تبیان، دستیار زندگی

http://anthropology.ir/node/12418   حسن بشیرنژاد

   این مقاله حاصل یک پژوهش میدانی درباره ی کاربرد و جایگاه اجتماعی زبان مازندرانی و دیدگاهها و نگرشهای گویشوران نسبت به این زبان است . نویسنده ابتدا در یک مقدمه به طرح موضوع و ابعاد آن پرداخته ، سپس به فرآیند حفظ و تغییر زبان ، پژوهش های پیشین در این زمینه و پیامدهای نظری آنها اشاره کرده است ، به جهت اختصار قسمتهایی را نیاورده ایم . در قسمت پایانی دست آوردهای این پژوهش در مورد موقعیت و جایگاه احتمالی این زبان در آینده بیان گردید .

4ـ2ـ4ـ حوزه ی مذهب ، هنر و سرگرمی
با آگاهی از میزان وسیع کاربرد زبان فارسی در حوزه های مختلف ، شاید این تصور پیش آید که این کاربردها ناخواسته بوده و تحت تاثیر عوامل و شرایط حاکم بر یک موقعیت خاص صورت می پذیرد و در واقع اغلب افراد ، قلباً گرایش و علاقه ی بیشتری به زبان مازندرانی نسبت به فارسی دارند . برای اطلاع از این موضوع باید از افراد در مورد مسائلی سوال شود که با علائق قلبی و احساسات درونی آنها در ارتباطند و افراد در انتخاب زبان در این مورد آزادی کامل دارند .
جنبه های هنری زبان ، سرگرمی ها و همچنین امور مذهبی از جمله این مواردند . طبیعی است که افراد علاقمند باشند شعر یا آواز را به زبان مورد علاقه ی خود بشنوند ، یا به همین زبان شعر یا آوازی را زمزمه کنند . جالب این است که در این مورد نیز فارسی بر مازندرانی غلبه داشته است . تنها 37% معلمان و 5/28% دانش آموزان گفته اند که در اوقات فراغت خود ترجیح می دهند ، موسیقی مازندرانی گوش دهند تا فارسی ، همچنین 37% معلمان و 17% دانش آموزان نیز گفته اند چنانچه خودشان بخواهند در خلوت و تنهایی شان شعر یا آوازی زمزمه کنند به زبان مازندرانی این کار را می کنند .
 از دیگر مواردی که افراد معمولاً وقت زیادی را در شبانه روز به آن اختصاص می دهند تماشای تلویزیون است . وجود یک شبکه ی استانی با پخش برنامه هایی به زبان محلی باعث می شود که افراد در این مورد بین این شبکه و شبکه های دیگر حق انتخاب داشته باشند .
 37% از معلمان و 45% از دانش آموزان اظهار داشته اند که به هنگام پخش برنامه های محلی از شبکه ی استانی ، تماشای آن را به برنامه های دیگر ترجیح می دهند . اما از آنجایی که تنوع برنامه های شبکه های فارسی زبان بیش از شبکه های استانی است ، ممکن است تنها زبانِ برنامه مهم نبوده ، نوع برنامه ها در انتخاب آنها موثر باشد . بنابراین باید دید که افراد در مورد یک برنامه ی معین و در شرایطی مساوی کدام زبان را ترجیح می دهند . برای این منظور از آنها سوال شد که چنانچه یک فیلم سینمایی به دو زبان فارسی و مازندرانی دوبله شده ، به طور همزمان از دو شبکه در حال پخش باشد کدام را تماشا می کنند .
نتایج به دست آمده در این حالت با دیگر موارد متفاوت است . 47% معلمان و 72% از دانش آموزان زبان مازندرانی را بر می گزینند . حال پیشی گرفتن دانش آموزان از معلمان در استفاده از زبان مازندرانی در این مورد خاص چه توجیهی می تواند داشته باشد ؟ توضیحات برخی از دانش آموزان که در واقع بیانگر دیدگاهها و تلقی آنان از دو زبان است ، شاید روشنگر بعضی مسائل در این خصوص باشد .
عده ای از دانش آموزان در پاسخ قید کرده اند که چنانچه فیلم کمدی باشد دوبله ی مازندرانی را ترجیح می دهند ، البته اکثر فیلم هایی که به مازندرانی دوبله می شوند از نوع کمدی است و بیشتر برنامه های محلی نیز برنامه های شاد و تفریحی است . طبیعی است که این دانش آموزان با توجه به موقعیت سنی شان این نوع برنامه ها را که زبان مازندرانی دارند ترجیح می دهند ، اما چنانکه ملاحظه شد همین عده برای موسیقی که یک موضوع هنری و به نسبت رسمی تر است ، زبان فارسی را مناسب تر از مازندرانی می دانند .

مذهب نیز حوزه ی دیگری است که کاربرد زبان های فارسی و مازندرانی در آن می تواند در تعیین میزان علاقه مندی افراد به زبان مادری مورد توجه قرار گیرد . تا جایی که اطلاع در دست است مراسم مذهبی مانند عاشورا و ماه رمضان به هر دو زبان در اماکن مذهبی برگزار می شود ، اما به ظاهر در این مورد بیشتر زبان فارسی کاربرد دارد تا مازندرانی و بیشتر پرسش شوندگان ، 78% معلمان و 77% دانش آموزان این نظر را تایید کرده اند . در این مورد نیز باید پذیرفت که نوع زبان تحت تاثیر یک موقعیت رسمی تعیین می شود و این احتمال وجود دارد که افراد در خلوت و تنهایی خود با زبان دیگری با خدا راز و نیاز کنند .
67% از معلمان و 35% از دانش آموزان گفته اند به زبان مازندرانی دعا و نیایش می کنند . آیا بقیه ی افراد که نیایش را با زبان فارسی انجام میدهند ، در واقع با این زبان راحت تر می توانند حرف دلشان را بیان کنند ؟ جواب به ظاهر منفی است ، زیرا 73% معلمان و 49% از دانش آموزان گفته اند که به زبان مازندرانی راحت تر و بهتر می توانند مقصودشان را بیان کنند . ملاحظه می شود که تنها 67% از معلمان به زبان مازندرانی با خدا سخن می گویند و این در حالی است که 87% آنها با والدین خود به زبان مازندرانی در خانه صحبت می کنند .
 از طرف دیگر تنها 35% دانش آموزان به زبان مازندرانی با خدا راز و نیاز می کنند ، در حالی که تعداد افراد مازندرانی زبان در این گروه در حوزه ی خانواده 63% است . بنابراین عده ای از افراد هر دو گروه با آنکه زبان مادری شان مازندرانی است ، اما به زبان فارسی نیایش می کنند و ناگزیر چنین باید استنباط کرد که این عده درک متفاوتی از زبان مادری شان دارند و کاربرد آن را در این مورد نیز نوعی بی حرمتی تلقی می کنند .

4ـ3ـ تاثیر عوامل اجتماعی بر آموزش و کاربرد دو زبان در حوزه های مختلف
تحلیل آمار و ارقام به دست آمده از کاربرد دو زبان در حوزه های مختلف مشخص ساخته است که برخی عوامل اجتماعی مانند سن ، جنسیت ، محل سکونت ، طبقه اجتماعی و تحصیلات در میزان کاربرد هر یک از دو زبان نقش تعیین کننده ای دارند . در بخش های زیر هر یک از این عوامل و تاثیر آنها در به کارگیری فارسی و مازندرانی در حوزه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد :

4ـ3ـ1ـ سن
تحقیقات انجام شده نشان می دهد که جوانان ، بیش از بزرگسالان در حوزه های مختلف از زبان معتبرتر در یک جامعه ی دو زبانه استفاده می کنند و بدین ترتیب نقش موثری در فرآیند تغییر زبان ایفا می کنند . از آنجایی که ورود زبان معتبرتر به حوزه ی خانواده با آموزش این زبان به فرزندان همراه است ، بنابراین طبیعی است که گویشوران یک زبان معتبر در یک جامعه دو زبانه را بیشتر افراد جوان جامعه تشکیل دهند . آموزش زبان فارسی به فرزندان در خانواده های مازندرانی در سالهای اخیر نسبت به گذشته ، رواج و گسترش بیشتری یافته است ، به همین خاطر انتظار می رود که هر چه به گروههای سنی پایین تر می رویم تعداد گویشوران فارسی افزایش داشته باشد .
 بررسی کاربرد فارسی در حوزه ی خانواده نیز نشان داده است که در خانواده ی دانش آموزان بیشتر گویشوران فارسی را جوانان و افراد کوچک تر از آنها تشکیل می دهند . به عنوان نمونه گویشوران فارسی در گروه سنی 5/42 سال ( والدین دانش آموزان ) برابر 4% ، در گروه سنی 5/35 سال ( معلمان ) برابر با 13% ، در گروه سنی 5/15 سال ( دانش آموزان ) حدود 37% ، در گروه سنی کمتر از 14 سال برابر با 63% است . همچنین ارقام نشان می دهد که گرایش به استفاده از زبان فارسی در سایر حوزه ها نیز در گروه سنی پایین تر ( دانش آموزان ) بیش از گروه بزرگسال ( معلمان ) است .

4ـ3ـ2ـ جنسیت
تصور می شد که تفاوت چشمگیری میان دو جنس در کاربرد دو زبان وجود داشته باشد و زنان و دختران گرایش بیشتری در بکارگیری زبان فارسی نشان دهند . ارقام بدست آمده نیز وجود این تفاوت را در هر دو گروه سنی تایید می کند ، در حالی که 29% پسران دانش آموز در خانواده با والدینشان فارسی صحبت می کنند ، 45% دختران در خانواده با والدینشان فارسی حرف می زنند .
 در گروه اول ( معلمان ) نیز آمار وجود همین تفاوت را نشان می دهد : 100% معلمان مرد در کودکی با پدر و مادر خود مازندرانی صحبت می کردند ، در حالی که 74% از زنان چنین بودند . مقایسه کاربرد زبان فارسی در حوزه ی مدرسه نیز بیانگر وجود تفاوت میان دو جنس است : 88% از دانش آموزان دختر در محیط مدرسه با همدیگر فارسی صحبت می کنند ، در حالی که 32% از دانش آموزان پسر از این زبان استفاده می کنند .
 در حوزه ی کوچه و بازار نیز در تمامی موارد دختران بیش از پسران و معلمان زن بیش از معلمان مرد از زبان فارسی استفاده می کنند : 93% از دانش آموزان دختر با راننده تاکسی فارسی صحبت می کنند ، در مقابل 46% از پسران چنین کاری می کنند ، نیز نسبت دختران و پسرانی که به زبان فارسی از یک فرد ناشناس آدرس می پرسند 93 به 65 است .

4ـ3ـ3ـ شهرنشینی
همانگونه که در مباحث نظری مربوط به تغییر زبان اشاره شد ، برخی زبان شناسان شهر نشینی را یکی از عوامل موثر در یک فرآیند تغییر زبان می دانند . این بدان معنی است که افراد شهر نشین بیش از افراد روستایی ، به استفاده از زبان معتبرتر در یک جامعه ی  دو زبانه تمایل دارند . چنانکه اشاره شد تمامی دانش آموزان پرسش شونده ـ که در مدارس شهر آمل تحصیل می کنند ـ ساکن شهر نیستند ، بلکه گروهی از آن ها ( 27% ) محل زندگیشان در روستا هاست و هر روز برای تحصیل به شهر می آیند .
 برای آگاهی از میزان تأثیر عامل شهرنشینی در گرایش به زبان فارسی ، کاربرد این زبان بین دانش آموزان شهرنشین و روستانشین جداگانه بررسی شد . مشخص شد که کاربرد زبان فارسی در خانواده های شهری بیش از خانواده های روستایی است . برای مثال 11% از دانش آموزان روستا نشین با والدینشان فارسی صحبت می کنند و در مقابل 45% از دانش آموزان شهر نشین با والدینشان فارسی حرف می زنند . در حوزه ی مدرسه نیز دانش آموزان شهرنشین چه در گفتگو با سایر دانش آموزان و چه در صحبت کردن با مستخدم یا سرایدار مدرسه بیش از دانش آموزان روستا نشین از زبان فارسی استفاده می کنند .

4ـ3ـ4ـ طبقه اجتماعی
جامعه شناسان معیارهای مختلفی را برای طبقه بندی افراد اجتماع در نظر گرفته اند که از میان همه ی آنها به درآمد ، شغل ، تحصیلات و محل سکونت افراد به عنوان مهمترین شاخص ها می توان اشاره کرد . از آنجایی که آگاهی از درآمد خانواده ها از طریق پرسش نامه یا مصاحبه عملی نبود و ملاک مشخصی نیز برای درجه بندی مشاغل در جامعه ی ما در دسترس نیست ، به ناچار دبیرستان محل تحصیل افراد بعنوان ملاکی برای این طبقه بندی انتخاب شده است ، هر چند که این ملاک هم ممکن است دقت کافی را نداشته باشد .
از 6 دبیرستان انتخاب شده 2 دبیرستان ( یکی دخترانه و یکی پسرانه ) در مرکز شهر قرار داشته و نسبت به سایر دبیرستانها که در حاشیه شهر قرار داشته از اعتبار و قدمت بیشتری برخوردارند . مشخصات والدین دانش آموزان این دو منطقه ( مرکز شهر و حاشیه شهر ) نیز تأیید کننده ی این نوع طبقه بندی است . لازم به ذکر است که همبستگی میان زبان و طبقه اجتماعی نخستین بار از سوی لباو به شیوه ی علمی نشان داده شد .
  ایشان در یک بررسی در شهر نیویورک ، فروشگاه محل خرید افراد را به عنوان شاخصی برای طبقه اجتماعی در نظر گرفتند و متوجه شدند که افراد طبقات بالای اجتماع به مقیاس بیشتری از ویژگیهای معتبر زبان استفاده می کنند .  در این مورد نیز انتظار می رفت که افراد طبقه ی بالا بیش از دیگران از زبان فارسی استفاده می کنند و چنین نیز بود .
به طور متوسط 53% از دانش آموزان مرکز شهر با والدینشان فارسی صحبت می کنند ، در حالی که این رقم در بین دانش آموزان حاشیه شهر 30% است . در اینجا نیز عامل جنسیت به عنوان یک عامل مضاعف در کاربرد زبان موثر است و بیشترین درصد زبان فارسی به دختران مرکز شهر اختصاص دارد .
در حوزه ی مدرسه نیز این اختلاف چشم گیر است . به عنوان نمونه ، درصد استفاده از زبان فارسی از سوی دانش آموزان مرکز شهر و حاشیه شهر در برقراری ارتباط با مستخدم مدرسه 85 به 66 است . در مجموع آمار و ارقام تأیید کننده ی تاثیر طبقه ی اجتماعی بر کاربرد زبان فارسی در حوزه های مختلف است .

4ـ3ـ5ـ تحصیلات
از آنجا که در یک جامعه ی زبانی معین ، گروههای تحصیلی بالا نسبت به گروههای پایین تر ، از گونه های سبکی رسمی تر یک زبان استفاده می کنند ، طبیعی است که در یک جامعه ی دو زبانه نیز افراد تحصیل کرده ، از زبانی استفاده می کنند که دارای اعتبار و رسمیت بیشتری است . به احتمال بیش از دیگران سعی در آموزش آن زبان به فرزندان خود داشته باشند .
در این بررسی ابتدا افراد گروه اول ( معلمان ) که همه دارای تحصیلات دانشگاهی در سطح کارشناسی یا بالاتر می باشند با والدین دانش آموزان به طور کل مقایسه شده اند . چنانکه پیش تر دیدیم 92% افراد گروه اول با فرزندانشان در منزل ، فارسی صحبت می کنند . در حالی که 37% از والدین در گروه دوم با دانش آموزان در منزل ، فارسی حرف می زنند . برای اطمینان بیشتر این بار والدین گروه دوم به صورت جداگانه در دو دسته تقسیم شده ، مورد مطالعه قرار گرفتند ، مشخص شد که 62% از والدین پایین تر از دیپلم چنین کاری می کنند . این از تأثیر تحصیلات در کاربرد زبان فارسی و آموزش آن به فرزندان حکایت دارد .

4ـ4ـ نگرش های زبانی
چنانکه اشاره شد انتخاب و کاربرد زبان از سوی یک فرد تحت تاثیر نگرشهای زبانی فرد است که مجموعه ای از شناخت ها ، احساسات و در نهایت عملکرد فرد نسبت به زبان را شامل می شود . این نگرش ها در موقعیت هایی که افراد در انتخاب زبان آزادی دارند ، مانند آنچه در حوزه ی مذهب و هنر آمد ، بیشتر نقش خود را نشان می دهند . اصولاً تصمیم هایی که افراد در مورد کاربرد زبان می گیرند ، نشان دهنده ی دیدگاههای آنان در مورد نقش ، اهمیت و جایگاه زبان است .
بنابراین می توان گفت تمامی مواردی که از کاربرد دو زبان در حوزه ها و موقعیتهای مختلف ملاحظه شد از ایده ها و باورهای افراد در مورد کارآیی و میزان رسمیت زبان مازندرانی ناشی می شود . با وجود آنکه اکثر گویشوران دیگر زبان های محلی ایران ، مانند ترکی و کردی زبانشان را به عنوان زبان ارتباطی در مدرسه و حتی در کلاس درس باور کرده اند ، اما 100% معلمان و 5/76% دانش آموزان گفته اند مایل نیستند مازندرانی زبان ارتباطی میان معلم و دانش آموزان در کلاس درس باشد .
 عده ای از افراد نه تنها تکلم به زبان مازندرانی که داشتن لهجه ی مازندرانی را به هنگام صحبت کردن به زبان فارسی عیب می دانند . به نظر 53% از معلمان و 31% از دانش آموزان داشتن لهجه ی مازندرانی مناسب نیست ، در عین حال 63% از معلمان اذعان کرده اند که به هنگام تدریس در کلاس ، لهجه ی مازندرانی دارند و 70% از دانش آموزان نیز فکر می کنند معلمانشان در کلاس فارسی را با لهجه ی  مازندرانی صحبت می کنند .

همانطور که نگرش های موجود نسبت به زبان بر کاربرد آن تأثیر می گذارند ، به همان نسبت کاربرد و جایگاه زبان در جامعه نیز نگرش های افراد نسبت به زبان را شکل می دهد . گویشوران مازندرانی به قابلیت ، ظرفیت و اهمیت این زبان اعتقاد چندانی ندارند ، اما در شکل گیری این نگرش منفی جامعه و مهم تر از همه نظام آموزشی نقش ایفا می کند . دانش آموزان احساس می کنند زبانی که کاربرد آن در مدرسه ممنوع است و استفاده از آن در برخی موارد ( مانند گفتگو با معلم در کلاس درس ) به مانند کاربرد یک لفظ حرام ، توهین تلقی می شود ، ارزش یادگیری و کاربرد در دیگر حوز ه ها را ندارد .
 به یقین در چنین شرایط نمی توان از بسیاری گویشوران انتظار داشت که به زبان مادری خود تعصب و پای بندی نشان دهند . جالب این است که بسیاری از گویشوران مازندرانی به عنوان یکی از لهجه های فارسی یاد می کنند . جالب تر اینکه عده ی زیادی از آنها حتی نام زبان خود را به درستی نمی دانند و آن را « گیلکی »  می خوانند و این در حالی است که خود در برقراری ارتباط با گویشوران گیلکی از زبان فارسی استفاده می کنند . شاید این تصورها ، ایده ها ، برداشت ها و نگرشهای متفاوت میان یک گویشور مازندرانی را با گویشوران دیگر زبانهای محلی ایران بهتر آشکار سازد .

نگرشهای موجود نسبت به دو زبان ممکن است بر رفتار افراد نسبت به گویشوران هر زبان تاثیر بگذارد و از این رو این تصور پیش می آید که شاید علاقه مندی به زبان فارسی در میان عده ی زیادی از گویشوران مازندرانی موجب می شود که آنها با افراد بیگانه و فارس زبان برخورد بهتری نسبت به همشهریان و هم زبانان خود داشته باشد . 50% از معلمان و 28% از دانش آموزان چنین عقیده ای دارند و 33% از معلمان و 54% از دانش آموزان نیز برخلاف این عده فکر می کنند ، 17% از معلمان و 18% از دانش آموزان معتقدند که اصلاً رابطه ای میان زبان افراد ونوع برخورد آنها وجود ندارد .
حال اگر این عقیده به طور نسبی درست باشد که مردم به طور معمول با افراد غریبه و فارس زبان برخورد شایسته ای دارند ، آنگاه این موضوع می تواند استفاده از زبان فارسی را در شهر در میان برخی بومیان تشویق کند و عده ای فقط به همین دلیل در بسیاری از موقعیت ها از زبان فارسی استفاده کنند .

نگرش افراد نسبت به زبان در هر زمان تحت تاثیر درک و شناخت آنها از زبان است . ممکن است با گذشت زمان نگرش افراد و در نتیجه در میزان علاقمندی آنها نسبت به یک زبان تغییراتی ایجاد شود . 60% از معلمان گفته اند که الان علاقه بیشتری به زبان مازندرانی دارند ، تا دوران کودکی ، 10% هم گفته اند تغییری در میزان علاقمندی آنها به این زبان ایجاد نشده است و 30% بقیه هم گفته اند در کودکی بیشتر به زبان مازندرانی علاقه داشتند . از طرف دیگر 50% دانش آموزان گفته اند بیشتر از کودکی به مازندرانی علاقه دارند ، 33% هم گفته اند در کودکی به مازندرانی علاقه بیشتر داشته اند و 8% نیز در میزان علاقمندی شان تغییری ایجاد نشده است .
 9% که بیشتر آنها دختر بوده اند گفته اند که هیچگاه به زبان مازندرانی علاقه نداشته و ندارند . آمار نشان می دهد که در مجموع میزان علاقمندی به زبان مازندرانی در میان افراد دو گروه در زمان حاضر بیش از این میزان در کودکی است . این نکته بیانگر آن است که با گذشت زمان و افزوده شدن سن ، نگرش ها نسبت به زبان مادری واقعی تر می شود .
 با آن که میزان علاقه مندی به امور هنری و سرگرمی ها نشان از آن دارد که جوانان و زنان نیز به اندازه ی بزرگسالان و مردان به زبان مازندرانی علاقه مندند ، اما در عمل در کاربرد زبان در حوزه های مختلف به طور کلی زبان فارسی مورد استفاده جوانان و دختران بوده است و خود پرسش شوندگان بدون دسترسی به هیچ آماری همین عقیده را دارند .
 94% از معلمان و 89% از دانش آموزان بر این باورند که جوانان بیش از بزرگسالان به فارسی علاقه دارند و 83% از معلمان و 5/78% از دانش آموزان معتقدند که دختران بیش از پسران به زبان فارسی علاقه دارند . چنانکه می دانیم نگرش های زبانی افراد در تصمیماتی که آنها برای آینده اتخاذ می کنند موثر است . برای آنکه بدانیم وضعیت آموزش زبان فارسی به فرزندان در خانواده در آینده چگونه خواهد بود از افراد دو گروه پرسیده شد که کدام زبان را برای آموزش به فرزندان و یا نوه هایشان در آینده مناسب تر می دانند .
 80% معلمان گفته اند که مایلند نوه هایشان در آینده به زبان فارسی صحبت می کنند و 20% هم تمایل داشتند در کنار زبان فارسی ، مازندرانی را نیز بیاموزند . 75% از دانش آموزان گفته اند دوست دارند همسر آینده شان فارسی زبان باشد . بنابراین یک اقبال همگانی برای آموزش و کاربرد زبان در آینده در میان افراد دو گروه ملاحظه می شود .
 به عنوان نمونه درصد دانش آموزانی که قصد دارند در آینده به فرزندان خود فارسی بیاموزند ( 75 ) نسبت به درصد والدینی که در حال حاضر با دانش آموزان در منزل فارسی صحبت می کنند ( 37 ) یک روند افزایش چشمگیر را در میزان کاربرد فارسی در حوزه خانواده نشان می دهد و با ادامه این روند با اطمینان روز به روز از تعداد گویشوران مازندرانی در این شهر کاسته شده ، در مقابل بر تعداد افراد فارسی زبان افزوده می شود ، چنانکه 100% معلمان و 94% از دانش آموزان چنین نظری دارند . طبیعی است که این روند زوال تدریجی در نهایت به از میان رفتن زبان مازندرانی برای همیشه و یه به عبارتی مرگ این زبان منجر می شود .
 پرسش شوندگانی که شاهد این رخداد در طول زندگی خود نبودند و به احتمال زیاد اطلاعاتی در مورد مرگ زبان ها ندارند ، نمی توانند این حقیقت را باور کنند که ممکن است روزی این زبان به کلی و برای همیشه از بین برود . 33% معلمان و 5/51% از دانش آموزان معتقدند که با ادامه روند موجود روزی این زبان به کلی از میان خواهد رفت ، اما بقیه گفته اند که تغییراتی در ساختار و واژگان زبان و کاهش در تعداد گویشوران آن روی خواهد داد ، اما این زبان به کلی از میان نخواهد رفت . جای بسی شگفتی است که دانش آموزان واقع بینانه تر از معلمان به روند زوال و در نهایت نابودی زبان نگاه می کنند ، شاید بدین خاطر که خودشان در این فرآیند نقش اصلی را بازی می کنند .

4ـ5ـ نتیجه بحث
در مجموع یافته های حاصل از بررسی کاربرد دو زبان در حوزه های مختلف و نگرش های زبانی موجود از یک فرآیند تغییر زبان در جهت حذف زبان مازندرانی در منطقه حکایت دارند . در اینجا به اختصار به برخی از مهمترین دلایل و شواهد موجود در این زمینه اشاره می شود :

1 ـ گرایش به زبان فارسی در میان جوانان بیش از بزرگسالان است و این به معنی کاسته شدن تعداد گویشوران مازندرانی در طول زمان است .
2 ـ در میان جوانان ، دختران بیش از پسران به زبان فارسی علاقه مندند و این به منزله ی گسترش آموزش زبان فارسی به فرزندان در آینده می باشد . چرا که دختران به عنوان مادران آینده ، نقش عمده ای در زبان آموزی فرزندان بر عهده دارند .
3 ـ گرایش به آموزش و کاربرد زبان فارسی در میان افراد تحصیل کرده ، شهرنشین و طبقات بالا بیش از سایر گروههای اجتماعی است . پژوهش ها نشان داده است که افراد طبقات پایین تر ، بویژه طبقه ی متوسط ، به دنبال تثبیت موقعیت اجتماعی خود همواره در صدد تقلید رفتار اجتماعی طبقه بالای جامعه می باشند که رفتار زبانی یکی از آنهاست . به همین خاطر باید انتظار داشت که کاربرد زبان مازندرانی در میان گروهها و طبقات پایین جامعه در آینده افزایش یابد .
4 ـ  کاربرد فارسی در محیط مدرسه نه تنها به عنوان زبان آموزشی ، بلکه به عنوان تنها زبان ارتباطی میان معلم و دانش آموز می تواند زبان مازندرانی را در نظر بچه ها بی اهمیت جلوه دهد و در نتیجه این افراد ضرورتی برای یادگیری و کاربرد آن در دیگر حوزه ها احساس نمی کنند .
5 ـ در حوزه ی مذهب زبان مازندرانی کاربرد چندانی ندارد ، این در حالی است که مذهب به طور معمول آخرین پایگاه زبانِ در حال تغییر در نظر گرفته می شود .
6 ـ عدم وجود نگرش های مثبت ، نبود علاقه و دلبستگی عمیق نسبت به زبان مازندرانی در میان گویشوران ، تصمیم بیشتر افراد جوان مبنی بر آموزش زبان فارسی به فرزندان در آینده ، همگی بیانگر عدم وجود یک عزم گروهی برای حفظ این زبان است .

کتابنامه
الف ـ کتابها
ـ ابن اسفندیار کاتب ، محمد بن حسین . تاریخ طبرستان . تهران ، خاور ، 1366
ـ پراید ، ج . ب . جامعه شناسی یادگیری و تدریس زبان . ترجمه اکبر میر حسنی . تهران ، امیرکبیر ، 1373
ـ جوادیان کوتنایی ، محمود . نوج . تهران ، معین ، 1375
ـ جوان دل صومعه سرایی ، نرجس . چکیده پایان نامه های زبان شناسی . تهران ، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ، 1373
ـ حجازی کناری ، سید حسن . پژوهشی در زمینه ی نام های باستانی مازندران . تهران ، روشنگران ، 1372
ـ شکری ، گیتی . گویش ساری ( مازندرانی ) . تهران ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، 1374
ـ کلباسی ، ایران . گویش کلاردشت . تهران ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، 1376
ـ کیا ، صادق . واژه نامه طبری . تهران ، انجمن ایرانویچ ، 1327
ـ مدرسی ، یحیی . درآمدی بر جامعه شناسی زبان . تهران ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، 1368
ـ ناتل خانلری ، پرویز . تاریخ زبان فارسی ، ج 1 . تهران ، سیمرغ ، 1374
ـ نجف زاده بارفروش ، محمد باقر . واژه نامه مازندرانی . تهران ، بنیاد نیشابور ، 1368
ـ وثوقی ، حسین . مقالات زبان شناسی . تهران ، رهنما ، 1371
ـ هومند ، نصرالله . پژوهشی در زبان تبری . آمل ، کتابسرای طالب آملی ، 1369
ب ـ پایان نامه ها
ـ بشیرنژاد ، حسن . بررسی جایگاه و کاربرد فارسی و مازندرانی در میان دانش آموزان و معلمان دوره ی متوسطه شهرستان آمل . کارشناسی ارشد ، زبان شناسی . تهران ، دانشگاه علامه طباطبایی ، 1379
ـ جهانگیری ، نادر . بررسی تعداد ، توزیع و گسترش گویش های رایج در استان مازندران . کارشناسی ارشد ، زبان شناسی . تهران ، دانشگاه تهران ، 1353
ـ دهگان ، روزبه . فرهنگ تطبیقی گونه های گویش مازندرانی . کارشناسی ارشد ، زبان شناسی . تهران ، دانشگاه تهران ، 1367
ـ ذوالفقاری ، سیما . گویش بختیاری ، بقا یا زوال ؟ . کارشناسی ارشد . زبان شناسی . تهران ، دانشگاه علامه طباطبایی ، 1376
ج ـ مقالات
ـ ثمره ، یدالله . تحلیل ساختاری فعل در گویش گیلکی کلاردشت . مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، س 26 ، س 1367 ، ش 4 ـ 1 ، ص 178 ـ 169
ـ صادقی ، علی اشرف . سه اثر درباره ی لهجه ی مازندرانی ( نقد و معرفی کتاب ) . مجله ی زبان شناسی ، س 7 ، س 1369 ، ش 2 ، ص 71 ـ 63
_ Chambers , J.K & Peter Trudgill . Dialectology . Cambridge University Press . 1994
_ Dittmar , Norbert . Sociolinguistics . London : Edward Arnold . 1976.
_ Gal , Susan , Language shift : Social Determinants Of Linguistic Change in Bilingal Austria . New York : Academic Press . 1979 .
_ Hudson , R.A. Sociolinguistics . Cambridge University Press . 1993 .
_ Rivers , Wilga.m. Teaching Foreign – Language Skills . Chicago : The University of Chicago Press . 1981 .
_ Wardhaugh,Ronald.An Introduction to Sociolinguistics. Oxford : Basill Blackwell . 1993
حسن بشیرنژاد،دکتر در زبان شناسی ،این مقاله پنخستین بار در مجموعه مقالات"در گستره مازندران-4" منتشر و برای یاز نشر به انسان شناسی و فرهنگ ارائه شده است.