحبت كند)، امّا امام با اینكه لوله به مجراى تنفسى ایشان وصل بود، نماز ظهر و عصر آن روز را به همان وضع ادا نمودند و حتّى نماز شب خود را ترك نكردند.
(121)
در بین راه مشغول خواندن نمازهاى نافله ...
یكى از شاگردان علاّمه طباطبائى رحمه الله علیه درباره او مى گوید:
علاّمه اهل ذكر و دعا و مناجات بود، در بین راه كه او را دیدم غالباً ذكر خدا بر لب داشت .
به نوافل مقیّد بود و گاهى دیده مى شد كه در بین راه مشغول خواندن نمازهاى نافله است .
شبهاى ماه رمضان تا صبح بیدار بود، مقدارى مطالعه مى كرد و بقیّه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و اذكار مشغول بود.
(122)
تا حالا نشده من از نماز شب ایشان بیدار شوم
در خاطرات مربوط به امام خمینى رحمه الله علیه مى خوانیم : خویشاوندان ایشان مى گفتند:
از پانزده سالگىِ ایشان كه ما در خمین بودیم ، آقا یك چراغ موشى
(123) كوچك مى گرفتند و مى رفتند به یك قسمت دیگر كه هیچ كس بیدار نشود و نماز شب مى خواندند.
همسر امام رحمه الله علیه مى گویند:
((تا حالا نشده كه من از نماز شب ایشان بیدار شوم
)). چون چراغ را مطلقاً روشن نمى كردند.
نه چراغ اتاق را روشن مى كردند، نه چراغ راهرو را و نه حتى چراغ دستشویى را [او از یك چراغ قوه كوچك كه تنها جلوى پایشان را روشن مى كرد، استفاده مى كردند.
(124)] و براى این كه كسى بیدار نشود، هنگام وضوى نماز شب ، یك ابر زیر شیر مى گذاشتند كه آب چكّه نكند و صداى آن ، كسى را بیدار نكند.
(125)
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
زمستان براى مؤمن فصل خوبى است ، زیرا روزهاى كوتاهش را روزه مى گیرد و شبهاى طولانى اش را براى نماز (شب ) بر مى خیزد.
(126)
عارفان ، سرمه بیدارىِ شب بر چشمانشان كشیده اند
خداى متعال به حضرت داوود علیه السلام فرمود:
اى داوود! مردان با تقوا شبهایشان را نخوابند مگر آنكه نمازشان را براى من بگذارند. و روزهایشان را به پایان نبرند مگر آنكه پیوسته مرا یاد كنند. اى داوود! همانا عارفان ، سرمه بیدارىِ شب بر چشمانشان كشیده اند و شب را در حال قیام اند و از این رهگذر، رضاى مرا مى طلبند.
(127)
كنیزك نماز شب خوان
((حسن بن صالح
)) - از صوفیه و عرفاى مشهور عراقى - كنیزكى داشت ، آن را بفروخت بر قومى .
چون میانه شب بود، كنیزك برخاست و گفت : اى اهل سراى ، نماز! نماز! ایشان تعجّب نمودند و گفتند: آیا صبح بدمید و بامداد شد؟ كنیزك گفت : شما جز فریضه نگزارید؟ گفتند: نه . كنیزك به نزد حسن بن صالح بازگشت و گفت : اى خواجه ! مرا بر قومى فروختى كه ایشان نماز شب نمى خوانند، مرا از ایشان باز ستان . حسن وى را از ایشان بازستاند.
(128)
اگر بهشت مى خواهى نماز شب بخوان
یكى از صالحان گفت :
شبى خوابیدم و عبادت (نماز شب ) به جا نیاوردم ، پس شنیدم كه هاتفى مى گفت :
آیا بندگان خدا مى خوابند و حال آنكه خداوند بهشت رضوان را بین آنان تقسیم مى فرماید؟ پس هر كه اضافه بخواهد، شب طولانى را با خواب ، كوتاه نمى كند و به اندكى از بهشت قانع نمى شود.
(129)
نصیحت على علیه السلام براى مردم عراق
((امام باقر علیه السلام فرمود:
امیرالمؤمنین على علیه السلام آن گاه كه در عراق بود، روزى پس از نماز صبح به وعظ و نصیحت پرداخت و از خوف خدا گریست ، دیگران هم از گریه حضرت گریستند، آن گاه فرمود: به خدا قسم كه از زمان دوستم رسول خدا صلى الله علیه و آله اقوامى را به یاد دارم كه صبح و شام را به پایان مى بردند در حالى كه چهره هاى آنان گرفته و احوالشان پریشان و شكمها از گرسنگى به پشت چسبیده و پیشانى آنان از اثر سجده چون زانوى شتر بود!
شب را در حال سجده و قیام براى پروردگارشان به روز مى آوردند. گاهى مى ایستادند و گاهى پیشانى بر خاك مى نهادند و با خداى خود سرگرم گفتگو و مناجات بودند و آزادى خویش را از آتش جهنّم ، از حضرت او مى خواستند، به خدا سوگند با همه احوال ، آنان را مى دیدم كه بیمناك و هراسانند!
راوى مى گوید: پس از این سخنان ، دیگر آن حضرت را خندان ندیدند، تا به جوار رحمت حضرت حق منتقل شد.
))(130)
بر تو باد به استغفار در تاریكى شب
خداى متعال فرمود: اى داوود! بر تو باد به استغفار در تاریكى شب ، هر كس به خاطر من به نماز ایستد آنگاه كه مردم در خوابند، به فرشتگانم دستور مى دهم تا براى او استغفار كنند و بهشت من مشتاق دیدار او گردد و هر تر و خشكى براى او دعا كند.
(131)
نماز شب حضرت مهدى علیه السلام
استاد الهى و عارف ربّانى ، مرحوم حاج شیخ جواد انصارى همدانى رحمه الله علیه مى فرمود:
یكى از مؤمنان ، شبى كه براى نماز شب بیدار شده بود مشاهده كرد كه در حدود پانصد خانه از خانه هاى همدان نورافشانى مى كنند. به او الهام شده بود كه در این خانه ها نماز شب خوانده مى شود، در نقطه اى (از زمین ) عمودى از نور دیده بود كه تا آسمان كشیده شده است و به او الهام شده بود كه در آن مكان ، وجود مقدّس حضرت مهدى علیه السلام هست كه به نماز شب ایستاده است .
(132) ((عباد
)) یكى از سربازان رسول خدا صلى الله علیه و آله و نماز شب او
وقتى كه ارتش اسلام به همراه رسول خدا صلى الله علیه و آله از غزوه
((ذات الرقاع
)) به سوى مدینه بر مى گشت ، بین راه در میان درّه اى شب را به استراحت پرداخت ، پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله دو سرباز دلیر را مأ مور حفاظت دهانه درّه كرد. آن دو كه
((عباد
)) و
((عمّار
)) نام داشتند، ساعات شب را بین خود تقسیم كردند، نگهبان
)) اوّل عباد بود كه مقدارى از شب را به نماز مشغول شد. در میان مردى از افراد دشمن كه در تعقیب مسلمین بود خود را نزدیك درّه رساند و عباد را كه در حال نماز بود هدف تیر قرار داد. او به قدرى غرق مناجات بود كه سوزش تیر را كمتر احساس كرد، آن را از پاى خود در آورد و به نماز ادامه داد... با تیر دوّم نیز چنین كرد، وقتى كه سوّمین تیر به پایش نشست دیگر نتوانست آن طور كه مى خواست مناجاتش را ادامه دهد؛ به خاطر این با ركوع و سجودى كوتاه نمازش را به پایان برد و عمّار را بیدار كرد.
چون عمّار حال عباد را دید با اعتراض به او گفت : چرا در آغاز كار مرا بیدار نكردى ؟ عباد گفت : من در حال مناجات با پروردگار خود بودم و سوره اى از قرآن را مى خواندم ، لذّت مناجات و شیرینى توجّه به خداى متعال مانع از آن شد كه نماز خود را قطع كنم ، اگر نبود كه رسول خدا صلى الله علیه و آله حفاظتِ این نقطه را بر عهده من گذارده بود، هرگز نماز و سوره اى را كه مى خواندم قطع نمى كردم و جان خود را در طریق مناجات با خدا از دست مى دادم ، پیش از آنكه آهنگ بریدن نماز كنم !
(133)
نماز شب مرحوم میرزا سلیمان تنكابنى
صاحب
((قصص العلماء
)) درباره پدرش مرحوم میرزا سلیمان تنكابنى مى گوید:
نماز شبش هیچ گاه ترك نشد، یك شب وقت سحر از خواب بیدار شدم ، دیدم پدرم نشسته است و به شدّت مى گرید، بعد از مدّتى كه گریه اش تمام شد، از سبب آن سؤ ال كردم ؟
در پاسخ فرمود: در قنوت نماز وتر، مناجات
((خمس عشرة
)) مى خواندم و مى گریستم ، ناگاه شنیدم كه از سقف اتاق ، آوازى بر آمد كه :
((ایّها العالم العامل ...
)) (مرحوم والد، بیش از این سخنى نگفت و دنباله صدایى را كه شنیده بود اظهار نكرد).
سپس بیان داشت كه : وقتى آن آواز را شنیدم ، چنان گریه بر من مستولى شد كه نتوانستم نماز را تمام كنم ، بى اختیار نشستم و گریستم . و تا من زنده ام ، راضى نیستم این ماجرا را به كسى بگویید.
(134)
مادرم فاطمه زهرا علیها السلام در نماز شبش ...
امام حسن مجتبى علیه السلام فرمودند:
مادرم فاطمه علیها السلام را دیدم كه در شب جمعه اى در محراب عبادت خویش ایستاده و مرتب در حال ركوع و سجود بودند تا اینكه سپیده صبح آشكار شد و مى شنیدم كه مؤمنان و مؤمنات را دعا مى فرمود و نام آنان را یكایك مى برد و بسیار در حقّشان دعا مى فرمود و براى خود دعایى نمى كرد.
به ایشان گفتم : مادرم ! چرا همان گونه كه براى دیگران دعا مى كنى براى خود نیز دعا نمى كنى ؟
فرمودند: فرزندم ! ابتدا همسایه و بعد خود انسان .
(135)
مال شبهه ناك مانع نماز شب مى شود
آیت اللّه شهید قدوسى رحمه الله علیه مى فرمود:
ما وقتى كه در نهاوند بودیم ، سالى یك بار با خانواده ، منزل یكى از آشنایان دعوت مى شدیم ، پس از تكرار چند نوبت دیدم همان شبى كه ما در آن میهمانى غذا مى خوریم نماز صبح روز بعد به آخر وقت كشیده مى شود (و موفّق به نماز شب نمى شویم ) متوجّه شدم در اموال آن شخص اشكالى وجود دارد.
(136)
اى صبح ! تو شاهد باش ...
از
((امّ سعید
)) كنیز امیر مؤمنان علیه السلام پرسیدند:
على علیه السلام در ماه رمضان بیشتر عبادت مى كند یا در سایر ماهها؟
پاسخ داد: على علیه السلام هر شب با خداى خود به راز و نیاز مشغول است و براى او ماه رمضان و دیگر اوقات یكسان است .
و نیز در شرح حال آن حضرت آمده است :
وقتى كه او را پس از ضربت خوردن از مسجد به خانه مى بردند نگاهى به محلّ طلیعه فجر افكند و فرمود:
اى صبح ! تو شاهد باش كه على را فقط اكنون (به حكم اجبار) دراز كشیده مى بینى !
(137)
نماز شب علامه محمد تقى مجلسى رحمه الله علیه
علاّمه محمّد تقى مجلسى رحمه الله علیه - پدر علاّمه محمّد باقر مجلسى رحمه الله علیه - مى گوید:
الحمد للّه ربّ العالمین كه بنده در چهارده سالگى همه اینها را مى دانستم ، یعنى خدا و نماز و بهشت و دوزخ ، و نماز شب [مى خواندم ] در مسجد صفا، و نماز صبح را به جماعت [مى خواندم ] و اطفال را نصیحت مى كردم به آیات و حدیث به تعلیم پدرم رحمه الله علیه .
(138)
مهلت خواستن حضرت مریم علیها السلام
روایت شده است : هنگامى كه فرشته مرگ (عزرائیل )، براى قبض روح حضرت مریم علیها السلام نزد او حاضر شد، مریم مهلت خواست تا سجده اى به جا آورد، چون اجازه یافت ، به سجده رفت و در همان حال ، تسلیم فرمان حق شد و جان داد.
(139)
در مأ خذ دیگرى آمده است : حضرت عیسى علیه السلام پس از مرگ مادرش مریم ، او را صدا زد و گفت : مادر! آیا مى خواهى به دنیا برگردى ؟
پاسخ داد: آرى ، (دوست دارم برگردم ) براى آن كه در شب سرد براى خدا نماز بگزارم و در روز بسیار گرم روزه بگیرم ، آن گاه فرمود: اى پسر جان من ! این راه (برزخ و قیامت ) بیمناك است .
(140)
رهبر معظم انقلاب خطاب به جوانان ...
رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اللّه خامنه اى - دامت ظله العالى - در اهمیّت نماز شب مى فرمایند:
((نماز شب بخوانید و آن هم نماز شب با توجّه ، نماز شبى كه مى فهمید چه مى كنید، نه نمازى كه در آن توجّه نباشد. نماز شب باید با توجه و عنایت باشد. اثر نماز شب در شما كه جوان هستید، بسیار زیادتر از نماز شبى است كه
((من
)) مى خوانم .
این اثرات را حفظ كنید و چیزهایى كه براى هدف و تكاملتان لازم است فرا بگیرید و ایام را از دست ندهید كه این ایّام و این فرصتها قابل بازگشت نیستند
)).
(141)
مناجاتها و نمازهاى شب استاد شهید مطهرى حالت ویژه اى داشت . سروش نیمه شبان استاد مطهرى هنگام نماز شب این بود: نخوابید، شیطان خوشحال مى شود. رهبر انقلاب مى فرمایند: این مرد، نیمه شب تهجد با آه و ناله داشت ، نماز شب مى خواند و گریه مى كرد، به طورى كه صداى گریه و مناجات او افراد را از خواب بیدار مى كرد... اتاق ایشان وضعیت خاصى داشت ... یك
((اللّه
)) بود كه با نئون سبز با این شب نماها نوشته شده بود و فقط در شب جلوه داشت و مشخص مى كرد كه استاد همان نیمه شبها كه مشغول ذكر خدا هستند و ذهنشان هم به یاد خداست مى خواهند كه از همه حواس خود نیز استفاده كنند...
))(142)
گریه هاى شبانه
یكى از اساتید حوزه علمیه قم گوید: شبى مهمان حاج آقا مصطفى بودم ، نصف شب از خواب بیدار شدم و صداى آه و ناله اى شنیدم ، نگران شدم كه در خانه چه اتفاقى افتاده است !
حاج آقا مصطفى را بیدار كردم و گفتم : ببین در خانه شما چه خبر است ؟
ایشان نشست و گوش فرا داد و گفت : صداى آقا (امام خمینى ) است كه مشغول تهجّد و عبادت است .
(143)
بیدار نشدن مرحوم آخوند كاشى براى نماز شب
((حضرت حجة الاسلام والمسلمین آسید محمّد حسین مدرس
)) در اصفهان فرمودند:
یك روز طلبه ها جشنى گرفته بودند از آخوند كاشى هم دعوت مى كنند كه در آن جشن شركت كنند،
ایشان هم تشریف مى آورند و تا دیر وقت مشغول بودند و براى نماز شب بیدار نشده بلكه براى نماز صبح از خواب بیدار مى شوند.
دوباره
((هفده ربیع
)) طلبه ها جشن مى گیرند و آخوند را دعوت مى كنند كه تشریف بیاورند و این بار هم ایشان خوابشان مى برد.
شب در خواب
((حضرت رسول
)) صلى الله علیه و آله را مى بینند و حضرت مى فرمایند:
ما دفعه قبل
((نهم ربیع
)) را به خاطر شادى قلب دخترم
((زهرا سلام اللّه علیها
)) تو را بخشیدیم كه نماز شبت ترك شد ولى
((هفدهم ربیع
)) چرا خوابت برده بلند شو نماز شبت را بخوان .
شیطان مانع بیدار شدن مى شود
و شیخ برقى بسند معتبر از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت كرده كه فرمود: از براى شب شیطانى است كه او را رها مى گویند، پس هرگاه بنده اى از خواب بیدار شود و اراده كند برخاستن براى نماز شب را آن شیطان باو گوید حالا وقت برخاستن تو نیست ، پس دفعه دیگر كه بیدار شود و خواهد برخیزد آن شیطان گوید كه وقت برخاستن نشده یعنى زود است پس پیوسته او را از برخاستن زایل كند و حبس كند او را تا فجر طلوع كند و چون فجر طالع شد بول كند در گوش او آن وقت بگذرد از او در حالیكه دُم خود را مى جنباند از ناز و به خود مى بالد.
و ابن ابى جمهور از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل كرده كه آن حضرت روزى باصحاب خود فرمود كه احدى از شما هر گاه خوابید شیطان گره میزند بر پسِ سر او سه گره بزند مكان هر گرهى عَلَیْكَ لَیْلٌ طَویلٌ فَارْقُدْ یعنى شب دراز است بخواب ، پس هر گاه بیدار شد و ذكر خدا كرد یك گره گشوده شود و اگر وضو گرفت یك گره دیگر گشوده گردد و اگر نماز خواند یك گره دیگر گشوده گردد پس داخل صبح شود به حال نشاط پاكیزه نفس والاّ صبح كند خبیث النّفس كسلان ، و این روایت در كتب اهل سنّت نیز مذكور است .
و قطب راوندى روایت كرده از امیرالمؤمنین علیه السلام كه فرمود: طمع نكن در سه چیز با سه چیز: طمع مكن در بیدارى شب با پر خوردن ، و در نور صورت با خوابیدن در جمیع شب ، و در امان از دنیا با صحبت فسّاق .
ذكر موجودات
((آیت اللّه امینى
)) فرمودند:
((آسید باقر سدهى
)) كه استاد ما بود و ایشان هم شاگرد مرحوم
((آیت اللّه آمیرزا رحیم ارباب
)) بود فرمود كه :
ما سر درس مرحوم ارباب بودیم و ایشان لمعه درس مى دادند یك روز در درس لمعه فرمود:
یك شب من از اتاقم به قصد وضو به سوى صحن مدرسه آمدم كه نماز شبم را بخوانم وقتى از اتاق بیرون آمدم دیدم صداى همهمه اى مى آید هرچه نگاه كردم دیدم همه جا خاموش است ، صدا از درخت و همه جا مى آید مثل یك ذكرى بود.
رفتم وضوخانه دیدم آنجا هم صدا مى آید، تعجّب كردم این صداى ذكر از كجاست . آمدم داخل ایوان نماز بخوانم ، امّا همینطور در فكر بودم كه این صدا از كجا مى آید؟ قدرى كه رفتم ، دیدم مرحوم آخوند كاشى مشغول نماز شب هستند و در قنوت وِتْرشان همینطور ذكر مى خواند و گریه مى كند و در و دیوار هم ذكر مى گویند.
من همینطور ایستادم و به او نگاه كردم ، تا نماز صبح شد، دیدم سر و صدا تمام شد.
فردا رفتم درس و گفتم : آقا من یك حاجتى به شما دارم .
فرمود: بفرمائید؟! گفتم : من چنین چیزى از شما دیدم و ذكر در و دیوار.
آخوند فرمود: خودتان شنیدید؟ گفتم : بله .
فرمودند: خداوند به تو عنایتى كرده است كه شنیده اى .
(چون قرآن كریم مى فرماید: در و دیوار تسبیح خدا را مى كنند اگر كسى درك كند و بفهمد ذكر موجودات را معلوم است كه خداوند التفاتى به او كرده است )
ما سمیعیم و بصیریم و هُوشیم |
از شما نامحرمان ما خامُوشیم |
شب زنده دارى مرحوم شیخ جعفر كبیر
از بعضى از اكابر افاضل نقل شده مرحوم شهید ثالث مى فرمود كه :
مرحوم شیخ جعفر كبیر وارد قزوین شد و در منزل برادر شهید ثالث حاج ملاّ محمّد صالح منزل كرد، شب هر یك در گوشه اى خوابیدند و من هم در گوشه آن باغ خوابیدم . چون مقدارى از شب گذشت ، دیدم كه شیخ جعفر مرا صدا كرد كه برخیز و نماز شب بخوان .
عرض كردم : بلى بر مى خیزم ؛ شیخ از من ردّ شد و من دیگر بار خوابیدم .
ناگاه بر اثر شنیدن صداهائى متاءثّر كننده از خواب جستم از پى آواز روانه شدم چون به نزدیك رسیدم دیدم كه جناب شیخ با نهایت تضرّع و بى قرارى به مناجات و گریه اشتغال دارد. صداى آن جناب چنان تاءثیرى در من كرد كه از آن شب تا به حال بیست و پنج سال مى گذرد هر شب برمى خیزم و به مناجات به قاضى الحاجات اشتغال دارم .
رسول خدا صلى الله علیه و آله چنان در حال قیام بود كه ...
عبداللّه بن مسعود مى گوید:
شبى همراه رسول خدا صلى الله علیه و آله نماز شب مى خواندم و آن حضرت چندان در حال قیام و برپاى بود كه من توان ایستادن نداشتم ، آهنگ كارى ناپسند كردم .
پرسیدند: چه كار ناپسندى ؟ گفت : این كه بنشینم و پیامبر صلى الله علیه و آله را به حال ایستاده رها كنم .
(144)
دعا براى روزى ، در نماز شب
((ابوبصیر
)) نقل مى كند: به حضرت صادق علیه السلام از حاجت خودم شكایت كردم و از آن حضرت خواستم كه به من دعایى جهت رزق بیآموزد.
((حضرت صادق علیه السلام فرمود: در نماز شب ، وقت سجده (در روایت دیگر: در سجده آخرِ ركعتِ هشتمِ نافله شب ) این دعا را بخوان :
((یا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ یا خَیْرَ مَسْئُولٍ وَ یا اَوْسَعَ مَنْ اَعْطى وَ یا خَیْرَ مُرْتَجىً اُرْزُقْنى وَ اَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ وَ سَبِّبْ لى رِزْقاً مِنْ قَبْلِكَ اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ
)).
حضرت این دعا را به من تعلیم فرمود، از وقتى كه من آن را خواندم ، دیگر محتاج نشدم .
خانه هایى كه هنگام شب در آنها نماز خوانده مى شود
روایت شده است : خانه هایى كه هنگام شب در آنها نماز خوانده مى شود و قرآن تلاوت مى گردد، براى اهل آسمان نورافشانى مى كنند همانگونه كه ستارگان درخشان براى اهل زمین نور افشانى مى كنند.
(145)
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
فضیلت نماز شب بر نماز (مستحب ) در هنگام روز، مانند فضیلت انفاق پنهانى بر انفاق آشكار است .
(146)
تأ ثیر سحرخیزى زن
زنى به خدمت حضرت صادق علیه السلام آمد و عرض كرد:
اى پسر پیغمبر! شوهرم مرا دوست نمى دارد، چه كنم ؟
حضرت فرمود:
((علیك بصلوة اللّیل
)). برو نماز شب بخوان .
پس از چندى خدمت حضرت رسید و تشكّر كرد و گفت : شوهرم از آن وقت هیچ كس را به اندازه من دوست نمى دارد. پس آن حضرت فرمود:
خدا رحمت كند زنى را كه سحر برخیزد و شوهرش را بیدار كند، و همچنین مردى كه برخیزد و زنش را بیدار كند و نماز شب بخوانند.
(147)
نمونه اى از نماز زاهدان روزگار
ربیع بن خُثیم یكى از زهاد ثمانیه است كه قبرش در خراسان است (خواجه ربیع مشهور) از او حكایت شده است كه شب تا صبح در یك ركعت بیدار بود. وقتى كه صبح مى شد، ناله و آه مى نمود و مى گفت اخلاص داران پیشى گرفتند و ما در راه باز ماندیم .
از رساله قشیرى نقل شده است :
وقتى كه خواجه ربیع وفات كرد، یكى از همسایگانش دختركى داشت به پدرش گفت :
آن ستونى كه هر شب در خانه همسایه بود چه شد؟ پدر گفت : فرزند، آن ستون نبود، بلكه همسایه صالح ما ربیع بود كه از اوّل شب تا به صبح بر قدمهاى خود ایستاده بود. آرى ، چنان بر قیام شب مداومت مى نمود كه دخترك همسایه خیال كرده بود ستون است .
(148)
چه كنیم كه براى نماز شب بیدار شویم
مرحوم جواد آقا ملكى تبریزى مى فرماید:
كسى كه بخواهد براى نماز شب بیدار شود وقتى كه رختخوابش را آماده مى كند، بگوید: خداوندا! مرا دچار مكر خودت نكن تا این همه بى خیال نباشم و مرا به فراموشى یاد خودت گرفتار نكن ، و مرا جزو ناآگاهان قرار نده . مى خواهم در فلان ساعت بیدار شوم . اینجاست كه خدا به وسیله ملكى او را در همان وقت بیدار مى كند.
(149)
عبادت در شب و استجابت دعا
نیشابورى مى گوید:
به امام صادق علیه السلام عرض كردم :
مردم از پیامبر صلى الله علیه و آله نقل مى كنند در شب ساعتى است كه هیچ بنده مؤمنى در آن دعایى نمى كند، مگر اینكه دعایش مستجاب شود.
فرمود: بلى .
عرض كردم : فدایت شوم آن چه زمانى است ؟
فرمود: بین نصف شب تا ثلث باقیمانده از آن .
گفتم : آیا آن شب معینى است از شبها یا هر شب است ؟
فرمود: هر شب است .
(150)
نماز صفت پارسایان
از
((نوف بكالى
)) روایت شده كه شبى امیرالمؤمنین علیه السلام را دیدم كه از بستر برخاسته و به ستارگان مى نگرد، آنگاه به من فرمود: اى نوف ! خوابى یا بیدار؟
گفتم : بیدار.
فرمود: اى نوف ، خوشا به حال پارسایان این جهان كه دل در سراى دیگر بسته اند، آنان كه زمین را فرش ، و خاك را بستر، و آب را شربت نوشین ، و قرآن را شعار (جامه زیرین ، یعنى روش خود و زینت دل )، و دعا را دِثار (جامه رو، یعنى مانع حوادث ) قرار داده اند؛ و چون حضرت عیسى از دنیا بریده و جدا گشته اند.
اى نوف ! حضرت داوود علیه السلام شبها در چنین ساعتى از بستر برمى خواست و مى گفت :
این ساعتى است كه هیچ بنده اى خداى بزرگ را نخواند، مگر اینكه دعایش مستجاب شود؛ جز آنكه باج گیر یا جاسوس خبرچین ، یا گزمه كه همكار داروغه ستمگر است ، و یا نوازنده طنبور و طبل باشد.
(151)
آثار هفتگانه نماز شب در كلام امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام فرمود:
آثار نماز شب عبارتند از:
چهره را نیكو مى كند.
اخلاق را زیبا مى كند.
انسان را خوشبو مى كند.
روزى را مقدّر مى سازد.
باعث اَداء قرض مى شود.
غم و غصّه را از بین مى برد.
چشم را روشنى مى بخشد.
كسب هیبت و ابهّت با نماز شب
روایت شده است كه امیرالمؤمنین علیه السلام از مقابل دكه قصّابى مى گذشت . قصّاب گفت :
اى امیرالمؤمنین ! گوشت چاق و خوب ، موجود است .
امام علیه السلام فرمود: پول آن ، موجود نیست .
قصّاب گفت : من مهلت مى دهم و صبر مى كنم .
امام على علیه السلام پاسخ داد: من بر نخوردن گوشت صبر مى كنم . (و افزود:) خداوند متعال پنج چیز را در پنج چیز دیگر قرار داده است : عزّت را در بندگى ، ذلّت را در معصیت ، حكمت را در كم خوردن و خالى بودن شكم ، هیبت و ابهّت را در روى آوردن به نماز شب و ثروتمندى و بى نیازى را در قناعت .
(152)
نماز شب و رفع مشكلات
رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرمود:
اى مردم ! هیچ كس از شما نیست ، مگر اینكه مشكلات همچون كمربندى او را محاصره كرده است . پس زمانى كه دو سوّم از شب گذشت (و یك سوّم آن باقى ماند) ملكى بر او وارد مى شود و به او مى گوید: برخیز! و ذكر خداوند بگوى كه صبح نزدیك است . اگر او حركت كرد و ذكر خداوند گفت ، یك گره از گرفتارى هایش گشوده خواهد شد و اگر او برخاست و وضو گرفت و به نماز ایستاد، تمامى گره هاى گرفتارى از او گشوده مى شود و صبحگاهان شادمان و با روشنى چشم از خواب بر مى خیزد.
(153)