تبیان، دستیار زندگی

فاطمه ى زهرا (س) به پدر عرضه داشت: شما بر جان و مال من صاحب اختیارید و تا شما زنده اید، نمى خواهم در آن تصرفى داشته باشم. پیامبر فرمود ترس من از آن است كه نااهلان، تصرف نكردن تو را در زمان حیاتم بهانه اى قرار دهند و بعد از من، آن را از تو منع نمایند. فاطمه عرضه داشت: پس آن گونه كه صلاح مى دانید، عمل نمایید. [ فقالت: لست احدث فیها حدثا و انت حى انت اولى بى من نفسى و مالى لك. فقال: اكره ان یجعلوها الیك سبه فیمنعوك ایاها من بعدى فقالت: انفذ فیها امرك. بحارالانوار: ج 29، ص 118، حدیث 11. المناقب: ج 8، ص 142. ]
پیامبر، ورقه اى خواست و امیرالمؤمنین علیه السلام را فراخواند و از او خواست تا سند مالكیت فدك را براى حضرت زهرا (س)، به عنوان اعطایى پیامبر، تنظیم نماید. و آن گاه پیامبر (ص)، على علیه السلام و ام ایمن را بر این امر شاهد گرفت و پس از شهادت دهى ام ایمن، در شأن او فرمود: «ام ایمن زنى از زنان اهل بهشت است». [ فدعا بادیم و دعا على ابن ابى طالب فقال: اكتب لفاطمة علیهاالسلام بفدك نحلة من رسول الله، فشهد على ذلك على ابن ابى طالب (ع) و مولا لرسول الله و ام ایمن. فقال رسول الله: ان ام ایمن امرأة من اهل الجنة. بحارالانوار: ج 29، ص 116. الخرائج: ص 25. ]

سپس پیامبر، مردم را به منزل حضرت زهرا فراخواند و به آنان خبر داد كه فدك از آن فاطمه است و در همان جا اولین درآمد فدك را به عنوان اهدایى فاطمه علیهاالسلام بین مردم تقسیم فرمودند و بدین صورت مالكیت فاطمه علیهاالسلام بر فدك را رسمیت بخشیدند. [ فجمع الناس الى منزلها و اخبرهم أن هذا المال لفاطمة. ففرقه فیهم و كان كل سنة كذلك و تأخذ منه قوتها.... بحارالانوار: ج 29، ص 118. المناقب: ج 1، ص 142. ]


در پى این بخشش حضرت زهرا علیهاالسلام نماینده اى از جانب خویش براى فدك تعیین نمود و كارمندانى را تحت فرمان او سپرد تا پس از محاسبه ى دقیق و پرداخت حق الزحمه ى كارگران، سود خالص آن را خدمت آن حضرت تقدیم نمایند. در طول چهار سال مالكیت پر افتخار حضرت زهرا علیهاالسلام تمام درآمد سالیانه ى فدك كه بالغ بر 120000 سكه ى طلا مى شد [ و جاء اهل فدك الى النبى، فقاطعهم على اربعه و عشرین الف دینار فى كل سنه. بحارالانوار: ج 29، ص 116، حدیث 10 و ج 17، ص 378، حدیث 46. اثبات الهدات: ج 2، ص 116، حدیث 515. ] ،به دست سخاوتمند آن حضرت در امور خیر و سامان بخشى به زندگى نیازمندان مصرف مى گشت.
www.eporsesh.com

عبادت و بندگی حضرت زهرا (سلام الله علیها) چگونه بوده است؟

مشركان مكه كه از كف دادن پیامبر، خشمشان را برانگیخته بود، تصمیم گرفتند كه آنان را از میانه ى راه بازگردانند و به گروگانشان گیرند؛ اما شجاعت و مردانگى حضرت على علیه السلام، داغ این آرزو را بر دلهایشان نهاد و عاقبت این كاروان پس از جنگ و گریزهاى طاقت فرسا، به سلامت بر پیامبر وارد شد. به محض ورود على و فاطمه، پیامبر با سرورى كم نظیر به استقبالشان شتافت. على را در آغوش فشرد و فرمود: پیش پاى شما جبرئیل بر من نازل شد و مرا از تمام احوال شما در این سفر باخبر ساخت؛ از عبادت هاى میان راهتان، از تهجد شب هایتان، از مناجات هاى مداومتان، از تفكر پیوسته یتان و نیز از جنگ و گریزهایتان تا بدین جا. او این آیات جانبخش را از جانب خداوند رحمان، به استقبال شما فرود آورده است: آنان كه یاد خدا مى كنند؛ ایستاده، نشسته و بر پهلو و در آفرینش آسمان و زمین اندیشه مى كنند [و مى گویند:] خدایا تو اینها را به عبث نیافریده اى، تو پاك و منزهى؛ ما را از عذاب جهنم نگاه دار....
عطر روح فزاى وحى، به یكباره تمام خستگى آن جنگ و گریزهاى طاقت فرسا را از تن خسته ى على و فاطمه سترد؛ چرا كه خداوند متعال با این آیات بر نماز، تهجد، مناجات، تفكر و ذكر مدام آنان، مهر قبولى نهاده بود. با الهام از كشف الغمة فى معرفة الائمة: ص 539. ] ]
عبادت فاطمه علیهاالسلام از لحاظ كمیت، تا بدان حد گسترده است كه در لحظه لحظه ى زندگى او حضور و ظهور دارد؛ رفتار او، گفتار او، نگاه او، تلاش او، نفس كشیدن او و هر لحظه ى شب و روز او عبادت بود. [ رسول الله صلى الله علیه و آله: یا سلیمان! ان فاطمة، ملأ الله قلبها و جوارحها إیمانا الى مشاشها تفرغت لطاعة الله. ] او هر شب بعد از خوابانیدن بچه ها و فراغت از دیگر و وظایف خانه دارى، بر سجاده ى عبادت به نماز مى ایستاد؛ تا جایى كه پاهاى مباركش كبود و متورم مى شد.
شب ازدواج آن عابده ى بى همتا، چنین محاسبه شده است:
على علیه السلام در آن شب همسرش را نگران و گریان دید. علت را پرسید. فاطمه فرمود: حال خود را در پایان عمر و عالم قبر به یاد آوردم؛ چرا كه انتقال از خانه ى پدرم به منزل خودم، مرا به یاد انتقالم به قبر انداخت. تو را به خدا قسم بیا در این ساعات آغازین زندگى به نماز برخیزیم و امشب را به عبادت خدا بپردازیم. [ فاطمه زهرا علیهاالسلام: تفكرت فى حالى عند ذهاب عمرى و نزولى فى قبرى فشبهت دخولى فى فراشى بمنزلى كدخولى الى و قبرى فأنشدك الله ان قمت الى الصلوة فنعبد الله تعالى هذه اللیلة.... احقاق الحق: ج 4، ص 481. ]
آرى، فاطمه ى زهرا علیهاالسلام، این اسوه ى كامل و دُردانه ى بانوان جهان، در شیرین ترین و خاطره انگیزترین لحظه هاى زندگى نیز از هدف خلقت خویش غافل نمى شود و از همسرش مى خواهد كه از آن شب نیز براى تقرب به خداوند استفاده كنند. شخصیت زهراى اطهار علیهاالسلام از همان شب اول چنان براى على علیه السلام جلوه مى یابد كه وقتى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرداى آن شب از على مى پرسد: همسرت را چگونه یافتى؟! بى درنگ مى گوید: نعم العون على طاعة الله؛ [ ثم أتاهما فى صبیحتهما فسأل علیاً: كیف وجدت اهلك؟ قال: نعم العون على طاعة الله.... بحارالانوار ج 42، ص 117. ] بهترین یار و یاور براى اطاعت و عبودیت خداوند.
اما بشنویم وصف عبادت فاطمه را از زبان میوه ى دلش، امام حسن مجتبى علیه السلام: «در شب جمعه اى، مادرم را در محراب عبادت نظاره مى كردم. تمام شب را به قیام و قعود و ركوع و سجود مشغول بود تا آن گاه كه سپیدى صبح سر زد. مى شنیدم كه مردان و زنان مؤمن را یكایك نام مى برد و فراوان دعایشان مى كند؛ در حالى كه هیچ دعایى براى خود نمى كرد. پس خدمت ایشان عرض كردم: مادر! چرا همان گونه كه براى دیگران دعا مى كنید، براى خودتان دعا نمى كنید. فرمود: فرزندم! ابتدا همسایه، سپس خانه.» [ الامام الحسن علیه السلام: رأیت امى فاطمه قامت فى محرابها لیله جمعتها، فلم تزل راكعة ساجدة حتى اتضح عمود الصبح و سمعتها تدعوا المؤمنین و المؤمنات و تسمیهم و تكثر الدعاء لهم و لا تدعو لنفسها بشى ء فقلت لها: یا اماه! لم لا تدعین لنفسك كما تدعین لغیرك. فقالت: یا بنى! الجار ثم الدار. بحارالانوار: ج 43، ص 81، روایت 3، ج 89، ص 313، روایت 19. ]
آرى، شیوه ى معمول فاطمه به هنگام دعا و نیایش، این گونه بود. فاطمه هیچ گاه خودش را نمى دید؛ ایثار محض بود و زیباترین سرمشق بخشش.
و اما كیفیت عبادت فاطمه هرگز در عقل و خیال ما نمى گنجد. حال روحى او را در هنگامه ى عبادت، خدا مى داند و بس.
براى ما فرشیان كوته اندیش، عظمت مرتبه ى عبادات فاطمه، هرگز قابل درك و تصور نیست. تمام وسع ما در این عرصه، آن خواهد بود كه به كلام امینان وحى پناه آوریم تا شاید گوشه اى از عظمت بى مثال عبادات او را نظاره گر شویم.
در آینه ى زلال روایات كه بنگریم، عبادت فاطمه، آن چنان بلند و بى همتاست كه خداوند، بدان بر ملائكه ى خویش مباهات مى كند:
آن گاه كه فاطمه در محراب عبادت، در پیشگاه پروردگار به نماز مى ایستد، نور عبادتش براى ملائكه ى آسمان درخشیدن مى گیرد؛ به سان نور ستارگان براى اهل زمین و خداوند پر عزت و جلالت، خطاب به فرشتگانش مى فرماید:
ملائكه ى من! بر بنده ام فاطمه، سرور كنیزانم، نظر كنید؛ بر درگاه من ایستاده در حالى كه بندبند وجودش از خوف من مرتعش و لرزان است و با تمام قلبش به عبادت من روى نهاده است. شما را گواه مى گیرم كه شیعیانش را از آتش، نجات و ایمنى بخشیدم... [ رسول الله صلى الله علیه و آله... اما ابنتى فاطمة... متى قامت فى محرابها بین یدى ربها جل جلاله زهرا نورها لملائكة السماء كما یزهر نور الكواكب لأهل الأرض و یقول الله عز و جل لملائكته: یا ملائكتى! انظروا الى امتى فاطمة، سیدة امائى، قائمه بین یدى یرتعد فرائضها من خیفتى و قد اقبلت بقلبها على عبادتى. اشهدكم انى قد آمنت شیعتها من النار.... بحارالانوار: ج 28، ص 38، روایت 1. ]
از لحاظ كیفیت ظاهرى به هنگام عبادت، چنان خوف و خشیت الهى در بدنش ظاهر مى شد كه تمام وجودش به لرزه مى افتاد و تمام اعضا و جوارحش ترسان و لرزان مى گشت.
اما عبادت فاطمه، از لحاظ كیفیت معنوى، آن چنان بى مانند است كه درخشندگى نور آن باعث حیرت و لذت ملائكه ى مقرب الهى مى گردد؛ تا جایى كه هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقرب الهى [ رسول الله صلى الله علیه و آله... انها لتقوم فى محرابها فیسلم علیها سبعون الف ملك من الملائكه المقربین و ینادونها بما نادت به الملائكه مریم فیقولون: یا فاطمه! ان الله اصطفاك و طهرك و اصطفاك على نساء العالمین.... بحارالانوار: ج 37، ص 84، روایت 52 و نیز ج 43، ص 24، روایت 20. ] جملگى بر او سلام و تحیت مى فرستند و به تأیید و تشویق او مى پردازند. [ رسول الله... اما ابنتى فاطمة فى محرابها بین یدى ربها جل جلاله زهر نورها لملائكة السماء كما یزهر نور الكواكب لاهل الارض... یؤنسها الله تعالى ذكره بالملائكة فنادتها بما نادت به مریم بنت عمران فتقول: یا فاطمة! ان الله اصطفاك و طهرك و اصطفاك على نساء العالمین. یا فاطمة! أقنتى لربك واسجدى و اركعى مع الراكعین. بحارالانوار: ج 28، ص 37، روایت 1 و نیز ج 43، ص 172، روایت 3. ]
آرى، عبادت حضرت زهرا علیهاالسلام موجب بهت، لذت و بهجت فرشتگان مقرب الهى مى شود؛ آن فرشتگانى كه تمام عمر خود را به عبادت گذرانده اند؛ چرا كه عبادت چون غذاى روح آنهاست و اگر لحظه اى خدا را تسبیح و تقدیس نكنند، همانند گرسنه اى خواهند بود كه هیچ غذایى ندارد؛ مخلوقاتى كه نه تنها كار خودشان عبادت مداوم است، بلكه در طول تاریخ بشرى عبادت هاى پرشمارى را از انبیا و دوستان خدا دیده اند. چنین موجودات والامقام و عظیمى، وقتى نور عبادت زهرا در آسمان ها درخشیدن مى گیرد، [ الامام الصادق علیه السلام فى جواب «لم سمیت فاطمة، زهرا؟»: لانها كانت اذا قامت فى محرابها زهر نورها لاهل السماء كما یزهر الكواكب لاهل الارض. بحارالانوار: ج 43، ص 12، روایت 6. ] از عظمت آن درشگفت مى شوند و از مشاهده ى زیبایى آن، غرق مسرت و لذت مى گردند.
حال، این چه نورى است؟ فرشتگان چگونه اند و حیرت و لذتشان به چه صورت است؟ جمال و زیبایى نور عبادت فاطمه تا چه اندازه است كه لذت بخش ملائكه ى مقرب الهى مى شود؟ عبادت او را چه كیفیت و چه عظمتى است كه حیرت فزاى چنان موجودات عظیمى مى گردد؟ سؤال هایى است كه پاسخ آن از گستره ى عقل هاى ما بیرون است.
این گونه روایات پُربها، در بردارنده ى حكمت ها و حقیقت هایى بسیار است كه در حد فهم ناقص ما، این گونه بیان شده است.
در این روایت شریف، شاید دلالتى بس ژرف و عمیق بر اوج مرتبه ى وجودى فاطمه ى زهرا علیهاالسلام نهفته باشد؛ چرا كه میزان جمال معنوى هر عملى در گرو شدت مرتبه ى وجودى صاحب آن است. هر چه كمال و رتبه ى وجودىِ موجودى والاتر و بالاتر باشد، جلوه نمایى آن وجود از جمال و جلال الهى گسترده تر و بیشتر خواهد بود و هرچه جلوه نُمایى موجودى از جمال دلرباى خدایى بیشتر باشد، مشاهده ى آن وجود و متعلقات آن، حیرت افزاتر و لذت بخش تر خواهد بود. [ با الهام از خودشناسى براى خودسازى، آیت الله مصباح یزدى: ص 31. ]
نظاره ى اوج مقامات معنوى فاطمه ى زهرا علیهاالسلام دیگر جاى هیچ شك و تردیدى باقى نمى گذارد كه در سیر و سلوك به سوى حق، محدودیت جنسى وجود ندارد. زن و مرد، از جهت ارزش ذاتى و حقیقت انسانى، در پیشگاه الهى یكسانند و در سیر بندگى و امكان رسیدن به مقامات عالى معنوى هیچ مزیت و رجحانى بر یكدیگر ندارند: من عمل صلحا من ذكر أو انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیوة طیبة...؛ [ نحل (16): 97. ] هر كس كار شایسته اى انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حیاتى پاك و پسندیده زنده مى داریم....
چنین آیاتى از قرآن كریم، خود گواه این حقیقت است كه مرد و زن، به طور یكسان از جوهر انسانیت برخوردارند و در تقرب به حق هیچ تفاوتى میان ایشان نیست؛ اما در هر یك از مرد و زن توانایى و استعداد ویژه اى در به ظهور رسانى صفات الهى نهاده شده است. طبق آفرینش الهى، مردان در به ظهور رسانى صفات جلال و زنان در به ظهور رساندن صفات جمال آمادگى و توانایى بیشترى یافته اند. در روح لطیف زن استعداد ویژه اى براى تجلى و ظهور یك دسته ى خاص از صفات الهى، قرار داده شده است؛ صفاتى نظیر رحمت، محبت، عطوفت، رأفت، گذشت، كرامت، حكمت، درایت، ظرافت، لطافت، و... زن، هنگامى در پرواز به سوى جمال و كمال مطلق اوج مى گیرد كه این استعداد خدادادى را در وجود خویش بشناسد، و به شكوفایى رساند.
همواره در طول تاریخ زنانى بوده اند كه با استفاده ى كامل از این استعداد، با سرعتى چشم گیر به فتح قله هاى معرفت و عبودیت نایل آمده اند. زنانى بوده اند كه تنها خود به اوج عرفان رسیده اند، عارفان بزرگى را پرورانده اند؛ براى نمونه جناب محیى الدین بن عربى كه از چهرهاى برجسته و درخشان [ حضرت امام رحمةالله در نامه ى تاریخى خود به گورباچف محیى الدین بن عربى را «چهره ى درخشان عرفان اسلامى» مى خواند. ] عرفان اسلامى است، دست پرورده ى دو بانوى عارف اسپانیایى است.

[ «ام الزهرا» و «فاطمه ى قرطبى، بنت ابن المثنى» از سالكان آزموده ى طریقت و از عارفان بابصیرت بوده اند كه ابن عربى در اشبیلیه به دیدارشان توفیق یافته و در آثارش مقام معنوى آنان را ستوده است و از محققان در «منزل نفس الرحمان» دانسته و در زمره ى مشایخ صوفیان به شمارشان آورده است. ملاقات این دو بانوى صوفى، به ویژه فاطمه ى سالخورده، در وى تأثیرى عطیم داشته است. ابن عربى به مدت دو سال وى را خدمت كرده و به دست خود، خانه اى از نى برایش ساخته است.

فاطمه با این كه مریدان و پیروانى فراوان داشته است، به ابن عربى عنایت و محبتى شدید مى ورزیده و او را بر دیگر مریدانش برترى مى داده و خود را مادر الهى وى مى خوانده است. ابن عربى هم او را مادر خطاب مى كرده است. ابن عربى با احترام و اجلال فراوان كمال باطنى و جمال ظاهرى وى را ستوده و در مقام ستایش كمالش، او را صاحب كرامات و رحمت عالمیان خوانده و نوشته است. «محیى الدین بن عربى، چهره ى برجسته ى عرفان اسلامى»، دكتر محسن جهانگیرى: ص 32. با استناد به فتوحات مكیه: ج 1، ص 247، و ج 2، ص 347. ] اگر آن دو زن عارف اسپانیایى نمى بودند، شاید ابن عربى پرورده نمى شد و عرفان اسلامى به اوج خود نمى رسید.
www.eporsesh.com

حجاب و عفاف فاطمه زهرا(سلام الله علیها) چگونه بوده و سیره ایشان را بیان کنید.

پرهیز از همه ى نامحرمان
حضرت زهرا علیهاالسلام چنان حجب و عفاف، این فضیلت مورد خواست و رضایت خداوند، را سرلوحه ى رفتار خویش قرار داده بود كه از همه ى نامحرمان حتى از مردان نابینا نیز خود را مى پوشاند:
مردى نابینا پس از اجازه گرفتن وارد منزل امام على علیه السلام شد. پیامبر دیدند كه حضرت زهرا علیهاالسلام برخاستند و فاصله گرفتند و خود را پوشاندند .
پیامبر فرمودند: دخترم! این مرد نابیناست.
حضرت فاطمه ى زهرا در پاسخ فرمودند: اگر او مرا نمى بیند، من او را مى بینم؛ وانگهى اگر چه او نمى بیند ولى بو را استشمام مى كند. [ قالت فاطمه علیهاالسلام: ان لم یكن یرانى فانى أراه و هو یشم الریح. بحارالانوار: ج 43، ص 91 و ج 101، ص 38. ]
در این هنگام رسول خدا به نشانه تصدیق یبان فاطمه فرمودند: شهادت مى دهم كه تو پاره ى تن منى. [ المناقب، ابن مغازلى: ص 380، حدیث 428. مستدرك الوسائل: ج 14، ص 289. احقاق الحق: ج 10، ص 258. ]
بهترین سیره براى بانوان
پیامبر صلى الله علیه و آله روزى از جمع مسلمانان حاضر در مسجد سؤال كردند كه اى شى ء خیر للنساء؛ چه روش و سیره اى براى زندگانى بانوان بهتر است؟
هر كس به فراخور معرفت خویش جوابى مى داد؛ اما هیچ جوابى پیامبر را قانع نمى ساخت. در این هنگام سلمان فارسى كه در آن روزگار پیرمردى باوقار و پُرذكاوت و در میان آن جمع، به لحاظ ایمان و معرفت بالاتر بود، با خود اندیشید كه پاسخ این سؤال دقیق از سطح عمومى اندیشه ى مردان فراتر است. از این روى، در بحبوحه ى اظهارنظرهاى گوناگون، خود را به خانه ى زهرا علیهاالسلام كه متصل به مسجد پیامبر بود، رسانید و پاسخ سؤال پیامبر را از یگانه دخترش جویا شد. حضرت زهرا علیهاالسلام در پاسخ سؤال پدر فرمودند: خیر للنساء أن لایرین الرجال و لا یراهن الرجال؛ [ وسائل الشیعه: ج 14، ص 43 و ص 172. مكارم الاخلاق: ص 233. بحارالانوار: ج 43، ص 54. ] براى زنان بهتر است كه مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند.
سلمان به جمع حاضر در مسجد بازگشت و پاسخ را طرح نمود. پیامبر دانستند كه این پاسخ از خود سلمان نیست؛ از این روى پرسیدند: این جواب را از كه آموختى؟
سلمان عرضه داشت: سؤال شما را از دخترتان زهرا پرسیدم و چنین پاسخ شنیدم.
پیامبر در این هنگام فرمودند: جعلت فداها أبوها... ان فاطمه بضعه منى؛ پدرش به فدایش باد... به راستى كه فاطمه پاره اى از وجود من است.
این روایت معروف با عبارت هاى مختلفى، در منابع پرشمارى از كتاب هاى حدیثى، اخلاقى و تاریخى شیعه و سنى موجود است. [ از آن جمله است: كشف الغمه: ج 2، ص 23، و ج 1، ص 466 (ط قدیم). مكارم الاخلاق: ص 267. بحارالانوار: ج 101، ص 36 و ج 100، ص 238 و ج 37، ص 69 و ج 43، ص 84. مناقب ابن شهر آشوب: ج 3، ص 341. كنزالعمال: ج 8، ص 315 و ج 16، ص 601. احقاق الحق: ج 10 ص 223 و 257. مجمع الزوائد: ج 4، ص 255 و ج 9، ص 202. فضائل الخمسه: ج 3 ص 153 و 154. كوكب الدرى: ج 1 ص 149. وسائل الشیعه: ج 14، ص 43.كتاب الكبائر: ص 71. مناقب ابن مغازلى: ص 381. ]
این روایت معتبر، كه نمایانگر فرهنگ اخلاقى فاطمه علیهاالسلام و سیره ى عملى آن حضرت مى باشد، دست مایه ى برخى از شبهه افكنى ها در روزگار ما شده است. [ براى نمونه، در این نمونه دقت نمایید. عبدالكریم سروش: به نظر من گفتار فاطمه كه: بهترین زنان كسانى اند كه «لا یرین احداً و لا یراهن» و رفتار او در پنهان شدن از مقابل فرد نابینا، نمى تواند الگوى رفتارى زنان ما باشد. مجله ى زنان: ش 59، دى ماه 78. ] برخى با استناد به این گونه روایات این پندار بى اساس را در سطح جامعه ترویج مى كنند كه سیره ى فاطمه ى زهرا علیهاالسلام براى دختران و زنان روزگار ما نمى تواند اسوه و الگوى مناسبى باشد.
از آن جا كه ظاهر این روایت تا حدى سؤال انگیز و بحث برانگیز است، براى فهم حقیقت آن، دقت كامل در متن. حدیث و ژرف نگرى در سیره ى عملى فاطمه علیهاالسلام ضرورى است: 

دقت در متن حدیث
استفاده ى حضرت فاطمه علیهاالسلام از كلمه ى «خیر»، خود گویاى این حقیقت است كه سیره ى مذكور یك رجحان و مزیت است. به دیگر سخن، حضرت فاطمه علیهاالسلام در مقام بیان یك امر ایده آلى و ترجیحى مى باشند؛ امرى كه رعایت آن رجحان و برترى دارد و مادامى كه ضرورتى پیش نیامده است، عمل به آن بهتر و مطلوبتر است.
پیام و روح دو روایت نامبردار این است كه در شرایط ایده آلى كه حضور زنان در عرصه ى اجتماع و ارتباط ایشان با نامحرمان ضرورتى ندارد، مطلوب ترین سیره براى بانوان، حضور در منزل، تدبیر مسایل خانواده و پرهیز كامل از نامحرمان است.
اگر زن احتیاجى به فعالیت اقتصادى نداشته باشد و در عرصه ى تعلیم و تعلم نیازى به استاد مرد یا شركت در كلاس هاى مختلط نباشد؛ براى درمان بیمارى هاى زنان، پزشك زن به قدر كفایت وجود داشته و رجوع به پزشك مرد هیچ ضرورتى نداشته باشد و... بهترین سیره ى زندگانى براى بانوان این خواهد بود كه در منزل و محل سكونت و آرامش خویش قرار گیرند و به شؤون خانوادگى- اعم از تدبیر منزل، تربیت فرزند، همسردارى، كمك به خودكفایى خانواده و...- بپردازند و اگر هنرى هم دارند، زمینه ى انجام و ظهور آن را در منزل فراهم آورند و اگر نیازى به تعلیم و تعلم دارند، آن را در ارتباط با دیگر خواهران دینى و در مراكز مخصوص خانم ها به سامان رسانند.
در شرایطى كه نیازى به ارتباط زنان با مردان نیست، بهتر آن است كه زن با هیچ مرد نامحرمى تماس نداشته باشد و این هرگز به معناى ممنوعیت قانونى نیست.از دیدگاه اسلامى زنان مى توانند در صورت نیاز، با رعایت ارزش هاى اسلامى و اخلاقى به عرصه هاى اجتماعى وارد شوند و هیچ منعى از آن نمى باشد. به عبارت دیگر، حكم بیان شده در روایت، یك توصیه ى اخلاقى ترجیحى است؛ نه یك حكم قانونى تكلیفى.
توجه به مرز میان مسایل حقوقى و اخلاقى
احكام و مسایل اسلامى در عرصه هاى مختلفى مطرح و ارائه مى شوند: احكام شرعى و فقهى؛ احكام حقوقى و قانونى؛ احكام ارزشى و اخلاقى. توجه به تفاوت ها و مرزهاى موجود میان هر دسته از این مسایل، بسیار ضرورى است؛ چرا كه عدم توجه به این مرزها مى تواند ایجادگر اشكال ها و ابهام هایى در گستره ى معارف دینى گردد.
احكام حقوقى و قانونى اسلام، آن دسته از مسایل فقهى و شرعى یى است كه ناظر به رفتارها و ارتباطهاى اجتماعى انسان مى باشد؛ احكامى كه الزام آورند و اگر از آن تخلف شود، دیگران حق دارند از متخلف، به مراجع قانونى شكایت كنند.
اما احكام ارزشى و اخلاقى كه از نظرگاه فقهى بیشتر حكم مستحبات را دارند، ناظر به جهات حسن و كمال رفتارى انسان در ارتباط با خود، خدا و خلق خدا مى باشد؛ احكامى كه هرچند تكلیف آور نیستند، اما رعایت آنها در تكامل روح آدمى بسیار مؤثر است. [ براى آگاهى بیشتر مراجعه فرمایید به حقوق و سیاست، آیت الله مصباح یزدى: ص 22 (تفاوت اخلاق با حقوق). ]
مجموعه ى این مسایل و دستورات در قرآن و روایات به صورتى منسجم و هم آهنگ، بیان شده است و این روش، بهترین شیوه ى تربیتى مى باشد؛ چرا كه مخاطب را هم به وظیفه هاى واجب خود متوجه مى گرداند و هم او را به سوى فضیلت هاى اخلاقى سوق مى دهد كه موجب كمال رفتارهاى او و در نتیجه تكامل بیشتر روح او مى شود. 

بیان نمونه هایى از مسایل حقوقى و اخلاقى، مسأله را روشن تر مى كند:
پرداخت مخارج ضرورى زن از سوى مرد، یك واجب حقوقى است كه در صورت تخلف مرد، زن مى تواند از او به دادگاه شكایت كند؛ اما توسعه در وضعیت معاش خانواده و خرید هدیه براى اعضاى آن، توصیه اى ارزشى و اخلاقى است. تمكین زن در مقابل مرد، یك واجب حقوقى است، اما زینت و خودآرایى زن براى شوهر، یك فضیلت اخلاقى است. حجاب و پوشش مناسب براى بانوان یك واجب شرعى است؛ اما حجاب با چادر، یك ارزش اخلاقى است. این كه در روایات، یكى از بزرگ ترین عبادت هاى زن، اطاعت و انقیاد كامل او در مقابل شوهر معرفى مى شود، به فضیلت و ارزش اخلاقى نظر دارد؛ نه به حكمى حقوقى و قانونى. مبادا برخى بپندارند كه اسلام زورگویى و تضییع حقوق زن را در خانواده براى مردان مجاز دانسته است.

فرموده ى حضرت زهرا علیهاالسلام نیز در بیان سیره براى زنان، روشن كننده ى فضیلت و ارزشى اخلاقى است كه در صورت عدم وجود رجحان و ضرورت، بهترین و مطلوب ترین سیره براى بانوان است؛ بدین معنا كه قرار گرفتن زن در منزل و دورى او از همه ى نامحرمان- اگر ممكن باشد و مرجحى در كار نباشد- باعث ایجاد و دوام آرامش لازم براى انجام وظایف زنانه و مادرانه ى او در عرصه ى خانواده و در نتیجه، بهترین زمینه ساز كمال معنوى زن در راستاى قرب به خدا خواهد بود.

و همین است حكمت بیان دیگر آن حضرت كه فرمود: نزدیك ترین حالت زن به پروردگارش، آن زمانى است كه در خانه ى خویش مى ماند (و به امور خانواده و تربیت فرزند مى پردازد). [ روزى پیامبر گرامى اسلام از یاران خویش پرسید: در كدام لحظه، زن به خدا نزدیك تر است؟ پیامبر، هیچ پاسخى را نپسندیدند تا این كه حضرت زهرا علیهاالسلام سؤال پدر را شنید و این گونه پاسخ فرمود: «أدنى ما تكون من ربها أن تلزم قعر بیتها». بحارالانوار: ج 43، ص 92 و ج 100، ص 250. مجمع الزوائد: ج 9، ص 202. مناقب ابن مغازلى: ص 381. ] 

ژرف نگرى در سیره ى عملى فاطمه
سیره ى رفتارى حضرت صدیقه ى طاهره علیهاالسلام نشان دهنده ى صحنه هایى از حضور فعال آن حضرت در عرصه ى اجتماع مى باشد؛ براى نمونه ایشان هر هفته، روزهاى شنبه به سوى مزار شهداى احد مى شتافت و براى حمزه علیه السلام و دیگر شهداى احد طلب آمرزش و علو درجات مى نمود. [ بحارالانوار: ج 43، ص 9. ]
فاطمه زهرا علیهاالسلام پس از هجران پدر، حمایت از امامت را وظیفه ى خویش دانست و در این راه از هیچ فداكارى و جان بازى دریغ نكرد و بارها و بارها در عرصه ى جامعه ظاهر شد و در جمع مردمان، خطبه هایى بى نظیر ایراد فرمود؛ خطبه هایى در اوج فصاحت و بلاغت كه فصیحان و بلیغان نام آور عرب را به شگفتى و شیفتگى واداشته است.

[ [ از آن بانوى بزرگوار، آن فاتح قله هاى فصاحت و بلاغت، 3 خطبه و سخنرانى بعد از رحلت پیامبر، گزارش شده است:
1. سخنرانى عرش لرزان فاطمه در مسجد مدینه و در حضور جمع كثیرى از مهاجران و انصار؛
2. سخنرانى تهدیدآمیز فاطمه در جمع زنان مهاجر و انصار در روزهاى سخت بیمارى؛
3. سخنرانى انتقادآمیز فاطمه در بین جمعى از مردم كوچه و بازار. ] ]
همان زهرایى كه مى فرماید: براى زن بهتر است كه نه او هیچ مردى را ببیند و نه هیچ مردى او را، آن گاه كه مصالح كلى جامعه ى اسلامى را در خطر مى بیند، به سوى مسجد مى شتابد و در حضور جمع كثیرى از مردان مهاجر و انصار، غاصبان خلافت را به محاكمه مى كشاند. چنین صحنه هایى از سیره ى رفتارى آن حضرت، تأییدگر این حقیقت است كه فرموده ى پیش گفته ى ایشان یك امر رجحانى است كه در شرایط ایده آل و عدم وجود مرجح، مصداق مى یابد.
دقت در سیره ى دیگر زنان مورد تأیید پیامبر
دقت در سیره ى زنان دیگرى كه مورد تأیید پیامبر بوده اند، مى تواند ما را به حقیقت دیدگاه اسلام درباره ى روابط اجتماعى زنان نزدیكتر نماید. بررسى سیره ى زندگانى حضرت خدیجه علیهاالسلام در این زمینه بسیار جالب توجه است. حضرت خدیجه علیهاالسلام تاجر بسیار معتبرى بود كه پیامبر اكرم، كارگزار مضاربه ى ایشان بودند. پیامبر با سرمایه ى خدیجه و در صدر كاروان تجارى او به مسافرت و تجارت مى پرداخت و آن گاه از سود تجارت، حق عمل خود را برمى داشت و باقیمانده ى سود و اصل سرمایه را به خدیجه بازمى گرداند. چنین سیره اى كاملاً مورد تأیید پیامبر بود و عاقبت سرمایه ى خدیجه، نقش عظیمى در بقا و گسترش اسلام ایفا كرد تا جایى كه معروف شده است كه پیشرفت اسلام وابسته به دو چیز بود: ثروت خدیجه و شمشیر على. در همان دوران، بانوان دیگرى نیز بودند كه فعالیت هاى اقتصادى داشتند و كارشان مورد تأیید پیامبر بود. یكى از این زنان خانمى عطرفروش به نام زینب بود كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله مقادیر زیادى عطر از او مى خریدند. او كه در تاریخ به زینب عطار معروف است، از راویان حدیث مى باشد كه اتفاقاً احادیث جالبى را روایت و گزارش كرده است.
شغل زینب این بود كه با جعبه اى از عطرهاى مختلف به منزل مشتریان مى رفت. براى شخص پیامبر عطر مى آورد، و براى خرید و فروش عطر، به ضرورت شغلى خویش، با مردان نامحرم گفت و گو مى كرد و از جانب پیامبر به او هیچ اعتراضى نمى شد و سیره ى او مورد تأیید پیامبر بود.
در زمان خود رسول الله صلى الله علیه و آله زنانى به مسجد پیامبر مى آمدند و در حضور مردان، مطالب و سؤالات خویش را طرح مى كردند و از پیامبر راهنمایى و ارشاد مى خواستند و حضرت نیز با كمال متانت و آرامش، جواب مى دادند. 

در جنگ هاى صدر اسلام، بسیارى از كارها و امدادرسانى ها ویژه ى بانوان بود؛ خدمت هایى نظیر تهیه ى غذا و پوشاك و رساندن آن به جهادگران، پرستارى از زخمى ها، بستن زخم ها، جراحى، شكسته بندى و.... حتى در بعضى از جنگ هاى دفاعى،معدود زنانى كه قدرت جنگاورى و مهارت شمشیرزنى داشتند به یارى جبهه ى اسلام مى شتافتند و به دفاع از اسلام و پیامبر مى پرداختند.
سیره ى فاطمه و دیگر زنان مورد تأیید پیامبر، گویاى این واقعیت است كه در صورت ضرورت، فعالیت هاى اجتماعى، اقتصادى، فرهنگى و سیاسى زنان هیچ منعى ندارد. كردار و گفتار حضرت زهرا علیهاالسلام براى هر عصر و زمانى اسوه و الگو است؛ اما باید توجه داشت كه كلام آن حضرت، اشاره به امرى رجحانى دارد. از دیدگاه اسلامى، اصل فعالیت هاى اجتماعى براى زنان، با رعایت شرایط اخلاقى،نه تنها مذموم نیست، بلكه در برخى موقعیت ها ممدوح و مطلوب است؛ در عرصه هایى چون تجمع هاى سیاسى- اجتماعى (بیعت با رهبر، نماز جمعه، انتخابات، راهپیمایى ها و...)، امر به معروف و نهى از منكر بانوان، تعلیم و تعلم بانوان، كسب تخصص هاى مورد نیاز زنان، مشاوره در امور بانوان، برنامه ریزى و اجرا و....
در اسلام آنچه در عرصه ى فعالیت هاى اجتماعى بانوان ممنوع شده، اصل حضور در اجتماع نیست؛ بلكه خودنمایى و بى مبالاتى در حفظ حجاب و عفاف است.

خداوند متعال درباره ى هم صحبتى با مردان، خطاب به زنان مى فرماید: فلا تخضعن بالقول فیطمع الذى فى قلبه مرض؛ [ احزاب (33): 32 و 33. ] پس به گونه اى هوس انگیز سخن مگویید كه بیماردلان در شما طمع كنند.... این آیه نمى فرماید با مردان یا در محل حضور ایشان هرگز صحبت نكنید؛ بلكه به این ارزش اخلاقى اشاره دارد كه هنگام صحبت با نامحرمان، عادى و ساده سخن بگویید و با نرمى و عشوه گرى با آنان سخن مگویید تا مبادا آنان كه مرضى در دل دارند،به طمع افتند.
و نیز با مخاطب قرار دادن زنان پیامبر، مى فرماید: و قرن فى بیوتكن و لا تبرجن تبرج الجهلیه الأولى؛ [ احزاب (33): 32 و 33. ] در خانه هایتان قرار و آرام گیرید (و بى حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره ى جاهلیت پیشین، خودآرایى مكنید....

«تبرج» به معناى خودآرایى، خودنمایى و ظاهرسازى زیبایى ها و زینت هاست. قرآن نمى فرماید هیچ گاه در اجتماع و محل حضور نامحرمان شركت نكنید؛ بلكه مى فرماید: اگر براى حضور شما در اجتماع، وجه عقلایى وجود دارد، باید با رعایت حجاب و عفاف و به دور از خودآرایى و خودنمایى وارد جامعه شوید.
خداوند از روى حكمت خویش براى استوارى نظام آفرینش و بقاى نسل انسان، لطافت ها و جاذبه هایى خاص در وجود زن نهاده است و همان خداوندى كه طبق مصالح تكوینى عالم، در وجود زنان، زیبایى ها و جاذبه هایى ویژه قرار داده است، ایشان را به رعایت ارزش هاى اخلاقى فرامى خواند؛ چرا كه جایگاه ظهور این جاذبه ها و زیبایى ها، عرصه ى خانواده و روابط خصوصى همسران است؛ نه گسترده ى اجتماع و روابط عمومى با نامحرمان.

هر یك از مرد و زن مى باید براى جذابیت و شیرینى هرچه بیشتر زندگى مشتركشان،از زیبایى هاى خدادادى خویش بهره گیرد و حتى بر زینت هاى خویش بیفزاید. چنین استفاده اى از زیبایى ها و زینت ها، نه تنها مذموم نیست، بلكه فضیلتى ممدوح است كه ثواب عبادت ها را مضاعف مى گرداند.

در ممنوعیت خودآرایى زن براى مردان نامحرم دو حكمت نهفته است:
1. پایدارى و استوارى خانواده ها كه محبوب ترین كانون ها نزد خداوند است و سلامت فرد و جامعه در گرو سلامت این كانون است؛
2. برقرارى و حفظ آرامش روانى در عرصه ى فعالیت هاى اجتماعى.
مردى كه روزانه با ده ها زن آرایش كرده و بى حجاب برخورد مى كند و همصحبت مى شود، چگونه خواهد توانست با آرامش فكرى، مسؤولیت هاى اجتماعى خویش را به انجام رساند و چگونه مى تواند به همسر و خانواده اش دل ببندد و مسؤولیت خویش را در قبال ایشان با طیب خاطر انجام دهد.
در جوامع اروپا و آمریكا كه زنان با خودآرایى و خودنمایى تمام، جاذبه هاى خدادادى خویش را در معرض دید همه ى مردم مى گذارند، شیرازه ى خانواده به تدریج سست و ضعیف مى گردد و عاقبت درهم مى ریزد؛ چرا كه دیگر جاذبه اى باقى نمى ماند تا بناى خانواده بر آن استوار بماند. روابط جنسى در این جامعه ها آن قدر آزاد و لجام گسیخته است كه دیگر هیچ جاذبه و انگیزه اى براى تشكیل یا ادامه ى زندگى هاى مشترك باقى نمى ماند. این جاست كه مردان به تدریج از جاذبه ها و زیبایى هاى زنان دل زده مى شوند و به فسادهایى چون هم جنس بازى، تجاوز به كودكان و حیوانات و... روى مى آورند

زنان در یك مسابقه ى خودآرایى و خودنمایى سعى مى كنند مردان بیشترى را به خود جذب نمایند. حتى زنان متأهل، مردان نامحرم را به ملاقات خصوصى دعوت مى كنند در حالى كه شوهرشان در اتاق مجاور است، با ایشان خلوت مى نمایند. در جامعه ى آمریكایى، اگر زن تا نیمه شب به هرزگى و فساد مشغول باشد و آن گاه به خانه بیاید، همسرش از نظر قانونى حق هیچ گونه پى جویى و اعتراضى ندارد.
در جامعه ى ما نیز برخى از غافلان شهوت پیشه كه تحت تأثیر فرهنگ مبتذل غرب قرار گرفته اند، مى گویند حقوق زنان وقتى ادا مى شود كه ایشان در خودآرایى و خودنمایى براى مردان نامحرم كاملا آزاد و رها باشند. اینان لجام گسیختگى و شهوت بارگى زنان غربى را آزادى مى پندارند و حجاب و عفاف اسلامى را مخالف آزادى زن مى انگارند. شهوت، چشم عقلشان را كور ساخته و توانایى دیدن حقیقت را از آنان گرفته است. ایشان یاراى فهم این حقیقت را ندارند كه بى حجابى و بى عفتى زنان بالاترین ظلم در حق انسانیت و در نهایت بالاترین ظلم در حق زن است. در جامعه ى غربى، زن بازیچه ى شهوت مرد است. در این جوامع زن تا وقتى كه در اوج لطافت و زیبایى است، مورد توجه و بهره جویى واقع مى شود؛ ولى به محض اینكه اندكى از لطافت و زیبایى جوانى او كاسته مى شود، موجودى بى ارزش و بى مصرف خواهد شد. مردان او را رها مى كنند و به دنبال دختران تازه به دوران رسیده، روان مى شوند. در این جوامع، دخترى كه از دوره ى جوانى و اوج شادابى خود مى گذرد، باید وازده و تنها در ذلت و نكبت بسوزد و بسازد.

ما اگر دردها و نكبت هاى فرو باریده در جوامع غربى را مى دانستیم، خدمت اسلام را به جامعه ى انسانیت بهتر درك مى كردیم. این اسلام است كه با دستورهاى حكمت آمیزش، دختران و زنان را در اوج عزت، شرافت و كرامت مى خواهد و كانون خانواده ها را به بهشتى در اوج محبت و صمیمیت مبدل مى سازد. رعایت دستورهاى اخلاقى اسلام، چنان موقعیت بهشت گونه اى براى زنان مسلمان فراهم مى آورد كه مورد حسرت و غبطه ى زنان سالم آمریكایى و اروپایى واقع مى شوند. آن دسته از بانوان جامعه هاى آمریكا و اروپا كه مقدارى به خود مى آیند و مجالى مى یابند تا خود را از منجلاب فساد بیرون آورند، وقتى عزت و كرامت بانوان ایرانى را مى نگرند، غرق در شور و اشتیاق مى شوند و به حال ایشان غبطه مى خورند.
www.eporsesh.com