تبیان، دستیار زندگی

دماوند جزء جدایی ناپذیر فرهنگ مازندرانیها

سیر تحول شهر در دوران معاصر :
پس از یك دوره ركود و فترت تا اواخر قاجاریه، با روی كار آمدن دولت متمركز پهلوی اول، شهر شاهد گامهای چند در جهت احیای خود، بنا به دلایل سیاسی می باشد. در زمان پهلوی اول تحولاتی در آمل پدید آمد كه در توسعه شهر و دگرگونی آن تاثیر بسزائی داشت. در این دوره شهر آمل چون شهرهای دیگر رو به آبادانی گذاشت. خندقهای اطراف شهر را خشك كردند. ایجاد عمارت شهرداری، كاخ چایخوران، تاسیس دبیرستان امام خمینی، اداره اقتصاد و دارایی، ایجاد انبار برنج برای صادرات آن به نقاط دیگر كشور، احداث مغازه های جدید در بیرون بازار، از جمله اقدامات این دوره می باشد. تزریق عملكردهای جدید به شهر، آنرا از تحركی چند برخوردار می سازد و این تحرك در بعد كالبدی با توسعه های جدید به دور شهر قدیم تشدید می گردد. الگوی تقلیدی مداخله كالبدی در تهران، از این پس با حضور حیات انتشاری، دامنگیر شهرهای دیگر ازجمله آمل نیز می گردد. شكل این مداخله با ایجاد فعالیتهای مستقیم در محور مهدیه و انقلاب در ضلع جنوبی بازار شهر و احداث خیابانهای چاكسر ( خیابان شهید بهشتی )تحقق می یابد و این در حالی است كه هسته اولیه شهر، علیرغم چنین مداخلاتی در محیط خود و استقرار عناصر جدید تزریق شده به تدریج انسجام كالبدی خود را با بافتهای مجاورش كاهش می دهد. در دوره پهلوی دوم در جهت سهولت جریان روابط كالایی وابسته، مداخلات كالبدی بیشتری در بافت صورت می گیرد. در این دوره نیز مداخلات تحقق یافته در دوره قبل با احداث خیابان طالب آملی ( در ضلع غربی محدوده شهر قدیم ) و تعریض آن در سالهای 52و53 تكمیل و انقطاع كالبدی بافت با مجموعه های جدید پیرامونی را موجب می شود.

عوامل تشكیل بافت تاریخی آمل :
1- بازار : راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راسته های فرعی منشعب از آن (راسته عطاران، راسته پالان دوزان، راسته نمدمالان و نوراسته )نقش مهمی در تشكیل و تعریف محدوده بافت ایفا می كنند. راسته اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه ( جنوب شرقی بافت ) آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حركت كرده و تا نزدیكیهای مركز اصلی كاشی محله ( مسجد جامع علی كوچك ) ادامه می یابد. بازار به بافت ویژگی طولی و خطی بودن آن (گذر و محور اصلی بافت ) تلفیق بعضی از مراكز محله با آن (مشائی محله و شاهاندشت محله )، برخورداری از كاربری اجتماعی – اقتصادی و همجواری با دیگر عناصر شهری عمده بافت (مسجد جامع، مسجد آقا عباس، گرمابه و … ) قسمت اعظمی از بافت مسكونی اطراف را تحت نفوذ مستقیم خود دارد. در واقع برش و عبور قطری بازار از بافت سبب می شود كه تا عمق واحدی از دو طرف (بافت مسكونی پیرامون بازار ) خود را تحت پوشش قرار دهد.
2- مراكز و گذرهای اصلی محلات، به غیر از سه مركز اصلی میدانچه مشائی محله ( محله چهار سوق )، بازارچه شاهاندشت محله (تكیه هاشمی ) و كاشی محله ( مسجد جامع علی كوچك ) بقیه مراكز اصلی با فاصله از راسته اصلی بازار و تقریباً در در مركز ثقل هندسی محلات مستقر می باشند. چون راسته اصلی بازار به صورت قطری بافت را قطع نموده است از این نظر این مراكز اصلی با گذرهای اصلی بین خود، عملاً یك حلقه ثانویه پنهانی ( تار نامرئی ) را به دور بازار به وجود می آورند. علاوه بر این هر یك از این مراكز اصلی، خود دارای یك شعاع نفوذی می باشند. لذا مجموعه این شعاعهای نفوذ مراكز اصلی با حلقه درونی بر گرد بازار، محدوده و منطقه ای را تعریف خواهد كرد كه می تواند به عنوان یك محدوده بافت كهن و تاریخی به آن استناد كرد. چون بافت كهن آمل از دخالتهای كالبدی و عبور خیابانهای چلیپائی رضاخانی مصون مانده است. لذا پیوستگی قضایی عناصر شهری و مراكز محلات از طریق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشكل و انسجام بافت می گردد.محلات تاریخی آمل و شاخص آنها :
1- قادی محله (تكیه شهدا ) 2- گرجی محله (امامزاده تقی ) 3- نیاكی محله ( حسینیه ارشاد )4- كاردگر محله ( مسجد امیری ها ) 5- مشائی محله ( چهار سوق ) 6- شاهاندشت محله ( تكیه هاشمی ) 7- چاكسر محله ( امامزاده قاسم ) 8- كاشی محله ( مسجد جامع علی كوچك ) 9- پائین بازار محله ( تكیه آملی ها ) 10- گلباغ محله (مسجد جامع )
هر یك از محله های مسكونی فوق دارای محدوده و مرز معین وتعریف شده می باشند. این محدوده ها توسط حصار یا موانع كالبدی مشخص نمی شد، بلكه گذرها و كوی ها یا محدوده پلاكها محدوده هر محله را تشكیل می دهد. به طور كلی خصوصیات فضائی، كالبدی و اجتماعی محلات بافت قدیم آمل به شرح ذیل می باشند.
- عرفی بودن حریم و مرزهای محلات نه عینی ( وجود مرزهای فرهنگی – اجتماعی به جای لبه های انسان ساخت نظیر معابر، محدوده باغ یا خانه )
- استقلال و خود اتكائی، محلات مسكونی از نظر برخورداری از امكانات عمومی و تجهیزات خدماتی
- رعایت سلسله مراتب دسترسی از راسته اصلی بازار به كوی های محلات به دلیل حجاب سكونتی محلات ( ارتباط غیر مستقیم محلات با راسته اصلی بازار )
- تبلور همجواریها همیاریهاو همكاریهای اجتماعی و ایجاد جو مشاركت و روحیه تعاون در بین ساكنین محله ( وجود حس تعلق خاطر قوی در بین ساكنین محلات )

آثار تاریخی بافت آمل :
1- گنبد ناصر الحق 2- بقعه شمس آل رسول ( آتشكده ) 3- بقعه سید سه تن ( میر حیدر آملی ) 4- مسجد امام حسن عسگری 5- بقعه امامزاده قاسم 6- مسجد آقا عباس 7- مسجد جامع 8- بقعه میر بزرگ 9- ساختمان دارائی 10- پل دوازده چشمه 11- پل فلزی ( معلق ) 12- قدمگاه خضر 13- امامزاده ابراهیم
مراكز دیدنی :
دخمه های سنگی ( كافر كلی ) رینه ، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده شاه و یاران او بر سنگ، كاروانسرای گمبوج، قلعه ملك بهمن، مسجد جامع مسجد امام حسن عسكری مسجد آقا عباس، بقعه متبركه سه سید، بقعه متبركه ناصرالحق، بقعه متبر كه شمس آل رسول، امامزاده ابراهیم ( ع ) بقعه متبركه میربزرگ پل دوازده چشمه امامزاده قاسم (ع) سقانفار زرین كلا و سقانفار هندو كلا

جاذبه های دیدنی مازندران / بابل


شهرستان بابل از شمال به شهرستان بابلسر، از مشرق به شهرستان قائم شهر و سواد كوه، از جنوب به كوهپایه ها و دامنه های شمالی رشته كوه های البرز و از مغرب به شهرستان آمل محدود است.
بنا به روایات و نوشته های مورخان ، شهر بابل امروزی شهری بود نزدیك دریا، پاك و مقدس و با توجه به نفوذ دین زردشت در دوران باستان بومیان آن را « مه میترا» یا جایگاه میترای بزرگ، معبد یا آتشكده بزرگ میترا می نامیدند. در اواخر قرن سوم هجری مورخان اسلامی از مامطیر به عنوان یكی از شهرهای طبرستان نام برده اند. « مامطیر» از نیمه دوم قرن هشتم هم زمان با فرمانروایی سادات مرعشی به « بارفروشده» و اواخر دوره صفوی به « بارفروش» تغییر یافت. در زمان صفویه عمارت های زیبایی در این شهر ساخته شد. در سال 1311 به مناسبت مجاورت « بابل رود » كه در غرب این شهر جریان دارد، « بابل » نامیده شد.

پیشینه تاریخی شهر بابل:
غالب پژوهشهای انجام گرفته در ارتباط با تاریخ شهر بابل بر این عقیده اند كه شهر بابل كنونی همان مه میترای باستانی است. قطعیت این نظر به دلایلی اشتباه وجود دارد. پژوهشگرانی كه هر دو شهر را یكی دانستند معتقدند مه میترایی باستانی در بیست كیلومتری شهر بابل كنونی است و اینكه دو شهر با بیست كیلومتر فاصله را یكی بدانیم با توجه به ساختار و سازمان قضایی ویژه شمال كه پراكندگی سهام نقاط شهری توسط تا نسبتا بزرگ وجه مشخصه آن است امری نادرست خواهد بود . در مورد تشكیل گیری شهر بابل برای اولین بار در سال 881 هجری قمری ظهیر الدین مر عشی در تاریخ رویان ، از دهی به نام بارفروش ده نام برده است . این ده درهمین مكانی واقع بوده كه امروزه شهر بابل است لذا می توان آنرا هسته اولیه بابل كنونی به حساب آورد .
مرآة البلدان (از كتب معتبر دوره قاجار) نیز بنای اولیه شهر بارفروش را در دوره صفویه می داند كه با تاریخ فوق همخوانی دارد زمانی كه مرعشی از شهر بابل نام برد ، سلسله سادات مرعشی حاكم در مازندران آخرین سالهای حكومت خود را در این منطقه میگذراند تا اینكه در سال 1006 ه.ق اخرین انها به طور كامل حكومت مازندران را به شاه عباس صفوی واگذار كرد .تا پیش از دوره صفوی بابل كنونی ،محل آب بندان كوچكی بود (كه پشت آن اسنخر مانندی شكل گرفته بود ) زارعان نواحی مجاور آنجا ‎آب مزارع خود را تقسیم می كرده اند . این سد در محله كنونی آستانه واقع بود .اطراف سد را جنگل و مزارع فرا گرفته بود و تپه ای نیز در آن قرار داشت كه سطح تپه مناسب برای فعالیت كشاورزی نبوده و بعنوان محل استراحت انبار ابزار و محصولات و خرید و فروش از آن استفاده می شد و شهرها و روستاهای اطراف را به هم پیوند می داد . لذا هفته بازاری در آنجا تشكیل شد و ساكنان مناطق مجاور در روزهای پنج شنبه كالاهای بازار بر نیاز خود را برای مبادله و فروش به این بازار هفتكی می آورند ، با شرایطی كه به لحاظ قضایی . فرهنگی پیش امد و وجود مقبره امازاده به نام قاسم ، این مكان كم كم جمعیتی متراكم شد و دهی در همین محل با نام بار فروش شكل گرفت بنا بر این هسته اولیه شهر بابل در محل آستانه و پنج شنبه بازار فعلی به وجود آمدند و علل شكل گیری آن عبارت بود از وجود سد و تپه، مركزیت كشاورزی ، قرار داشتن در محل تقاطع شهر ها و سپس شكل گیری . پنج شنبه بازار و امامزاده قاسم.

روند گسترش شهر :
دوره اول :
در این دوره كه شامل سالهای قرن هشتم هجری تا اول قاجاریه است ، هسته اولیه شهر شكل گرفته بود وتا اوخر قاجار ، به صورت حلقوی تكامل پیدا كرده است ، این بافت از زیبایی های هنر و معماری منحصر بفردی برخوردار است . بافت جدید این دوره از تعدادی محله و زیر محله تشكیل شده است و دارای عناصر كالبدی شهری مهم است . آنچه در این بافت مهم است آن ارتباط و انسجام كالبدی بین عناصر و فضاهای شهری است .
دوره دوم :
این دوره شامل سالهای 1345-1300 است . در این دوره كه از دوران حكومت رضاخان شروع می گردد در شهر تغییراتی اساسی ایجاد شده ، بطوری كه این تغییرات در فرهنگ و اقتصاد كالبد شهر تأثیر گذاشته است . كالبد شهر از حالت سنتی و توسعه تدریجی خارج شده و انسجام و ارتباط مطلوب فضاهای شهر و محلات شهر را از بین برده است . در این دوره بناهایی متأثر از معماری قدیم ایران و اروپای باستان شكل گرفته كه دارای زیبایی و جلوه خاص است ، این نوع معماری بوسیله متخصص آلمانی مقیم شهر بابل در ساختمانهای دولتی مانند شهربانی ، بابل ، شهرداری ، اداره پست ، آموزش و پرورش بكار گرفته شد . در این دوره شهر بابل بصورت حلقوی رشد نموده و بر پیرامون حلقه اول شكل گرغته است .
دوره سوم :
شامل سالهای 1355- 1345 است . در این دوره اولین طرح جامع بابل تهیه گردید . در این طرح توسعه شهر بابل مطابق با استراتژی خاص تعین شده بود ، در این دوره شهر بابل مطابق با روند توسعه پیشنهادی بصورت حلقوی – خطی رشد پیدا كرد كه شكل حلقوی آن در طول هسته اولیه شهر و گسترش خطی آن در امتداد رودخانه بابل رود بوده است .
دوره چهارم : این دوره شامل سالهای بعد از رخداد انقلاب اسلامی است . با توجه به شرایط خاص انقلابی و عدم تمركز سطوح تصمیم گیری بر روی اجرای برنامه ها ، سیل عظیم مهاجران روستای به شهر بابل را به همراه داشته است . این مهاجرین در حاشیه شهر بویژه در جنوب ، جنوب شرقی و جنوب غربی بابل ساكن شدند كه بدنبال خود گسترش خودرو و پراكنده را در اطراف بابل بوجود آوردند .

ویژگیهای كلی بافت قدیم شهر :
این بافت از كوچه های پیچ در پیچ و باریك تشكیل شده و شامل محله های قدیمی شكل گرفته در اطراف بازار است . در این بافت قطعات تفكیكی به طور نا منظم و به تبعیت از عوراض طبیعی زمین و حد مالكیت ها شكل گرفته است . فرم ساخت و سازها بسیار متنوع است . هر محله دارا ی مركزیتی است كه تكیه ، مسجد یا حسینیه اكثراً به همان نام در كنار میدان مركزی دارد. میادین فوق با یكمحور اصلی سراسر بهم متصل شده اند .كوچه های متعددی از این محور منشعب گردیده و دسترسیواحد های مسكونی واقع در دل بافت را تامین می نماید.
از نگاهی دیگر به مجموعه شهر قدیمی بابل از چند محله و زیر محله تشكیل شده است . مجموعه مزبوردر مركز شهر قرار گرفته و عناصر گوناگون مانند مسجد، كاروانسرا، تیرچه و راسته بازار های گوناگون درآن دیده می شود . به طور كلی سیر شكل گیری بافت قدیم بابل در امتداد محور اقتصادی فرهنگی كه از نظر سلطنتی شروع شده و از سبزه میدانو بازار های اطراف مسجد جامع عبور كرده و راسته های بازار بین چهار شنبه پیش و چهار سوق و پنج شنبه بازار پشت سر میگذاردو به میدان كیاكلاختم میشود .
سازمان فضائی بافت قدیم شهر بابل بر اساس پیوند میان مراكز شهر از طریق گذرهای اصلی و فرعی است . گذرهای اصلی كه محلات و مراكز آنها را بهم پیوند می دادند نامنظم است و در مسیر گذرها ،عناصر كالبدی و فضاهای شهری شكل گرفته است .
از جمله ویژگی های اساسی بافت قدیم بابل عبارتند از :
1- همگنی از نظر مذهب ، منزلت اجتماعی و اقتصادی و استفاده از امكانات مشترك
2- اهمیت مراسم مذهبی و تجلی كالبدی این اعتقادات بافت قدیم بصورت ایجاد تكیه ، حسینیه و مسجد
3- استفاده از مصالح واقعاً بادوام
4- پویائی عناصر موجود به ویژه بازارهایی با عملكرد غایب شهری
5- ویژگیهای معماری چون ،سیستم دروگری و تمایل به مركز در بناها ، استفاده از قومهای متنوع و قرینه در نمای بیرونی بنا ، استفاده از سردرهای بسیار زیبا
6- قابلیت دسترسی بالای هر محله جهت رفع نیازهای خدماتی و اجتماعی
افزایش بی رویه جمعیت بافت قدیم و خروج ساكنین بومی بافت قدیم توأم با نوسازی سریع و ناهماهنگی سبب ناهماهنگی فضائی و كالبدی در بافت قدیم طی سالهای اخیر شده است .آثار تاریخی بافت بابل :
1- گنجینه بابل 2- بقعه امامزاده قاسم 3- مسجد جامع 4- مسجد محدثین ( مقبره شیخ كبیر )
5- تكیه سرحمام 6- تكیه حصیرفروشان 7- تكیه مرادبیك 8- خانه اوصیا 9- خانه نجفی 10- حمام میرزا یوسف
مراكز دیدنی :
مسجد جامع بابل، امامزاده قاسم (ع) بقعه متبركه سلطان محمد طاهر، بقعه متبركه درویش فخرالدین، امامزاده محمد مشهد سرا،برج سرست، سقانفار

جاذبه های دیدنی مازندران / بابلسر


این شهرستان از شمال به دریای مازندران ازمشرق به شهرستان جویبار، از جنوب به شهرستان های قائم شهر و بابل از غرب به شهر ستان های محمود اباد و آمل مح دوده است. بابلسر در گذشته « مشهد سر » خوانده می شد و « محمد حسن خان اعتماد السلطنه » معتقد است این مكان را از آن جهت مشهد سر می نامند كه راس امامزاده ابراهیم بن موسی الكاظم ( ع) ملقب به ابو جواب در این مكان مدفون است. این شهر درسال 1311 هجری شمسی به بابلسر تغییر نام یافت. بابلسر یكی از شهرهای ساحلی و زیبای مازندران است كه نقش توریستی و تفریحی آن این شهر را به یكی از جاذبه های گردشگری جدید تبدیل كرده است.
مراكز دیدنی :
امامزاده ابراهیم (ع) ، هتل قدیم بابلسر، مجموعه میدان اصلی شهر و ساختمان های شهر بانی قدیم و بهداری و ساحل زیبای آن

جاذبه های دیدنی مازندران / چالوس


این شهرستان از شمال به دریای مازندران از مشرق به شهرستان نوشهر، از جنوب شرقی به شهرستان نور، از جنوب به استان قزوین و از غرب به شهرستان تنكابن محدود و دارای دو بخش مركزی كلاردشت است.چالوس كه در متون تاریخی از آن به نام های « شالوس » و« سالوش » نیز یاد شده بخشی از سرزمین رویان و از آبادی های معتبر طبرستان محسوب می شد و دارای پادگان نظامی و قلعه و استحكاماتی برای دفع حمله دیلمان بود.مقدسی در آثار خود از قلعه سنگی و مسجد جامع چالوس یاد كرده است. از این آثار اكنون چیزی باقی نمانده است. نخستین بیعت هایی كه مردم طبرستان در سال 250 ه.ق. با سادات نمودند در همین مسجد جامع انجام شد. تاریخ این شهر حكایت از نشیب و فرازهای فراوان به ویژه در زمان حكومت سادات علوی در طبرستان دارد.
مراكز دیدنی :
تپه باستانی كلاردشت، هتل بنیاد و كاخ چایخوران چالوس سواحل چپكرود پارك جنگلی فین تله كابین نمك آبرودییلاق كلاردشت دریاچه ولشت دره رودبارك علم كوه كاخ اجابیت پارك اوجابیت آب معدنی دلیر غار یخ مراد پارك
ورگاویج پارك بنفشه یخچال طبیعی حصار چال

جاذبه های دیدنی مازندران / بهشهر


شهرستان بهشهر از شمال به خلیج میانكاله، از شرق به استان گلستان ( بندر گز) از جنوب به منطقه كوهستانی هزار جریب و استان سمنان ( شهرستان دامغان ) و از غرب به شهرستان نكا محدود است و بهشهر در طول تاریخ به نام های متعددی خوانده شده از جمله كبود جامه، پنجاه هزار ، پنجهزار، هزار جریب، كلباد، قره طغان و خرگوران یا خر كوران به معنی سرزمین بزرگان یا سرزمین دشت های وسیع.
در سال 1021 ه.ق. شاه عباس اول بنای شهر اشراف ( بهشهر كنونی) را بنیان نهاد . « اسكندر بیك منشی» مورخ صفوی درباره بنای این شهر می نویسد: « باغ ها و عمارت عالی از قبیل كاخ، حمام، تالارها و بیوتات توسط استادان چیره دست ساخته شد و بر این شهر همان نام اشرف گذارده شد. این شهر دارای محله های متعدد، مساجد، مدارس، كاروانسرا، تكایا، و آب انبار بود. مجاری فاضلاب شهر به دست معماران گرجی و هلندی ساخته شده و كانال ها از باغشاه شروع و به « همایون تپه » هدایت می شد. اشرف از شهرهای اباد مازندران محسوب می شد.
مراكز دیدنی :
مجموعه تاریخی سد عباس آباد، مجموعه باغ صفوی ( پارك ملت) و عمارت چهلستون، بنای تاریخی چشمه عمارت ، كاخ صفی اباد، بقعه متبركه امیر سید كمال الدین كوهستان ، امامزاده عبدالله سفید چاه، شبه جزیره میانكاله ، خانه قدیمی احمد علی خان هزار جریبی، حسینیه شیخ علی زاده ، رستم كلا، مجموعه عمارت افغان نژاد قره تپه. باغ شاه