• مشکی
  • سفید
  • سبز
  • آبی
  • قرمز
  • نارنجی
  • بنفش
  • طلایی
انجمن ها > انجمن شمال > صفحه اول بحث
لطفا در سایت شناسائی شوید!
شمال (بازدید: 1388)
شنبه 12/5/1392 - 12:31 -0 تشکر 628400
بررسی باستان شناختی محوطه های اسلامی؛ شهرستان فریدونکنار

http://anthropology.ir/node/8271   میثم فلاح

Bastan- 21 Dey 89 - Fereydounkenar.jpg

بررسیهای علمی محوطه های اسلامی شمال ایران، بعنوان مهمترین خاستگاهها چه از نظر تولیدات و صنایع و چه از منظر ساختارها و جوامع سکونتی اهمیت ویژه ایی در مطالعات باستان شناختی دوران اسلامی کشور دارد. بدون تردید مازندران بعنوان یکی از مناطقی که شواهدی از کهنترین تا جدیدترین استقرارها در آن بطور ممتد یافت گردیده، می تواند سهم مهمی در مطالعات باستان شناسی کشور ایفا نماید. شهرستان فریدونکنار به دلیل قرار گیری در مرکز استان، بسترها و شرایط اقلیمی مناسب، زمینه شکل یابی تمدنها و سازه هایی گردیده که بقایای آنها قابل رؤیت و درخور بررسیهای باستانشناسانه است.

شنبه 12/5/1392 - 12:41 - 0 تشکر 628414

تپه جِزین

این تپه که در اطلس باستان شناسی مازندران با کُد  Bls005مشخص شده، در ابتدای ورودی جادة آسفالته روستای جزین، بخش مرکزی شهرستان فریدونکنار قرار دارد. پلان این تپه، كه بزرگترین تپه موجود منطقه و در میان مزارع كشاورزی قرار دارد به شكل بیضی به شعاع متوسط 118 متر و مساحت 4/4 هکتار است. ارتفاع بلندترین بخش این تپه از سطح زمینهای اطراف تقریباً 5 متر است. این تپه در طول جغرافیایی 52 درجه و 31 دقیقه و 42 ثانیه و عرض جغرافیایی 36 درجه و 35 دقیقه و 51 ثانیه و در ارتفاع 3 متری از سطح آبهای آزاد قرار دارد. شیب متوسط یال شرقی 15 درجه و شیب متوسط یال جنوبی آن 18 درجه است.

بطور متوسط پراكندگی داده¬های باستان¬شناسی كه شامل قطعات سفالی، آجری و جوش کوره است، در تمامی سطوح این تپه به چشم می خورد. با توجه به گونه های سفالی این محوطه و مطالعات مقایسه ایی که با نمونه های مشابه در منطقه انجام پذیرفت، عصر آهن با شاخصه سفال خاکستری ساده روشن، سفال آجری ساده و آجری داغدار، دوران تاریخی و قرون میانه اسلام، تاریخی است که می توان برای گاهنگاری سفالها ارائه داد. سفالهای دوران اسلامی این تپه، با محوطه هایی همچون رِسکت ساری (عابدینی عراقی 1385)، شهر ناتِل نور (مهاجری نژاد 1387)، تپه بونده، تپه سُرخرود و تپه گل محله محمودآباد (فلاح 1388) و تپه کلار کلاردشت (کریمیان 1376؛ موسوی کوهپر 1386) قابل مقایسه است. در بررسیهای سطحی، هیچ¬گونه شواهدی از معماری مشاهده نشده است ولی وجود جوش کوره از یکسو و آجر از سویی دیگر را می توان دلیلی بر معماری دانست که البته با کاوش های باستان شناسانه قابل رویت است.

شنبه 12/5/1392 - 12:41 - 0 تشکر 628415

محوطه فِرِم

این محوطه که در اطلس باستان شناسی مازندران با کُد Bls014 مشخص شده، در بخش میانی روستای فِرِم، بخش مرکزیِ شهرستان فریدونكنار، در طول جغرافیایی 52 درجه و 32 دقیقه و 31 ثانیه و عرض جغرافیایی 36 درجه و 37 دقیقه و 23 ثانیه عرض شمالی قرار دارد و ارتفاع آن نسبت به آبهای آزاد صفر است. محوطة مذكور كه در محاصرة خانه¬های مسكونی قرار دارد، دارای پلان تقریباً مدور با شعاع متوسط 50 متر و مساحت تقریبی 7500 متر مربع است و ارتفاع بلندترین قسمت آن نسبت به زمینهای همجوار 50/1 است.

این در حالی است که بخش اعظم آن به منظور قبرستان تسطیح شده است. داده¬های باستان¬شناختی منحصراً شامل قطعات سفالی و قطعات شکسته بام پوش است. با توجه به شاخصه های سفالی، دورانی که می توان برای قدمت آن ارائه نمود، عصر آهن با گونه های خاکستری ساده روشن، خاکستری ساده خشن تیره، آجری ساده و آجری داغدار و قرون میانه تا متأخر اسلامی است.

نمونه سفالهای دوره اسلامی این محوطه با محوطه هایی همچون رِسکت ساری (عابدینی عراقی 1385)، شهر ناتِل نور( مهاجری نژاد 1387)، تپه بونده، تپه سرخرود و تپه گل محله محمودآباد( فلاح 1388) و تپه کلار کلاردشت(کریمیان 1376؛ موسوی کوهپر 1386) قابل مقایسه است. به سان اکثر محوطه های شناسایی شده این حوزه، محوطه فِرِم نیز عاری از هرگونه شواهد معماری است.



- شناسنامه سفالی محوطه فرم
ردیف    کد سفال     گونه سفال    تکنیک ساخت    آمیزه    حرارت    رنگ خمیره    تزئین    پوشش
1    13    بدنه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    -    گلی رقیق، آجری
2    12    لوله    دست ساز    معدنی    ناکافی    آجری    -    گلی رقیق، آجری
3    4    لبه    چرخ ساز    معدنی    کافی    خاکستری    -    دست مرطوب، خاکستری
4    2    کف    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    -    گلی رقیق، آجری
5    1    لبه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    -    گلی غلیظ، آجری
6    3    لبه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    -    گلی رقیق، آجری
7    19    بدنه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    داخل    لعابدار، قهوه ای و کِرِم
8    16    کف    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    داخل    لعابدار، سبز و زرد
9    20    لبه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    داخل    لعابدار، قهوه ای و کِرِم
10    17    لبه    چرخ ساز    معدنی    کافی    آجری    -    گلی رقیق، آجری

شنبه 12/5/1392 - 12:42 - 0 تشکر 628416

نتیجه گیری

بررسیهای باستان شناختی در هر محدوده و مقیاسی در صورتیکه فرجام علمی و آینده نگری را پیرامون اهداف و پرسشهای علمی پیش رو گیرد، می تواند بعنوان اساسی ترین رکن مطالعات و پژوهشهای باستان شناسی هر کشوری باشد. از این رو مطالعات و بررسیهای باستان شناختی که در حوزه فرهنگی شمال ایران (مازندران) صورت می پذیرد از چند منظر قابل تعمق است. از یکسو بدلیل اینکه یکی از کلیدی ترین نقاطی که بحث مهاجرتها (علی الخصوص ترانزیت آریاییها) در آن همیشه مطرح بوده، می تواند پاسخگوی بسیاری از پرسشها باشد. به شرط آنکه با یک برنامه از قبل تعیین شده و استوار بر فرایض آکادمیک، گستره وسیعی از جلگه تا دره های میان کوهی و کوهستان را در بر گیرد. از سویی دیگر این خطّه، بدلیل دارا بودن جنگلهای وسیع و موجودیت رشته کوههای البرز همیشه تاریخ گونه خاص و دست نایافتنی به خود گرفته است. چه بسا در متون تاریخی نیز ذکری از این گونه مباحث به کار رفته است.

پیرو این امر مردمان این ناحیه به احتمال قوی خود به تولیداتی دست زده اند که شاید بتوان با بررسیهای گسترده و در پی آن کاووش پی بدانها برد. محوطه و تپه های باستانی فریدونکنار در اِشِلی قابل بررسی و مطالعه هستند که در منطقه فراگیر بوده و با بررسیهای سطحی به نظر نمی رسد که بتوان خلأ اطلاعاتی در مقیاسی وسیع را پر نماید. طبقه بندی و مطالعه پدیده هایی که با گذشت زمان دگرگون شده و تحول پیدا می کنند بدون دانستن تاریخ تقویمی آنها ناممکن است. در باستانشناسی دو گونه تاریخگذاری برای مطالعه تحول جوامع و بازمانده های مادی وجود دارد: تاریخگذاری نسبی " Relative dating" و تاریخگذاری مطلق " Absolute dating". تاریخگذاری مطلق، تاریخ تقویمی آثار باستانی را مشخص می نماید و فقط با آزمایشهای شیمیایی و فیزیکی انجام می پذیرد و نمونه هایی چون، دما پرتوسنجی، رادیو کربن، آبدیدگی ابسیدین، تاریخگذاری پتاسیم – آرگون و .... از عمده ترین این روشها هستند. تاریخگداری نسبی که نقش اصلی در مقایسه ها و تاریخگذاری محوطه های این پژوهش را داشته و اساس گاهنگاری تپه ها بر این منوال بوده با دو روش میسر است، 1- مقایسه گونه شناسی آثار باستانی اشیاء سفالی و معماری) که تاریخ مطلق آنها نامعلوم است، با آثاری که تاریخ تقویمی یا تاریخ مطلق آنها مشخص است. 2- مقایسه موقعیت لایه نگاری آثارِ بدون تاریخ مطلق با موقعیت لایه نگاری آثار تاریخدار(علیزاده 1383: 131-134).

با بررسیهایی که در حوزه شهرستان فریدونکنار انجامید (قابل ذکر است که نگارنده به هیچ عنوان حائلی بعنوان "مرزهای سیاسی شهرستانی" را برای اطلاق یک حوزه فرهنگی قائل نیست، اما امروزه به دلیل کمبود وقت و هزینه های بالا بدین صورت عمل می شود) قدیمی ترین استقرار مربوط به عصر آهن است و دوره اسلامی را می توان بعنوان پر تعددترین استقرارگاهها با بیشترین داده های ملموس باستان شناختی، در فریدونکنار دانست.

نتیجه گیری کلی پیرامون آثار مورد مطالعه برای تپه و محوطه ها بر اساس مقایسه شباهت گونه های سفالی با مناطق همجوار در مازندران صورت پذیرفت. بدین ترتیب مقایسه داده هایی که از محوطه ها و تپه های شهرستان فریدونکنار بدست آمده، بصورت نسبی بوده که با نمونه سفالهای محوطه هایی همچون رِسکت ساری (عابدینی عراقی 1385)، شهر ناتِل نور (مهاجری نژاد 1387)، تپه بونده، تپه سرخرود، تپه حَرَبده و تپه گل محله محمودآباد (فلاح 1388) و تپه کلار کلاردشت (کریمیان 1376؛ موسوی کوهپر 1385 و 1389) قابل مقایسه است. از آنجاییکه دوره اسلامی مازندران، بیشترین و در عین حال قابل ملموس ترین شواهد عینی را دارد، در پیرو، قابل انطباق با نمونه های شناسایی شده شهرستان فریدونکنار نیز است.

شنبه 12/5/1392 - 12:43 - 0 تشکر 628417

فهرست منابع

- رحیمی، هادی، 1387، خلاصه گزارش عملکرد سال 1386 و شش ماه اول سال 87 شهرداری فریدونکنار، ناشر روابط عمومی شهرداری فریدونکنار، فریدونکنار.
- شمسكار، معصومه، 1382، طرح هادی روستای اِزباران شهرستان بابلسر، مدیریت پروژه فنی و اجرائی بنیاد مسكن انقلاب اسلامی استان مازندران، شركت لیان GIS.
- عابدینی عراقی، مهدی، 1385، گزارش گمانه زنی برج رسکت و پیرامون آن، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران.
- علیزاده، عباس، 1383، تئوری و عمل در باستان شناسی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، تهران.
- فاطمی، سید محمد مهدی، 1386، نقش گردشگری در تحولات شهر و شهرنشینی فریدونکنار، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم.
- ...........، 1388، گزارش طرح حریم فریدونکنار، شهرداری فریدونکنار، فریدونکنار.
- فلاح، میثم، 1388، بررسی روشمند و گاهنگاری تپه های باستانی شهرستان محمودآباد استان مازندران، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانیِ دانشگاه تهران.
- کریمیان، حسن، 1376، گزارش تفضیلی گمانه زنی و تعیین حریم تپه کلار، تابستان، سازمان میراث فرهنگی کشور.
- مرعشی، ظهیرالدین، 1361، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش محمد حسین تسبیحی، انتشارات شرق، تهران.
- موسوی کوهپر، مهدی و رحمت عباس نژاد سرستی، 1385، گزارش نخستین فصل کاوش باستان شناختی تپه کلار کلاردشت، پروژه مشترک دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
- ............................. و میثم فلاح، 1388، گزارش مقدماتی بررسی باستان شناختی بخش مرکزی شهرستان محمودآباد مازندران، تابستان 1386، مجله پژوهشهای باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان 1388، صص 149-168.
- ............................. و میثم فلاح، 1389، گزارش مقدماتی بررسی باستان شناختی بخش سُرخ رود شهرستان محمودآباد مازندران، تابستان 1386، مجموعه و خلاصه مقالات همایش ملی چشم انداز باستان شناسی شمال کشور در دهه آینده، جلد 1، اردیبهشت 1389.
- مهاجری نژاد، عبدالرضا، 1387، گزارش اولین فصل کاوش باستان شناسی شهر تاریخی ناتل نور، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان شناسی.
- مهندسین مشاور خزر بنیان درفک، 1384، بازنگری طرح هادی روستای کاردگرمحله شهرستان بابلسر بخش فریدونکنار دهستان امامزاده عبدالله، مدیریت پروژه فنی و اجرائی بنیاد مسكن انقلاب اسلامی استان مازندران.

برو به انجمن
انجمن فعال در هفته گذشته
مدیر فعال در هفته گذشته
آخرین مطالب
  • آلبوم تصاویر بازدید از کلیسای جلفای...
    آلبوم تصاویر بازدید اعضای انجمن نصف جهان از کلیسای جلفای اصفهان.
  • بازدید از زیباترین کلیسای جلفای اصفهان
    جمعی از کاربران انجمن نصف جهان، در روز 27 مردادماه با همکاری دفتر تبیان اصفهان، بازدیدی را از کلیسای وانک، به عمل آورده‌اند. این کلیسا، یکی از کلیساهای تاریخی اصفهان به شمار می‌رود.
  • اعضای انجمن در خانه شهید بهشتی
    خانه پدری آیت الله دکتر بهشتی در اصفهان، امروزه به نام موزه و خانه فرهنگ شهید نام‌گذاری شده است. اعضای انجمن نصف جهان، در بازدید دیگر خود، قدم به خانه شهید بهشتی گذاشته‌اند.
  • اطلاعیه برندگان جشنواره انجمن‌ها
    پس از دو ماه رقابت فشرده بین کاربران فعال انجمن‌ها، جشنواره تابستان 92 با برگزاری 5 مسابقه متنوع در تاریخ 15 مهرماه به پایان رسید و هم‌اینک، زمان اعلام برندگان نهایی این مسابقات فرارسیده است.
  • نصف جهانی‌ها در مقبره علامه مجلسی
    اعضای انجمن نصف جهان، در یك گردهمایی دیگر، از آرامگاه علامه مجلسی و میدان احیا شده‌ی امام علی (ع) اصفهان، بازدیدی را به عمل آوردند.