تبیان، دستیار زندگی

بحث زمان و زمانشناسی از موضوعات بسیار مهمی است كه خدای سبحان به زمان و زمانه سوگند یاد می‌كند و حضرات معصومین (ع) آنرا از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند و می‌فرمایند: اقلِ خاصیت زمانشناسی اینست كه آدمی از تواناییهای خودش غافل نمی‌شود و زمان را سرمایه الهی می‌داند و لذا بهره‌مندی از آنرا آغاز می‌كند.

در بررسی بحث زمان به موارد ذیل پرداخته می‌شود:

1-  تقسیم بندی زمان و  اینكه چه میزان در خدمت خدا و به چه میزان در خدمت خلق خدا باشیم.

2-  بررسی زمان فردی انسان و ارتباطات و مناجاتهای فردی عبد با خدای سبحان.

3-  عدم شناخت زمان و خسارتهای حاصل از آن .

4-  مصادیق آخرالزمان

مسئله‌ایی كه باید بطور اجمالی بدان توجه شود اینست كه زمان بخودی خود فاسد نمی‌گردد زیرا زمان امریست كه از گردش زمین بدور خورشید حاصل می‌شود پس فساد ناپذیر است امّا كسانی كه در ظرف زمان زندگی می‌كنند مشمول فساد یا صلاح و عدل می‌شوند.

پس آنچه فسادپذیر است زمانیات است و نه زمان و لذا سید رضی (ره) می‌فرماید:‌ مردم می‌گویند زمانه، زمانه فسادی است ولی اینها خودشان فاسد شده‌اند نتیجه اینكه زمان، تابع زمانیات است.


به همین دلیل امام علی (ع) در غرر الحكم می‌فرمایند:

1-  «قَدْ أَصْبَحْنَا فِی‏ زَمَانٍ‏ عَنُودٍ وَ دَهْرٍ كَنُودٍ یُعَدُّ فِیهِ الْمُحْسِنُ مُسِیئاً وَ یَزْدَادُ الظَّالِمُ فِیهِ عُتُوّاً.»[1] ما به زمانی در آمده‌ایم كینه‌توز و روزگاری ناسپاس كه نیكوكار در آن بدكار به شمار آید و تبهكار بر سركشی خود بیفزاید.

در اینجا خود زمان كه با علی (ع)‌ ناسازگار نبود بلكه اهل زمان و مردم آن روزگار با علی ناسازگار بودند و لذا در روایت بعدی می‌فرماید:

2-  « إذا استولى الفساد على الزّمان و أهله‏ ثمّ‏ أحسن‏ الظّنّ رجل برجل فقد غر»[2]

اگر در زمانی نیكی غالب شد و مرتباً‌ خوبی مشاهده گردید، فردی به كسی كه تا بحال بدی نكرده و رسوایی از وی مشاهده نشده، بدبین گردد چنین بدبینی ظلم است یعنی در جامعه‌ایی كه همه خوبند و جو غالب بر اساس حسن ظن پایه‌ریزی گردیده كسی حق بدبینی و سوء الظن به دیگران را ندارد. و اگر در زمانی فساد حاكم باشد، حسن ظن به افراد خلاف عقل است. در اینجا نوع روابط انسانها در زمانهای مختلف فرق می‌كند.

-  در روایت بعدی در غرر الحكم امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند:

« أَنَّكُمْ‏ فِی‏ زَمَانٍ‏ الْقَائِلُ‏ فِیهِ‏ بِالْحَقِ‏ قَلِیلٌ وَ اللِّسَانُ عَنِ الصِّدْقِ كَلِیلٌ وَ اللَّازِمُ لِلْحَقِّ ذَلِیلٌ أَهْلُهُ مُعْتَكِفُونَ عَلَى الْعِصْیَانِ مُصْطَلِحُونَ عَلَى الْإِدْهَانِ فَتَاهُمْ عَارِمٌ وَ شَائِبُهُمْ آثِمٌ وَ عَالِمُهُمْ مُنَافِقٌ وَ [فَارِئُهُمْ‏] قَارِنُهُمْ مُمَاذِقٌ لَا یُعَظِّمُ صَغِیرُهُمْ كَبِیرَهُمْ وَ لَا یَعُولُ غَنِیُّهُمْ فَقِیرَهُم‏»[3]

به راستی شما در زمانه‌ایی هستید كه گوینده حق در آن اندك و زبان در این زمانه  از راستگویی كُند و عاجز است. آن كس كه ملازم حق باشد خوار و ذلیل است، اهل این زمانه گرفتار گناه و بر دو رویی با یكدیگر كنار آمده‌اند، جوانانشان بدخو و پیرانشان گنه‌كار، دانشمندانشان دو رو و قاری و خواننده‌شان از دین بیرون رفته‌اند، كوچك حرمت بزرگ را ندارد و توانگرشان به نیازمندان كمك نمی‌دهد.

4-  امام علی (ع) می‌فرماید: « الْمَرْءُ ابْنُ‏ سَاعَتِهِ‏ [بَیْنَ سَاعَتَیْهِ‏]» مردم فرزند زمان خود هستند این كلام شریف را دو جور می‌شود معنی كرد، یكی آنكه انسان باید در هر زمان مطابق همان روز با مردم سلوك و رفتار كند و با ایشان مدارا نماید. دیگر آنكه مردم ابن الوقت هستند و تابع حق و حقیقت نیستند، بنابراین انسان باید مصلحت كار خود را خود بداند و تابع مردم و اقبال و ادبار آنها نباشد كه بنابر اول دستوری است تربیتی و اجتماعی و بنابر دوم مذمت مردم زمانه است.

5-  « إذا خبث‏ الزمان‏ كسدت الفضائل و ضرت و نفقت الرذائل‏»

هنگامی كه زمان خبیث شد فضائل كساد می‌شود و كمیاب می‌گردد و اگر فضیلتی موجود باشد در فضای مسموم ضد ارزش محسوب می‌شود و ضرر می‌زند. در چنین جامعه‌ایی رذیلت و ناپاكی توزیع می‌شود و دروغ و تهمت و رشوه ارزش محسوب می‌گردد البته اگر فردی اهل عبرت باشد از همین زمانه فاسد عبرت می‌گردد و موعظه‌های زمانش را درك می‌كند.

تك تك ساعت چه گوید گوشدار                   گویدت بیدار باش ای هوشیار

6-  پیامبر اكرم (ص) می‌فرمایند:‌« یَأْتِی عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ‏ یَذُوبُ‏ فِیهِ‏ قَلْبُ‏ الْمُؤْمِنِ فِی جَوْفِهِ كَمَا یَذُوبُ الْآنُكُ فِی النَّارِ یَعْنِی الرَّصَاصَ وَ مَا ذَاكَ إِلَّا لِمَا یَرَى مِنَ الْبَلَاءِ وَ الْإِحْدَاثِ فِی دِینِهِمْ لَا یَسْتَطِیعُ لَهُ غِیَراً»[4]

زمانی فرا میرسد كه دل مؤمن مانند مِس آب شده ، ذوب می‌شود ، زیرا مردم بدعتگزاری و نوآوریِ در دین می‌كنند و مؤمن هم قدرت بر تغییر این امور فاسد را ندارد و باید در درون ذوب شود و بسوزد.

7-  در روایت بعدی پیامبر اكرم (ص) چنین می‌فرمایند: « سَیَأْتِی‏ عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ تَخْبُثُ فِیهِ سَرَائِرُهُمْ وَ تَحْسُنُ فِیهِ عَلَانِیَتُهُمْ طَمَعاً فِی الدُّنْیَا لَا یُرِیدُونَ بِهِ مَا عِنْدَ رَبِّهِمْ یَكُونُ دِینُهُمْ رِیَاءً لَا یُخَالِطُهُمْ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللَّهُ بِعِقَابٍ فَیَدْعُونَهُ دُعَاءَ الْغَرِیقِ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُمْ.»

زمانی باطن مردم آلوده می‌شود و اكثریت سوء نیت پیدا می‌كنند، ظاهر آنان زیبا و آراسته به امور دینی ولی باطنشان خبیث است. آنها طمع به امور دنیوی دارند و با این ظاهر آراسته، قصد دنیا را می‌كنند و نه آخرت و خدا را. همه از ترس یكدیگر دینداری می‌كنند و از خدا خوفی ندارند. خدای سبحان همه اینها را عقاب می‌كند و دعای این گروه غریق كه در اوج اضطرار است اجابت نمی‌شود زیرا الساعه غرق خواهند شد و فریاد آنان بجایی نخواهد رسید ( منظور اینست كه وقتی فتنه و فساد همه جامعه را فرا گیرد خداوند دعای كسی را مستجاب نمی‌كند. )

8-  پیامبر اكرم (ص) می‌فرماید: « لَیَأْتِیَنَّ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا یُبَالِی‏ الرَّجُلُ‏ بِمَا یَأْخُذُ مِنْ مَالِ أَخِیهِ بِحَلَالٍ أَوْ حَرَام‏ » زمانی فرا می‌رسد كه مردم توجهی به حرام و حلال بودن مالِ خود ندارند و هر كس در صدد بدست آوردن مال، از برادر واقعی یا برادر دینی خود است.

9-  حضرت امیرالمؤمنین (ع) در تحف العقول می‌فرمایند: « یَأْتِی عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ‏ یَكُونُ‏ النَّاسُ‏ فِیهِ‏ ذِئَابا» زمانی فرا می‌رسد كه مردم همانند گرگان می‌شوند.

10-پیامبر (ص) فرمودند: « یَأْتِی‏ عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ‏ وُجُوهُهُمْ‏ وُجُوهُ الْآدَمِیِّینَ وَ قُلُوبُهُمْ قُلُوبُ الشَّیَاطِین‏» «یَأْتِی عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ‏ الصَّابِرُ مِنْهُمْ عَلَى دِینِهِ كَالْقَابِضِ عَلَى الْجَمْرَةِ»

زمانی فرا می‌رسد كه انسانها صورت آدمیت دارند ولی قلوبشان شیطانی است. متدین در این زمان باید مسلح به سلاح ایمان عمل و بیان باشد و زمانی فرا می‌رسد كه اگر كسی در دینش استقامت كند مثل كسی است كه تكیه‌ایی از آتش در دست داشته باشد.

11-پیامبر (ص) می‌فرماید: « یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ- لَا یُبَالِی‏ الرَّجُلُ‏ مَا تَلِفَ‏ مِنْ دِینِهِ إِذَا سَلِمَتْ لَهُ دُنْیَاهُ.»[5] زمانی فرا می‌رسد كه برای مردم مهم نیست دینشان از بین می‌رود و فقط سلامت دنیا، امتیازات مادی، شهرت، مقام و موقعیت اجتماعی جلوه‌گر و زیبا نمود می‌كند.

12-در روایت بعدی امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «إِنَّهُ‏ سَیَأْتِی‏ عَلَیْكُمْ‏ مِنْ‏ بَعْدِی‏ زَمَانٌ‏ لَیْسَ‏ فِیهِ شَیْ‏ءٌ أَخْفَى مِنَ الْحَق‏» بزودی بر شما زمانی بعد از من می‌آید كه هیچ چیز مخفی‌تر از حق نیست ( این كلام مولی زمانی مطرح می‌شود كه ایشان 25 سال سكوت كرده و در این مدت حق مخفی بوده است حال چه زمان تیره و آلوده‌ایی را در پیش داریم كه بعد از ایشان، مخفی‌ترین چیزها، حق است؟! )

« وَ لَا أَظْهَرَ مِنَ‏ الْبَاطِلِ‏ وَ لَا أَكْثَرَ مِنَ‏ الْكَذِبِ‏ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ رَسُولِه‏»[6] و ظاهرترین امور، امورِ باطل است. در آن زمان هیچ چیز به غیر از دروغ بستن به خدا و پیامبر (ص) رواج ندارد و آنچه را دین نگفته می‌گویند شارع چنین فرموده و آنچه را دین بیان كرده، می‌گویند: چنین امری وجود ندارد. «لَیْسَ عِنْدَ أَهْلِ ذَلِكَ الزَّمَانِ سِلْعَةٌ أَبْوَرَ مِنَ الْكِتَابِ إِذَا تُلِیَ حَقَّ تِلَاوَتِه‏»نزد اهل آن زمان هیچ كالایی بی‌رونق‌تر از قرآن نیست هنگامی كه حقِ قرآن تلاوت كردن و بیان حقیقت است.

13-روایت بعدی را امام صادق (ع) از قول پیامبر اكرم (ص) فرمودند: « سَیَأْتِی‏ عَلَى‏ النَّاسِ‏ زَمَانٌ‏ لَایُنَالُ‏ الْمُلْكُ فِیهِ إِلَّا بِالْقَتْلِ وَ التَّجَبُّرِ، وَ لَا الْغِنى‏ إِلَّا بِالْغَصْبِ وَ الْبُخْلِ، وَ لَا الْمَحَبَّةُ إِلَّا بِاسْتِخْرَاجِ الدِّینِ وَ اتِّبَاعِ الْهَوى‏»

زمانی فرا می‌رسد كه دوستی و محبتها بر  اساس خروج از دین و تبعیت از هوی نفس می‌شود ( یعنی اگر دوستی برادر دینی و دوست دیگرش امر به معروف و نهی از منكر كند، رابطه رفاقتی آنان بهم می‌خورد و از یكدیگر دل آزرده می‌شود. )

14-امام علی (ع)‌ می‌فرمایند: « یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ الْمُوسِرُ فِیهِ‏ عَلَى‏ مَا فِی‏ یَدَیْهِ‏ وَ لَمْ‏ یُؤْمَرْ بِذَلِكَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَكُم‏»[7]

روزگاری بر مردم می‌آید كه بسیار گزنده است، ثروتمند همه موجودیش را می‌گیرد و برای خود نگه می‌دارد در صورتی كه خدای سبحان دستور به انفاق داده است و گفته مالِ اضافیِ خود را به مستحق برسان.

15-« یأتی‏ على‏ الناس‏ زمان‏ لا یقرب فیه إلّا الماحل، و لا یظرف فیه إلّا الفاجر، و لا یضعف فیه إلّا المنصف‏»[8] زمانی می‌آید كه انسان مكار و نقشه كش محبوب جلوه می‌كند و انسانهای سالم و صادق و منصف در كنار مردم جایی ندارند و هر كس فسق و فجورش بیشتر باشد نزد مردم محترم‌تر  است.

16-«  یأْتی على الناسِ زمان یكون أَسْعَدَ الناسِ‏ بالدنیا لُكَعٌ‏ ابنُ‏ لُكَع‏ »         

حتماً‌ زمانی بر مردم خواهد آمد كه اگر كسی حرف راست بزند می‌گویند دروغگویی و اگر دروغ بگوید، تصدیقش می‌كنند و به خائنین اعتماد می‌كنند و بر این اساس چنانچه قسمی هم نخواهند، مرتب برایش قسم می‌خورند در این زمان خوشبخترین افراد كسی است كه خدا و رسولش را قبول نكند و تمام همش دنیای پست و فرومایه باشد.

17- پیامبر اكرم (ص) می‌فرمایند:‌  « سَیَأْتِی زَمَانٌ عَلَى أُمَّتِی‏ لَا یَعْرِفُونَ‏ الْعُلَمَاءَ إِلَّا بِثَوْبٍ حَسَنٍ وَ لَا یَعْرِفُونَ الْقُرْآنَ إِلَّا بِصَوْتٍ حَسَنٍ وَ لَا یَعْبُدُونَ اللَّهَ إِلَّا فِی شَهْرِ رَمَضَان‏»[9]

زمانی بر امت من فرا رسد كه علماء به لباس زیبا شناخته می‌شوند و نه به علمشان و قاریان قرآن به صورت زیبایشان و نه عمل به آن و امت من عبادت نمی‌كنند مگر در ماه رمضان.

18-رسول اكرم (ص) می‌فرماید:‌

اگر كسی چنین زمانی را درك كند و بر فقر و بی‌چیزی صبر كند در حالی كه می‌تواند غنی باشد و بر بغض و دشمنی مردم كه حاصل استقامت او در دینش می‌باشد صبر كند در حالی كه می‌تواند به واسطه بی‌دینی محبت مردم را جلب كند و می‌تواند از راه نامشروع عزت خود را حفظ كند ولی به مقامات پایین اجتماع قانع می‌شود و شرع را زیر پا می‌گذارد و صبر بر ذلت خود می‌كند، ثواب 50 نفر از كسانی را كه مرا تصدیق كرده‌اند، به او داده می‌شود.