تبیان، دستیار زندگی

القاسم محمد بن ابی بکر

در سال 36 هجری قمری در خانه محمد بن ابی بکر که یکی از یاران با اخلاص و از سرداران شجاع و پسر خوانده امیرمؤمنان (علیه السلام) بود ، فرزندی متولد شد که نامش را قاسم نهادند . برای قاسم دو کنیه نام برده شده : ابومحمد و عبدالرحمن . لقب وی نیز "دیباج" است وبه علت زندگی در مدینه "مدنی" هم به او گفته می شود[1].

پدر قاسم ، محمد ابن ابی بکر ، شخص یت فرزانه ای است . وی استاندار امیر مؤمنان (علیه السلام) در مصر و یکی از فرماندهان نظامی و از رهپویان راه و روش علوی بود ؛ به گونه ای که از پدرش(ابوبکر) و از دومین خلیفه (عمر) بیزاری می جست .

مادرش ، اسماء دختر عمیس بود که بعد از مرگ ابوبکر ، به همسری حضرت علی (علیه السلام) در آمد و محمد در خانه حضرت بزرگ شد و تربیت یافت . او را "عابد قریش" نامیده بودند . حضرت امیر (علیه السلام) در منزلت او می فرمود:

"محمد ابنی من صلب ابی بکر ؛ محمد پسر من است اما از نسل ابوبکر".

هنگامی که در سال 38 هجری قمری ، محمد در مصر ، به دست مزدوران معاویه با وضع دلخراش به شهادت رسید ، امیرمؤمنان (علیه السلام) به شدت غمگین شد و گریست و فرمود :

"من فرزندی شایسته و دوست داشتنی شمشیربران اسلام را از دست دادم"[2] .

مادر قاسم ، بنابر نظریه مشهور ، دختر یزدگرد ، آخرین پادشاه سلسله ساسانیان بود . بر این اساس گفته شده که دو دختر یزدگرد که اسیر مسلمانان شدند ؛ یکی به همسری امام حسین (علیه السلام) درآمد و دیگری همسر محمد بن ابی بکر شد . در نتیجه ، امام زین العابدین (علیه السلام) و قاسم بن محمد ، پسرخاله یکدیگر به شمار می روند[3] .

قاسم بن محمد ، تشیع را از پدرش به ارث برده است . او در مکتب انسان پرور امام زین العابدین (علیه السلام) پرورش یافت و در گروه اصحاب و یاران بزرگوار قرار گرفت . شیخ طوسی در کتاب رجال ، او را از جمله یاران امام سجاد (علیه السلام) به شمار آورده است .[4] از سخن شیخ طوسی برمی آید که بعد از شهادت امام چهارم (علیه السلام) قاسم به محضر امام باقر (علیه السلام) شتافت و در جرگه اصحاب آن بزرگوار قرار گرفت[5].

قاسم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کند که روزی حضرت به جمعی از یارانش فرمود : "آیا می دانید چه کسانی در روز قیامت زودتر از دیگران به سوی سایه رحمت الهی ، پیشی می گیرند؟"

عرض کردند : "خداوند و رسولش عالم ترند" .

فرمود : "آنها کسانی هستند که هنگامی که سخن حقی درباره آنها گفته می شود ، آن را با تمام وجود پذیرایند و زمانی که نیازمندان از آنها چیزی طلب می کنند از کمک به آنها دریغ نمی کنند و آنچه را برای خود می پسندند برای دیگران هم می پسندند وخلاصه اهل انصاف و حق طلبی هستند"[6] .

قاسم بن محمد به عنوان محدثی فقیه که نقش ممتازی در پیش برد فرهنگی جامعه اسلامی داشت ، هنگامی که به سفرحج (یا عمره) مشرف می شد ، بین راه مدینه و مکه در سرزمین "قدید" در حالی که 76 سال از عمرش سپری شده بود به سال 106 هجری قمری از دنیا رفت . پیکر او از قدید به مدینه آورده شد و به خاک سپرده شد[7] .

[1] منتخب التواریخ ، صفحه 343 / مجالس المؤمنین ، جلد 1 ، صفحه 335

[2] نهج البلاغه ، خطبه 68 ، نامه 35 ، حکمت 325 ، منتخب التواریخ ، صفحه 152 .

[3] وفیات الاعیان ، جلد 4 ، صفحه 59 / اعیان الشیعه ، جلد 8 ، صفحه 446.

[4] رجال الطوسی ، صفحه 100 .

[5] رجال الطوسی ، صفحه 133 .

[6] حلیه الاولیاء ، جلد 2 ، صفحه 185 .

[7] وفیات الاعیان ، جلد 4 ، صفحه 184 .

حبابه والبیه

همان زن مومنه ای است که از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) تا حضرت رضا(علیه السلام) را درک کرده و او را "صاحبه الحصاه" (سنگریزه دار) گویند .

شیخ کلینی (رحمه الله علیه) و شیخ صدوق (رحمه الله علیه) ، از حبابه و البیه روایت کرده اند که گفت : امیرالمؤمنین (علیه السلام) را در شرطه الخمیس[1] دیدم که با تازیانه دو سری که همراه داشت ، فروشندگان جری (ماهی بی فلس) و مارماهی و طافی را (فروش آنها حرام است)می زد و می فرمود : ای فروشندگان ، مسخ شدگان بنی اسرائیل و لشگر بنی مروان . فرات بن احنف نزد حضرت ایستاد و عرض کرد : ای امیرالمومنین! لشگر بنی مروان کیانند؟ فرمود : گروهی که ریش را می تراشیدند و سیبیل را تاب می دادند.

حبابه گوید : هیچ گوینده ای را خوش بیان تر از آن حضرت ندیده بودم ، پس به دنبالش رفتم تا در فضای مسجد نشست ، من خدمتش عرض کردم : یا امیرالمومنین! دلیل بر امامت چیست ، خدا تو را رحمت کند؟ فرمود : آن سنگریزه را بیاور - و با دست اشاره ای به آن سنگریزه ای کرد – آن را نزدش بردم ؛ پس با خاتم مبارک آن را مُهر فرمود و آن گاه به من گفت : ای حبابه! هرگاه کسی ادعای امامت کرد و توانست ، چنانکه دیدی ، سنگریزه را نقش نماید ، او امام واجب الطاعه است و امام هرچه اراده نماید از او پوشیده نماند .

حبابه گوید: پس من رفتم تا زمانی که امیرالمومنین (علیه السلام) وفات کرده و خدمت امام حسن (علیه السلام) رسیدم و آن جناب در مسند امیرالمومنین (علیه السلام) نشسته بود و مردم از او سوال می کردند ، پس به من فرمود : ای حبابه والبیه ! گفتم : بلی مولای من . فرمود : آنچه با خود داری بیاور . من آن سنگ ریزه را به آن حضرت دادم ، آن جناب با خاتم مبارکش برآن نقش کرد ، همچنان که امیرالمومنین (علیه السلام) نقش کرده بود .    

حبابه والبیه گوید : پس (از آن حضرت) خدمت امام حسین (علیه السلام) آمدم ، زمانی که در مسجد رسول خدا (صلی علی الله علیه و آله) بود ، پس مرا پیش خواند و خوشامد گفت ، سپس فرمود : ان فی الدلاله دلیلا علی ما تریدین – همانا در آن دلالت (که از پدرم و برادرم دیدی) دلیل است برآنچه می خواهی (از دانستن امامت من)- آیا باز دلیل امامت را می خواهی؟ عرض کردم بلی آقای من .فرمود : آنچه همراه داری ، بیاور . سنگریزه را به آن حضرت دادم ، او هم برای من بر آن مهر نهاد .

حبابه گوید : پس از آن حضرت خدمت امام سجاد(علیه السلام) آمدم . در آن زمان پیری به من اثر کرده بود . بطوری که مرا رعشه گرفته بود و سنین عمرم به صد و سیزده سال رسیده بود . آن حضرت را دیدم پیوسته رکوع و سجود می کند و مشغول عبادت است . پس ، از دریافت نشان امامت مأیوس شدم . حضرت با انگشت سبابه به من اشاره کرد ، (قدرت) جوانی به من بازگشت . گفتم : آقای من از دنیا چقدر گذشته و چقدر باقی مانده؟ فرمود : اما ما مضی فنعم و اما ما بقی فلا – اما نسبت به گذشته ، آری (آنچه را می توان معلوم کرد) و اما نسبت به آینده ، نه (آن را کسی نمی داند) ، آن گاه فرمود : آنچه با تو است بیاور . من سنگریزه را به آن حضرت دادم ، پس بر آن مهر نهاد .

پس (از آن حضرت) خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدم ، آن را نقش فرمود . سپس نزد امام صادق (علیه السلام) آمدم ، سنگریزه را برایم مهر کرد . بعد خدمت ابولحسن موسی بن جعفر(علیه السلام) رسیدم ، آن هم برایم نقش کرد . سرانجام خرمت حضرت رضا (علیه السلام) آمدم ، سنگریزه را برایم مهر نمود . حبابه ، پس از آن ، نه ماه دیگر هم زندگی کرد و سپس از دنیا رفت [2].

حبابه والبیه زنی بوده از شیعیان ، عاقله ، کامله ، جلیله ، عالمه به مسائل حلال و حرام و کثیر العباده . او به حدی در عبادت کوشش و جهد کرده بود که پوستش بر بدنش خشک شده بود و صورتش از کثرت سجود و کوبیده شدن به محل سجده سوخته شده بود . او پیوسته به زیارت امام حسین (علیه السلام) مشرف می گشت و چنان بود که زمانی مردم به نزد معاویه می رفتند ، او به نزد امام حسین (علیه السلام) می آمد و بر آن حضرت وارد می شد .

از صالح بن میثم نقل شده که گفت : من و عبایه اسدی بر حبابه والبیه وارد شدیم . عبایه گفت : این پسر برادرت میثم است . حبابه گفت : می خواهید برای شما حدیثی از حسین بن علی (علیه السلام) بگویم؟ گفتیم : آری . گفت : وقتی بر آن حضرت وارد شدم و سلام کردم ، جواب فرمود و به من خوشامد گفت ، پس فرمود : برای چه دیر به دیر به ملاقات می آیی؟ پاسخ دادم : برای بیماری که عارض من شده . فرمود : چیست بیماری؟ من پوشش را از روی بر خود برداشتم ، حضرت دست خود را بر آن برصفحهگذاشت ، و دعا کرد ؛ چون دست خود را برداشت ، خداوند آن برصفحهرا زایل کرده بود ، سپس فرمود : که ای حبابه ! همانا نیست احدی بر ملت ابراهیم (علیه السلام) در این امت ، غیر از ما و شیعیان ما و ما سوای ایشان از ما بری می باشند . [3] شیخ طوسی :حضرت رضا پیراهنش را برای او کفن قرار داد. [4]

[1]محل پیشقراولان لشگر و یا محل دژبانی .

[2]اصول کافی ، جلد 1 ، کتاب الحجه ، صفحه 280 / کمال الدین ، جلد 2 ، صفحه 536 .

[3]رجال کشی ، صفحه 106 / بحار الانوار ، جلد 44 ، صفحه 186

[4]کتاب الغیبه،صفحه50