تبیان، دستیار زندگی

* عوامل فرهنگی
پرخاشگری اغلب به وسیله اعمال یا گفته های دیگران برانگیخته می شود، اما می تواند به وسیله عوامل فرهنگی مثل: باورها، ‌هنجارها و انتظارهای یک فرهنگ خاص که حاکی از آن است که پرخاشگری مناسب یا شاید حتی تحت شرایطی الزامی است نیز برانگیخته شود (بارون و همکاران، 1388 :652-628).

* تماشای خشونت
مطالعات مختلف حاکی از نقش بسیار زیاد تماشای برنامه های خشونت آمیز بر رفتار پرخاشگرانه است. به طور مثال، پژوهشی که به وسیله لینز و همکاران(LEYENS ET AL -1957) انجام شد، ‌دو گروه از دانش آموزان در معرض مجموعه ای از فیلم های گوناگون قرار گرفتند. گروهی از آن ها هر روز پنج فیلم خشن و گروه دیگر پنج فیلم غیر خشن مشاهده کردند. پس از مشاهده فیلم ها، ‌رفتار دو گروه در فعالیت های روزمره مورد بررسی قرار گرفت. گروهی که در معرض تماشای فیلم های خشن قرار گرفته بودند به شیوه های گوناگون رفتار پرخاشگرانه از خود نشان دادند. در پژوهش دیگری که توسط فیلیپس(PHILIPS-1983) انجام شد، ‌وی به این نتیجه رسید که میزان کشتارها در آمریکا در روزهای بعد از مسابقات بوکس سنگین وزن به گونه معناداری افزایش یافته است(احمدی، 1382: 139-140). وود، ‌وانگ و کاچر(WOOD ,WONG & CHACHERE-1991) نیز نشان دادند که در مورد پسرها، ‌تماشای خشونت می تواند پرخاشگری در روابط شخصی را به ویژه در کودکان افزایش دهد، که البته 28 بررسی مشابه نیز این نتیجه گیری را تأیید کرده است (اتکینسون‌، اتکینسون و همکاران، 1385 :418).
در ایران نیز پژوهشی با عنوان «تأثیر بازی های ویدیویی بر پرخاشگری دانش آموزان پسر سال پنجم مقطع ابتدایی شهرستان خرم آباد» ثابت کرد گروه های مورد آزمایش که پرخاشگرانه بازی کرده بودند نسبت به گروه گواه، افزایش معناداری در پرخاشگری نشان داده اند(اکبری، 1385: 200).

* تضاد در دستورات والدین
وقتی والدین، فرزند خود را به انجام کاری فرمان می دهند ولی بلافاصله او را از انجام آن کار باز می دارند و یا برعکس، کاری را که برای او تحریم کرده اند دوبار تجویز و باز تحریم می کنند، این بی دقتی کودک را مردد و نگران می کند و ممکن است موجب پرخاشگری کودک شود.

ناهماهنگی در روش تربیتی
اگر قوانین خانه هماهنگ و ثابت نباشد، کودک متوجه می شود که گاهی اوقات می تواند قوانین را زیر پا گذاشته، نافرمانی کرده و در برابر تغییرات مقاومت کند. به همین خاطر زمانی که تصمیم بگیرد می تواند تشویق ها و تنبیه ها را که مشخص شده نادیده گرفته و پرخاشگری کند. گسستگی کانون خانواده، ‌فشار روانی و استرس (نساجی زواره، 1385 :50و 51). مقابله با تهدیدهای جسمی و روانی، نیاز شخصی نوجوان و جوان برای کسب قدرت(لطف آبادی، 1385: 175و 176)، هیجان طلبی بالا (شمس اسفند آباد، 1384 :28)، دوگانگی و تضادهای درونی(نجفی پور، 1388: 58)، یادگیری اجتماعی و مشاهده وقایع و اتفاقاتی مانند: درگیری های اجتماعی، ‌محدودیت های اجتماعی، تبعیض ها و بی عدالتی ها، ‌زندگی در ارتفاعات خیلی بلند، تغذیه ناقص، جنگ (اکبری، 1385 :193-200)، در دسترس بودن ابزارهای پرخاشگری مانند اسلحه در محیط زندگی شخص، شلوغی و سروصدا، ‌برانگیختگی جنسی تحت شرایطی خاص، مشکلات و محرومیت های اقتصادی، صدمات و آسیب های مغزی(صادقی و مشکبید حقیقی، 1385 :46-55)، بروز مکرر اضطراب و فشارهای روانی (حیدریان، ‌1383: 72)، حذف رقیب، ‌تشدید ناراحتی ها و تکرار آن (احمدی، 1382: 138)، تربیت نادرست، کمبود عاطفه و محبت، (برکوویتز،1388 :141)، انتقاد تند و غیر موجه، برتری نمایی و اظهارات اهانت آمیز به خصوص نسبت به خانواده، بالا بودن دمای هوا و مصرف الکل از دیگر عوامل مؤثر در بروز پرخاشگری به شمار می روند (بارون و همکاران، 1388: 652 -628).

آثار و پی آمدها
آن چه که باعث توجه پژوهش گران به پرخاشگری شده است، پی آمدهای این گونه رفتارها مانند: ایجاد تصویر منفی در میان هم سالان و معلمان، طرد از سوی هم سالان، افت تحصیلی، مصرف مواد مخدر و به طور کلی بزهکاری در نوجوانان می باشد. نوجوانان پرخاشگر معمولاً توان مهار رفتار خود را ندارند و معیارها و ارزش های جامعه ای را که در آن زندگی می کنند به راحتی زیر پا می گذارند. در بیشتر موارد والدین و اولیای مدارس با آن ها درگیری پیدا می کنند و گاهی نیز از مدرسه اخراج می شوند (عاشوری و همکاران، 1387 :390).
هم چنین پرخاشگری ممکن است موجب ایجاد خطر برای شخص پرخاشگر و دیگران شود و او را به آثار و عوارضی چون، وجود حالت نگران کننده، تنفس سریع و نبض تند، کند که بسیار خطرناک است، اختلال در دستگاه گوارشی، فشار وجدان پس از عمل خشونت بار، فرسودگی بیش از حد بدن، ‌کتک خوردن، سرزنش شدن، ‌مورد تحقیر و استهزاء قرار گرفتن وگاهی نقص عضو دچار سازد(صادقی ‌و مشکبید حقیقی، 1385 :20)

نگاهی به برخی آمارها و تحقیقات انجام شده
* آخنباخ و اِدِلبروک(ACHENBACH & EDELBROCK- 1977) ابعاد متفاوتی از اختلال های رفتاری را برای کودکان ارایه داده اند. آن ها به دو بعد کلی با عنوان برونی سازی (EXTERNALIZATION)و درونی سازی (INTERNALIZATION) دست یافتند. از نظر آنها، ‌کودکانی که دارای ویژگی های برونی سازی هستند، رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه دارند، اما کودکانی که تحت عنوان درونی سازی طبقه بندی می شوند، دارای رفتاری ناپخته هستند و اغلب گوشه گیر می باشند(شهیم و همکاران، 1386: 351).
*گرین(GREEN-1999) از مشاهدات تحقیقی خود نتیجه گرفت که پسران بیش تر از دختران دعوا به راه می اندازند، ‌انتقام می گیرند و در دعوا از نیروی بدنی بیش تر استفاده می کنند؛ اما دخترها بیش تر جدال لفظی می کنند. شارپ (SHARP- 2000) نیز متوجه شد که پسرها به ویژه هنگامی که همراه دخترها هستند پرخاشگری بیش تری از خود نشان می دهند و دخترها هنگامی که با پسرها هستند از زمانی که همراه دخترهای دیگر هستند پرخاشگرتر می باشند(صادقی و مشکبید حقیقی، 1385: 44).
*یافته های یک بررسی در ایران (1385) حاکی از آن است که در پرخاشگری اجتماعی، پسران میانگین بالاتری را نسبت به دختران از خود نشان می دهند، که البته این یافته، ‌با نتیجه مطالعات گالن و آندروود(GALEN & UNDERWOOD) نیز هم سو می باشد(شهیم و همکاران، 1386 :357).
*یک مطالعه (1385) نشان داد که دختران و پسران ایرانی از نظر پرخاشگری رابطه ای تفاوت معناداری با یکدیگر ندارند و کودکانی که پرخاشگری رابطه ای به کار می برند نزد هم سالان محبوبیت بیشتری دارند. نتایج این مطالعات با یافته های تحقیقات زی و همکاران (XIE ET AL-2003) و رز و همکاران (ROZE ET AL -2004) هم سو می باشند(شهیم، 1386 :269).

مهم ترین اقدامات و راه کارهای پیشگیرانه و درمانی
کودکان خشونت گرا سعی می کنند از طریق خشونت فیزیکی یا لفظی بر کودکان دیگر مسلط شوند. آن ها معمولاً قربانیان خود را از میان افراد منزوی و بی نشان و آسیب پذیر انتخاب می کنند. این گروه از کودکان با استفاده از خشونت احساس می کنند که فرد مهمی هستند(محمودی، 1388 :13). اما با توجه به عواقب ناگوار پرخاشگری، ‌باید از بروز آن جلوگیری کرد. البته باید توجه داشت که برای کنترل پرخاشگری نباید دست به تنبیه کودک پرخاشگر زد. بلکه هدایت مناسب تنبیه در شرایطی معین از سوی والدین، مربیان و پلیس می تواند منجر به اصلاح رفتار پرخاشگرانه شود و در این صورت است که تنبیه به شکل کنترل شده اِعمال شود. اما به نظر می رسد بهترین روش برای کنترل پرخاشگری آن باشد که کودکان بیاموزند چگونه خشم خود را کنترل کنند و با توجه به رفتارهای اجتماعی دیگران به هدایت مطلوب کنش های خویش و اداره فرصت های وقوع پرخاشگری بپردازند (برکوویتز، 1388: 142).
در همین راستا و به منظور جلوگیری و کاهش پرخاشگری کودکان، نوجوانان و جوانان، والدین می توانند اقدام های مناسبی را انجام دهند.میگناir اطلاع از ویژگی های هر مرحله از رشد، ‌تقویت رفتارهای اجتماعی فرزندان مانند: همکاری کردن، ‌مشارکت کردن، ‌ابراز هم دردی و هم دلی، ‌گوشزد کردن عواقب احتمالی رفتار پرخاشگرانه، تنبیه ملایم فرد پرخاشگر، تنبیه الگوهای پرخاشگری، دور کردن فرد پرخاشگر از مکان پرخاشگری، تقویت رفتارهای مغایر با پرخاشگری، ‌ارایه مجموعه ای از استدلال ها در مورد خطرات و عواقب پرخاشگری با شخص پرخاشگر یا قربانیان پرخاشگری (صادقی و مشکبید حقیقی، 1385 :56-60).
دست زدن به پرخاشگری در تخیل، ‌از بین بردن قرینه های محیطی مؤثر در فراخونی پرخاشگری، منزوی کردن پرخاشگری و ممانعت از کامیابی آن(بیابانگرد، 1387: 239و 240)، ایجاد فرصت های مناسب و کانال های صحیح و مورد قبول اجتماع مانند: فعالیت ها و مسابقات ورزشی یا نقاشی و انواع هنرهای دراماتیک(نوابی نژاد، 1381 :79)، فراهم کردن امکان تخلیه هیجانی، ‌جلوگیری از تماشای فیلم های خشن، آموزش مهارت های اجتماعی (احمدی، 1382 :142و 143)، شناسایی نقاط قوت و ضعف فرزندان، تکیه بر نقاط مثبت و تقویت روحیه آن ها‌، کمک به مسئولیت پذیر شدن فرزندان، توجه به علاقه ها و سرگرمی های آن ها به منظور پرورش استعدادهایشان، ‌تقسیم کارها در خانه میان همه اعضاء، کمک به فرزندان برای تطبیق آن ها با شرایط و برقراری ارتباط مؤثر و بهتر با دیگران(فریور، 1387: 9)، ‌کنترل خشم به شیوه شناختی رفتاری (آذریان، ‌احمدی و فاتحی زاده، 1386 :70)، فراهم ساختن شرایط تفریح سالم، ‌استراحت کافی و به موقع، ورزش مناسب (زرگری مرندی، 1385 :69)، ‌افزایش مهارت هم دلی و افزایش آگاهی فرزندان نسبت به رنجی که بر اثر پرخاشگری آن ها در افراد یا حیوانات به وجود می آید، ‌توجه بیش تر به فرزندانی که پرخاشگری نمی کنند به جای فرزند پرخاشگر و ملزم کردن او به یافتن الگویی مطلوب برای خود و اجرایی کردن رفتارهای الگوی انتخاب شده از مهم ترین اقداماتی هستند که والدین باید به آن ها توجه داشته باشند (نجفی پور، 1388 :59).