فصل اول: آداب به کار بردن بوی خوش
1-1 زمانهای استفاده از عطر 1-2 مکانهای استفاده از عطر 1-3 آداب بوییدن و استشمام 1-4 الگوی معطر 1-5 عطر زدن ممنوع1-1 زمانهای استفاده از عطرزمانبندی عطر زدن از منظر اهل بیت علیهم السلام اینگونه است: الف در بعضی روایات بعد از هر وضو پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم به عطر زدن اقدام میکرد. (حداکثر میزان مصرف عطر) ب عطر زدن یک روز در میان سفارش شده است. (حد متوسط مصرف عطر) ج عطر زدن در روز جمعه سفارش شده که ترک نشود.
حداقل مصرف عطر
- هر روز
امام کاظم علیه السلام میفرماید: شایسته است که مرد هر روز از بوی خوش استفاده کند و ...(4)
- یک روز در میان
رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم میفرماید: دوستم جبرئیل به من گفت: یک روز در میان خود را معطر ساز و این کار در روزهای جمعه ترک نشود. (5)
- روز جمعه
رسول خدا به علی علیه السلام فرمود: یا علی بر تو باد که هر جمعه خود را خوشبو کنی، زیرا این عمل از سنّت من است و تا زمانی که بوی آن از تو نمایان باشد برایت حسنه مینویسند. (6) عثمان بن مظعون به رسول خدا عرض کرد: میخواهم استفاده از عطر [و چند چیز دیگر] را کنار بگذارم. رسول خدا فرمود: عطر را کنار نگذار زیرا فرشتگان بوی خوش مؤمن را میبویند، بنابر این دستکم در روز جمعه از بوی خوش استفاده کن. (7)
- پس از وضو
امام صادق علیه السلام فرمود: برای رسولخدا صلّی الله علیه و آله و سلم، مشکدانی از قلع بود که پس از هر وضو بلافاصله آن را به دست گرفته، خود را خوشبو میساخت. (8) نکته: در آداب وضو گرفتن وارد شده است که پس از اتمام وضو بوی خوش استعمال کنی تا علاوه بر طهارت معنوی ظاهرت نیز خوشبو باشد. (9)
- هنگام نماز
امام صادق علیه السلام میفرماید: (اَنَّ الصَّلوةَ مُتَطَیِّب اَفضَلُ مِن سَبعینَ صَلاةً به غیرِ طَیِّب) (10) دو رکعت نماز با عطر بهتر از هفتاد رکعت نماز کسی است که عطر نزده است. امام خمینی (ره) همیشه هنگام نماز از عطر و بوی خوش استفاده میکردند و شاید بدون بوی خوش به نماز نایستاده بودند. حتی در نجف هم که نماز را در پشت بام منزل میخواندندهمیشه عطری به همراه خود میبردند. (11)
- موقع روزه داری
امام صادق علیه السلام هرگاه روزه داشت به خود عطر زده میفرمود: (الطیب تحفة الصائم) (12) بوی خوش تحفهی روزهدار است. امام صادق علیه السلام: هرکه در حال روزه، اولِ روز خود را با عطری خوشبو کند، هیچگاه عقل خود را از دست نمیدهد. (13) نکته: یعنی تند خویی که از لوازم گرسنگی و تشنگی است به سبب بوی خوش از او دور میگردد.
- ماه رمضان
امام صادق علیه السلام میفرماید: هر کس در روز اول ماه رمضان یک کف گلاب به صورت بریزد، در آن روز از خواری و پریشانی ایمن گردد و هر که یک کف گلاب به سرش بریزد در آن سال از مرض سرسام ایمنی یابد. (14) برای روز اول ماه رمضان اعمالی به شرح زیر است: 1- غسل کند. 2- خود را با گلاب خوشبو سازد و ...(15)
- موقع زیارت
از جمله آداب زیارت این است که زوار محترم به هنگام زیارت لباس تمیز و مناسب بپوشند و خود را خوشبو کنندو ... (16)
- عید نوروز
امام صادق علیه السلام برای نوروز اعمالی را به معلیبنخنیس آموخت و به او فرمود: چون روز نوروز شود غسل کن و خود را کاملا خوشبو کن. (17)
- هنگام مسافرت
حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلم هنگام مسافرت شش چیز را با خود همراه داشت: شیشهی عطر، آینه، شانه، مسواک، سرمهدان، قیچی. (18)
- موقع بیماری
امام خمینی (ره) در حالیکه در بیمارستان بستری بودند و سرم به دست و پایشان وصل بود هم مستحبات زیر را ترک نکردند: تلاوت قرآن، شانه، عطر و ... (19)
1-2 محلهای استفاده از عطر
محل استفاده از عطر هر کجای بدن میتواند باشد اما برای استشمام بهتر بوی عطر بهتر است آن را در نقاط نبضدار بدن مانند: مچ دست، پشت گوشها، گردن، زیر بازو، محل خم شدن ساعد و بازو، و پشت زانوها استفاده کرد. چون جریان خون قوی و پوست گرمتر میباشد بنابراین به تبخیر عطر کمک میکند. (البته باید حساسیت محل مورد نظر را در نظر گرفت) در روایات هم چنین آمده است:1-شارب: حضرت علی علیه السلام میفرماید: عطر به شارب زدن از اخلاق پیامبران و احترام کرام الکاتبین است. (20)2-محاسن: رسولخدا صلّی الله علیه و آله و سلم زیاد از عطریات استفاده میکرد به طوری که اثر آن در محاسن و سر مبارکش پیدا بود. (21)3-گودی گردن: حسن بن جهم میگوید: خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم، ظرفی نزد من آورد که در آن مشک بود. خطاب به من فرمود: از این مشک بردار و بر خود بمال. مقداری برداشتم و بر خود مالیدم. فرمود: مقداری دیگر بردار و بر گودی پایین گردن بمال. (22)4-سجدهگاه: امام رضا علیه السلام فرمود: (کانَ یَعرِفُ مَوضِعَ سُجُودِ اَبِیعَبدِالله به طیبِ رِیحَه) جایگاه سجده امام صادق علیه السلام از بوی عطر آنجا شناخته میشد. (23)5-محل نماز: عایشه میگوید: پیامبر به ما فرمان داده بود تا در خانهها، جایگاه نمازی بسازیم و آن را پاکیزه و خوشبو کنیم. (24)
1-3 آداب بوییدن و استشمام
مالک جهنی روایت کرده است، گلی را به حضرت امام جعفرصادق علیه السلام دادم، ایشان گرفتند و بوییدند و بر دو دیده گذاشتند سپس فرمودند: هرکه گلی را بگیرد و ببوید و بر دیدهها بگذارد و بگوید (اللهم صلّ علی محمد و آل محمد) هنوز گل را بر زمین نگذاشته گناهانش آمرزیده میشود. (25) و در روایت دیگری به همین مضمون امام علی النقی هادی علیه السلام فرمودند: هر که گلی را ببوید و بر چشمانش بگذارد و صلوات بر محمد و آلمحمد بفرستد، حقتعالی برای او به قدر بیابان عالج که مابین مکّه، شام و عراق کشیده شده است حسنهبنویسد و به عدد ریگ بیابان از گناهان او بزداید. (26) پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم میفرماید: هرگاه به یکی از شما گلی دادند، پس آن را ببوید و بر چشمانش بگذارد که آن از بهشت است پس هرگاه گلی به شما هدیه دادند، آن را رد نکنید. (27) و نیز میفرماید: هر کس گلاب را به صورت بمالد، در آن روز پریشانی و بدحالی به او نرسد و هنگامی که گلاب را به صورت و دستها میمالد، حمد خدای را بکند و صلوات بر محمد و آل او بفرستد. (28)
1-4 الگوی معطر
(لَقَد کَانَ لَکُم فِی رَسولِ اللهِ اُسوَةٌ حَسَنَه) (29) الگو بودن حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلم برای انسانها، بدون هیچ تردیدی از سوی خداوند تایید شده است. به همین دلیل امّت محمدی باید ایشان را الگوی خویش در تمام کردارشان قرار دهند. یکی از عادات این الگوی نمونه، معطربودن ایشان است.-¬ پیامبرخدا آن قدر معطر میزیست که هرگاه ازکوچه و گذرگاهی میگذشت، پس از عبورش آنان که از آن مسیر میگذشتند از رایحهی خوشِ برجای مانده، میدانستند که پیامبر از این کوچه گذشته است. (30)- آنقدر عطر و مواد خوشبوکننده بر سر و صورت خود میزد که گاهی جلوه و براقی آن در موهای سرش پیدا بود. با مشک و عنبر خود را خوشبو میساخت، گاهی هم با عود و غالیه خود را معطر میکرد. (31)- هیچگاه هدیهای را که عطر بود، رد نمیفرمود. (32)- بیش از آنچه برای خوراکی و طعام خرج کند، در راه عطریات خرج میکرد. (33)- هرگاه عطری به او عرضه میشد، از آن استفاده میکرد و میفرمودند: بوی آن خوش است، سنگینی هم ندارد. استفاده از بوی خوش را همیشه دوست داشت و از آن لذّت میبرد. (34)- از بوی نیکویش همه او را میشناختند، حتّی وقتی نزد فاطمه علیها السلام خود را با کساء یمانی پوشانده بود، وقتی حسنین هر کدام به ترتیب وارد خانه میشوند، پس از سلام به مادر عرض میکنند: (إنّی أشَمُّ عِندَکِ رائِحَةً طَیِبَه کَأَنَّها رائِحَةُ جَدّی رَسول الله) من بوی خوشی نزد تو احساس میکنم گویا بوی جدّم رسول خدا میباشد. (35) شهید محمدرضا تورجی زاده نیز به تبعیّت از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم همیشه از عطر استفاده میکرد. خرید عطرهای خوشبو یکی از کارهای همیشکی او بود. هرجا وارد میشد بوی عطر ملایمی همراهش بود. نقل از دوستان شهید است: حتّی در شرایطیکه در خط اول نبرد بودیم، عطر زدن و شانهکردن موها و محاسنش ترک نمیشد. دو شیشه عطر کوچک از جمله وسایل موجود در جیبش هنگام شهادت بود. (36)
1-5 عطر زدن ممنوع!
با توجه به جایگاه عطر و اهمیّت و آثار آن، ولی در مواردی از عطر زدن نهی شده است از جمله:غیر خدا: هر که برای خدای تعالی خود را خوشبو کند [هدف جلب رضایت الهی باشد] روز قیامت بویش خوشبوتر از مشک تیز بوی است و هر که برای جز خدا خوشبو کند، روز قیامت بویش گندتر از مردار است. (37)مُحرِم: امام صادق علیه السلام: (لایَنبَغی لِلمُحرِمِ أَن یُلَذَذَ بِالرِیحَان) جایز نیست که محرم حج بوی خوش لذّت آور استعمال کند. (38)معتکف: امام باقرعلیه السلام: (المُعتَکِفُ لایَشُمُّ الطِّیبَ وَ لایَتَلَذَذُ بِالرِّیحَان) جایز نیست برای معتکف استعمال بویخوش و اینکه گل بو کند. (39)زنان: در این مورد نیز به شدّت از عطر زدن نهی شده است و رسول خدا (ص) سخنان قابل توجّهی در این زمینه دارند:- زناکار است، زنی که خود را خوشبو کند و بر مردانی بگذرد که بویش را میشنوند. (40)- آن زن که برای کسی جز شوهر، خویشتن را معطر میسازد، مایهی آتش و ننگ است. (41)- هر زنی که خود را برای غیر شوهرش خوشبو کند، خداوند نماز او را قبول نمیکند. (42)و در مورد عطر [زنان] چنین میفرمایند: برای مردان بهترین عطر آنست که بویش آشکار و رنگش پنهان باشد و برای زن بهترین عطر آنست که رنگش عیان و بویش پنهان باشد. (43)استفتاء: آیا عطرزدن و خوشبو ساختن بانوان اشکال دارد؟آیت الله اراکی: عطر زدن اشکال ندارد امّا اگر عطر زدن موجب مفسده و تحریک باشد جایز نیست. (44)با توجه به قدرت جاذبه ای که بوی خوش دارد، بعید است موجب تحریک نامحرم و مفسده نشود و این مورد اتفاق تمام علماست. پس بهتر است که زن مسلمان تنها برای همسرش عطر استعمال کند. (45)