همان گونه که می دانیم اندیشمندان سرزمین ایران را به 4 اقلیم متفاوت از نظر آب و هوا تقسیم بندبی نموده اند که شامل : اقلیم گرم و خشک فلات مرکزی – اقلیم گرم و مرطوب حاشیه خلیج فارس- اقلیم سرد و کوهستانی و بالاخره اقلیم معتدل و مرطوب حاشیه دریای مازندران می باشد.
استان های گیلان ، مازندران و گلستان امروزی که زیر مجمو عه های مورد آخر تقسیم بندی فوق می باشند دارای ویژگی های مشترکی هستند که بسته به مو قعیت جغرافیایی خود اندکی با هم اختلاف دارند.به عنوان مثال برون گرایی مسئله ای است که در تمامی مناطق حاشیه مازندران دیده می شود .
قرارگیری خانه در وسط حیاط به لحاظ کمک به تنفس بیشتر بنا از چهار طرف است .
مسئله دیگر انجام فعالیت های روزمره زندگی در فضاهایی بالاتر از سطح زمین است که این مورد نیز در تمامی مناطق دیده شده و با افزایش میزان رطوبت در غرب این ناحیه ارتفاع فضاهای مسکونی از سطح زمین بیشتر می گردد .
شیب سقف خانه ها نکته مشترک دیگری است که این مورد نیز رابطه مستقیم با رطوبت و میزان بارندگی داشته و هرچه به سمت گیلان ( غرب ناحیه ) نزدیک شویم به شیب بام ها اضافه می شود
چیزی که در نهایت به آن می رسیم وجود اعتدالی مابین حداکثرها و حداقل ها در مازندران است .رطوبت حدواسط میزان آن در استان های مجاور یعنی استان گلستان و گیلان بوده و تنوع میزان بارندگی در منطقه دشت و ارتفاعات زمینه را برای مشاهده انواع متفاوتی از فضاهای معماری مهیا می سازد.به طور کلی می توان معماری بومی مازندران را به صورت زیر دسته بندی نمود :
معماری بومی مازندران
الف : معماری حکومتی:معماری سفارشی حکومت های وقت بوده که معمولا” با پشتیبانی مالی و تکنیکی حاکمان و کارفرمایان اصلی همراه بوده است.این دسته از آثار به سه گروه عام المنفه ( پل ها ، آب انبارها ، کاروانسراها ) – حکومتی ( کاخ ها ، قلعه ها ) – و مذهبی( آرامگاه پادشاهان و مساجد) تقسیم می شده است .
ب: معماری مردمی : این دسته از آثار معمولا” توسط مردمان عادی و یا به تولیت نهادهای ردمی شکل گرفته و بسته به موقعیت جغرافیایی هر محل تفاوتهای اندکی با یکدیگر دارند. زیر گروههای این دسته نیز شامل بناهای مسکونی – بناهای مذهبی و عام المنفه می باشند .
صرفنظر از نوع فضاها و فرم های به کار رفته در هر یک از انواع فوق دسته بندی یاد شده به دو گروه اصلی دیگر قابل تقسیم است که آن ابنیه ساخته شده در مناطق کوهستانی و ابنیه ساخته شده در مناطق جلگه ای مازندران است .با توجه به کمی رطوبت در نقاط مرتفع تفاوت های بسیاری در نوع ساختار ابنیه این مناطق با معماری ناحیه جلگه ای مشاهده می گردد ، این تفاوت از ساختار کالبدی گرفته تا تزیینات وابسته به معماری کاملا” مشهود بوده و به راحتی قابل تشخیص می باشد.
ولی آنچه تقریبا” در 90 درصد ابنیه مازندران ( بیشتر مذهبی و مسکونی ) مشترک است استفاده از عنصر اصلی چوب به عنوان اسکلت و ساختار ، عنصر تزیینی و حتی دیوارهای جداکننده و باربر می باشد.تنوع این عنصر و فراوانی آن همواره موجب استفاده گسترده از آن در سازه های معماری شده است ،علاوه بر آن همانطوری که بعدها خواهیم گفت در تهاجمات و داد و ستدهای فرهنگی انجام گرفته در طول تاریخ این سرزمین همواره مازنی ها در پی تکنیک ها و روشهای کار با این ماده طبیعی بوده و به دنبال کسب مهارت ها و توانایی های مربوط به کار با این ماده مهم بوده اند .
شباهت سرسازیهای رایج به صورت شیر سر به سر سازیهای رایج در کشورهای چین و هند به همان اندازه است که ظروف بدل چینی ساخته شده در دوران صفوی به نمونه های اصلی آن در چین شبیه است.
البته اندک تفاوتی که بین این دو دیده می شود طبیعتا” به لحاظ تفاوت های اقلیمی موجود بین مازندران و کشورهای خاور دور و نیز نوع نگاه مردم به طبیعت در فرهنگ های مختلف می باشد.
نگاه مردم مازندران به طبیعت همواره نگاهی اکنده از احترام بوده ، به گونه ای که هیچ گاه به عرض اندام در برابر آن همت نگماشته ، بلکه با همگون سازی ساخته های خویش با محیط پیرامون زیباترین ترکیبات ممکن را در دل طبیعت جستجو کرده اند .
ادامه دارد.......
منبع سایتموسسه پژوهشهای تاریخ و فرهنگ مازندران(سعیدسلیمانی)
