تبیان، دستیار زندگی

جایگاه کلینی نزد دانشمندان بزرگ اسلام چنان والاست که حتی امروزه دانشمندان اهل سنت مثل آلوسی به روایتهای او اعتماد می کنند و بزرگانی مثل خطیب بغدادی، ابن عساکر، ابن حجر عسقلانی، و ابن اثیر او را ستوده و احیاگر اندیشۀ ناب شیعه و مکتب خاندان پیامبر اکرم «علیهم السلام» معرفی کرده اند.
کتاب مهم کلینی عبارت است از: الکافی که مهمترین کتاب حدیثی و اولین کتاب از کتب اربعه شیعه می باشد.
البته او کتابهای دیگری مثل رجال، رسائل الائمة، اشعار الائمة و الرد علی القرامطه نیز داشته است که از فتنه آتش سوزی دشمنان معارف اهل بیت «علیهم السلام» در امان نمانده اند.

منبع: ماهنامه پاسدار اسلام شماره 2 صفحه 54

4- شاگردان او

این عده از فقها و محدثین بنام شیعه که مشاهیر علمای ما در نیمه اول و اواسط سده چهارم هجری در ایران و عراق بوده اند ، و استادان بسیاری از علمای نامی نیمه دوم سده چهارم میباشند ، نیز از جمله شاگردان کلینی ، مولف کافی به شمار می روند :

احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع صمیری ، احمد بن احمد کاتب کوفی ، احمد بن علی بن سعید کوفی ، احمد بن محمد بن علی کوفی ، ابوغالب احمد بن محمد زراری ( 285 - 368 ) ، جعفر بن محمد بن قولویه قمی ( 368 ) ، عبدالکریم بن عبدالله بن نصر بزاز تنیسی ، علی بن احمد بن موسی دقاق ، محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب که از شاگردان مخصوص و نزدیکان او بود ، و کتاب کافی او را نسخه برداری کرده است ، محمد بن احمد صفوانی مقیم بغداد که او نیز از شاگردان مخصوص او بود و کتاب کافی را رونوشت کرده و از کلینی علم و ادب آموخته و به دریافت اجازه قرائت حدیث نائل آمده است ، محمد بن احمد سنانی زاهری مقیم ری ، ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی ، محمد بن علی ماجیلویه ، محمد بن محمد بن عصام کلینی ، هارون بن موسی تلعکبری شیبانی درگذشته سال ( 385 ) ، جمعا 15 نفر و افرادی دیگر از این قبیل بزرگان.

5- تالیفات وی

شیخ اجل طوسی ، و نجاشی دانشمند رجالی جمعا این کتابها را جزء تالیفات کلینی به شمار آورده اند :

1- کتاب رجال

2- کتاب رد بر قرامطه ( قرامطه ، فرقه ای بودند که عقیده داشتند اسماعیل پسر حضرت صادق (ع) امام غائب است و در حقیقت همان اسماعیلیه نخستین بودند. علت تسمیه آنها به قرامطه یا قرمطی این است که اولین بار شخصی به نام " قرمط " از مردم حومه کوفه چنین دعوی را کرد و پیروان او به نام وی خوانده شدند. قرامطه به مرور ایام سخت به انحراف در عقیده و اعمال کشیده شدند ، و بر ضد عموم مسلمین شورشها کردند.)

3-کتاب رسائل ائمه (ع)

4- کتاب تعبیر رویا

5- مجموعه شعر - مشتمل بر قصائدی که شعرا در مناقب و فضائل اهلبیت عصمت و طهارت گفته اند.

6- کتاب کافی 

 7- ...

محمد بن یعقوب كلینى، ملقب به ثقة الاسلام كلینى. ابن اثیر در جامع الاصول مى‏نویسد: از خواص شیعه این است كه در سر هر صد سال هجرى (یك قرن) مجددى براى مذهب ایشان است، و در راس قرن دوم امام رضا(ع) و اول قرن سوم محمد بن یعقوب كلینى و اول قرن چهارم سید مرتضى علم الهدى بوده است.

و چقدر جالب است كه در راس قرن پانزدهم هجرى - كه همین قرن معاصر است - نور رهبر عظیم الشان ما امام خمینى، عالم را فرا گرفته است و بدون شك او را مى‏توان بهترین و كاملترین مصداق تجدید كننده مذهب دانست.

شرح حال كلینى متاسفانه از اینكه دانشمندان بزرگوار و افتخار عالم تشیع مرحوم كلینى در قرن سوم هجرى مى‏زیسته اطلاع مختصرى از زندگى پرخیر و بركت وى در دست است و تاكنون نقاط مبهم و نامعلوم فراوانى در شرح حال زندگیش موجود است كه علیرغم تلاشها و تحقیقات زیادى كه امروزه بعمل آمده، بى‏نتیجه مانده و پرده از آن سالیان درازى كه این وارث انبیاء در خدمت‏به اسلام و مسلمین سپرى كرده همچنان برداشته نشده است.

آنچه از تاریخ مى‏توان استفاده كرد اینكه كلینى، نواب خاص امام زمان (ع) را درك كرده و بسیارى از احادیث و اخبار را از مصدر اصلى و دست اولش اخذ كرده است.

نجاشى مى‏گوید: او در زمان خود، شیخ و پیشواى شیعه بود در رى و حدیث را از همه بیشتر ضبط كرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.

ابن طاووس حلى مى‏گوید: توثیق و امانت كلینى مورد اتفاق همگان است.

ابن اثیر صاحب كتاب الكامل فى التاریخ مى‏گوید: او به فرقه امامیه در قرن سوم هجرى زندگى تازه‏اى بخشید و پیشوا و عالم بزرگ و فاضل و مشهور در آن مذهب است.

ابن حجر عسقلانى مى‏گوید: كلینى از رؤسا فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عباسى.

ملا محمد تقى مجلسى مى‏گوید: حق این است كه در میان علماء شیعه مانند كلینى نیامده است، و هر كه در اخبار و ترتیب كتاب او دقت كند درمى‏یابد كه او از جانب خداوند تباك و تعالى مؤید بوده است.

محقق حلى در مقدمه معتبر مى‏گوید: نظر به اینكه فقهاء ما رضوان الله علیهم زیادند و تالیفات فراوان دارند و نقل اقوال همه آنها غیر مقدور است. من به سخن مشهورین به فضل و تحقیق و حسن انتخاب اكتفا كرده‏ام و از كتب این فضلاء به آنچه اجتهاد آنها هویدا است و مورد اعتماد خودشان بوده است اكتفا كرده‏ام از جمله كسانى كه نقل مى‏كنم از قدماى زمان ائمه، حسن بن محبوب احمد بن ابى نصر بزنطى، حسین بن سعید اهوازى، فضل بن شاذان نیشابورى و یونس بن عبدالرحمن. و از متاخرین محمد بن بابویه قمى (شیخ طوسى) و محمد بن یعقوب كلینى. ⁽¹⁾ كتاب كافى آنچه كلینى را به ما و امت اسلام در طول قرون و اعصار معرفى كرده، كتاب كافى است. و اینك كه از شرح حال این بزرگ مرد تاریخ اطلاع زیادى در دست نیست، كتاب كافى، كافى است كه عظمت و بزرگوراى او را به ما بشناساند.

شیخ كلینى اولین كسى است كه اخبار را مبوب (تقسیم بندى) كرده و الكافى وى اولین كتاب از كتب اربعه شیعه است و این كتاب كه همچنان مؤلفش بسیار عظیم و افتخار آفرین است داراى 15176 حدیث مى‏باشد.

تالیف این كتاب 20 سال طول كشید و هنگامى كه كلینى در بغداد بوده است كتاب خاتمه یافته، ولى معلوم نیست‏شروع كتاب كى و در كجا بوده است.

شیخ مفید درباره كتاب كافى چنین مى‏گوید: كافى در ردیف جلیل‏ترین كتب شیعه و سودمندترین آنها است.

محمد بن مكى عاملى - شهید اول - مى‏گوید: كتاب كافى در علم حدیث است و شیعه مانندش را ننوشته است.

شیخ زین الدین - شهید ثانى - مى‏گوید: بجان خودم هیچ نویسنده‏اى مانند كافى را برشته تالیف در نیاورده است. و قدر و منزلت كلینى و جلالت او از این كتاب نمایان است.

محقق كركى مى‏گوید: این كتاب از احادیث‏شرعى و اسرار دینى مقدارى جمع‏آورى نموده كه در كتاب دیگرى یافت نمى‏شود.

ملا محسن فیض كاشانى مى‏گوید: كافى شریفترین و كاملترین و جامعترین كتاب است زیرا كه در میان آنها شامل اصول و خالى از عیب و فضول است.

مولى محمد امین استرآبادى در كتاب فوائد المدینه مى‏گوید: ما از اساتید و علماى خود شنیده‏ایم كه در اسلام كتابى تالیف نشده كه برابر یا نزدیك كتاب كافى است. ⁽²⁾ امتیازات كافى
1- از اینكه شیخ كلینى در زمان نواب اربعه یا نمایندگان و نائبان خاص امام زمان(ع) مى‏زیسته است. لذا قطعا از آنها استفاده شایانى در مورد احادیث كرده است. و از اینرو بیشتر مى‏توان به كتاب وى اعتماد كرد. و البته این بدان معنى نیست كه تمام احادیث را بدون تحقیق بپذیریم. بلكه باید اهل فن آنها را مورد بررسى قرار دهند و اسناد و رواة حدیث را با دقت مطالعه كرده صحیح را از ضعیف تشخیص داده سپس در دسترس عموم قرار دهند و این تحقیق مى‏بایست در مورد تمام كتب و مراجع حدیث انجام پذیرد و البته قبل از همه آنها كتب اربعه شیعه كه مآخذ و منابع اصلى حدیث‏بشمار مى‏روند. باید زیر نظر متخصصین و دانشمندانى كه در علم حدیث و رجال تخصص وافر دارند، مراجعه و تنقیح شوند.

2- یكى از بزرگان محققین گفته است: روش كلینى در ترتیب احادیث هر باب این است كه حدیث درست‏تر و صحیح‏تر را در اول باب قرار داده و سپس به احادیث مجمل و مبهم مى‏پردازد از این جهت احادیث آخر هر باب غالبا خالى از ابهام نیست.

3- یكى از امتیازات كافى این است كه كلینى سلسله سند را تا به امام، در هر حدیث نقل مى‏كند، و آنجا كه صدر سند را حذف كرده است، جایى است كه از كتاب دیگر نقل كرده و سلسله سند را به آن كتاب حواله مى‏دهد.

علامه مجلسى مى‏گوید: مقبره كلینى در مولوى خانه بغداد است‏به شیخ المشایخ معروف است و عامه و خاصه آنرا زیارت مى‏كنند. من از جماعتى از شیعیان شنیدم كه آن مقبره محمد بن یعقوب كلینى است و خودم او را در همانجا زیارت كردم.