دنیای یلدا  دنیای عروسك‌های شیشه‌ای است كه شبانه روز از آن‌ها مراقبت می‌كند و برای‌شان درددل می‌كند. یلدا، دختری از جمع گریزان است كه به دلیل همین ترس از بودن در كنار دیگران حتی نمی‌تواند دوره گل چینی‌اش را تمام كند.

 برای او كه كمتر رو در رو با دیگران حرف می‌زند، شنیدن صدای دوست برادرش جرقه شروع یك ماجرای عاطفی می‌شود. مادر كه فكر می‌كند تمام مشكلات یلدا و خانواده‌شان با ازدواج او حل می‌شود، به این حس بال و پر می‌دهد. مرد عشق یلدا را رد می‌كند و دختر را به دوره‌ای از رفتارهای روان پریشانه وارد می‌كند. 

ماجرای یلدا و یلداها را با دكتر افشین یداللهی، روان‌پزشك مطرح كردیم. تحلیل‌های او بر این شخصیت و آنچه بر او گذشته است را در ادامه می‌خوانید.

http://www.bartarinha.ir

 یلدا دختر معلولی است كه در یك خانواده فقیر زندگی می‌كند و با شنیدن صدای دوست برادرش به او علاقه‌مند می‌شود. درگیر احساسات شدن آن هم با شنیدن یك صدا چقدر بالغانه است و چقدر می‌توان این احساس را واقعی و غیرهیجانی دانست؟

مسئله عاطفی برای هر كسی می‌تواند پیش بیاید. این موضوع می‌تواند افراد دچار نقص جسمانی را هم به‌خود درگیر كند و همانطور كه برای فرد سالم پیش می‌آید برای فردی كه دچار كم توانی ذهنی است نیز می‌تواند پیش بیاید. شخصیت یلدا در فیلم هم دختر جوانی است كه به اقتضای سن و سالش در معرض دچار شدن به این احساس قرار دارد و به دلیل كم‌تجربگی و فضای ذهنی‌اش به یكی از ساده‌ترین شكل‌های ممكن این حس را تجربه می‌كند. 

یعنی با شنیدن صدای دوست برادرش و بدون این‌كه حتی شناخت كافی یا برنامه‌ریزی‌ای برای عشق و ازدواج داشته باشد، یك درگیری روانی و احساس كشش به سمت آن فرد در او ایجاد می‌شود. این درگیری لزوما یك احساس تعلق بی‌عیب و نقص نیست بلكه مرحله‌ای از رشد اوست كه به سراغش آمده است. او كم تجربه است و شناختی به این فضا ندارد. بله می‌توان گفت كه این حس بالغانه نیست. او یك كشش ناشناخته براساس بلوغ جسمی دارد. یعنی در سنی است كه اغلب دخترها در آن دچار چنین احساسی می‌شوند و او هم بدون هیچ تصمیمی برای آشنا شدن با یك مرد، گمان می‌كند كه به صاحب صدا دلبسته شده است. او احساسش را خیلی نمی‌شناسد و ارزیابی درستی از آن ندارد، تنها در حال تجربه یك مرحله طبیعی از رشدش است؛ خیلی خام است. برای نخستین بار، بدون منطق و قدرت كنترل احساسش وارد این روند می‌شود. نمی‌توان گفت كه در این زمینه این دختر غیرطبیعی پیش رفته، این موضوع برای هر فرد در یك دوره از زندگی‌اش پیش می‌آید و به بلوغ عاطفی او در آینده كمك می‌كند. حتی ممكن است برای بعضی افراد این اتفاق چندبار تكرار شود.

 آیا احساس یلدا هم مثل همان دختران هم سن و سالش كه اشاره كردید تنها یك تجربه و یك مرحله از زندگی‌اش است؟

 عملكرد او در این مورد طبیعی نیست و شاید بتوان به دلیل مشكلاتی كه درگیرشان است آن حس را كمی اغراق شده دانست. مجموعه دلایل خانوادگی، اقتصادی، جسمی و... باعث می‌شود كه او اعتماد به نفس پایینی داشته باشد و زمانی كه پسری با صدای خوب، قیافه و رفتار خوب و شغلی كه از نظر آن‌ها خوب به‌نظر می‌رسد مقابلش قرار می‌گیرد و می‌بیند كه این فرد با برادرش و خانواده‌اش نیز رفتاری انسانی دارد، حس می‌كند كه با تمام وجود درگیر یك رابطه عاطفی شده است.

 تصمیم‌گیری برای ازدواج براساس این حس اولیه لزوما به موفقیت در آن ازدواج ختم نمی‌شود. گرچه زمانی كه فرد به شكلی هیجانی این حس را تجربه می‌كند، گمان می‌كند كه او بهترین گزینه برای آینده‌اش است، بهترین كسی است كه می‌توانسته سر راهش قرار گیرد، كسی است كه همیشه در رویایش می‌دیده و... اما این احساسات مثبت ارتباط مستقیمی با یك نتیجه مثبت ندارد و حتی گاهی به‌دلیل خام بودن و هیجانی بودن این حس، می‌تواند به شكست‌هایی در آینده منجر شود.

 یلدا از آغاز فیلم هم مشكلاتی داشت اما بعد از شنیدن جواب منفی واكنش‌های روانی شدیدی نشان می‌دهد. آیا شكست برای افرادی در موقعیت او می‌تواند آغازگر دوره جدیدی از مشكلات روانی باشد؟

دختر حتی قبل از این قضیه مشكل ارتباطی داشت. گوشه‌گیر بود و با دنیای درونی خودش ارتباط داشت. دنیای مجسمه‌های شیشه‌اش. او حتی نمی‌توانست در جمعی كه چند نفر حضور دارند شركت كند و به دلیل همین ترس از بودن در كنار دیگران حتی نتوانسته بود دوره‌ای كه در آن ثبت‌نام كرده بود را به پایان برساند.

خود او زمینه مساعد برای دچار شده به یك مسئله روانی را داشته است. شخصیت گوشه‌گیری داشته و پر از اضطراب بوده است. زمانی هم كه مادر با مداخله غیرمنطقی‌اش وارد این جریان می‌شود و می‌خواهد به زور ارتباط این 2 را برقرار كند، مشكلات را بیشتر می‌كند.

 برای این خانواده، ازدواج دختر یعنی پایان مشكلات. آن‌ها فكر می‌كنند با این اتفاق نه تنها مشكلات شخصیتی و كمبود اعتماد به نفس دختر از بین می‌رود بلكه او مشكل جسمانی‌اش را از دست می‌دهد و زندگی‌اش زیر و رو می‌شود. این تصور را در اجتماع‌مان هم می‌بینیم. ازدواج تا چه حد می‌تواند بانی چنین تغییراتی شود؟

در قسمتی از فیلم، پسر خانواده كه آرزوی نوشتن هم دارد، می‌گوید: «شاید بتوانی در ذهنت شخصیت‌ها، آینده و سرنوشت‌شان را عوض كنی.» فیلم از جایی 2 شاخه می‌شود. یعنی از زمانی كه رضا زنگ زده و دختر می‌گوید كه قرار است به‌زودی با او ازدواج كند. اتفاقات بعد از این هم می‌تواند توهم دختر باشد و هم خیال برادرش كه دوست دارد كه شخصیت‌ها را همانطور كه می‌خواهد بسازد و هم واقعیت داشته باشد اما محو شدن تدریجی لبخند پسر و حال و هوای ایده‌آلیستی كه پایان دارد نشان می‌دهد خیالی است كه در زندگی پسر می‌گذرد.

از آنجا به بعد این توهم در ذهن آن پسر جریان پیدا می‌كند كه ازدواج خواهرش حلال تمامی مشكلات دختر و خانواده‌اش است. این تصور را ما در خیلی از خانواده‌ها و خیلی از افراد می‌بینیم.

 گرچه واقعیت این است كه ازدواج راه حل نیست. نه برای یلدا در فیلم كه می‌خواهد با آشنایی با این مرد مشكل اعتماد به نفسش را حل كند و حتی بعد از مدتی با او نقص جسمانی‌اش را هم از دست بدهد و نه برای افرادی كه در زندگی واقعی به‌دنبال ازدواج به‌عنوان یك راه نجات هستند. نمی‌توان تصور كرد كه تمام مشكلات دختر با این احساس و ازدواج حل می‌شود و اگر او جواب منفی می‌گرفت، چنین واكنش‌هایی را نشان نمی‌داد. اگر پسر حتی به احساس او جواب مثبت هم می‌داد، باز هم ممكن بود مشكلاتش حل نشود یا شاید تشدید شود.

گرچه امكان دارد كه او و افرادی كه در دنیای واقعی شرایطی مانند او دارند، با وارد شدن به یك رابطه عاطفی و حمایت شدن توسط یك فرد دیگر، مشكلات كمبود اعتماد به نفس‌شان را به شكل بیرونی حل كنند اما واقعیت این است كه این تقویت توانایی‌ها به‌صورت درونی اتفاق نمی‌افتد و اگر زمانی رابطه او با فردی كه دوستش دارد قطع شود، باز هم به وضعیت قبل بر می‌گردد.

  نقش مادر را در به‌وجود آمدن این شرایط چطور ارزیابی می‌كنید؟ اصرار مادر برای برقراری این پیوند، یكی از دلایل تشدید مشكلات یلدا بود؟ 

یلدا به رضا علاقه‌مند شده بود اما توان ابرازش را نداشت. مادر با مداخله‌اش می‌خواهد به این حس دامن بزند و ارتباط را به هر شكلی كه شده برقرار كند. وقتی دخترش با رضا روبه‌رو می‌شود، به دلیل این‌كه تجربه خاصی ندارد، در همین چند برخورد هم برای او این حس عاطفی تقویت می‌شود و فكر می‌كند كه با از دست دادن این فرد همه چیزش را از دست می‌دهد اما این ارتباط عاطفی یك طرفه است.

مادر برای 2طرفه شدن این جریان تلاش می‌كند و با دامن زدن به این وضعیت باعث می‌شود كه بعد از شنیدن جواب نه یك استرس بزرگ و روان پریشی در او ایجاد شود. مادر با دلسوزی ناآگاهانه دختر را درگیر مسئله كرده و كار را پیچیده‌تر از آنچه فكر می‌كردند می‌كند. او به خاطر حل مشكلات خانواده و از سر علاقه به دختر بدون داشتن شناخت لازم از شرایط شروع به دخالت می‌كند.

مادر به خاطر مجموعه شرایط اقتصادی، وضعیت خانواده و احساس مسئولیت در برابر بچه‌ها به‌دنبال یك راه نجات برای دخترش و همه اعضای خانواده می‌گردد. او مادری مسئول و دلسوز است، دختر را در كنار تمامی مشكلات اقتصادی‌اش نگهداری و حمایت می‌كند اما چون ناآگاهانه پیش می‌رود نمی تواند كمكی به حل مشكلات خانواده بكند.

او فكر می‌كند ازدواج یك راه حل برای مشكلات‌شان است درحالی كه این تصورات عامیانه كه ازدواج مشكلات را حل می‌كند، رفتارهای افراد را تغییر می‌دهد و همه چیز را درست می‌كند، تصوراتی نادرست است و باید گفت كه ازدواج لزوما درمان مشكلات نیست.

  در بسیاری از آدم‌هایی كه از نظر خود و اطرافیان‌شان افرادی سالم هستند هم واكنش های روانی بعد از جدایی را مشاهده می‌كنیم. آیا چنین شكستی می‌تواند آغازگر برخی بیماری های روانی باشد یا این‌كه تنها یك عامل تشدید‌كننده برای افرادی است كه مستعد این اتفاق هستند؟

لزوما اینطور نیست كه فرد با تجربه احساس عاطفی یا شكست خوردن در برقراری این ارتباط، دچار علائم روانی شود. این اتفاق می‌تواند یك مرحله طبیعی از زندگی آدم‌ها باشد اما كسانی كه زمینه مساعد روانی دارند می‌توانند به شكلی دیگر و همراه با عوارضی آن را تجربه كنند. برای كسانی كه زمینه مشكلات روانی را در خود دارد، مشكلات عاطفی می‌تواند به یك عامل استرس تبدیل شود و عواقبی را برایشان به همراه بیاورد اما این موضوع مختص به مشكلات عاطفی نیست.

این افراد با به‌وجود آمدن هر عامل استرس‌زا چنین شرایطی را تجربه خواهند كرد. كنكور، تصادف، ورشكستگی پدر یا عامل‌هایی از این قبیل هم می‌توانند زندگی فرد را به سمت اختلال پیش ببرند. در صورتی كه فردی كه روانی سالم دارد گرچه با به‌وجود آمدن این مشكلات تحت تاثیر قرار می‌گیرد و حتی ممكن است حالت‌هایی از افسردگی را تجربه كند اما بعد از طی شدن این دوره به‌خود مسلط می‌شود و بدین شكل دچار روان‌پریشی نمی شود.

حضورش در اجتماع به رفتن به سوپری محله‌شان خلاصه می‌شود. اگر مقابل دیگران بخواهد حرفی بزند، سرد می‌شود، می‌لرزد و حالت تهوع سراغش می‌آید. او حتی رودر‌رو عاشق هم نمی‌شود و بدتر این‌كه شكست در همین عشق كودكانه، آرامشش را می‌گیرد و زندگی خانواده‌اش را هم زیر و رو می‌كند.

گرچه یلدا با شكست عاطفی‌اش از قالب یك دختر به ظاهر آرام بیرون می‌آید و همه ترد عاطفی او را تقصیر مشكلاتش می‌دانند اما از منظر روان‌شناسی باید بگوییم كه  او پیش از این شكست هم دچار نوعی اختلالات شخصیتی بوده كه با آمدن یك مشكل جدید تشدید می‌شوند.

ما در تشخیص‌های روان‌شناسی و روان‌پزشكی، سندرمی داریم كه از آن به‌عنوان سندرم ترومای عاشقی یاد می‌كنند. شاید بهتر باشد قبل از این‌كه به بحث این سندرم بپردازیم «تروما» را معنی كنیم. تروما در زمانی اتفاق می‌افتد كه به‌علت بروز اتفاقات ناگوار فرد یكپارچگی روانی‌اش را از دست می‌دهد و با وحشت و درماندگی شدید یا ترس به این اتفاقات واكنش نشان می‌دهد. این واكنش در سندرم ترومای عاشقی، در شرایطی اتفاق می‌افتد كه فرد بعد از یك شكست عاطفی بزرگ، از دست دادن یك عزیز یا اتفاقاتی از قبیل مواجهه با خیانت و... به آن دچار می‌شود.

در این زمان فرد یك سری واكنش‌های روانی از خود بروز می‌دهد كه گاهی می‌تواند با اختلالاتی از قبیل افسردگی، اختلالات انطباقی یا روان‌پریشی هم همراه شود. این‌كه این سندرم یك بیماری جداگانه است یا این‌كه باید آن را جزو چنین اختلالاتی به شمار آورد، هنوز در تحقیقات روان‌شناسی مورد بحث است.از دست دادن عشق و رابطه عاشقانه یا خیانت برای فرد نقش تروما را بازی می‌كند و فرد به آن واكنش می‌دهد.