تبیان، دستیار زندگی

از قدیمی‌ترین دینهایی كه مردم را به ستایش خداوند یكتا دعوت نموده و از بت‌پرستی منع كرد، دین زرتشت است. دین زرتشت از قدیمی‌ترین دینهای رسمی ایرانیان بوده است.

بنیان‌گذار این دین، زرتشت یا زردشت است كه در اوستا «زره توشتره» نیز آمده است. پدرش «پوروشسب» و مادرش «دغدوا»، از خانواده «سپیتمنه» بوده است. او در زمان شهریاری گشتاسب در خوارزم (بلخ) می‌زیسته. عده‌‌ای او را اهل آذربایجان و گروهی اهل ری می‌دانند. وی در سن سی سالگی به پیغمبری رسید و از سن چهل‌سالگی به تبلیغ پرداخت. تاریخ تولّد زرتشت دقیقاً مشخّص نیست.

برخی تولّد او را 628 قبل از میلاد و درگذشت او را سال 558 قبل از میلاد می معتقدند در سن 77 سالگی در جنگ با تورانیان كه به بلخ حمله كرده بودند كشته شده است. گروهی زندگی زرتشت را به 1000 قبل از میلاد دانند و یعنی قبل از تشكیل دولت ماد نسبت می‌دهند.

پرستشگاه های زرتشتیان :

پرستشگاههای زرتشتیان را آتشگاه می‌گویند كه مهمترین آنها در اصفهان در كوه آتشگاه بوده است. این كوه در 8 كیلومتری غرب اصفهان و در سه كیلومتری جنوب سِدِه است. شهرت سده نیز به واسطه همین كوه آتشگاه است. این كوه در حقیقت تپه‌ای است به ارتفاع هزار متر كه در منطقه حاصلخیز ماربین اصفهان قرار دارد.

مسعودی در كتاب «مروج الذهب» دربارة كوه آتشگاه نوشته است كه؛ این كوه یكی از هفت پرسشتگاه بت‌پرستان بوده است به این معنی كه در معبدی كه بر روی این كوه ساخته بودند، بت‌هایی وجود داشته و مورد ستایش و پرستش قرار می‌گرفته است. حافظ ابونعیم در كتاب «ذكر تاریخ اصفهان» از هفت شهر در منطقة اصفهان یاد می‌كند كه یكی از انها به نام «مهرین» تا ظهور اسلام نیز وجود داشته و در كنار این كوه بوده است. در زمان ساسانیان این معبد پرستش بت را خراب كردند و لوازم و آلات آن را بیرون ریخته و اردشیر بابكان آن را با تغییراتی تبدیل به آتشگاههای اصفهان به شمار می‌آمد. این آتشكده به صورت قلعة هشت گوشه، با خشتهای بزرگ، روی سنگهای طبیعی ساخته شده است. مدخلها هلالی شكل و كف ساختمان، در وسط برآمدگی داشته كه آتشدان بر روی آن ساخته شده بود و به نام «آتش مجوس» شهرت داشت.

آتشكده‌های اصفهان :

غیر از آتشكدة كوه آتشگاه، در اصفهان آتشكده‌های دیگر نیز وجود داشته كه عبارت‌اند از:

1- مسجد جامع اصفهان كه ابتدا آتشگاه بوده و پس از هجوم و تسلط اعراب به افهان با تغییراتی تبدیل به مسجد شده است.

2- آتشدان سنگی سمیرم كه مربوط به دوران هخامنشیان است.

3-آتشكدة «زُروان» كه بنای آن متعلق به زمان ساسانیان است.

4- آتشكدة «مهر» در زمان اردشیر ساخته شده و در منطقة اردستان قرار دارد.

5- آتشكدة «رستاق» كه در «انارآباد» قرار دارد و گشتاسب كیانی آن را بنا نهاده است.

6- آتشكدة شاپور ذوالاكتاف نیز در دهكدة «جروان» جی قرار دارد و به نام آتشكدة «سروش آذران» شهرت داشته است.

همچنین چندین آتشكده دیگر كه بر اثر مرور زمان و یورش بیگانگان ومخالفان نابود، یا از اهمیّت و اعتبار افتاده است. از جمله، آتشكدة «قلعه‌بزی» كه در زمان ملكشاه جز حصار اطراف آن بقیه را خراب كردند. همچنین آتشكده‌ای در قریة «دارك» یا «ارزنان» كه خراب شده است.

زرتشتیان به روح اعتقا دارند و آن را «فَرَوَشی» می‌نامند و برای فَرَوشیهای اجداد خود نماز و دعا می‌خوانند و قربانی می‌كنند. هر موجود مرده را نجس می‌دانند و برای اینكه خاك و آب آلوده نشود مردگان خود را در محفظة سرباز قرار می‌دهند تا طعمة پرندگان شوند. مگس و مورچه و كرم و حشرات موزی را كه مردگان را می‌خورند، پلید می‌دانند و آنها را مانند شیطان«انگره‌مینو» می‌نامند و پیوسته از سحر و جادو و بت، دوری می‌جویند. به كشت وزرع، به خصوص كاشتن گندم بسیار علاقه دارند و معتقدند «هر كس گندم می‌كارد، نیكی می‌افشاند.» بزرگترین گناه را دروغ می‌دانند. بازار را محل دروغ و تزویرمی‌انگارند و سعی می‌كنند بچه‌ها را از بازار دور نگه دارند و مدارس آنها نزدیك بازار نباشد.

آیین افروختن آتش در آتشكده‌ها :

برای روشن كردن آتشكده ابتداموبد حمّام كرده، خود را شست و شو می‌دهد. سپس لباس سپید می‌پوشد. قطعات چوب صندل را كه قبلاً تراشیده شده بر روی آتشدان قرار می‌دهد و بدون دخالت دست، با قاشق بلند مخصوصی كه روزنی در وسط آن هست، براده‌های چوب صندل خوشبو را روی چوبها می‌ریزد و در حالیكه دعای مخصوص را می‌خواند، آتشدان را روشن می‌كند . برای این كه آتش را با دَم (تنفس) خود آلوده نكنند، جلو دهان و بینی را با پارچة سفید16 آتشگاه می‌دانند، مهمترین روز مقدّس‌ترین آتش را، آتش نیایش را نوروز می شمارند. پس از و نازكی می‌پوشانند. انجام نیایش و دعا و نماز، موبد به عنوان تیمّن و تبرّك مقدار كمیاز خاكستر آتشدان را به نمازگزاران می‌دهد و آنها اندكی از این خاكستر را جهت كسب فیض و بركت به صورت خود می‌مالند.

سلام
مردم ادیان چقدر خوش اشتها بودن همشون میومدن اصفهان زندگی میکردن البته بیشتر بخاطر زیبایی های اصفهان بوده نه؟

با سلام dokhtarepaeiz گرامی: به انجمن نصف جهان خوش آمدید، مطلب جالبی را درج کردید انشاءا... شاهد فعالیت بیشتر شما در انجمن خودتون باشیم. برای شما آرزوی موفقیت دارم.

با سلام زنده باد اصفهان با تمام مردمانش که خیلی با صفا هستن

دین مسیح

دین مسیح دارای سه فرقة بزرگ كاتولیك، ارتدكس و پروتستان می‌باشد. قسمت اعظم ارمنیان جلفای اصفهان تابع فرقه ارتدكس می‌باشند، ولی چون توسط حضرت «گریگور منوّر»، دین مسیح را پذیرفته‌اند آنها را «گریگوریان» و یا «جرجیسیان» می‌گویند كه «جرجیس» معرب همان گریگور است.

ارمنیان اصفهان ابتدا در ارمنستان زندگی می‌كردند كه پیوسته با دولت عثمانی یعنی تركیه كنونی در جنگ و جدال بودند و در سال هجری از ارمنتسان و نزدیك رودخانه ارس به اصفهان كوچانده شدند و در قصبة«جلفا» ساكن شدند. ارمنیان خود، جلفا را‌«جوغا» می‌گویند. این اسم در منابع فارسی، «جولاهه» آمده است. بافت جلفا مانند قصبة ارمنیان در ارمنستان می‌باشد كه به دستور شاه عباس اول ساخته و به همان نام نامیده شده است. پس از كوچ ارمنیان، شاه عباس برای آنها حقوق و امتیازات خاصّی تعیین نمود. چنانكه می‌توانستند برخلاف عیسویان دیگر ویهودیان برای خود خانه بخرند و قاضی وكلانتر انتخاب نمایند و در اجرای مراسم سنّتی و مذهبی خود آزادی عمل داشته باشند. هیچ مسلمانی حق نداشت در جلفا ساكن باشد و اگر مسلمانی نسبت به ارمنیان بدرفتاری می‌نمود، به كیفرمی‌رسید. در ماه شوال سال 1028 هجری، شاه عباس طی فرمانی تمام زمینهایی را كه ارمنیان در آن برای خود خانه ساخته بودند به آنها بخشید و درسال 1023 هجری دستور ساختن كلیسای بزرگ و مهمّی را جهت پیروان دین مسیح و توجّه به مسائل سیاسی در جلفای اصفهان صادر نمود. كوچاندن ارمنیان ارمنستان به اصفهان چند علت داشت:

1- شاه عباس می‌خواست بااستقرار ارمنیان در جلفا از حملات عشایر بختیاری به اصفهان جلوگیری كند.

2- نظر به اینكه ارمنیان تجّار با تجربه‌ای بودند و با هندوستان و ملل دیگر رابطه‌ای تجاری داشتند، شاه عباس جهت تقویت قدرت و بنیة تجاری كشور به وجود آنهانیاز داشت.

3- نظر به اطلاع ارمنیان در امور كشاورزی و سخت كوشی آنان در این رشته، وجود آنها جهت آبادی و عمران و همچنین دام‌داری، شایان كمال اهمیّت بود.

همه این عوامل موجب كوچاندن آنها از ارمنستان به پایتخت كشور ایران در زمان صفویه گردید و دیری نپایید كه ثروتمندان زیادی بین ارمنیان پیدا شدند كه منشاء و بانی آبادانیهای زیادی گردیدند، از جمله ساختن ابنیة تاریخی همچون كلیسای معروف «وانك» كه تمام مخارج سنگین آن، اعم از معماری و نقاشی و تزئینات را خود به عهده گرفتند. احداث خیابانها از جمله خیابان نظر كه به همت و پول یك ارمنی به نام «خواجه نظر» یا «خواجه نازار» احداث گردید. عده زیادی از ارمنیان جلفا كه روستایی بودند جهت كشاورزی و دامداری به فریدن اصفهان كوچ كردند و قریب چهل قریه را محل سكونت خود قرار داده، به آبادی و كشاورزی و دامپروری پرداختند.در دوران قاجاریه محدودیتهایی برای ارمنیان قایل شدند، تا آنجایی كه ارمنیان حق ورود به بازار و مراكزپرجمعیّت را نداشتند، بخصوص در روزهای بارانی، زیرا بعضی از علمای دینی اسلامی معتقد بودند مسلمانان بر اثر تماس با آنها نجس خواهند شد.اكثر زنهای ارمنی در خانه‌های خود زندانی‌ بودند و چنانچه قصد بیرون رفتن داشتند،بایستی چادر به سر می‌كردند. به همین مناسبت گروه زیادی از ارمنیان راهی هندوستان شدند. در زمان شاه سلطان حسین نیز ارمنیان جلفا زیانهای فراوانی دیدند. به خصوص در زمان حله افغان به اصفهان، ارمنیان به علت نفوذ روحانیون در دستگاه شاه سلطان حسین هم از طرف دستگاه سلطنت زیان فراوانی متحمّل شدند و هم به وسیله گروه متجاوز افغان مال و ناموس و زندگی‌شان مورد دستبر و هجوم وحشیانه قرار گرفت. تا آنجا كه دستور قتل عام آنها صادر شد و پس از گریه و زاری و اثبات بی‌گناهی، به تومان محكوم گردیدند. ولی چون چنین مبلغ سنگینی را نداشتند افغانیان به خانه‌های آنها هجوم آورده و طلا و جواهرات و اثاثیه‌شان را به یغما بردند.

جلفا فعلاً از هشت محلّه تشكیل شده است:

 1- میدان بزرگ 2- میدان كوچك 3- محلّة چهارسوق جلفا 4- محلّة هاكوپ‌جان 5-محلّة قاراكل 6-محلّة سنگتراشها 7-محلّة تبریزیها 8-محلّة ایروان.

در ایران برای ارمنیان سه خلیفه‌گری وجود دارد. یكی در تهران، دیگری در آذربایجان و سومی در جلفای اصفهان، در محلّ كلیسای وانك. ارمنیان در ایران چهار دیر، یعنی كلیسای بزرگ دارند كه دو دیر در آذربایجان غربی و دو دیر دیگر در جلفای اصفهان قرار دارند. دیرهای اصفهان یكی به نام دیر شفادهنده همگان است كه همان كلیسای معظم وانك می‌باشد و دوم دیر سیاه پوشان كه مربوط به راهبه‌ها و دختران تارك دنیاست. ولی از سال 1954 میلادی به بعد، دیگر راهبه‌ای در آن وجود ندارد.تا اوایل قرن پنجم، انجیل، كتاب مقدّس مسیحیان، به زبان یونانی و اشوری در كلیساها خوانده می‌شد، اما از این تاریخ شخصی به نام «مسرپ» از ارمنیان، به فكراختراع خط ارمنی افتاد و در سال 406 میلادی، الفبای ارمنی را با 36 حرف اختراع نمود كه بعداً دو حرف دیگر به آن اضافه شد و شامل 38 حرف گردید. این خط از چپ به راست نوشته می‌شود، دارای حروف بزرگ و كوچك است و هیچ ارتباطی با خطوط اروپایی ندارد. اولین كتاب در ایران و خاورمیانه در سال 1638 میلادی به زبان ارمنی، توسط خلیفه «خاچاتورگساراتسی» در جلفای اصفهان به چاپ رسید، كه چند سال قبل سیصد و پنجاهمین سالگرد چاپ آن كتاب را جشن گرفتند.از این دستگاه چاپ هنوز حروفی موجود و قابل استفاده است. اولین مدرسه پسرانة ارمنیان جلفا در قرن نوزدهم تأسیس گردید. این مدرسه به نام «هارطون ابكاریان» بود كه درمحوّطة كلیسای حضرت مریم تشكیل می‌شد. مدرسة «هاراتونیان» نیز در محوّطة كلیسای «میناس» و مدرسه «ماركارسوكیاسیان» در محوّطة كلیسای «استپانوس» قرار داشت. این مدارس در سال 1880 در یك جا متمركز و به نام مدارس ملّی مركزی نامیده شد.اولین مدرسة ملّی دخترانه ارمنیان جلفا در سال 1858 میلادی، به وسیله «مانوك هوردانیان» تأسیس شد.این مدرسه در سال 1892 میلادی به مدرسة پسرانه ملحق گشت و به نام مدرسة مختلط ارمنیان جلفا نامیده شد. معظم دی از آن – حدود 50 دارد و تعدا نسخه – نسخه‌های زبانهای گوناگونخطّی بسیار نفیس است. در حدود 25 هزار جلد كتاب از انتشارات مختلف و موزه این كلیسا بیش از 500 قطعه اشیاء عتیقة ترین كتابخانة ارمنیان جلفا، كتابخانة كلیسای وانك می‌باشد كه نفیس و تابلوهای نقاشی اصیل، ‌ از گذشته‌های دور وجود دارد كه به نحو احسن از آنها نگهداری شده است. جلفا در گذشته كه جمعیّت بیشتری در آن ساكن بودند، دارای 24 كلیسا بوده اما بر اثر مرور زمان بعضی از آنها رو به ویرانی نهاده است و اكنون فقط دارای 13 كلیسا می‌باشد كه مربوط به ارمنیان گریگوری است. بعد از كلیسای وانك مجلّل‌ترین كلیسای جلفا كلیسای «بیدخهم» (بیت الحم) می‌باشد كه «بیدخم» نیز می‌گویند و مانند كلیسای وانك دیوارها و سقف آن منقّش و مزیّن به تصاویر زیبای مذهبی است و دارای گنبد عظیم دوپوش می‌باشد. اولین كلیسا در جلفای اصفهان، بنا به فرمان شاه عباس و در محلی كه او تعیین كرده بود، به نحو شایسته‌ای ساخته شد.

فرمان شاه بدین شرح است:فرمان شاه عباس اول، جهت بنای كلیسای وانك جلفا :

«فرمان همایون شد آنكه كشیشان و رهبانان و ملكان و ریش سفیدان و كداخدایان و رعایای ارمنیان ساكنین دارالسلطنه اصفهان به عنایت بی‌غایت شاهانه و شفقت و مرحمت بی‌نهایت پادشاهانه مفتخر و سرافراز و مستحضر و امیدوار بوده بدانند كه چون میانه نواب كامیاب همایون و حضرات سلاطین رفیع‌الشأن مسیحیّه خصوصاً سلطنت و شوكت پناه قره‌السلاطین العیسویه كمال محبّت و دوستی است و در میانة ما و طوایف مسحیّه یگانگی است و اصلاً جدایی نیست و توجّه خاطر اشرف به آن متعلق است كه همیشه طوایف مسیحیّه از اطراف و جوانب بدین دیار آمد و شد نمایند و چون دراالسلطنه اصفهان پایتخت همایون و از هر طبقه و طوایف مردم هر ملت در آنجا هستند، می‌خواهیم كه جهت مردم مسیحیّه در دارالسلطنة مذكوره كلیسای عالی در كمال رفعت و زینت ترتیب دهیم كه معبد ایشان بوده و جمیع مردم مسیحیّه در آنجا به كیش و آیین خود عبادت نمایند و كس نزد حضرت پاپا خواهیم فرستاد كه از كشیشان و رهبانان ملت مسیحی بدارالسلطنة صفاهان فرستد كه در آن كلیسا به آداب عبادت قیام نموده، طوایف مسیحیّه را به طاعت ترغیب نمایند و نیز از ثواب آن عبادت بهره‌مند باشیم. و چون چند عدد سنگ بزرگ در اوج كلیسای ایروان بوده و عمارت آن كلیسا منهدم گشته، خرابی تمام به آن راه یافته، دیگر شایستگی تعمیر نداشت و كشیش آنجا استخوانهای پیغمبران را كه در آن مكان مدفون بودند، از آنجا بیرون آورده به جماعت نصارا و ترسایان فروخته، آن مقام را از شرافت و عزّت انداخته بود. بنابراین آن سنگهای مذكور را از آنجا بیرون آورده روانة دارالسلطنة اصفهان فرمودیم كه در كلیسای عالی كه در آنجا ترتیب دهیم نصب فرماییم. می‌باید چون سنگهای مذكور را بدانجا آوردند، همگی طوایف مسیحیّه را جمع نموده از روی تعظیم و احترام تمام استقبال كرده سنگها را آورده به اتفاق سیادت و وزارت پناه شمساً للوارث العلیا وزیر دارالسلطنه اصفهان و رفعت پناه كمال الرفعه، محب علی بیك آنها را در جایی كه مناسب دانند، بگذارند و به اتفاق یكدیگر معماران خاصّه شریفه را همراه برده در پشت باغ زرشگ در زمینی كه جهت كلیسا قرار داده بودیم، طرح یك كلیسای عالی كه كشیشان و پادریان عظام قرار دهند،انداخته، طرح در تخته و كاغذ كشیده به خدمت اشرف فرستاده كه ملاظه نماییم و بعد از ملاحظه امر فرماییم كه استادان شروع در كار كرده به اتمام رسانند در این باب اهتمام لازم دانسته، به همه جهتی به شفقت بی‌دریغ خسروانه مبذول باشند.» «شهر شعبان المعظم 1023»

كلیسای دوازده‌گانه ارمنیان اصفهان :

كلیسای هاكوب: واقع در میدان بزرگ، در محوّطة كلیسای مریم. زمان ساخت: سال 1607 میلادی.

كلیسای گی‌وُرك: واقع در میدان كوچك در خیابان حكیم نظامی. زمان ساخت: سال 1611 میلادی.

كلیسای مریم: واقع در میدان بزرگ معروف به میدان جلفا. زمان ساخت: سال 1613 میلادی.

كلیسای اتپانوس: واقع در كوچة یعقوب‌جان. زمان ساخت: سال 1714 میلادی.

كلیسای یوحنّا: واقع در محلّه چهارسوق جلفا. زمان ساخت: سال 1621 میلادی.

كلیسای كاتارینه: واقع در محلّه چهارسوق جلفا. زمان ساخت: سال 1623 میلادی.

كلیسای بیدخم: واقع در میدان بزرگ در خیابان نظر. زمان ساخت: سال 1628 میلادی.

كلیسای نیكوغایوس: واقع در محلّه قاراكل. زمان ساخت: سال 1630 میلادی.

كلیسای گریكور: واقع در میدان كوچك. زمان ساخت: سال 1633 میلادی.

كلیسای میناس: واقع در محلّة تبریزیهای جلفا. زمان ساخت: سال 1659 میلادی.

كلیسای سركیس: واقع در محلّة سنگتراشها. زمان ساخت: سال 1659 میلادی.

كلیسای نرسس: واقع در محلّة سنگتراشها. زمان ساخت: سال 1666 میلادی.

قبرستان ارمنیان

 در جنوب اصفهان و در دامنة كوه صفه واقع شده كه حجّاران زبردست ارمنی سنگهای زیبایی برای قبور آن تراشیده‌اند. از قدیمی‌ترین قبور این گورستان قبر «رودلف» ساعت‌ساز فرانسوی است كه از مبارزان دینی بوده و در این راه شهید شده است. ضمناً قبر زاهد دیرنشینی در این محل وجود دارد كه زیارتگاه ارمنیان است. هنوز هم قبوری از زمان صفویه به چشم می‌خورد كه متأسفانه بر اثر مخالفت علمای مذهبی بسیاری از سنگهای پر نقوش و خوش خط آن در زمان شاه سلطان حسین شكسته شده است.