تبیان، دستیار زندگی

مرحوم شیخ حر عاملى مى فرماید: فراوانى شمار نویسندگانى از شیعه كه روایات مربوط به رجعت را در كتاب هاى خویش گرد آورده اند- كه تعداد آن از هفتاد كتاب بیشتر است- دلیل بر قطعى بودن اعتقاد به رجعت از دیدگاه شیعه است.( 5 )

شیخ صدوق نیز اعتقاد به رجعت را از ویژگى هاى پیروان تشیع دانسته است.( 6 )

دانشمندان شیعه براى اثبات رجعت به دلایل قرآنى، روایى و اجماع تمسك جسته اند كه ما تنها به نقل نمونه هایى از این استدلال ها بسنده مى كنیم:

گواه روشن تحقق رجعت، پیش از هر چیز قرآن كریم است كه در آیه 84 سوره نمل مى فرماید: (و یوم نحشر من كل امة افواجاً ممن یكذب بآیاتنا فهم یوزعون) روزى كه از هر ملتى، گروهى از آنان را كه آیات ما را تكذیب مى كردند، زنده مى گردانیم. در این آیه شریفه كه براى اثبات رجعت مورد استناد ائمه (ع)( 7) و دانشمندان شیعه قرار گرفته است، سخن از روزى است كه تنها گروهى (و نه همه مردم) برانگیخته مى شوند، در حالى كه در قیامت بنا به تصریح قرآن كریم همه انسان ها برانگیخته مى گردند، آنجا كه مى فرماید: (و یوم ینفخ فى الصور ففرغ من فى السموات و من فى الارض الا من شاء الله و كل اتوه آخرین) روزى كه در صور دمیده شود، همه كسانى كه در آسمان ها و زمین هستند، مگر آن كس كه خدا را خواهد، به شدت مى ترساند و همگان با ذلت نزد او حاضر مى گردند.( 8 )

از مقایسه این دو آیه شریفه چنین به دست مى آید كه آیه نخست مربوط به روزى غیر از قیامت است و آن همان روزى است كه در روایات اهل بیت به نام «رجعت» معروف گردیده است.

اما دلیل اصلى اثبات رجعت روایات بى شمارى است كه بر وقوع آن صحه مى گذارد. مرحوم علامه مجلسى نام بیش از پنجاه تن از عالمان و محدثان شیعه را ذكر مى كند كه روایات رجعت را در كتاب هاى خویش آورده اند كه اسامى برخى از آنها بدین قرار است: سلیم بن قیس هلالى، حسن بن صفار، على بن ابراهیم قمى، ثقة الاسلام كلینى، عیاشى، كشى، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضى، ابوالفتح كراجكى، نجاشى، شیخ طوسى، ابن طاووس و...

مرحوم علامه مجلسى درباره روایات رجعت مى فرماید: كسى كه به حقانیت ائمه اطهار (ع) ایمان دارد چگونه مى تواند درباره مسأله متواترى كه از آنان نقل شده و نزدیك به دویست روایت صریح در این زمینه رسیده و بیش از چهل تن از ثقات و عالمان شیعه آنها را در كتاب هاى خود آورده اند، تردید كند؟

به راستى اگر مسأله‏اى مثل رجعت را نتوان از امور متواتر دانست، پس در كدامین موضوع مى توان ادعاى تواتر نمود؟( 9 )

شیخ حر عاملى نیز روایات رجعت را فزون از شمار دانسته و در باره آن قائل به تواتر معنوى شده است.( 10 ) ما در این مقام تنها به نقل دو روایت از روایات بى شمار رجعت مى پرازیم:

1. از امام صادق (ع) درباره آیه: (ربنا امتنا اثنتین و احییتنا اثنتین) پرسش شد، حضرت در پاسخ فرمود: ذلك فى الرجعة این آیه در مورد رجعت است.( 11 )

2. همچنین آن حضرت فرمود: لیس منا من لم یؤمن بكرمنا، هر كس به رجعت ما ایمان نداشته باشد، از ما نیست.( 12 )

افزون بر قرآن و روایات، شمار فراوانى ازعالمان شیعه، عقیده به رجعت را در نزد امامیه اجماعى دانسته اند.( 13 )

حال با توجه به ادله قطعى اى كه رجعت را به مثابه یك عقیده درست ثابت مى كند، بایستى دید هدف از رجعت چیست؟ آیا رجعت از جمله معجزات پیامبر اكرم (ص) است؟ آیا رجعت از نشانه هاى ظهور مهدى (عج) و یا معجزات آن حضرت است؟ و یا اصلًا رجعت مسأله‏اى دیگر و یا هدفى دیگر در نظام آفرینش طرح ریزى شده است؟

گر چه ممكن است به جهت محدودیت علم و ادراك ما نتوان به طور قاطع غرض و هدف اصلى از رجعت را ذكر كرد، اما با توجه به مجموع احادیثى كه در مورد رجعت به ما رسیده است شاید بتوان اهداف ذیل را از جمله مواردى دانست كه لزوم تحقق رجعت را توجیه مى كند:

1. رجعت با هدف نشان دادن عزت اسلام و ذلت كفر و شرك از سوى خداوند صورت مى گیرد، بدین معنا كه بازگشت به دنیا در زمانى به وقوع مى پیوندد كه دین خدا بر سراسر جهان حاكم شده، زمین و آنچه در آن است، یكسره در اختیار مؤمنان و خدا جویان قرار گرفته و كافران و ستم پیشگان خوار و ذلیل خواهند گشت.
بدیهى است كه چنین حادثه اى هر انسان دیندارى را شادمان و خرسند و تبهكاران و كافران را به رنج و اندوه فرو خواهد برد. از این رو خداوند مهربان و حكیم، گروهى از مؤمنان راستین و شمارى از كافران سرسخت را در آن روز به جهان باز مى گرداند، تا آنان از دیدن شكوه و عظمت اسلام و حاكمیت مؤمنان به وجد آیند و كافران نیز بر اثر مشاهده شوكت و قدرت پیروان دین خدا خشمگین و اندوهناك گردند و همگان در یابند كه وعده الهى تخلف ناپذیر است.

2. گذشته از این كه ممكن است افراد با ایمان در این بازگشت به مقاماتى دست یابند كه تنها در هنگام سیطره كامل اسلام مى توانند به آن مقامات برسند، مى توان گفت: از آن جا كه طبق روایات، كافرانى كه رجعت مى كنند از جمله افرادى هستند كه بسیار در كفر خود سرسخت و لجوج بوده اند، رجعت آنان ممكن است با این هدف انجام گیرد كه دست كم مقدارى هر چند اندك، از جزاى اعمال ننگین خود را در دنیا بچشند و تا حدودى پاسخگوى پاره اى از ظلم و ستم هاى بى حد خود باشند، هر چند مجازات اصلى در سراى آخرت به آنان خواهد رسید.

با توجه به مطالب پیش گفته بایستى این نكته را هم یادآور شد كه نه در روایات مربوط به رجعت و نه در گفتار بزرگان شیعه هیچ گونه ملازمه اى میان رجعت و معجزه بودن آن براى پیامبر اكرم (ص) نیامده است.

مرحوم امین الاسلام طبرسى، ضمن اشاره به این سخن ملازمه میان رجعت و صحت نبوت پیامبر (ص) آن را باطل دانسته و فرموده است: نزد ما (شیعیان) بلكه اكثر امت اسلامى، ظهور معجزه به دست ائمه و اولیا نیز رواست.( 14 ) بنابراین به هنگام تحقق رجعت، مى توان آن را از جمله معجزات حضرت ولى عصر (عج) به شمار آورد.

1. المسائل السرویه، شیخ مفید، ص 32، المطبعة مهر، ناشر: المؤتمر العالمى.
2. رسائل الشریف المرتضى، ج 1، ص 125، تحقیق سید مهدى رجایى، ناشر: دار القرآن، 1405 ه. ق، مطبعة السید الشهداء.
3. بحار الانوار، ج 53، ص 122- 144، الطبعة الاولى، 1405 ه. ق، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بیروت.
4. همان، ص 139- 136.
5. به نقل از همان، ص 121.
6. الایقاظ من الهجعه، باب دوم.
7. بحار، ج 53، ص 53.
8. سوره نحل، آیه 87.
9. بحار، ج 53، ص 122- 144.
10. الایقاظ من الهجعة، باب دوم، دلیل سوم.
11. بحار، ج 53، ص 56.
12. همان، ج 53، ص 92.
13. همان، ج 53، ص 136- 139.
14. مجمع البیان، ج 1، ص 322.