«دعا» یکى از ابزار ارتباطى بندگان با خداوند متعال است و در زمان اضطرار و عقیم ماندن تمام تلاش ها و کوشش ها انجام مى گیرد و اگر با شرایط استجابت دعا همراه باشد ، حتماً اثر آن آشکار مى شود; خداوند متعال مى فرماید: «وَ?قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِى سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»(غافر/60) پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا دعاى شما را اجابت کنم ، کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند ، به زودى با ذلت وارد دوزخ مى شوند .» در این آیه شریفه ، به چند نکته اشاره شده است:
1 . «دعا» کردن ، محبوب الهى و خواست خداوند متعال است .
2 . «دعا» کردن با شرایط لازمش ، حتماً به اجابت مى رسد .
3 . «دعا» کردن ، خود یک نوع عبادت است .
دعا ، نوعى عبادت ، خضوع و بندگى در برابر خداوند متعال است و همانند عبادات دیگر ، اثر تربیتى و تکاملى بر انسان مى گذارد . انسان به وسیله دعا ، شایستگى بیشترى براى درک فیض خداوند پیدا مى کند; زیرا موهبتهاى الهى ، برحسب استعدادها و لیاقتها تقسیم مى شود ، هر قدر استعداد و شایستگى بیشتر باشد ، سهم بیشترى از آن مواهب نصیب انسان مى گردد .
امام صادق(ع)مى فرماید: «نزد خداوند مقاماتى است که هیچ کس بدون دعا به آن نمى رسد»(1)وامام کاظم(ع) مى فرماید: «دعا کنید; زیرا دعا و درخواست از خداى عزوجل،بلارا ردّ مى کند.. .»(2) پس نتیجه مى گیریم که دعا نوعى کسب قابلیت براى تحصیل سهم زیادتر از فیض بى پایان پروردگار است.البته دعایى به هدف اجابت مى رسد که شرایط لازم در آن و «دعا کننده» و «مطلبى که مورد تقاضا است» وجود داشته باشد .(3)
برخى شرایط استجابت دعا یا به تأخیر نیفتادن آن عبارتند از:
1 . رعایت خصوصیاتى به هنگام دعا کردن; از جمله: حمد خدا ، یاد نعمت او ، شکر او ، درود بر پیامبر(ص) ، یادآورى گناهان ، توبه .(4)
2 . اعمال صالح ناشى از ایمان; که محور اصلى پذیرش دعاست. (آل عمران/90 1- 194)
3 . شناخت خدا ، شستشوى قلب و دل ، جلب رضایت او و توجه کامل به هنگام دعا .
4 . مضطرّ بودن واقعى; حتى در حالت عادى . (نمل/ 62)
5 . دعا توأم با تضرع و مخفیانه بودن . (اعراف/55)
6 . اصرار در دعا ، نام بردن چیز مورد نظر ، در نظر گرفتن اوقات مخصوص ، گریه کردن ، هر چند کم باشد ، براى همه مؤمنان دعا کردن .(5)
در این زمینه از مجموع آیات و روایات به چند نتیجه کلى مى توان دست یافت:
1 . خداوند مهربان وعده داده است ، در صورتى که بنده اش چیزى از او بخواهد ، اجابت نماید و قطعاً خُلف وعده نمى کند: «وَ مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ» . (توبه/111)
2 . خداوند به اقتضاء سلطنت و قدرتى که بر قلب انسان دارد ، «وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ»(انفال/24) و بدانید که خداوند بین شخص و دل او حایل مى شود .» قادر است هرگونه تصرفى را بدون هیچ مانعى ، اِعمال نموده ، دعاى بنده اش را اجابت نماید; امّا در عین حال ، اجابت ، مشروط است .
3 . هدف از دعا کردن یا صرفاً تقرب به درگاه الهى و یا برآورده شدن حوایج مادى و معنوى است .
4 . استجابت دعا ، دو حالت دارد: 1 . در اسرع وقت اجابت مى شود; 2 . با تأخیر اجابت مى شود . در این صورت نیز یا در دنیا و یا در آخرت است . تأخیر در دنیا ، زود هنگام و یا دیر هنگام است .
صورت اول: در جایى است که ، تمامِ شرایط ، موجود و موانع ، مفقود باشد .
صورت دوم: تأخیر در دنیا ، چه زود و چه دیر هنگام ، ممکن است به خاطر چند امر باشد:
1 . حکمت الهى که ما نمى دانیم: «وَءَاتَـیکُم مِّن کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ»(ابراهیم/34) و قسمتى از آنچه از او خواسته بودید ، به شما داد .»; 2 . احتمال دارد سود آن چه بعداً اعطا مى شود ، بیشتر از آنچه فعلا تقاضا شده است ، باشد.3 . تأخیر دعا تا آخرت ممکن است به خاطر اهتمام مؤمن به دینش باشد تا در صورت اجابت در دنیا دینش تباه نگردد; 4 . ممکن است به خاطر این باشد که خدا دوست دارد صداى بنده اش را بیشتر بشنود تا ثواب بیشترى به او بدهد; 6 . تأخیر ، چه در دنیا و چه در آخرت ، ممکن است به خاطر آزمایش باشد .(6)
***********
1:اصول کافى،ج2 ،ص437
2:بحارالانوار، ج90 ،ص295
3: تفسیر نمونه
4:تفسیر برهان،ج 3 ،ص766
5:اصول کافى،کتاب الدعا ، ج 4
6:المیزان،ج2 ،ص39 ـ 57
