اولا:در قرآن كریم این مطلب به صورت یك نوید كلى در كمال صراحت هست،یعنى هر كسى كه قرآن كریم را مطالعه كند مى‏بیند قرآن كریم آن نتیجه را كه بر وجود مقدس حضرت حجت مترتب مى‏شود، در آیات زیادى به عنوان یك امرى كه به طور قطع در آینده صورت خواهد گرفت ذكر مى‏كند.از آن جمله است این آیه: و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر ان الارض یرثها عبادى الصالحون ⁽¹⁰⁾ .خدا در قرآن مى‏گوید كه ما در گذشته بعد ازذكر-كه گفته‏اند یعنى بعد از آنكه در تورات نوشتیم-در زبور هم این مطلب را اعلام كردیم،و ما اعلام كردیم،پس شدنى است كه: ان الارض یرثها عبادى الصالحون. صحبت منطقه و محل و شهر نیست،اصلا فكر آنقدر بزرگ و وسیع است كه سخن از تمام زمین است: زمین براى همیشه در اختیار زورمندان و ستمكاران و جباران نمى‏ماند،این یك امر موقت است،دولت صالحان كه بر تمام زمین حكومت كند،در آینده وجود خواهد داشت.در مفهوم این آیه كوچكترین تردیدى نیست.

همچنین راجع به اینكه دین مقدس اسلام دین عمومى بشر خواهد شد و تمام ادیان دیگر در مقابل این دین از بین خواهند رفت و تحت الشعاع قرار خواهند گرفت،در قرآن كریم هست،كه این یكى دیگر از آثار و نتایج وجود مقدس مهدى موعود است: هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دین الحق لیظهره على الدین كله و لو كره المشركون ⁽¹¹⁾ این دین را به وسیله این پیامبر فرستاد براى اینكه در نهایت امر آن را بر تمام دینهاى عالم پیروز گرداند،یعنى همه مردم دنیا تابع این دین بشوند،و آیات دیگرى.چون بحثم درباره آیات قرآن نیست‏به اشاره قناعت مى‏كنم.

از آیات قرآن كه بگذریم مساله احادیث نبوى مطرح است.آیا پیغمبر اكرم در این زمینه چه مطالبى فرموده است؟آیا فرموده است‏یا نفرموده است؟اگر روایات مربوط به مهدى موعود انحصارا روایات شیعه مى‏بود،براى شكاكان جاى اعتراض بود كه:اگر مساله مهدى موعود یك مساله واقعى است‏باید پیغمبر اكرم گفته باشد و اگر پیغمبر اكرم گفته بود باید سایر فرق اسلامى هم روایت كرده باشند و تنها شما شیعیان روایت نكرده باشید.جوابش خیلى واضح است:اتفاقا روایات باب مهدى موعود را تنها شیعیان روایت نكرده‏اند.روایاتى كه اهل تسنن در این زمینه دارند،از روایات شیعه اگر بیشتر نباشد كمتر نیست.كتابهایى را كه در این زمینه نوشته شده است مطالعه كنید،مى‏بینید همین طور است.

در همین سالهایى كه ما در قم بودیم دو كتاب در این زمینه تالیف شد.یكى را مرحوم آیة الله صدر(اعلى الله مقامه)البته به زبان عربى نوشته‏اند به نام المهدى و خیال مى‏كنم چاپ هم شده باشد. در آن كتاب،ایشان هر چه روایت نقل كرده‏اند،همه،روایات اهل تسنن است.وقتى انسان مطالعه مى‏كند مى‏بیند كه مساله مهدى موعود در روایات اهل تسنن از روایات شیعه بیشتر هست و كمتر نیست.

كتاب دیگرى كه خوشبختانه به زبان فارسى است،به امر مرحوم آیة الله آقاى بروجردى تهیه شده به نام منتخب الاثر،كه یكى از فضلاى حوزه علمیه قم كه الآن هم در قم هستند به نام آقاى آقا میرزا لطف الله صافى از فضلاى مبرز قم(گلپایگانى)تحت رهنمایى مرحوم آیة الله بروجردى[این كتاب را تالیف كردند]،یعنى ایشان دستور كلى این كتاب را دادند و طرح و شكل و رسم كتاب را تعیین كردند و بعد این مرد فاضل رفت دنبالش و این كتاب را نوشت.این كتاب را هم مطالعه كنید،مى‏بینید روایات زیادى در این زمینه هست‏بالاخص از اهل تسنن،به مضامین و تعبیرات مختلف.

باز من به جنبه روایتى این بحث كار ندارم،همین طورى كه به جنبه آیاتش كار زیادى ندارم من از یك جنبه دیگرى مى‏خواهم مساله موعود اسلام را بحث‏بكنم و آن اینكه:این مساله روى تاریخ اسلام چه اثرى گذاشته است؟وقتى كه ما تاریخ اسلام را مطالعه مى‏كنیم،مى‏بینیم گذشته از روایاتى كه در این زمینه از پیغمبر اكرم یا امیر المؤمنین وارد شده است اساسا از همان نیمه دوم قرن اول اخبار مربوط به مهدى موعود منشا حوادثى در تاریخ اسلام شده است.چون چنین نویدى و چنین گفته‏اى در كلمات پیغمبر اكرم بوده است احیانا از آن سوء استفاده‏هایى شده است،و این خود دلیل بر این است كه چنین خبرى در میان مسلمین از زبان پیغمبرشان پخش و منتشر بوده است و اگر نبود،آن سوء استفاده‏ها نمى‏شد.

اولا:در قرآن كریم این مطلب به صورت یك نوید كلى در كمال صراحت هست،یعنى هر كسى كه قرآن كریم را مطالعه كند مى‏بیند قرآن كریم آن نتیجه را كه بر وجود مقدس حضرت حجت مترتب مى‏شود، در آیات زیادى به عنوان یك امرى كه به طور قطع در آینده صورت خواهد گرفت ذكر مى‏كند.از آن جمله است این آیه: و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر ان الارض یرثها عبادى الصالحون ⁽¹⁰⁾ .خدا در قرآن مى‏گوید كه ما در گذشته بعد ازذكر-كه گفته‏اند یعنى بعد از آنكه در تورات نوشتیم-در زبور هم این مطلب را اعلام كردیم،و ما اعلام كردیم،پس شدنى است كه: ان الارض یرثها عبادى الصالحون. صحبت منطقه و محل و شهر نیست،اصلا فكر آنقدر بزرگ و وسیع است كه سخن از تمام زمین است: زمین براى همیشه در اختیار زورمندان و ستمكاران و جباران نمى‏ماند،این یك امر موقت است،دولت صالحان كه بر تمام زمین حكومت كند،در آینده وجود خواهد داشت.در مفهوم این آیه كوچكترین تردیدى نیست.

همچنین راجع به اینكه دین مقدس اسلام دین عمومى بشر خواهد شد و تمام ادیان دیگر در مقابل این دین از بین خواهند رفت و تحت الشعاع قرار خواهند گرفت،در قرآن كریم هست،كه این یكى دیگر از آثار و نتایج وجود مقدس مهدى موعود است: هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دین الحق لیظهره على الدین كله و لو كره المشركون ⁽¹¹⁾ این دین را به وسیله این پیامبر فرستاد براى اینكه در نهایت امر آن را بر تمام دینهاى عالم پیروز گرداند،یعنى همه مردم دنیا تابع این دین بشوند،و آیات دیگرى.چون بحثم درباره آیات قرآن نیست‏به اشاره قناعت مى‏كنم.

از آیات قرآن كه بگذریم مساله احادیث نبوى مطرح است.آیا پیغمبر اكرم در این زمینه چه مطالبى فرموده است؟آیا فرموده است‏یا نفرموده است؟اگر روایات مربوط به مهدى موعود انحصارا روایات شیعه مى‏بود،براى شكاكان جاى اعتراض بود كه:اگر مساله مهدى موعود یك مساله واقعى است‏باید پیغمبر اكرم گفته باشد و اگر پیغمبر اكرم گفته بود باید سایر فرق اسلامى هم روایت كرده باشند و تنها شما شیعیان روایت نكرده باشید.جوابش خیلى واضح است:اتفاقا روایات باب مهدى موعود را تنها شیعیان روایت نكرده‏اند.روایاتى كه اهل تسنن در این زمینه دارند،از روایات شیعه اگر بیشتر نباشد كمتر نیست.كتابهایى را كه در این زمینه نوشته شده است مطالعه كنید،مى‏بینید همین طور است.

در همین سالهایى كه ما در قم بودیم دو كتاب در این زمینه تالیف شد.یكى را مرحوم آیة الله صدر(اعلى الله مقامه)البته به زبان عربى نوشته‏اند به نام المهدى و خیال مى‏كنم چاپ هم شده باشد. در آن كتاب،ایشان هر چه روایت نقل كرده‏اند،همه،روایات اهل تسنن است.وقتى انسان مطالعه مى‏كند مى‏بیند كه مساله مهدى موعود در روایات اهل تسنن از روایات شیعه بیشتر هست و كمتر نیست.

كتاب دیگرى كه خوشبختانه به زبان فارسى است،به امر مرحوم آیة الله آقاى بروجردى تهیه شده به نام منتخب الاثر،كه یكى از فضلاى حوزه علمیه قم كه الآن هم در قم هستند به نام آقاى آقا میرزا لطف الله صافى از فضلاى مبرز قم(گلپایگانى)تحت رهنمایى مرحوم آیة الله بروجردى[این كتاب را تالیف كردند]،یعنى ایشان دستور كلى این كتاب را دادند و طرح و شكل و رسم كتاب را تعیین كردند و بعد این مرد فاضل رفت دنبالش و این كتاب را نوشت.این كتاب را هم مطالعه كنید،مى‏بینید روایات زیادى در این زمینه هست‏بالاخص از اهل تسنن،به مضامین و تعبیرات مختلف.

باز من به جنبه روایتى این بحث كار ندارم،همین طورى كه به جنبه آیاتش كار زیادى ندارم من از یك جنبه دیگرى مى‏خواهم مساله موعود اسلام را بحث‏بكنم و آن اینكه:این مساله روى تاریخ اسلام چه اثرى گذاشته است؟وقتى كه ما تاریخ اسلام را مطالعه مى‏كنیم،مى‏بینیم گذشته از روایاتى كه در این زمینه از پیغمبر اكرم یا امیر المؤمنین وارد شده است اساسا از همان نیمه دوم قرن اول اخبار مربوط به مهدى موعود منشا حوادثى در تاریخ اسلام شده است.چون چنین نویدى و چنین گفته‏اى در كلمات پیغمبر اكرم بوده است احیانا از آن سوء استفاده‏هایى شده است،و این خود دلیل بر این است كه چنین خبرى در میان مسلمین از زبان پیغمبرشان پخش و منتشر بوده است و اگر نبود،آن سوء استفاده‏ها نمى‏شد.

بیان  حضرت على علیه السلام

قبل از اینكه اولین حادثه تاریخى در این زمینه را عرض كنم،جمله‏هایى از امیر المؤمنین على علیه السلام را-كه در نهج البلاغه است و من از مرحوم آیة الله العظمى بروجردى شنیدم كه این جمله‏ها متواتر است‏یعنى تنها در نهج البلاغه نیست و سندهاى متواتر دارد-نقل مى‏كنم.

امیر المؤمنین در آن مصاحبه‏اى كه با كمیل بن زیاد نخعى كرده است[مطالبى در این باب بیان نموده است]كه كمیل مى‏گوید شبى بود،على علیه السلام دست مرا گرفت(ظاهرا در كوفه بوده است)،مرا با خودش برد به صحرا،فلما اصحر تنفس الصعداءبه صحرا كه رسیدیم یك نفس خیلى عمیقى،یك آهى از آن بن دل بر كشید و آنگاه درد دلهایش را شروع كرد،آن تقسیم بندى معروف:الناس ثلاثة‏ ⁽¹²⁾ مردم سه دسته هستند:عالم ربانى،متعلمین و مردمان همج رعاع،و بعد شكایت از اینكه كمیل!من آدم لایق پیدا نمى‏كنم كه آنچه را مى‏دانم به او بگویم.یك افرادى آدمهاى خوبى هستند ولى احمقند،یك عده‏اى افراد زیركى هستند ولى دیانت ندارند و دین را وسیله دنیا دارى قرار مى‏دهند.مردم را تقسیم بندى كرد و همه شكایت از تنهایى خود:كمیل!من احساس تنهایى مى‏كنم،من تنهایم،ندارم آدم قابل و لایق كه اسرارى را كه در دل دارم به او بگویم.در آخر یكمرتبه مى‏گوید:بله،البته زمین هیچ گاه خالى نمى‏ماند:اللهم بلى!لا تخلو الارض من قائم لله بحجة،اما ظاهرا مشهورا،و اما خائفا مغمورا،لئلا تبطل حجج الله و بیناته...یحفظ الله بهم حججه و بیناته،حتى یودعوها نظراءهم و یزرعوها فى قلوب اشباههم ⁽¹³⁾ . فرمود:بله،در عین حال هیچ وقت زمین از حجت‏خدا خالى نمى‏ماند،یا حجت ظاهر آشكار و یا حجتى كه از چشمها پنها و غایب است.

ماهیت قیام مهدى علیه السلام

برخى حوادث در دنیا وقتى كه واقع مى‏شود تنها جنبه انفجار دارد.مثل اینكه یك دمل در بدن شما پیدا مى‏شود.این دمل باید برسد به حدى كه یكدفعه منفجر شود.بنا بر این هر كارى كه جلوى انفجار این دمل را بگیرد كار بدى است،اگر هم مى‏خواهید دوا روى آن بگذارید باید یك دوایى بگذارید كه این دمل زودتر منفجر شود.بعضى از فلسفه‏ها هم كه برخى از سیستمهاى اجتماعى و سیاسى را مى‏پسندند طرفدار انقلاب به معنى انفجارند.به عقیده آنها هر چیزى كه جلوى انفجار را بگیرد بد است.و لهذا مى‏بینید بعضى از روشها و سیستمهاى اجتماعى به طور كلى با اصلاحات اجتماعى مخالفند،مى‏گویند:این اصلاحات چیست كه شما مى‏كنید؟!بگذارید اصلاح نباشد،بگذارید مفاسد زیاد شود،عقده‏ها و كینه‏ها زیاد شود،ناراحتى و ظلم بیشتر شود،كارها پریشانتر شود،پریشانى و پریشانى تا یكمرتبه از بن زیر و رو شود و انقلاب صورت گیرد.

فقه ما در اینجا وضع روشنى دارد.آیا ما مسلمانان راجع به ظهور حضرت حجت‏باید این جور فكر كنیم؟ باید بگوییم:بگذارید معصیت و گناه زیاد شود.بگذارید اوضاع پریشانتر گردد،پس امر به معروف و نهى از منكر نكنیم،بچه‏هایمان را تربیت نكنیم،بلكه خودمان هم براى اینكه در ظهور حضرت حجت‏سهیم باشیم العیاذ بالله نماز نخوانیم،روزه نگیریم،هیچ وظیفه‏اى را انجام ندهیم،دیگران را هم تشویق كنیم كه نماز را رها كنید،روزه را رها كنید،زكات را رها كنید،حج را رها كنید،بگذارید همه اینها از بین برود تا مقدمات ظهور فراهم شود؟خیر،این بدون شك بر خلاف یك اصل قطعى اسلامى است،یعنى به انتظار ظهور حضرت حجت،هیچ تكلیفى از ما ساقط نمى‏شود،نه تكلیف فردى و نه تكلیف اجتماعى. شما در شیعه-كه اساسا این اعتقاد از یك نظر اختصاص به دنیاى تشیع دارد-تا چه رسد به اهل تسنن، یك عالم پیدا نمى‏كنید كه بگوید انتظار ظهور حضرت حجت‏یك تكلیف كوچك را از ما ساقط مى‏كند. هیچ تكلیفى را از ما ساقط نمى‏كند.این یك نوع[تفسیر از ظهور حضرت حجت]است.

نوع دیگر این است كه صحبت رسیده شدن است نه صحبت انفجار،مثل یك میوه در صراط تكامل است.میوه موقعى دارد،چنانكه دمل هم موقعى دارد.ولى دمل یك موقعى دارد براى اینكه منفجر شود، و میوه یك موقعى دارد كه برسد،یعنى سیر تكاملى خودش را طى كند و برسد به مرحله‏اى كه باید چیده شود.مساله ظهور حضرت حجت‏بیش از آنكه شباهت داشته باشد به انفجار یك دمل،شباهت دارد به رسیدن یك میوه،یعنى اگر ایشان تاكنون ظهور نكرده‏اند،نه فقط به خاطر این است كه گناه كم شده است،بلكه همچنین هنوز دنیا به آن مرحله از قابلیت نرسیده است،و لهذا شما در روایات شیعه زیاد مى‏بینید كه هر وقت آن اقلیت‏سیصد و سیزده نفر پیدا شد امام ظهور مى‏كند.هنوز همان قلیت‏سیصد و سیزده نفر-یا كمتر یا بیشتر-وجود ندارد،یعنى زمان باید آنقدر جلو برود كه از یك نظر هر اندازه فاسد شود،از نظر دیگر آنهایى كه مى‏خواهند حكومت را تشكیل بدهند و به تبع و در زیر لواى ایشان زمامدار جهان شوند پدید آیند.هنوز چنین مردان لایقى در دنیا به وجود نیامده‏اند.بله‏تا پریشان نشود كار به سامان نرسداما پریشانى تا پریشانى فرق مى‏كند.همیشه در دنیا پریشانى پیدا مى‏شود،پشت‏سر پریشانى سامان پیدا مى‏شود،بعد این سامان تبدیل به پریشانى مى‏شود اما پریشانى در یك سطح عالیتر،نه در سطح پایین.بعد آن پریشانى تبدیل به یك سامان مى‏شود،باز در یك سطح عالیتر از سامان اول.بعد آن سامان تبدیل به یك پریشانى مى‏شود،باز پریشانى در یك سطح عالیتر. یعنى این پریشانى بعد از آن سامان،حتى بر خود آن سامان برترى دارد.لهذا مى‏گویند حركت اجتماع بشر حركت‏حلزونى است،یعنى حركت دورى ارتفاعى است،در عین اینكه اجتماع بشر دور مى‏زند،در یك سطح افقى دور نمى‏زند،رو به بالا دور مى‏زند.بله،مرتب سامانها به پریشانیها مى‏گراید اما پریشانى‏اى كه در عین اینكه پریشانى است در سطح بالاتر است.

بدون شك امروز دنیاى ما یك دنیاى پریشان و از هم گسیخته‏اى است،یك دنیایى است كه الآن اختیار از دست زمامداران بزرگ درجه اول آن هم بیرون است،اما این یك پریشانى است در سطح جهان،با پریشانى در ده از زمین تا آسمان فرق مى‏كند،با سامان یك ده هم از زمین تا آسمان فرق مى‏كند،با سامان یك شهر هم از زمین تا آسمان فرق مى‏كند.

بنابراین ما،هم رو به پریشانى مى‏رویم و هم رو به سامان،در آن واحد.ما كه رو به ظهور حضرت حجت مى‏رویم،در آن واحد هم رو به پریشانى مى‏رویم،چون از سامان به پریشانى باید رفت،و هم رو به سامان مى‏رویم،چون پریشانى در سطح بالاتر است.كى در صد سال پیش-تا چه رسد به پانصد سال پیش-این افكارى كه امروز در میان افراد بشر پیدا شده،پیدا شده بود؟!امروز دیگر روشنفكران جهان مى‏گویند: یگانه راه چاره بدبختیهاى امروز بشر تشكیل یك حكومت واحد جهانى است.اصلا در گذشته چنین فكرى به مخیله بشر نمى‏توانست‏خطور كند.

پس چون ما در عین اینكه رو به پریشانى مى‏رویم رو به سامان هم مى‏رویم،لهذا اسلام هرگز دستور نمى‏دهد[كه تكالیف را انجام ندهید.]اگر غیر از این بود دستور مى‏داد كه محرمات را ارتكاب كنید، واجبات را ترك كنید،امر به معروف و نهى از منكر نكنید،بچه‏هایتان را تربیت نكنید،بگذارید فساد بیشتر شود،شما كه مى‏روید دنبال نماز خواندن،روزه گرفتن،امر به معروف،تالیف كتاب،سخنرانى، تبلیغ،و مى‏خواهید سطح تبلیغات را بالا ببرید،شما كه مى‏خواهید اصلاح كنید،ظهور حضرت حجت را تاخیر مى‏اندازید.خیر،همین اصلاحات هم ظهور حضرت حجت را نزدیك مى‏كند همان طور كه آن پریشانیها نیز ظهور حضرت حجت را نزدیك مى‏كند.ابدا مساله انتظار ظهور حضرت حجت نباید این خیال را در دماغ ما بیاورد كه ما كه منتظر ظهور هستیم پس فلان تكلیف-كوچك یا بزرگ-از ما ساقط است،هیچ تكلیفى از ما ساقط نمى‏شود.

مطالب دیگرى هم هست كه دیگر وقت ما منقضى شد و باید تدریجا به عرایض خودم خاتمه بدهم. مطلبى را برایتان عرض بكنم كه آخرین مطلب من است: