تبیان، دستیار زندگی

مراسم تمناس باران :

از انجا كه اساس معیشت و كشاورزی بر پایه آب است، بنابر این كم و یا زیاد بودن باران و آب مشكلاتی را ایجاد می كند. اگر باران كم ببارد و دچار كمبود آب بشوند مراسم خاصی را به جای می آورندتا خداوند دعای انها را مستجاب كرده وباران بفرستد.مراسمی كه برای تمنای باران دارند به این شرح است : اهالی روستا همگی به امامزاده مسجد یا میدان بزرگ روستا و یا خارج از روستا می روند دعا می كنند و � ملا� یا � سید � گوشه ای از جلد قرآن را خیس می كند یا منبر را به این نیت كه باران بیاید، با گلاب می شوید. علاوه بر این مرسوم است كه همه مردم شیر و برنج جمع می كنند و با آن شیر برنج درست كرده می خورند و مقداری از آن را با این باور كه باران ببارد روی پشت بام می ریزند.

مراسم باران خواهی :

یكی از مراسم رایج به هنگام خشك سالی مراسم باران خواهی است . به زبان محلی این مراسم را � شیلون � یا � شیلان � می نامند. به این منظور ابتدا از اهالی محل مواد اولیه برای پخت شیر و برنج و یا آش مورد نظر آن ها جمع آوری می شود در روز معین اهالی در مكان مقدسی مانند مسجد، تكیه ، امامزاده و یا در اطراف درخت مقدس جمع می شوند و پس از پخت آش به وسیله زن های محل، مراسم دعا وروضه خوانی انجام می شود و از خداوند طلب باران می كنند. پس از صرف آش مراسم به پایان می رسد.از دیگر عقاید مردم منطقه در این زمینه، گذاشتند پایه منبر در آب و یا ریختن آب به روی فردی سید است.

آفتاب خواهی :

اگر بارندگی زیاد باشد برای این باران بند بیاید نام هفت یا چهل كچل را بر كاغذ می نویسند و آن به بندی آویزان می كنند تا باد بخورد و باران قطع شود یا با خواند دعا و نذورات مختلف از خداوند طلب آفتاب و در آمدن خورشید می كنند.در روستای � كرات كیاسر� شهرستان ساری، اگر باران ببارد و مانع فعالیت كشاورزی شود، زن های روستا به طور جمعی شعر زیر را می خوانند : باران كو، باران بی پایان كو، گندم كه زیر خاكه، از تشنگی هلاكه، یا حضرت سلیمان، روز افتاب و شب باران � در روستا � ولویه كیاسر � ساری هنگامی كه باران به مدت چند روز ادامه داشته باشد برای بند آمدن آن بچه های روستا قوطی های حلبی را به نخی می بندند و دو سر نخ را می گیرند و در كوچه های محل راه می روند و دسته جمعی شعر زیر را می خوانند � قوطی قوطی افتاب كن، یك مشت برنج تو ابا كن، ما بچه های گرگیم، از سرمایی بمردیم، یا قرا، یا كتاب فردا بشه آفتاب.در روستای � كلیج كلادودانگه � در هنگام بارش زیاد باران، بچه های محل لباس كهنه می پوشند و با جارو و گل و لای كوچه ها را به هم می زنند و میخ وانند � بابروم � بابروم ، امروز آفتاب فردا آفتاب پیرا ( پس فردا( آفتاب آنگاه افراد هر خانواده به بچه ها مواد غذایی و یا شیرینی می دهند.در روستای � علی اباد دودانگه � منطقه سواد كوه، وقت بارش زیاد باران اهالی محل پارچه ای را از امامزاده شاهزاده حسین می ربایند پس از آفتابی شدن هوا آن پارچه را به اضافه پارچه دیگر به امامزاده پسمی دهند.

گرفتن ماه و خورشید :

گرفتگی ماه و خورشید را ظل ( تاریكی) می نامند و معتقدند كه اژدهایی جلوی آن را گرفته است در این حالت برای رهایی و برطرف شدن تاریكی از ماه به پشت بام ها می روند بر ظرف مسی می كوبند و با تفنگی تیراندازی می كنند. علاوه بر اینها نماز ایات می خوانند و دعا می كنند.

گهواره بندی :

در بیشتر نقاط شهری و روستایی استان رسم بر این است كه در دهمین روز تولد نوزاد عده ای از بستگان و آشنایان برای صرف ناهار دعوت شوند پس از صرف ناهار و چای و شیرینی مادر بزرگ و یا قابله كودك را در گهواره می بندند در بعضی مناطق اگر نوزاد فرزند اول باشداین وظیفه را مادر بزرگ طرف مادری به عهده می گیرد سپس مدعوین پولی به عنوان هدیه در گهواره طفل می گذارند.در بعضی از روستاهای شهرستان نور پس از خوابانیدن نوزاد در گهواره، بستگان طرف مادری نوزاد، روی گهواره گردو یا نبات می شكنند و یا گهواره را چند بار به شدت تكان می دهند این كار به این دلیل انجام می شود كه اگر در طول زندگی بین پدر و مادر نزاعی رخ داد گوش طفل به سر و صدا عادت كرده باشد.

دندان سری :

یكی از مراسم دوران كودكی مراسم دندان سری است كه همزمان با ظاهر شدن اولین دندان های طفل برگزار می شود . در این مراسم مادر كودك شیر برنج یا آشی كه انواع حبوبات در آن وجود داشته باشد می پزند و كاسه ای از اش را به خانه فامیل ها و دوستان می دهد معمولا" رسم است كه افراد هنگام پس دادن كاسه، هدیه ای مانند جوراب، روسری یا پول در آن می گذارند.

مراسم ازدواج :

خواستگاری از دختر توسط اقوام نزدیك داماد صورت می گیرد. بعد از رضایت خانواده عروس فردای آن شب غذا و شیرینی تهیه دیده برای خانواده عروس می فرستند. برای مراسم � اره گیرون یا سهمان بله برون به خانه عروس می روند و با دادن انگشتر به عروس در واقع او را برای پسر شان نشان می كنند.
در همان شب بله برون میزان شیربها ( زر) را نیز معین می كنند بعد از این مراسم دوران نامزدی آغاز می شود كه معمولا" از 6 ماه تا 2 سال طول می كشد.چند روز مانده به عروسی مقدمات آن را فراهم می سازند. به خرید می روند و برای عروس داماد پیراهن، پارچه، و ... می خرند.برای دعوت كردن مردم به عروسی زنی را به عنوان خبر گیر به خانه های مردم می فرستند تا همگی را برای عروسی دعوت نماید.یك روز قبل از جشن از خانه داماد تمام مخارج جشن عروسی از قبیل برنج، مرغ، گوشت، روغن به نام خرج بار، را بار اسب می كنند و همراه چند گوسفند پای كوبان به خانه عروس می فرستند مردم نیز كمك هایی به نام سوری در مجمع های مسی گذاشته و روی ان را با پارچه های رنگی می پوشانند و آن را بر سر گرفته به خانه داماد می برند.
شب قبل از عروسی � حنابندان � می گیرند. صبح روز حنابندان ، عروس و داماد جداگانه با جشن و پای كوبی به حمام می روند دلاك در حمام به عروس و داماد شربت و شیرینی می دهد و اسپند دود می كند. سپس عروس و داماد جداگانه سوار بر اسب، همراه دوستان به خانه می روند.شب حنابندان عروس و داماد جداگانه در خانه خود، مراسم حنابندان را انجام می دهند در خانه عروس، خواهر یا یكی از دوستان عروس حنا در دست عروس می گذارد و در خانه داماد نیز دوستان داماد در دست او حنا می گذارند.روز عروسی وعقدكنان خانواده عروس و داماد جداگانهمیهمانان ناهار می دهند.
بعد از ظهر عروسی داماد به همراه فامیل و دوستان برای آوردن عروس به طرف خانه عروس راه می افتد داماد از قبل اسبی را تزیین می كند تا عروس را روی آن بنشاند وقتی به خانه عروس رسیدند خانواده عروس با نقل و شیرینی و دود كردن اسپند به استقبال آنها می رود پدر یا برادر عروس، نانی را به كمر عروس با شال سفید یا سبز می نشانند به این نیت كه اولین فرزندشان پسر باشد و پیر بچه دیگری آیینه به دست جلوی اسب عروس راه می افتد. در بین راه دوستان داماد با پای كوبی و تیر اندازی، در شادمانی سهیم می شوند گاهی نیز با گذاشتن مسابقه اسب دوانی بر عروسی می افزایند.وقتی كه به در خانه داماد رسیدند داماد از اسب پیاده نارنج، انار، یا سیبی، را در دست می گیرد و به سمت عروس پرت می كند عروس باید آن را بگیرد و سپس آن را با هم بخورند.
عروس ابتدا وارد خانه نمی شود مگر اینكه پدر داماد سكه ای یك راس گاو و یا زمینی را به عنوان رونما یا پاناز به عروس بدهد. وقتی عروس وارد حیاط خانه شد مادر و خواهرهای داماد اسپند دود می كنند و نقل و نبات و شیرینی به همراهان می دهند تمام مهمانان شام را در خانه داماد می خورند وپس از خوردن شام آنجا را ترك می كنند تنها زنی به نام � عروس مار � همراه عروس می ماند. صبح روز بعد از عروسی عروس باید صبحانه را آماده كند و به خانواده داماد بدهد. خانواده داماد نیز لباس، پول، پارچه ای را به عنوان خلعت به عروس می دهند سه روز بعد از عروسی ، عروس و داماد به عنوان سلام به مادرزن، به خانه عروس می روند كه به آن زن مار سلام می گویند. جهاز عروس را یك روز قبل از عروسی به خانه داماد می برند.

ورف چال

از آیین‌های قابل توجه و در عین حال منحصربه فرد مازندران که مراسمی ملی هم به شمار می‌رود در ارتباط با آب، مراسم ورف چال روستای اسک واقع در جاده هراز است. این رسم قدیمی و بسیار جالب، در یکی از روزهای جمعه در فاصله اول تا پانزدهم اردیبهشت ماه هرسال و زمانی که آخرین برف‌های زمستانی منطقه در حال ذوب شدن است، انجام می‌شود. زمان اجرای این مراسم قبلا از طرف بزرگان محل که وظیفه هدایت و راهنمایی مردم و جوانان را دارند به اطلاع عموم می‌رسد. در روز مشخص، کلیه مردان محل برای انجام مراسم ورف چال واقع در دامنه کوه دماوند پس از صرف صبحانه، با برداشتن غذای ظهر و بساط و میوه و چای ار روستا خارج می‌شوند. طبق رسم، صبح زود تمام مردان باید از روستا خارج شوند و دیگر حق بازگشت به خانه را ندارند. با خروج مردان، تمام امور روستا دراین روز در دست زن‌های محل است. زنان با اجتماع در مساجد و نقاط عمومی روستا، به اجرای برنامه‌هایی مانند: عروس و داماد، شاه و وزیربازی، سنگ بازی و سایربازیها و سرگرمی‌های محلی می‌پردازند و از ورود هر مردی به داخل روستا جلوگیری می‌کنند. درصورتی که مردی به تذکر و اخطار زنان توجه نکند و داخل روستا شود به شدت با چوب زنان تنبیه می‌شود. مردان روستا نیز پس از رسیدن به محل ورف چال، اقدام به جداکردن قطعات برف از کوه می‌کنند و هرکس به اندازه توانش مقداری از آخرین برف زمستانی را داخل چاه بزرگ می‌ریزد. به اعتقاد اهالی روستای اسک، این چاه را شخصی به نام سیدحسن ولی حفر کرده و مقبره او در روستای نیاک، محل زیارت اهالی منطقه‌است. باپرشدن چاه از برف و پوشاندن درآن، مردان به صرف ناهار، چای و میوه در اطراف چاه می‌پردازند. درپایان مراسم، مردان روستا پس از نماز، دعا و شکر الهی، به روستا برمی گردند. مراسم ورف چال یا چاه برف، ریشه در مبارزه با کم آبی برای مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد. ازآنجایی که این منطقه درگذشته یکی از مناطق دامداری محسوب می‌شد، دامدارها برای تامین آب مورد نیاز دام‌ها و نیزاهالی درفصل تابستان که برف‌های روی کوه آب می‌شد اقدام به ذخیره کردن برف دراین چاه می‌کردند تا در موقع کم آبی، آب مورد نیاز خود و دام‌ها را تامین کنند. امروزه منطه اسک اهمیت گذشته خود از نظر پرورش دام را از دست داده‌است ولی اجرای این سنت قدیمی همچنان توسط اهالی روستا با شور و شوق انجام می‌شود.

تیرگان

تیرگان یکی از جشن‌های ایرانی در روز تیر از ماه تیر برابر با سیزدهم تیرماه‌است (برای آگاهی از فهرست و زمان همه جشن‌های ملی بنگرید به صفحه جشن‌های ایرانی). عده‌ای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم تیر برگزار می‌کنند که به اعتقاد استادان ایران‌شناس نادرست است. جشن همه ساله در کوه دماوند, آمل انجام می‌شود و همه ساله توسط زرتشتیان ایران در بیشتر شهرهای جهان و ایران نیز برگزار می‌شود.

نورگون

نورگون به معنی گون‌های شعله ور جشنی است که در منطقه کوهستانی مازندران در روز ۲۱ تیرماه برگزار می‌شود. مرکز این جشن در روستای نوا از توابع آمل است. نام مصطلح و رایج این جشن «نورگوهون» است به معنی نور گون (گون در لهجه محلی گوهون نامیده می‌شود). این مراسم در روستای نوا و در ۲۶ نوروز ماه (نورز ماه از ماه‌های زمینی وبرابر با ۲۰ تیرماه شمسی) و از حوالی عصر که هوا رو به تاریکی می‌رود برگزار می‌شود. نوا روستایی بسیار زیبا با حدود ۱۰۰ چشمه و دشتهایی زیبا که توسط کوههایی با نام عبرت، رئیس کوه، خورته (خورشید) کوه و سیو کوه (سیاه کوه) احاطه شده‌است و در ۷۰ کیلومتری شهرستان آمل واقع در استان مازندران می‌باشد. مردم این روستا معتقدند که فریدون بعد از شکست ضحاک و از آنجائیکه می‌بایستی او را در غاری در کوه دماوند به زنجیر بکشد به سمت قله دماوند به راه افتاد اما طرفداران ضحاک نیز در تلاش برای رهانیدن او بودند و بارها به لشکریان فریدون شبیخون زدند و او ضمن شکست آنان به سمت قله می‌رفت تا زمانی که به روستای نوا که درست مقابل قله دماوند بوده رسید. روستایی که از آنجا دماوند مانند مادری مهربان نشسته و چادرش را برای حفظ فرزندانش گسترانیده‌است. بعد از چند شب و روز استراحت و رفع خستگی فریدون و لشکریانش به همراه ضحاک ماردوش روانه قله دماوند می‌شوند و قرار می‌گذارند که بعد از به بند کشیدن ضحاک در دامنه کوه آتش روشن خواهند کرد تا همگان بدانند که کار ضحاک به پایان رسیده‌است. عیلرغم فاصله کم نوا تا قله دماوند هر چه مردم منتظر ماندند اثری از آتش نبود و همه نگران بودند که نکند که ضحاکیان با کشتن فریدون و یارانش او را از بند رهانیده باشند. مردم روستا به بلند ترین نقطه روستا به قلاپیش (جلوی قلعه) رفته و چشم به دماوند دوخته بودند در حالیکه آفتاب آرام آرام غروب می‌کرد و شب دامن می‌گستراند از علامت آتشین خبری نبود. تا آنکه اوایل شب ناگهان نور آتش از دامنه دماوند درخشید و مردم نوا نیز در پاسخ آن آتش گون‌ها را بر سر طنابی بسته و پس از آتش زدن، آنرا بالای سر به گردش در آوردند تا پاسخ دلگرم کننده‌ای باشد برای یاران فریدون. جوانها به رقص و پایکوبی مشغول شدند و نقل و شیرینی پخش کردند. و از آن زمان به بعد این مراسم به جشنی بزرگ تبدیل شد و هر سال در حدود ۲۰ تیرماه شمسی در همان محل قلاپیش همه گرد هم می‌آیند و جشن می‌گیرند و گون‌های خشک را آتش زده و به دور سر می‌چرخانند. خانواده نامزدهای جوان برای نو عروس کله قند، شیرینی، میوه و مرغ و خروس می‌فرستند و آنها نیز خانواده داماد را به شام دعوت می‌کنند.