تبیان، دستیار زندگی

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ علی آقا بهجت:از وقتی که به بلوغ رسیدم ایشان برای کاری صدایم نکردند؛ حتی برای آن که بروم نان بخرم، می‌فرمودند : "اگر نان در خانه باشد شاید خانواده لازم داشته باشند." وقتی کاری با من داشتند از دور صدا نمی‌زدند، با سنّی قریب به صد سال بلند می‌شدند می‌آمدند جایی که بودم و کارشان را می فرمودند. اگراحیاناً پیدایم نمی‌کرد صدایم می‌کرد: علی آقا.
با همه مهربان بود، درد همه درد او بود. اگر کسی در خانه بیمار می‌شد دائم جویای حال او بود. لطف و مهربانی‌اش شامل حال همه می‌شد حتی حیوانات خانگی!
زندگی بسیار ساده‌ای داشتند و در خوراک و پوشاک به کمترین‌ها قانع بودند و اصلاً "من" در زندگی نداشتند. خیلی کم می‌خوابید؛ روزی سه الی چهار ساعت و بقیه اوقات مشغول عبادت و تحقیق و تدریس بودند.»

کوه کتمان

کتمان و پرهیز از هرگونه اسم و رسمی، شیوه و روش سلوکی وی در سرتاسر عمر بود آن‌گونه که آیت‌الله کشمیری او را کوه کتمان نامید و نزدیکان وی تمام زندگی‌اش را معما دانستند و گفتند: «بیش از 90 درصد زوایای زندگی ایشان مجهول است. شاید به خاطر یک مطلب ساده‌ای که ربطی به مقام و معنویت ایشان نداشت حداقل از 15 تا 25 یا سی‌سال وقت گذاشتیم نقشه‌ها کشیدیم تا مطلبی از ایشان بتوانیم بپرسیم، این‌گونه نبود که ایشان بنشیند و برای ما عرفان ببافد یا از مقامات و ملکوت و آسمان‌ها خبر بدهد.»
ذکر دائمش یا ستار بود و با آن نه تنها مقام خود را از دید دیگران پنهان داشت بلکه انانیت را به کلی به فراموشی سپرد و زندگی‌اش به مانند فلش و عقربه‌ای شد که تنها خدا را نشان می‌داد و ردپایی از خود بر جای نمی‌گذاشت. در سخنانش هیچ‌گاه کلمه من شنیده نشد و در مجالسی که از طرف ایشان برگزار می‌شد اجازه نمی‌داد که از وی نام برده شود. دم در و گوشه فرش می‌نشست و درس می‌داد در صورتی که شاگردان بالاتر از او نشسته بودند. هیچ‌گاه نمی‌گفت این درس‌ها را من می‌گویم و هیچ‌جا مسئله‌ای را که می‌خواست نقد کند اسم صاحب آن نظریه را نمی‌برد. شاگردان در طی سال‌های متمادی نشنیدند که وی درباره خود مطلبی فرموده باشد و یا از کسی انتقادی بکند و یا حتی از آنان خواسته باشد که به حرفش گوش دهند. در مجالس به نحوی وارد می‌شد که دیگران متوجه حضور وی نشوند و وقتی وارد مسجد می‌شد چنان با سرعت خودش را به محراب می‌رساند که قبل از بلند شدن دیگران به محراب رسیده باشد. یک‌بار مطلع شد که برای سلامتی ایشان دعا می‌کنند، ناراحت شد و گفت: «حجت خدا را رها کردید برای من دعا می‌کنید؟!»

اهل کشف و کرامات نبود و حتی می‌گفت: «مرحوم نخودکی اواخر معتقد شد که به ما چه ربطی دارد تغییر دادن قضا و قدر؟!» کرامتی از او در ملا عام ظاهر نشد و هیچ کاری را به خودش منتسب نکرد. اگر هم کاری می‌کرد بیشتر دعایی بود که مستجاب بود. می‌فرمود: شما آب زمزم و تربتی تهیه کنید و بخورید من هم دعا می‌کنم و این فلشی بود که دیگران را از توجه به خودش منصرف می‌کرد. هر چند بعضی‌ها اصلاً عمل نکرده، خوب شده بودند اما او برای انحراف اذهان عمومی همه را نسبت به خدا یا اهل‌بیت می‌داد و دقیقاً تمام نشان‌های خودش رو از بین می‌برد. هرچه معروفتر شد عمامه اش کوچک‌تر و ریشش کوتاه‌تر شد.
از وجوهات استفاده نمی‌کرد و وضعیت زندگانی‌اش قبل از مرجعیت و بعد از آن تفاوتی نکرد. با وجود نیاز و علی رغم اصرار اطرافیان برای خود دفتر و دستکی درست نکرد و محافظی نگماشت و زندگی‌اش در نهایت سادگی بود. بسیار می‌شد که در خانه وسایل و موادی برای غذا درست کردن نبود اما او با همان اندک زندگی می‌گذراند. آن‌ها که گلیم‌های سی‌ساله و نخ نمای منزل این مرجع تقلید و شکاف‌های بزرگ در دیوارهای گلی خانه‌ای کوچک که رو به فروریختن بود را می‌دیدند به اوج زهد و بی‌اعتنایی وی به دنیا و پستی و پوچی این دنیای دون پی ‌می‌بردند.

صلابت در سلوک

اذکار و عباداتی طولانی و خارج از توان، مداومت هر روزه بر زیارت عاشورای کامل، زیارت جامعه و نماز حضرت جعفر، استفاده از لحظه لحظه عمر آن‌گونه که حتی در سن نود و پنج سالگی استراحت و بازنشستگی برایش معنا و مفهومی نداشته باشد و نزدیکان در طی پنجاه سال از وی استراحتی ندیده باشند همه و همه از برجستگی‌های این ثروتمندترین مرد معنوی است و نشان از عزم راسخ وی در سلوک دارد. خوابش در طول عمر از چهار ساعت تجاوز نکرد و در بعد از ظهرها تنها به ربع ساعتی نشسته خوابیدن کفایت می‌کرد. با وجود کهولت سن 23 پله خانه قدیمی را در زمستان پایین می‌رفت تا آب بردارد و 12 دیگر پایین می‌رفت تا در زیرزمین وضو بگیرد و باز حدود 40 پله را بالا می‌آمد تا نماز شب بخواند. بیداری شب‌هایش و پس از آن نماز جماعت و زیارت حرم حضرت معصومه(س) و اعمال آن که پنج شش ساعت طول می‌کشید او را از تدریس پس از آن و ادامه فعالیت‌ها و اذکارش تا شب باز نمی‌داشت. نماز ظهر و عصر و تعقیباتش و پس از تدریس عصر، نماز مغرب و عشاء و توسلات و اذکار بعد از آن پنج شش ساعت دیگر وقتش را می‌گرفت و جمع عباداتش 12 ساعت می‌شد با این حال دائماً حتی در راه حرم و مسجد به فکر و یا ذکر مشغول بود. می‌گفت: کارتر اگر لذت نماز را می‌دانست، کل ریاست جمهوری آمریکا را برای لذت دو رکعت نماز می‌داد. برای او نماز همه وجود و هستی بود! حیات و نورچشم و سیر در عرش بود و این خود از سخنانش پیداست. آن‌جا که می‌فرماید: «شاید حکمت تکرار نماز علاوه بر تثبیت، سیر باشد؛ به این نحو که هر نمازی از نماز قبلی بهتر و نماز قبلی زمینه‌ساز نماز بعدی باشد وگرنه وقتی انسان یک دفعه نماز خواند، بقیه نمازها تکرار نماز اول است. آیا دستور داده شده نماز را به جا آوریم و ندانیم برای چه امر شده‌ایم؟ آیا آنچه را که می‌دانیم و خواندیم دوباره بلکه در هر شبانه روز پنج بار تکرار کنیم؟ امر عجیبی است بلکه می‌خواهد بفهماند هربار که نماز به جا می‌آوری ملتفت باش که چیزی به‌دست آوری و مطالبی بفهمی که قبلاً آن را نمی‌فهمیدی.»

آینه حسن

او در حسن خلق و لطافت نیز سرآمد بود. رأفت و مهربانی به حدی بود که بارها و بارها حال افرادی را که برایشان مشکلی پیش آمده بود، می‌پرسید و خانواده برای این که کمتر ایشان را ناراحت کنند ترجیح می‌دادند مشکلات خودشان را دیگر با وی در میان نگذارند. فرزندان هیچ‌گاه تحکمش را در خانه ندیدند می‌گویند: «ایشان تحکمش در حد حلال و حرام بود. و هرگز نگفت که برو نان بخر! هر چند ما اعضای یک خانواده بودیم. تنها عبارتی که می‌گفت این بود که: اگر نانی باشد شاید مصرف بشود. در خانه تمام تعینات را از خودش جدا می‌کرد، هیچ شأنیت و تشخص و منیت نداشت و اصلاً من نداشت در زندگیش. کلمه من را دوبار از او در دو موقعیت حساس شنیدم که می‌خواست تکفل و وکالتی را قبول کند. در مورد “تو” هم می‌گفت: به قول آقای بروجردی تو نگو مگر به تفنگ.»
با کوچک و بزرگ مزاح می‌کرد اما حتی مزاحش هم لطیف بود و دل کسی را نمی‌آزرد. به عروسش می فرمود: اگر پسرم تو را ناراحت می‌کند به من بگو و مقید بود برای حفظ نوه‌هایش از خطرات، قبل از رفتن به مدرسه یا بعد از آن و حتی قبل از خواب، چهار قل و آیت‌الکرسی و دعا بخواند. تمام کسانی که به نحوی به وی لطفی کرده بودند حتی پزشکی را که اولین‌بار در کودکی به وی مراجعه کرده بود، از یاد نمی برد و همیشه برایشان دعا می‌کرد. عطوفت و لطافت فراوانش حتی نسبت به حیوانات باعث حیرت و تعجب اطرافیان می‌شد که آخر چرا برای یک مرجع تقلید و یک عارف آن‌قدر باید رسیدگی به احوال مرغ و خروس خانه مهم باشد اما او آن‌گونه زندگی کرد و آن چنان لطیف زندگانی را به پایان رساند که غباری از رهگذارش خاطر کسی را نیازرد و این همه نشان از عرفان جامع و کاملی دارد که تنها در تدریس و خلوت و کنج عبادت منحصر نشده است.

جام وصل

یک‌چهارم صحبت‌هایش در مورد حضرت ولی‌عصر(عج) بود و نه یک‌بار بلکه صد بار و هزار بار می‌فرمود: افراد باید فرج شخصی برای خود ایجاد کنند. می‌گفت: «یک فرج عمومی داریم آن که هیچ، ولی امام زمان(عج) المحتجب عن اعین الظالمین است و هرکس گناه نکند حضرت از او در غیبت نیست.» و باز می‌فرمود: «علت غیبت امام زمان(عج)، خود ماییم. سبب غیبت امام زمان(عج) خود ما هستیم وگرنه اگر ظاهر و حاضر شود چه کسی او را می‌کشد؟! آیا جن آن حضرت را می‌کشد یا قاتل او انسان است؟ ما از پیش، امتحان خود را پس داد‌ه‌ایم که چگونه از امام تحفظ و یا اطاعت می‌کنیم و یا این که او را به قتل می‌رسانیم.»
او کسی بود که در ارتباطش با حضرت ولی‌عصر(عج) شک و شبهه‌ای وجود نداشت ولی حتی یک نفر مستقیما از ایشان نشنید که بگوید من به محضر ولی‌عصر(عج) راه یافته‌ام و یا ادعای ارتباط و نیابت حضرت را کرده باشد. هرچند اگر ایشان ادعای نیابت و تشرف می‌کرد طرفداران بسیاری در میان مردم و مقلدان زیادی در سراسر دنیا داشت که به صدق ادعایش شک نمی‌کردند. رسانه‌های ارتباط جمعی و مطبوعات و اینترنت نیز به‌راحتی در اختیار ایشان بود و پذیرش عمومی نیز برای این مسأله وجود داشت اما علی‌رغم تمام شایعات از او هرگز چنین ادعایی شنیده نشد. می‌فرمود: «بعضی شروع به اوراد و اذکاری می‌کنند تا امام زمان«عج» را ببینند. چه اصراری بر دیدن آن حضرت دارید؟! شما سعی کنید اعتقادتان به حضرت زیاد شود و ایشان از شما خشنود باشند.»

یادی از آیت الله بهجت(ره) با مروری بر خاطرات

یك‌بار پس از نماز در بین راه مسجد و منزل بودیم كه بنده خدایی به همراه ایشان آمد و با اصرار می گفت كه من می‌خواهم آدم بشوم ولی نمی‌شود، آقا فرمودند: چه کسی نمی گذارد؟ گفت: شیطان. حضرت استاد ناگهان با تغیّر به سوی او روی گردانیده و فرمودند: كو؟ کجاست؟


نماز آقای بهجت (قدس الله نفسه الزکیه)
آیت الله مصباح می‌فرمودند كه حضرت امام (اعلی الله مقامه الشریف) با این که خودشان در مسجد سلماسی نماز جماعت می‌خواندند، به فرزندشان مرحوم حاج‌آقا مصطفی می‌فرمودند: "بروید نماز آقای بهجت". نماز آیت الله بهجت فوق‌‌العاده حال داشت.
آنوقت ما كه نماز ایشان می‌رفتیم صف های اوّل بیشتر بزرگان بودند، از جمله مرحوم شهید قدوسی، ‌آیت‌الله مظاهری، آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله خزعلی، آیت‌الله مصباح و مرحوم آیت‌ا... صافی اصفهانی که هر وقت از اصفهان به قم می‌آمدند خودشان را به نماز ایشان می‌رسانید. بزرگان معمولاً مقید بودند كه نماز جماعت ایشان، بویژه نماز مغرب و عشای شب‌‌های جمعه را شركت كنند، ایشان در این شب و در نماز مغرب سوره جمعه را می‌خواندند و در نماز عشاء، سوره اعلی را می‌خواندند.
درس استاد
سر درس مشی حضرت استاد این بود كه اگر كسی اشكال می‌كرد خوب گوش می‌كردند و بعد هم جوابش را می‌دادند و بعد اگر دوباره همان اشكال را می‌كرد قشنگ گوش می‌دادند و دوباره جواب می‌دادند و اگر بار سوّم اشكال می‌كرد، بازگوش می‌كردند و بعدادامه مطلب را بیان می کردند. اگر کسی که اشکال مطرح کرده بود می پرسید كه آقا چرا جواب نمی‌دهید؟ می‌فرمودند: چیزی كه بلد بودم گفتم، ‌دیگر بیشتر از این نمی دانم، بار دوّم که اشكال كردی، بنده دوباره جواب دادم چرا که گفتم شاید مطلب درست به گوش شما نرسیده باشد و یا شاید نفهمیده باشی؛ دیگر بیش از این نخواهم گفت و تمام. یكی از حُسن‌های جدی حضرت آیت‌الله بهجت این بود كه اصلاً شما جدال و مراء در درسشان نمی‌دیدید، بعد درس هم اگر اشكال می‌كردی، آقا خوب گوش می‌كردند و بعد جواب می‌دادند و اگر دوباره تكرار می‌كردی، این‌طور نبود که ناراحت بشوند و تند شوند و چیزی بگویند و شما را ناراحت بكنند،‌ بلکه می‌گفتند: چیزی كه می‌دانستم همین بود كه خدمتتون عرض كردم، بیش از این نمی‌دانم. یك نكته‌ای را خیلی می‌گفتند و آن این‌كه "استادم بهم گفته خیلی حرف نزن" به مناسبت‌های مختلف می‌فرمودند: استادم بهم گفته خیلی حرف نزن.