تبیان، دستیار زندگی

زمانی كه رسول خداصلی الله علیه وآله را به معراج می بردند، در این منطقه زیبا (ناحیه قم) شیطان را دید كه نشسته است، به او فرمود: «ای كسی كه از رحمت خداوند دور هستی، بلند شو!» لذا این منطقه را قم نام نهادند.

پیامبرصلی الله علیه وآله در شب معراج به شیطان نهیب زد: «قم؛ از این جا بلند شو»!

این، درسی بود كه حضرت به اهل قم داد تا با پرچم داری حوزه علمیه اش به دنیا پیام دهند: هر كس در هر جا شیطان را دید، باید به او بگوید: «قم».

آری باید همانند انبیا، آرامش را از شیطان گرفت و او را دشمن خود شمرد وگرنه آسایش ما را خواهد گرفت و از دشمنی فرو گذاری نخواهد كرد.

اردهال

و عن احمد بن خزرج بن سعد، عن اخیه موسی بن خزرج، قال: قال لی ابوالحسن الرّضاعلیه السلام: أتعرف موضعاً یقال له «وراردهار»؟

قلت: نعم، و لی فیه ضیعتان؛ فقال: الزمه و تمسّك به ؛ ثمّ قال ثلاث مرّات: نعم الموضع «وراردهار».

هم او گوید كه حدیث كرد مرا احمد بن خزرج بن سعد، از برادر خود موسی بن خزرج كه او گفت: من شنیدم از ابی الحسن الرّضا علیه السلام كه او مرا گفت روزی از روزها: موضعی كه آن را ورِاردهار گویند، میدانی و می شناسی؟ گفتم: بلی، مرا در آن موضع دو ضیعه است. ابوالحسن الرّضا گفت: بدان ملازم باش و متمسّك شو. و فرمود سه نوبت كه: نعم الموضع ورِ اردهار؛ یعنی نیك موضعی است ور اردهار.

نكته

مشهد اردهار (اردهال)، محلّ دفن امامزاده «علی طاهر»، فرزند امام محمّد باقرعلیه السلام، می باشد.

سیّد حسنی؛ كشتار در قم...

و فی خطبة الملاحم لامیرالمؤمنین علیه السلام الّتی خطب بها بعد وقعة الجمل بالبصرة، قال: یخرج الحسنی صاحب طبرستان مع جمّ كثیر من خیله و رجله حتّی یأتی نیسابور، فیفتحها و یقسم ابوابها، ثمّ یأتی اصفهان، ثمّ الی قم، فیقع بینه و بین اهل قم وقعة عظیمة یقتل فیها خلق كثیر، فینهزم اهل قم، فینهب الحسنی اموالهم و یسبی ذراریهم و نسائهم و یخرب دورهم، فیفزع اهل قم الی جبل یقال لها «وراردهار». فیقیم الحسنی ببلدهم اربعین یوماً و یقتل منهم عشرین رجلاً، و یصلب منهم رجلین ثم یرحل عنهم.

امیرمؤمنان علی علیه السلام در خطبه كه از بصره بیرون آمده است و آن را در آن حالت خوانده، بعد از واقع شدن جنگ جمل، در ذكر حرب ها و جنگ ها در آن خطبه یاد كرده است كه: حسنی - صاحب طبرستان - خروج كند با كثرتی و غلبه و انبوهی از سواران و پیادگان و تا به نیشابور بیاید و آن را فتح كند و اموال آن قسمت نماید و پس از آن جا، جانب اصفهان توجّه نماید و آید تا به قم. و زود باشد كه او را با اهل قم واقعه عظیم دست دهد كه در آن واقعه خلقی بسیار كشته شوند و هلاكت و شكست بر اهل قم بود؛ پس اهل قم پشت بر كنند و هزیمت نمایند؛ پس فرزندان و زنان ایشان را به بَردِهْ ببرند و منزل های ایشان غارت كنند و سراهای ایشان را خراب گردانند و مردم قم پناه دهند با كوهی كه آن را ورِ اردهار گویند و حسنی، چهل روز به شهر ایشان بباشند و از ایشان بیست مرد را بكشد و دو مرد از ایشان بر كرج بر دار كند. مضی هذا.

اهل قم و رسالت آنان در كلام معصومین علیهم السلام

ملاك احترام

هر شخص و گروهی به اندازه ارزش های الهی وانسانی خود، شایسته تجلیل و احترام می باشد. همان گونه كه دراین فصل می خوانیم،اهل قم به جهت خصال ارزشمندی، مورد تقدیر واحترام ائمّه اطهار علیهم السلام بوده اند؛ از جمله:

1. اما انّهم انصار قائمنا و دعاة حقّنا.

امام صادق علیه السلام می فرمود: «.. آگاه باشید كه اهل قم، یاران قائم ما هستند و حقّ ما را طلب می كنند».

2. میلهم الی المهدی علیه السلام

نیزمی فرماید: «اهل قم، طرفدارحضرت مهدی علیه السلام می باشند».

3. اهل قم انصارنا.

و باز فرموده است: «اهل قم، یاران ما می باشند».

4. هم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد، خمّر الله تعالی ولایتنا فی طینتهم

امام كاظم علیه السلام فرمود: «در میان شهرها، اهل قم شیعیان برگزیده ما هستند؛ خداوند متعال ولایت ما را در سرشت آنان آمیخته است».

5. تزورونی فیه تربتی بطوس.

امام رضا علیه السلام می فرمود: «روزی خواهد آمد كه شما مردم قم در آن روز، در طوس قبر مرا زیارت خواهید نمود».

6. انّ للجنّة ثمانیة ابواب و لأهل قم واحد منها فطوبی لهم؛ ثمّ طوبی لهم؛ ثمّ طوبی لهم.

حضرت رضا علیه السلام می فرمود: «همانا بهشت دارای هشت درب است كه یكی از آن ها برای اهل قم است؛ پس خوشا به حالشان، باز هم خوشا به حالشان، باز هم خوشا به حالشان!»

7. و منها انّهم علیهم السّلام اكرموا جماعة كثیرة منهم بالهدایا و التُّحف و الاكفان.

«و از فخر اهل قم این كه، امامان علیهم السلام به عدّه زیادی از آنان، هدیه ها، تحفه ها و كفن ها بخشیده اند».

مردی از قم، مردم را به سوی حق می خواند

و عن علی بن عیسی، عن ایوب بن یحیی الجندل، عن ابی الحسن الاوّل علیه السلام، قال: «رجل من اهل قم یدعوا النّاس الی الحقّ، یجتمع معه قوم كزبر الحدید، لا تزلّهم الرّیاح العواصف، و لا یملّون من الحرب و لا یجنبون و علی الله یتوكّلون و العاقبة للمتقین».

... علی بن عیسی حدیث كند از ایّوب بن یحیی بن جندل، از حسن اوّل علیه السلام كه او فرمود كه: «خواننده مردم را باحقّ از اهل قم حقّ - عزّ و جلّ - بر دست او طایفه از مردم جمع كند همچو پارهای آهن باشند و یاران او در آن وقت و در آن روز، فرزندان ملك بن عامر باشند. دل های ایشان همچو پاره های آهن بود، بادهای جهنده ایشان را نلغزاند و از حرب و جنگ نكول نكنند و باز نایستند و بد دل نشوند و بر پروردگار خود توكّل نمایند و العاقبة للمتّقین»

نكته ها

1. «مردی از اهل قم كه مردم (جهان) را به سوی حق (اسلام) دعوت می نماید»؛ تعداد زیادی از علمای معاصر، مصداق آن را امام خمینی قدس سره می دانند. البته علمای شیعه - به ویژه مراجع تقلید - هر كدام تا حدّی در تحقّق و پیدایش انقلاب اسلامی ایران سهیم بوده اند، ولی توفیق فراخوان عمومی و پیشرفت بیشتر در این زمان، نصیب آن رهبر فرزانه شده است.

2. «مردمی كه مانند پاره های آهن اند، بادهای تند رخدادها، آنانرا به كج راهه نمی برد، افسرده نمی شوند، نمی ترسند، و بر خداوند توكّل می نمایند».

3. «یاران او در آن وقت و در آن روز، فرزندان ملك بن عامر باشند»؛ در بحار این بخش نیامده، شاید علاّمه مجلسی آن را جزء حدیث به حساب نیاورده است.

4. در صورتی كه عبارت فوق بخشی از روایت باشد، ملك بن عامر و فرزندانش به خاطر دارا بودن ویژگی هایی مورد تأیید امام كاظم علیه السلام قرار گرفته اند. شاید همه افرادی كه در راه قرآن و عترت دارای آن ویژگی ها باشند، فرزندان معنوی قم و ملك بن عامر به شمار آیند.

بندگان ویژه خدا و ضدّ بنی اسرائیل

و روی بعض اصحابنا، قال: كنتُ عند ابی عبد الله علیه السلام جالساً؛ اذ قرأ هذه الآیة: «حتی اذا جاء وعد اولیهما بعثنا علیكم عباداً لنا اولی بأس شدیدٍ فجاسوا خلال الدّیار و كان وعداً مفعولاً»؛ فقلنا: جعلنا فداك، من هؤلاء؟ فقال ثلاث مرّات: هم و الله اهل قم.

روایت كنند از بعضی اصحاب ما كه فرمودند كه: روزی ما در حضرت ابی عبدالله نشسته بودیم، این آیت بر خواند كه: «فَاِذا جَاءَ وَعْدُ اولیهُمَا بَعَثْنا عَلَیْكُمْ عِبَاداً لَنا اُولی بَأسٍ شَدِیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیَارِ وَ كَانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، ما گفتیم: جان های ما فدای تو باد! این گروه بندگان كیستند و كدام طایفه اند؟ سه بار فرمود كه: هم و الله اهل قم؛ یعنی والله كه ایشان اهل قم اند. و الله اعلم

نكته ها

1. هر چند بر اساس فرموده علّامه طباطبایی قدس سره: «شاید بگوییم هر دو فساد و هر دو مجازات بنی اسرائیل قبل از میلاد، یكی زمان بخت النّصر و دیگری زمان قیصر روم اسپیانوس، توسّط وزیرش طوطوز، اتفاق افتاده است»(13) ولی همان گونه كه علّامه فرمود: «خداوند به بنی اسرائیل فرموده است: «و ان عدتم عدنا»؛ اگر به فساد و استكبار باز گردید، ما به كیفر نمودن شما باز خواهیم گشت». ممكن است این مسأله در آخرالزّمان نیز تحقّق بیابد. این آیه و حدیث، بیان می كند كه بنی اسرائیل به فساد در روی زمین باز خواهند گشت؛ لذا حضرت صادق علیه السلام از دفع شرّ آنان توسّط قمی ها خبر می دهد.

2. اگر این حدیث صحیح باشد، تكرار جمله «هم و الله اهل قم» از سوی امام صادق علیه السلام، جدّی بودن مسأله را می رساند.

یاران ائمّه علیهم السلام

و عن یعقوب بن یزید، عن محمّد بن أبی عمیر، عن جمیل بن درّاج، عن زرارة بن أعین، عن الصّادق علیه السلام: اهل خراسان أعلامنا، و اهل قم أنصارنا، و اهل كوفه اوتادنا، و اهل هذا السّواد منّا و نحن منهم.
روایت كند از یعقوب بن یزید كاتب، و او از محمّد بن ابی عمرو،و او از جمیل بن نوح درّاج، و او از زرارة بن دراج و او از زرارةبن اعین كه او گفت كه: من از صادق آل محمّد علیهم السّلام شنیدمكه او فرمود كه: «اهل خراسان، اعلام مایند و اهل قم، انصار و یاورانما و اهل كوفه، اوتاد مااند و اهل این سواد، از مایند و ما ازایشان»

نكته ها

1. اگر مقصود از «اهل سواد» مردم عراق باشند، این سخن كه: «اهل عراق از ما اهل بیت و ما از آنان هستیم»، بیانگر جایگاهی بلند و موقعیت حسّاسی برای اهل عراق است.

2. با این كه مردم عراق - به ویژه اهل كوفه - در آزردن و شهادت برخی از ائمّه علیهم السلام نقش اساسی داشته اند، تعریف امام صادق علیه السلام از آنان، چه توجیهی می تواند داشته باشد؟

3. شاید علّت قدردانی حضرت صادق علیه السلام از آنان را، بتوان در این عناوین و موضوعات دانست: قرار داشتن عتبات عالیات در عراق، انجام مراسم عاشورا، اربعین و... توسّط عراقی ها و آثار و بركات آن در جهان، وجود حوزه علمیّه نجف اشرف و پایگاه حكومتی حضرت مهدی(عجّ)!

ورود امام رضاعلیه السلام به قم

اقول: قال السید عبدالكریم بن طاووس فی «الفرحة»:

و انّما لَمْ یزر الرّضا امیرالمؤمنین (صلوات الله علیه) لانّه لمّا طلبه المأمون من خراسان توجّه من المدینة الی البصرة و لم یصل الكوفة و منها توجّه علی طریق الكوفة الی بغداد، ثمّ الی قم و دخلها و تلقّاه اهلها و تخاصموا فیمن یكون ضیفه منهم، فذكر علیه السلام: انّ النّاقة مأمورة. فما زالت حتّی بركت علی باب و صاحب ذلك الباب رأی فی منامه أنّ الرّضا علیه السلام یكون ضیفه فی غد، فما مضی الاّ یسیراً حتّی صار ذلك الموضع مقاماً شامخاً و هو فی الیوم مدرسة مطروقة.

سیّد بن طاوس در كتاب «الفرحة» نوشته است:

حضرت رضا علیه السلام فقط به این خاطر به زیارت حضرت امیر - صلوات الله علیه - نرفت كه مأمون از خراسان او را خواست. حضرت از مدینه به بصره رفت و به كوفه برخورد نكرد. بعد از بصره، از راه كوفه به بغداد رفت؛ پس از آن به قم وارد شد. مردم قم با او دیدار كرده و بر سر میهمان نمودن ایشان، نزاع می كردند. امام فرمود: «شتر، مأمور است» ؛ شتر آمد تا در خانه ای خوابید كه صاحب آن خانه در خواب دیده بود كه حضرت رضا علیه السلام فردا میهمان اوست. پس از مدّتی كوتاه، آن جا مقام بلندی یافت و امروز همان مدرسه كنار خیابان - ظاهراً مدرسه رضویه قم باشد، در كنار خیابان طالقانی (آذر) - است.