تبیان، دستیار زندگی

چنین مطلبى در قرآن نیامده است، بلكه مراجع معظم تقلید تصریح دارند: مكلف (عرب و غیرعرب) باید تمام ذكرهاى نماز را صحیح و به صورت عربى تلفظ كند و اگر مكلف، الفاظ عربى را نمى داند، باید یاد بگیرد و افرادى كه قدرت یادگیرى كلمات را ندارند، بیشتر از توان یادگیرى آنها خواسته نشده و معذور مى باشند.[1]  علت عربى خواندن نماز در پرسش بعدى خواهد آمد.
    شایان ذكر است كه بین اصول عقاید و اعمال تعبدى (مانند: نماز، روزه، حج و...) فرق است، چرا كه باید همه افراد (عرب و غیرعرب) به اصول عقاید اسلام آگاهى و فهم كامل داشته باشند، امّا در اعمال تعبدى، این آگاهى و فهم شرط نیست; در امور تعبدى، شخص بعد از پذیرش الوهیت خدا و... با دلیل و برهان، خود را موظف به بندگى مى داند و اوامر را آن گونه كه دستور داده شده انجام مى دهد.
    بنابراین، صحت نماز، منوط به دانستن معناى آن نیست و دانستن معناى آن باعث بهره مندى بیشتر از نماز و توجه به خدا مى شود و یاد گرفتن معناى نماز كه در یك صفحه كتاب خلاصه مى شود، به قدرى ساده و آسان است كه ممكن است آن را در یك ساعت، براى تمام عمر یاد گرفت.[2]
[1]. ر.ك: توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 632.
[2]. ر.ك: ناصر مكارم شیرازى و جعفر سبحانى، پرسش ها و پاسخ هاى مذهبى، ج3، ص56.

الف) ذكر كلمه «قل» در آیات قرآن كریم، براى حفظ اصالت قرآن و نقل عین كلماتى است كه بر پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله)وحى شده است; به عبارت دیگر، نشان مى دهد كه حضرت هیچ گونه تغییرى در الفاظى كه برایشان وحى شده نمى دادند و حتى كلمه «قل» را كه خطاب پروردگار متعال به او است، عیناً ذكر مى كردند و به همین دلیل نیز كلمه «قل» جزء آیه محسوب مى شود.
    ب) خطابات قرآن كریم، هر چند در ظاهر، متوجه پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله)است، ولى مفهوم عامى دارد كه شامل همه مسلمان ها مى شود (جز موارد معدودى كه دلیل بر اختصاص آن به حضرت وجود دارد) و به آنها یاد مى دهد كه چگونه به وظایف خود عمل نمایند. در آیه یاد شده در پرسش نیز سخن را به شخص پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله)ـ كه سرمشق و مقتدا و پیشواى مردم است ـ متوجه كرده و به دیگران مى آموزد كه به هر حال، هرگز نباید مغرور شد و خود را بى نیاز از پند و موعظه و امدادهاى غیبى الهى دانست، بلكه باید همیشه به او پناه برد و با هوشیارى مراقب وسوسه هاى شیطانى بود. بنابر این چون قرآن كتاب همیشگى و براى همه انسان ها است پیام او نیز فراگیر است; یعنى هم انسان هاى زمان نزول و هم آیندگان را مشمول خطاب خود مى داند; مثل این كه هم اكنون از ملكوت نازل شده و با جامعه سخن مى گوید. قرآن لحظه به لحظه و براى فرد فرد در حال نزول است.[1]
پس مى توان گفت: كلمه «قل» در نماز خطاب به هیچ كس نیست، زیرا گوینده و نمازگزار از این كلمه قصد «انشاء» و یا «اخبار» ندارد و در جایى مخاطب لازم است، كه چنین قصدى در كار باشد; بر این اساس كلمه «قل» صرفًا به عنوان قرائت ـ كه از واجبات نماز است ـ گفته مى شود(البته همراه با حضور قلب و توجه به معانى).
[1]. ر.ك: همان، تفسیر نمونه، ج6، ص59 و ج27، ص473 .

الف) كلمه «صراط» در لغت، به معناى «طریق و سبیل» آمده است، امّا از نظر عرف و اصطلاح قرآن كریم، به معناى «خداپرستى و دین حق و پاى بند بودن به دستورهاى خداوند متعال» است. در آیه صدوشصتویك سوره انعام، به این معنا اشاره شده است. چون راه مستقیم همیشه یك راه بیشتر نیست.
    بنابراین، «صراط مستقیم»، همان دین و آیین الهى در جنبه هاى عقیدتى و عملى است و به همین دلیل، نزدیك ترین راه ارتباط با خدا است. در این كه بعضى مفسران «صراط مستقیم» را به اسلام، یا قرآن، یا پیامبر و امامان(علیهم السلام) معنا كرده اند، باید گفت: بازگشت همه این معانى به همان دین و آیین الهى در جنبه هاى اعتقادى و عملى است.
    پیامبراكرم(صلى الله علیه وآله) فرموده است: صراط مستقیم، راه پیامبران است; همانان اند كه مشمول نعمت هاى الهى شده اند.[1] در روایات دیگر، صراط مستقیم، امیرالمؤمنین على(علیه السلام) یا شناخت امام(علیه السلام)شمرد شده است.
    بازگشت همه اینها، دعوت به همان دین و آیین الهى است. اگر در این عالم، به راه راست نبوّت و طریق مستقیم ولایت، قدم زده باشیم و از جاده ولایت على بن ابى طالب(علیه السلام) انحراف و لغزش پیدا نكرده باشیم، در گذشتن از پل صراط در آخرت مشكلى نخواهیم داشت. در زیارت جامعه آمده است: (أنتم السبیل الأعظم و الصراط الأقوم); شمایید راه بزرگ و استوار خدا.
    بنابراین، هر كس در این دنیا، در صراط ایشان قرار بگیرد و استقامت داشته باشد و پایش نلرزد، در آخرت نیز نخواهد لغزید و مانند برق جهنده، از آن مى گذرد. اگر در این عالم، مستقیم حركت كنیم، از پل صراط آخرت هم، مستقیم عبور مى كنیم و به چپ یا راست ـ كه افتادن به هلاكت و جهنّم است ـ متمایل نمى شویم.
    ب) تقاضا و طلب كردن هدایت و بر «صراط مستقیم» بودن، از طرف مؤمنان و حتّى پیامبران و امامان(علیهم السلام)تحصیل حاصل نیست، زیرا:
اولا: «صراط مستقیم» و آیین حق الهى، مراتب و درجاتى دارد كه همه افراد، در پیمودن این درجات، یك سان نیستند; به عبارتى دیگر، «صراط مستقیم»، امرى نسبى است.
    بنابراین، انسان، هر مقدار از این درجات را طى كند، باز هم، درجات بالاتر و والاترى وجود دارد كه انسان با ایمان، از خدا مى خواهد تا او را به آن درجات هدایت كند.
ثانیاً: براى انسان ها ]غیر از معصومان(علیهم السلام)[ هر لحظه، بیم لغزش و انحراف در این مسیر هدایت، وجود دارد; به همین سبب انسان ها، باید خود را در اختیار پروردگار بگذارند و تقاضا كنند، كه آنان را در راه راست ثابت قدم نگه دارد.