*إِن تُبْدُواْ الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَإِن تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاء فَهُوَ خَیْرٌ لُّكُمْ وَیُكَفِّرُ عَنكُم مِّن سَیِّئَاتِكُمْ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ*

*اگر صدقات و بخشش‌های خود را بر مردمان آشکار کنید چه بسیار نیکوست اما اگر آن صدقات را پنهان به نیازمندان برای شما نیکوتر است و خداوند به سبب این رفتار بدی‌ها و کارهای زشت شما را می‌پوشاند و خداوند به آنچه می‌کنید آگاه است*

*اگر صدقات و بخشش‌های خود را بر مردمان آشکار کنید چه بسیار نیکوست اما اگر آن صدقات را پنهان به نیازمندان برای شما نیکوتر است و خداوند به سبب این رفتار بدی‌ها و کارهای زشت شما را می‌پوشاند و خداوند به آنچه می‌کنید آگاه است*

روز برافتادن پرده‌ها

صحنه‌ای کوتاه از نمایشنامه‌ای بلند

ساعت قیامت نزدیک است ...

*پایان سوره ها در قرآن مانند قطعهٔ فینال موسیقی هاست که حکایت از فرود و سخن آخر دارد و این نیز از لطایف زیبایی در قرآن است. هر سوره یک واحد هنری است و آغاز و انجامی مناسب دارد.

*این آخرین آیه سوره لقمان است که خداوند به صورت اخبار کوتاه چند آگاهی مهم را برای انسانها متذکر شده و هیچ گونه توضیحی دربارهٔ هیچ یک نداده است.

*این اخبار پراکنده و بدون نفسیر شامل این موارد است:
این دانش که قیامت کی خواهد بود تنها نزد خداوند است و بسیاری از آدمیان از رسول می پرسیدند که قیامت کی خواهد بود، «یَسْأَلُ أَیَّانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ» (قیامت:6) یا «عَمَّ یَتَسَاءَلُونَ، عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ» (نبأ: 1-2) و ظاهراً انسانها سخت مشتاقند که پردهٔ آینده را بدرند.

*آنها تمایل دارند از حوادثی را که در پیش است باخبر شوند و خداوند تصریح می کند که هیچ کس غیر از خدا این علم را ندارد.

*تنها خبری که خداوند می دهد این است که ساعت قیامت نزدیک است و دیری نخواهد پایید که عرصهٔ قیامت بر همه هویدا خواهد شد و همین مقدار آگاهی که به زودی ساعتی فراخواهد رسید که ما آدمیان با یک حادثهٔ بزرگ جهانی روبرو خواهیم شد می تواند برای مردمان رحمت و برکت باشد که خود را برای این رویارویی آماده کنند و چه خوش تر که ندانند کی خواهد بود.

نشان متانت و پختگی

معنی آیات روشن است و در ترجمه آمده است. در ادب فارسی مشابه همین نصیحتها را به زبانهای گونه گون می یابیم:

آهسته سخن گفتن نشان متانت و پختگی است چنانکه باصدای بلند مردمان را خطاب کردن عموماً نشان بی ادبی است. در قرآن آمده است که حتی با خداوند نیز باید با صدای ملایم سخن گفت.

صدای بلند چنان است که گویی شخص با آدمی سری خصومت دارد چنانکه گاه مردم با یکدیگر گویند صدایت را بلند مکن. صدای آهسته، هم نیروی کمتری از آدمی می گیرد و هم موجب آرامش فکری است.

نگاه نیز باید ملایم باشد و مهربان، خیره نباید نگریست، نباید کسی را با نگاه آزرده کرد.

بعضی احتمالا تصور می کنند که به صدای حمار بی لطفی شده و اما اینجا در مقام تعلیم می فرماید صدای بلند را مقامی نیست باید فهم و فکر بلند داشت و بلند اندیشید و گرنه صدای حمار از آدمی بلندتر است.

چنانکه آوازخوانی جوانی صدا را پیش استاد آواز بیش از حد بلند کرده بود و آن استاد گفت خوب خواندن در بلند خواندن نیست زیرا صفیر کارخانه و قطار نیز بلند است و لطفی در آن نیست.

دیگر از نکات این آیات توجه قلبهای مومنان به این مسئله است که مجادله با حضرت پروردگار خود امری ناپسند و مذموم است. در واقع اگر با دقت به آنچه در اطوار آسمان و زمین می گذرد بنگریم به فراست در می یابیم که همه آنچه نام آفریده بر خود گرفته در خدمت انسان است.

این یک اصل در نظام آفرینش است و هم از این روست که اصولا سخن گفتن درباره چیزی بی دانش و آگاهی شایسته نیست و مومنان را زیبنده نیست که در این وادی قدم گذارند تا خطاب این آیه قرار گیرند.

همۀ آدمیان مخاطب لقمانند
آیه ۱۸- ۱۷ سوره لقمان

این آیه جعبۀ جواهر نشانی است از کلمات خوش ترکیب و درخشان که در آن جواهراتی از گرانبهاترین نصیحتها و موعظه ها به ما هدیه شده؛ در اینجا لقمان حکیم خطاب به فرزندش سخن می گوید اما روی سخن با همۀ آدمیان است چنانکه نظامی گفت:

معنی آیات روشن است و در ترجمه آمده است. در ادب فارسی مشابه همین نصیحتها را به زبانهای گونتگون می یابیم:
تصوف آن است که آنچه در سر داری بنهی و آنچه در کف داری بدهی، و آنچه به تو رسد نجهی.

هرکجا دردمندی از سرِ ذوق      گوش بر نالۀ حمام کند
            چارپایی برآورد آواز      وان تلذذ بر او حرام کند
کاش بلبل خموش بنشستی      تا خر آواز خود تمام کند
سعدی

خاک راهی که بر او می گذری ساکن باش
که عیون است و جفون است و خدود است و قدود
سعدی

دعوی مکن که بهترم از دیگران به علم         چون کبر کردی از همه دونان فروتری
سعدی

   نه چندان بخور کز دهانت برآید        نه چندان که از ضعف جانت برآید
سعدی

مهمترین حکمتِ لقمان

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ
و [یاد کن] هنگامی را که لقمان به پسر خویش در حالی که وی او را اندرز می‌داد گفت ای پسرک من به خدا شرک میاور که به راستی شرک ستمی بزرگ است.

لقمان؛ شخصیتی ناشناخته

یکی از شخصیتهای ناشناختۀ قرآن لقمان حکیم است: او نه پیغمبر است نه ولی و نه شغل و مقام دیگری در عالم الهیت دارد ولی خداوند به او حکمت عطا کرده است و در قرآن آمده است که ما هر که را حکمت عطا کنیم خیر و برکت عظیمی به او داده ایم.

حکیم کسی است که همه کارش خردمندانه و هماهنگ با نظام کلی عالم است. اصول کلی و طبیعت جهان را می شناسد و بی چون و چرا از آن تبعیت می کند.

داستانهای بسیاری از لقمان نقل شده که در هر یک گوشه ای از حکمت لقمانی آمده است، از جمله حکایت زیر در بوستانِ سعدی، باب چهارم، در تواضع:

از این گونه داستانها در ادب پارسی بسیار آمده است اما در قرآن نیز موعظه ها و حکمت هایی چند از لقمان شده است که در آیات بعد بخشی از آنها آمده است.

خود شکن، آیینه شکستن خطاست

*توصیۀ قرآن و حکیمان و شاعران به طور کلی این است که در هر رنج و محنتی و فساد و تباهی به خود رجوع کنید و آن را بازتاب اعمال خود بدانید تا بتوانید چاره اندیشی کنید و بر آن فائق آیید.

اگر عملی عکس العملی نامطلوب داشته باشد همان نامطلوب بودنش دلالت می کند به اینکه از آن عمل بپرهیزیم و اگر کارها عواقبی نمی داشت ما هیچ گاه کسب تجربه نمی کردیم و به بدی و خوبی مطمئن نمی شدیم.

این اصل پاداش و جزا که در زبان انگلیسی از آن به Compensation theory تعبیر می کنند در سراسر قرآن و سراسر ادبیات منظوم و منثور جهان از درونمایه های اصلی و می توان گفت جوهر همه تعلیمات اخلاقی است.

گاه رنجها و محنتهایی بر انسانهای پاک و قدیس پیش می آید که بزتاب کار آنها نیست بلکه تجربه ای است برای ایشان و برای دیگران که ناظران احوال او هستند، آزمونی است در پایداری در راه حق و تعلیمی مردمان را که در راه حق باید از هیچ رنج و محنتی نهراسند، مانند داستان حضرت ایوب.

اسکار وایلد گفته است: «مسیح بر صلیبِ رنج و محنت خطبه خواند و بشریت را چون عروسی به عقد خود درآورد و همۀ آنها را با خود به بهشت خواهد برد.»
رنجها بر قدیسان بازخریدِ رنجهای آدمیان است از طریق عشق.

نظامی فرماید:

در آیینه عالم عکس زشتیها و یا ناموزونیها و ناراستی ها که آدمیان می کنند هویداست و زیبند و سزاوار است که به جای فرود آوردن خشم خود بر آیینه و شکستن هر آنچه حقیقت را نشان می دهد، به اصلاح چهرۀ خود جراحی و ترمیم پردازد.