تبیان، دستیار زندگی

منبع: http://anthropology.ir/node/14941  نوشته مریم یدالله زاده تبری

فرهنگ عامه مردم تنکابن، مولف: جهانگیر (عباس) دانای علمی، انتشارات آرون، چاپ اول : 1389.
این کتاب شامل دوازده فصل است که از جغرافیا و اماکن گردشگری شهرستان تنکابن گرفته تا رسوم و عقاید مردمان آن منطقه صحبت کرده است. زبان این کتاب از قول نویسنده و سوم شخص مفرد است.

در فصل اول کتاب، مختصری از جغرافیای تاریخی، اقتصاد، اماکن تاریخی، زیارتی، گردشگری و همچنین وجه تسمیه و تاریخ تنکابن صحبت شده است.

در بخش بعدی این فصل، نویسنده به چند آداب و اعتقاد شکارچیان اشاره کرده است که یکی از جالب ترین آنها اعتقاد به عدد صد بود. شکارچیان بر این باور بودند که اگر تعداد شکار یک فرد به عدد صد برسد، باید شکار را کنار بگذارد زیرا بر این باور بودند که برایش عاقبتی نخواهد داشت.

همچنین در بخش بعدی این فصل به باورها و داستانهایی که مردم تنکابن درباره حیوانات دارند اشاره کرده که بیشتر آنها مربوط به افسانه ها و داستان های خیالی ای بوده که مردمان از گذشته آن را به ارث برده اند و همچنان به آن اعتقاد دارند. برای نمونه می توان به حکایت سگ و گربه اشاره کرد. سگ به گربه بدهکار است؛ برای همین وقتی سگ به گربه حمله می کند، گربه دستش را بالا می گیرد و صدای فش فش مانندی را در می آورد. در این هنگام که سگ در کنار گربه می ایستد، مردم می گویند که گربه بدهکاری سگ را به رخش می کشد. مانند این داستانها در این بخش به کرات مورد اشاره قرار گرفته است.

فصل یازدهم به قصه ها، تمثیل و مثل، اعتقاد و اشعار محلی مردم تنکابن اشاره کرده است که در بخش اول به قصه های مردمان این منطقه می پردازد. اگر به طور کل تمام قصه های منطقه شمال ایران را در کنار هم قرار دهیم، می بینیم که بیشتر حکایات شبیه به هم بوده و فقط در بعضی از قسمت های جزئی قصه اندکی با هم تفاوت دارند. این قصه ها اغلب از طریق پیرمرد و پیرزن هایی گفته می شود که عمری را در این مناطق سپری کرده اند و وقتی که پای سخنانشان می نشینیم، چنان به زیبایی قصه را حکایت می کنند، انگار که خود در غم و غصه خود قهرمان شرکت  داشته اند. در اینجا نویسنده به چند داستان مرسوم که در گذشته بین مردمان این منطقه باب بوده، اشاره می کند؛ اما قبل از این توضیحاتی درباره این داستان ها به خواننده می دهد که یکی از جالب ترین آنها این است که در بیشتر روایتها، کچل یا کل، نقش اساسی دارد؛ چه در آن هنگام که در قصه ای قهرمان داستان اوست و با درایت و هوش خود مشکلات را از راه خود کنار می کشد و چه در آن هنگام که نقش منفی را در قصه دارد که باز هم تیزهوشی او عملا نسبت به دیگران نشان شده است و عموما روند قصه بر اساس نقش آفرینی او رو به جلو می رود. بعد از آن نویسنده به معرفی چند داستان و حکایت می پردازد که در اینجا می توان از داستان های: خواهر و برادر، قصه کره اسب، پسر پادشاه و کچل، داستان کل علی، مادر و هفت پسر،کَترا و کلیز (katra-keliz) یاد کرد.

در قسمت بعدی این فصل از کتاب درباره اعتقادات و باورهای مردم تنکابن نوشته شده است. نویسنده در این قسمت به این اشاره کرده که بسیاری باورهای مردمان این منطقه ریشه در فرهنگ و جغرافیای خاص خودشان دارد که شاید برای دیگر مناطق قابل درک نباشد. اما به طور کل با رخ دادن برخی رویدادها که در گذشته یا در تاریخ در آن منطقه به وقوع پیوسته، باعث به وجود آمدن آن اعتقادات و باورها شده که نسل به نسل منتقل شده است. در این قسمت نویسنده به 16 مورد از باورهای مردم تنکابن درباره چیزهای مختلف اشاره کرده که از جارو، جن، لکه روی ماه گرفته تا کفش، خواب، و کسوف را در بر می گیرد.

همچنین در بخش های بعدی این فصل توضیحاتی درباره مثلها، چیستانها و اشعار محلی تنکابن داده است که در بخش مثلها به شصت و یک مورد مثل اشاره کرده که نویسنده ریشه این مثلها و چیستانها را در وقایعی می پندارد که بیان کننده روحیات مردمی مردمان این منطقه اند. در قسمت چیستانها نیز به بیست و یک چیستان اشاره کرده که قبل از آن توضیحی درباره پیدایش چیستان در بین آنها داده است و آن اینکه روستائیان در گذشته به مناسبت های مختلف دور هم جمع می شدند و از هر دری صحبت می کردند که اینها را پیشتر از پدران خود به ارث برده بودند. چیستانها برای نشان دادن توان فکر و اندیشه و آگاهی خود درباره وسایل یا موضوعات مختلف است.

در قسمت اشعار محلی نیز ابتدا تاریخچه ای از این اشعار گفته شده است که بیشتر در مناطق کوهپایه و یا دشتها به مناسبت های گوناگون خوانده می شد و سپس به قهرمانان شعرها اشاره کرده است. نویسنده در این بخش تمام اشعار را به زبان محلی مردمان گیلکی نوشته و همانجا نیز ترجمه فارسی اش را قرار داده است. در انتهای این بخش نیز برخی از این اشعار را دآوانگاری کرده است.

در فصل آخر یا همان فصل دوازدهم، نویسنده به طنز، هجو و هزل در زندگی روستایی مردم تنکابن اشاره کرده است. وی در این فصل چند هجو و طنز از روستائیان اشاره کردکه تمامشان جنبه داستانی داشته و ریشه در گذشته و تاریخ این مردمان دارد. در بعضی از قسمت های این بخش نویسنده داستان ها را به هر دو زبان محلی و فارسی بیان کرده است. موضوعات این داستانها درباره موارد گوناگونی همچون رشوه، خیانت در امانت، آب در نفت ریختن، درد فقیر، میزبان خسیس، ادعای مرد شیلان کش و... است.

همچنین در این فصل، نویسنده به ذکر چند نمونه از خاطراتی که در طول نگارش این کتاب در روستاهای شهرستان تنکابن داشت، پرداخته که هدفش نشان دادن فرهنگ آن مردم بود.