تبیان، دستیار زندگی

غدیر در ثقل اکبر

کلمه«بلّغ»
2-. در این آیه شریفه و یازده آیه دیگر صحبت از ابلاغ پیام الهی آمده است.[13] در همه این موارد خداوند به رسول خود به صراحت و یا اشاره می فرماید که وظیفه تو ابلاغ است هر چند آنها نپذیرند، با دقت در معنای آیات ،روشن می شود، همه موارد ابلاغ پیام که در قرآن آمده است، گویی با نوعی عدم پذیرش از طرف عده ای همراه است.
نمونه آیات:
«...فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ بَصیرٌ بِالْعِباد» (آل عمران/20)
« وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّما عَلى رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبینُ» (مائده/92)
«فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ الْمُبینُ» (نحل/82)

عبارت « ما انزل الیک من ربک »
3-. پیام خلافت امیرالمومنین (ع) از سوی خدا بر پیامبر نازل شده بود و ایشان هم مترصد فرصتی مناسب بودند تا آن را به مردم ابلاغ کنند. چه زمانی بهتر از زمانی که مسلمانان جهت انجام مناسک حج از سراسر بلاد اسلامی جمع شده باشند و پس از آن هر کدام پس از مراجعت به منزله پیکی باشند که جریان غدیر را به اهالی سرزمین خویش بازگو کنند.

عبارت " و ان لم تفعل فما بلغت رسالته "
4-. در مورد این بخش از آیه دو احتمال وجود دارد:
الف- تهدید پیامبر به این که اگر این پیام را به مردم ابلاغ نکنی، اصلا گویا رسالت پیامبری خدا را انجام نداده ای.
ب- این آیه تهدید نیست، بلکه حاکی از این است که ابلاغ این پیام به اندازه کل رسالت اهمیت دارد.
احتمال اول مردود است؛ زیرا خداوند در قرآن میفرماید:
«الله اعلم حیث یجعل رسالته»
«خدواند میداند رسالتش را در نزد چه کسی قرار دهد»
و در آیه تطهیر(احزاب/33) هر گونه گناه را از دامان اهل بیت می زداید.
در نتیجه این قسمت از آیه، بیانگر اهمیت عظیم ابلاغ این پیام است.[14]

عبارت "والله یعصمک من الناس"
5-. به راستی پیامبر خدا نگران چه چیزی می تواند باشد، تا خداوند به او دلداری دهد که من تو را حفظ میکنم؟ اشتباه است اگر گمان کنیم پیامبر از نثار جان خویش در راه ابلاغ وحی الهی، واهمه داشته است؛ پیامبر در طول حیات خود در جنگهای بسیاری شرکت مینماید و خطرات بسیاری را به جان میخرد. او از دادن جان خود در راه خدا بیمی ندارد.

در پاسخ به این پرسش به دو روایت زیر اشاره میکنیم:
1-. عیاشى در تفسیر خود- با واسطه هایى- از ابن عباس و جابر بن عبد اللَّه، روایت کرده است که: خداوند پیامبر را مأمور کرده بود که على را به خلافت، نصب کند. لکن بیم داشت که بگویند: پسر عموى خود را برگزیده و او را مورد انتقاد قرار دهند. [15]
2- قال أبو جعفر و أبو عبد اللَّه (علیهما السلام):
« إن اللَّه تعالى لما أوحى الى النبی (ص) أن یستخلف علیاً کان یخاف أن یشق ذلک على جماعة من أصحابه، فأنزل اللَّه تعالى هذه الآیة تشجیعاً له على القیام بما أمره بادائه»[16]
« زمانی که خداوند به پیامبرش جانشینی علی را وحی کرد، پیامبر می ترسید که پذیرش این امر بر گروهی از اصحاب دشوار باشد؛ پس خداوند این آیه را نازل کرد (آیه تبلیغ) تا او را در انجام کاری که امر کرده بود؛ شهامت بخشد»

با توجه به معنی دو حدیث فوق کاملا روشن است که :
1-. نگرانی پیامبر عدم پذیرش ولایت حضرت علی (ع) بوده است.
2-. ممکن بود مردم گمان کنند خلافت امری موروثی است و پیامبر می خواهد آن را برای پسر عموی خود به ارث گذارد. به حتم این تصور سبب انحرافی عمیق در مسیر امامت مسلمین می گشت.
3-. در این حالت بود که آیه تبلیغ؛ نگرانی های پیامبر را بر طرف نمود.

عبارت "ان الله لا یهدی القوم الکافرین"
6-. کفر در قرآن گاهی به معنای انکار به کار رفته است.[17] در پایان آیه به عنوان یک تهدید و مجازات، به آنهایى که این رسالت مخصوص را انکار کنند و در برابر آن از روى لجاجت کفر بورزند، مى گوید: «خداوند کافران لجوج را هدایت نمى کند» [18]
آیه اکمال:
«... ٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ» [19]
عبارت "الیوم یئس الذین کفورا"
یاس کفار حتما باید به خاطر علتى بوده باشد که عقل، اعتبار صحیح آن را تنها عامل ناامیدى کفار بداند، و آن این است که خداى سبحان براى این دین کسى را نصب کند، که قائم مقام رسول خدا (ص) باشد.
آرى مادام که امر دین قائم به شخص معینى باشد، دشمنان آن مى توانند این آرزو را در سر بپرورانند که با از بین رفتن آن شخص، دین هم از بین برود؛ ولى وقتى قیام به حاملى شخصى، مبدل به قیام به حاملى نوعى شد، آن دین به حد کمال مى رسد، و از حالت حدوث به حالت بقاء متحول گشته، نعمت این دین تمام مى شود [20]

عبارت" فلاتخشوهم واخشون"
نهى در آن ارشادى است، نه مولوى، و معنایش این است که دیگر جایى براى ترسیدن شما باقى نمانده است؛ زیرا با نومیدى کفار آن خطر که قبلا از آن مى ترسیدید، بر طرف شد- شما مسلمانان از امروز از ناحیه کفار ایمن خواهید بود، دیگر جا ندارد که از آنان بر دین خود بترسید، پس از آنان مترسید و از من بترسید.[21]
عبارت "الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا"
کلمه" اکمال" و کلمه" اتمام" معنایى نزدیک به هم دارند، راغب مى گوید: کمال هر چیزى عبارت است از اینکه غرض از آن چیز حاصل بشود و در معناى کلمه" تمام" گفته: تمام بودن هر چیز منتهى شدن آن به حدى است که دیگر احتیاج به چیزى خارج از خود نباشد، به خلاف ناقص که محتاج به چیزى خارج از ذات خودش است تا او را تمام کند.

پس حاصل معناى آیه مورد بحث این شد: امروز- که همان روزى است که کفار از دین شما مایوس شدند- مجموع معارف دینیه اى که به شما نازل کردیم را با حکم ولایت کامل کردیم، و نعمت خود را که همان نعمت ولایت یعنى اداره امور دین و تدبیر الهى آن است بر شما تمام نمودیم، چون این تدبیر تا قبل از امروز با ولایت خدا و رسول صورت مى گرفت، و معلوم است که ولایت خدا و رسول تا روزى مى تواند ادامه داشته باشد که رسول در قید حیات باشد، و وحى خدا همچنان بر وى نازل شود، و اما بعد از در گذشت رسول و انقطاع وحى دیگر رسولى در بین مردم نیست تا از دین خدا حمایت نموده و دشمنان را از آن دفع کند، پس بر خدا واجب است که براى ادامه تدبیر خودش کسى را نصب کند، و آن کس همان ولى امر بعد از رسول است.
من اسلام را بدان جهت که دینى از ادیان توحید است براى شما پسندیدم، در این دین غیر از خدا کسى پرستیده نمى شود، و با در نظر گرفتن اینکه طاعت همان عبادت است، قهرا غیر از او کسى اطاعت نمى شود.[22]
غدیر در ثقل اصغر[23]