تبیان، دستیار زندگی

بازی های بومی محلی

قائم بوشک- اتک متک – اهم ابر –توپ دو –خرسوز - چوچو –کمربند بازی – کلاه پرک – لپر بازی – شاه دزد بازی –پرتا پیک -  چسنک بازی – چرق چرغ – هفت سنگ – کلاغ پر – طناب کشی – قوقو – وسط بازی – لی لی بازی – تیله بازی – سکه بازی – بالا بلندی – لقمه بلند کردن – سیخ بلند کردن – مچ انداختن – کشتی محلی – پرتاپ سنگ- پرش ارتفاع و پرش طولی -  املاش,بملاش – از جمله بازیهایی است که در این منطقه رایج بوده است و بعضی از آنها هنوز اجرا می شود.

وسطی : (وسط بازی)

● اهداف کلی: ایثار و از خود گذشتگی، دقت در سرعت عمل، هوشیاری و همیاری، تقویت روحیه تعاون

● اهداف جزیی: انعطاف پذیری بدن، ایجاد هماهنگی بین اعضا و اعصاب و دقت در نشانه گیری

● تعداد بازیکن: 8 الی 40 نفر

● سن بازیکنان: 9 الی 15 ساله

● ابزار لازم: یک توپ

● محوطه بازی: 15 × 10 متر

● شرح بازی: بازیکنان یا دانش آموزان به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و به قید قرعه یا شیر و خط یکی از گروه ها در وسط محوطه بازی می ماند و گروه دیگر، در دو قسمت، به طرفین عرضی محوطه ی بازی روانه می شوند.

شروع بازی با پرتاب توپ به وسیله یکی از بازیکنان گروه کناری آغاز می شود. گروه کناری سعی بر این دادر که با نشانه رفتن و زدن افراد گروه وسطی باعث سوختن و اخراج آنها بشوند.

و تلاش گروه داخلی هم بر این است که با حرکات سریع از اصابت توپ در امان بمانند و چنانچه اگر یار سوخته داشته باشند با ایثار و گرفتن توپ در فضا، که یک امتیاز محسوب می شود، او را به بازی برگردانند.

حال، شاید به این مرحله از بازی رسیده باشیم که تنها یک نفر از گروه وسطی، در داخل میدان بازی باشد که اگر تا 10 شماره پرتاب نتوانند او را هدف گیری بکنند و بزنند، تمامی یاران سوخته ی گروهش را احیا کرده، و همگی در وسط میدان باقی مانده و بازی را ادامه خواهند داد.

گاهاً با در نظر گرفتن موقعیت وسطی ها، به جای نشانه گیری و زدن حریف وسطی، توپ را برای فریب و شیرینکاری هم که شده به دوستان مقابل پاسکاری می کنند تا آنها حسابشان را برسند.

اما مقررات بازی:

- اگر تمامی بازیکنان وسطی در محدوده ی میدان باشند، هر توپ گرفته شده به عنوان یک امتیاز ذخیره ی ضد اخراجی محسوب می شود و اخراجی و اخراج ها را به تأخیر می اندازد.

2- گرفتن توپ پس از برخورد با زمین موجب سوختن بازیکن است.

● نکات: 1- گونه دیگری از این بازی به وسطی دایره ای موسوم است با این تفاوت که زمین بازی به شکل دایره است که بازیکنان وسطی در داخل آن و گروه کناری در روی محیط آن با فاصله های مساوی قرار می گیرند.

با شروع بازی مربی یا معلم ورزش با ساعت وقت گرفته و بازیکنان کناره نفرات گروه وسطی را نشانه می گیرند تا اینکه همه از زمین بازی اخراج شوند.

در دور بعدی جای دو گروه عوض می شود و باز با شروع بازی مربی یا معلم ورزش با ساعت وقت می گیرد.

برنده گروهی است که در مدت زمان کوتاهی، بازیکنان گروه وسطی را زده و بازی را زودتر تمام کرده باشند.

2- بهتر است ابعاد زمین بازی با سن و سال بازیکنان مناسب داشته باشد (طوری نباشد که توپ پرتاب شده به سوی میدان نرسد و بالعکس)

● نتیجه بازی: در این بازی بازیکن با گرفتن توپ در هوا و احیای یار سوخته روحیه ایثار خود را، و با نشانه گرفتن و پرتاب توپ به سوی حریف وسطی و فرار از مقابل توپ ها، دقت و سرعت انجام عمل ها و عکس العمل ها را تقویت کرده و با پاسکاری است که کودک برای همکاری های زندگی فردا آماده می شود.

طناب کشی : 

● نام بازی: طناب کشی

● اهداف کلی: رشد اجتماعی کودک، پرورش ماهیچه ها، افزایش نیروی استقامت

● اهداف جزئی: ایجاد زمینه برای تلاش و رقابت سالم

● تعداد بازیکن: 6 الی 8 نفر

● سن بازیکنان: 7 الی 13 ساله

● ابزار لازم: یک رشته طناب به طول 3 متر و یک قطعه گچ

● محوطه بازی: هوای آزاد

● شرح بازی: در این بازی کودکان هم سن و سال، به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و به صورت دو گروه ستونی روبروی هم قرار می گیرند (بهتر است نفرات اول قدری قوی تر باشند)

خط وسط به وسیله ی گچ مشخص می شود.

دو گروه از طناب می گیرند و با سوت مربی یا معلم ورزش شروع به کشیدن طناب به طرف خود می کنند.

در این بازی گروهی برنده می باشد که طناب را آنقدر کشیده باشند که نفر اول گروه مقابل، از خط وسط گذشته باشد.

● نکات: 1- این بازی به شکل دیگری که فقط نیم متر طناب لازم است و فقط نفرات اول از آن می گیرند و می کشند و بقیه بازیکنان هر گروه ، پشتا پشت، از کمر یکدیگر می گیرند اجرا می گردد.

2- این بازی فعلاً در اکثر مدارس ایران در ساعات ورزش و زنگ تفریح انجام می پذیرد.

● نتیجه بازی: در این بازی افراد گروه به دنبال کسب موفقیت همکاری و همیاری بیشتری از خود نشان می دهند که در رشد شخصیت کودک مؤثر می باشد. این بازی پایداری و استقامت کودکان را در برابر ناملایمات زندگی آینده افزایش می دهد.

قوقو (تاب یازی)  :افراد بازی با استفاه از طناب و بستن آن به درخت به تاب بازی میپرداختند.

چرغ چوروغ (الا کلنگ):

افراد با قرار دادن یک تخته چوب بلند بر روی یک چیز تپه مانند اهرمی را درست کرده و با آن الاکلنگ بازی می کردند.

شاه دزد بازی:

به وسیله جعبه کبریتی توسط گروهی 5 الی 10 نفره ,که دور آن جمع می شوند  و مشخص می کردند که هر ضلع کبریت چه اسمی دارد مثل( شاه – دزد- وزیر – جلاد ) , وبا نوبت کبریت را بالا پرتاپ   کرده , آن ضلعی که روی زمین می ایستد  مشخصه فردی بود که آن اسم را داشت مثل شاه یا وزیر ,  و اگر تخت می افتاد رد میشد .با این کار شاه هر کسی بود به تخت می نشست  و دستور می داد تا جلاد , دزد را مجازات کند .

نوع دیگر این بازی با کبریت بود و توسط ذو گروه انجام می گیرد, فقط به جای استفاده از اسامی شاه یا وزیر  از ارقام و اعداد استفاده می شود و برای هر ضلع کبریت یک عدد را نام گذاری می کنند.هر گروه به نوبت کبریت را به بالا پرتاپ می کنند .هر ضلعی که می ایستاد رقمی داشت تا زمانی که جمع ارقام دو گروه مشخص می شد .گروهی که رقم بیشتری داشت  از رقم گروه مقابل کم می کردند  و رقم بدست آمده میشد میزان تعداد ضربه های کمربندی که گروهی که امتیاز بیشتری داشت به روی دست گروه مقابل می زدند.

تیله بازی

این بازی با کندن حفره های کوچک به تعداد افراد بازی شروع می شد این حفره های عمقی حدود ۴ سانتی متر داشتند و بچه از فاصله ای مشخص بازی را شروع می کردند البته قبل از شروع بازی تعیین می شد که هر شخص چند تیله بیاورد و یچه ها باید بطور مساوی تیله می اوردند.

و بنوبت تیله های خود را به سمت حفرها می انداختند هر حفره متعلق به یکی از بازیکنان بود به این صورت که کسی که اول می انداخت حفره اولی مال او می شد و هر کس که اخر می انداخت حفره اخری مال او بود و باید تیله خود را به آن می رساند اگر بازی کنی موفق می شد حفره شخصی دیگر را بگیرد  باید از او یک تیله دریافت می کرد و اگر بازیکنی می توانست در حین بازی تیله یکی دیگر را هدف قرار دهد و با تیله آن را بزند نیز یک تیله دریافت می کرد و آن بازیکن از بازی خارج می شد ولی اگر در حین بازی حفره بازکنی گرفته شد ولی آن بازیکن توانست آن بازیکنی را که حفره او را گرفته تیله او را با تیله خود بزند او می توانست نه تنها تیله ای به شخص ندهد بلکه از او یک تیله دیگر دریافت کند و لی شخص که حفره او را گرفته بود باید تیله خود را به حفره برساند. بازی به همین صورت ادامه می یافت تا زمانی که یکی از بازیکنان تمام تیله ها را ببرد

● نام بازی: لی لی (گانیه)

● اهداف کلی:  حفظ تعادل، تقویت عضلات پا، ایجاد هماهنگی بین دست و پا و چشم ها، ایجاد روحیه فداکاری

● اهداف جزیی: افزایش ضربان قلب و در نتیجه بهبود جریان خون

● تعداد بازیکن: محدودیتی ندارد

● سن بازیکنان: 8 الی 15 ساله

● ابزار لازم: کفش مناسب ورزشی

● محوطه بازی: یک مربع 6 × 6 متر

● شرح بازی: ابتدا دو بازیکن به عنوان سرگروه تعیین می شوند و سایر بازیکنان را به طور مساوی تقسیم می کنند. بعد به قید قرعه (مانند شیر و خط) گروهی داخل زمین بازی قرار می گیرند و گروه دیگر در بیرون زمین به عنوان مهاجم.

بازی بدین ترتیب آغاز می شود که به پیشنهاد سرگروه مهاجم، یکی از یاران با یک پا وارد زمین بازی می شود و به صورت لی لی به طرف بازیکنان داخل زمین حمله کرده و با دست آنها را لمس می کند که موجب سوختن و خارج شدن آنها از داخل زمین بازی می شود.

البته در این میان فردی که لی لی می رود سعی دارد با سرعت بیشتر و حفظ تعادل، وضیفه اش را انجام دهد و بازیکنان داخل زمین نیز سعی بر این دارند که با فرار کردن، از دسترس حریف مهاجم دور بمانند.

حال چنانچه اگر بازیکن مهاجم خسته شده و پای دیگرش را نیز روی زمین بگذارد خواهد سوخت. و بایستی نفر دیگری بنا به پیشنهاد سرگروه داخل زمین بیاید و رَوَند بازی را حفظ کند. این بازی تا لی لی رفتن آخرین نفر از گروه مهاجم ادامه می یابد چنانچه اگر توانسته باشند تمام بازیکنان داخل زمین را لمس کنند، در دور بعدی جای دو گروه عوض می شود و آنها داخل زمین قرار می گیرند و گرنه در دور بعدی نیز به عنوان گروه مهاجم بازی خواهند کرد.

هر بُرد یک امتیاز دارد و در آخر بازی، هر کدام از گروه ها بتواند امتیازات خود را به حد نصاب براسند برنده بازی اعلام می گردد.

● نکات: محوطه بازی را می توان به شکل دایره نیز خط کشی کرد. در بعضی مناطق بازی فوق با این چاشنی توأم است که بازیکنان داخل مین می توانند پای بالایی بازیکن مهاجم را به سطح زمین برسانند و از بازی برکنار کنند.

● نتیجه بازی: این بازی نه تنها باعث تحرک و نشاط جسمی کودکان می شود، بلکه موجب می گردد، حس نیکی و از خود گذشگی در آنها به اوج برسد، به طوری که ملاحظه می شود هر بازیکن سعی دارد خستگی لی لی را تحمل کند و تعدادی را از گروه مقابل لمس کند تا سایر بچه های گروهش کمتر خسته شوند و شانس بیشتری برای برنده شدن و نهایتاً داخل زمین قرار گرفتن داشته باشند که این موارد باعث افزایش سرعت و بهبود عمل ها و عکس العمل ها خواهد گردید که در مواقع ضروری در رابطه با کمک به دوستان و همکلاسی ها لازم به نظر می رسد.

پُر تا پیک (گل یا پوچ ):

اهداف : تحریك حس كنجكاوی و پرورش دقت و هوشیاری

تعداد بازیكنان : محدودیت ندارد .

ابزار لازم : یك دكمه كوچك

محوطه بازی : محدودیت ندارند .

شرح بازی : افراد به دو گروه مساوی تقسیم می شوند . دو سر گروه شرایط بازی را از قبیل حد نصاب امتیاز و تعداد امتیازات ، یك سره گرفتن گل را ، مطرح می كنند . ( به طور مثال یكسره گل گرفتن 2 امتیاز ،حد نصاب هم 21 می باشد . ) برای شروع یكی از سرگروهها دگمه یا ساچمه ای كوچك كه در بازی ( گل ) نامیده می شود ، برداشته و به سر گروه دیگر پیشنهاد می كند كه گل را در مقابل چند امتیاز می خواهی ( گل را می فروشد ) . بنا بر انتخاب او یكی از گروهها ، در شروع بازی چند امتیاز دارد و گروه دیگر گل را دارد و می تواند با آن امتیاز بگیرد . سرگروه صاحب گل ، گل را به یكی از دست ها می سپارد ، بعد همه مشت گره كردهی خود را در مقابل دید گروه مقابل قرار می دهند . نفرات گروه دوم با كنجكاوی و دقت و هوشیاری از حركت دست سرگروه و نفرات نگاهها و حالت چهره ها حدس می زنند و به سرگروه می گویند سرگروه بنا بر حدس خود و یاران ، دست های مشكوك را كنار گذاشته و بقیه را یكی یكی با گفتن واژه( پوچ یا خالی )كنار می گذارد و به این ترتیب به گل نزدیك تر می شوند ، چنانچه آن را پیدا كنند با كسب یك امتیاز صاحب گل شده و در دور بعدی ، آنها گل را مخفی خواهند كرد و چنانچه نتوانند ، باز گروه مقابل با احتساب یك امتیاز گل را میان دست ها پخش خواهند كرد .

در ابتدای بازی اگر حدس قوی باشد كه به یقین مبدل می شود ، سرگروه می تواند با یكسره گرفتن گل 2 امتیاز بگیرد ولی اگر نتواند بنا به قراردادی كه دارند 1 یا 2 امتیاز از دست می دهند .

عمو زنجیرباف:

اهداف بازی : آموزش اصوات ، تقلید ، شناخت صداهای مختلف حیوانات

تعداد بازیكن حداقل 10 نفر

محوطه بازی : حیاط مدرسه ، پشت بام

شرح بازی : ابتدا دو نفر كه تقریباً از لحاظ نیروی جسمانی و قد و وزن یكسان و قدری بزرگتر از بقیه باشند انتخاب می شوند ، یكی را به عنوان سر گروه و دیگری را عمو زنجیر باف است . این دو بازیكن به دو سه رشته و زنجیره كه سایر بازیكنان ، با قلاب كردن دست های یكدیگر درست كرده اند ، پیوسته و دایره وار كمان را تشكیل می دهند ، ابتدا سر گروه ، عمو زنجیر باف را مورد خطاب قرار داده و سؤال و جوابهای را به صورت شعر رد و بدل می كنند .و البته بقیه ی بچه ها سه گروه همراهی می كنند .

سر گروه بچه ها ( همراه با بچه ها )

عمو عمو زنجیر باف … ؟ ب له ….. ؟

زنجیر منو بافتی … ؟ بله …… ؟

پشت كوه انداختی … ؟ بله ….. ؟

با با اومده …… ؟ چی چی اورده ؟

نخود و كشمش ؟ بخور بیار ….

با صدای چی ؟؟؟؟ با صدای گربه !!!

تا عمو زنجیر باف نام حیوانی را بر زبان آورد ، سه گروه همراه با سایر بازیگنان صدای حیوان مورد نظر را در اورده و براه می افتاد و از زیر دستهای قلاب شده ی عمو زنجیر باف و نفر دوم می گذرند ، به جز همان نفر كه به صورت كت بسته ، پشت به بچه ها قرار می گیرد . سر گروه دوباره شعر را شروع می كند و عمو زنجیر باف با نام حیوانی آن را تمام می كند و آنها از زیر دست به هم داده نفری كه كت بسته ، پشت به بچه ها ایستاده و نفر سوم عبور می كنند ، در نتیجه نفر سوم نیز دستهایش پیچ خورده و پشت به بچه ها قرار می گیرد و خلاصه این بازی را تا جایی انجام می دهند كه همه بچه ها غیر از سر گروه و عمو زنجیر باف كت بسته و پشت و رو شوند و به عبارتی زنجیر بافته شود .

در این جا سر گروه و عمو زنجیر باف مكالمه می كنند .

سرگروه :

عمو عمو زنجیر باف ……… ؟ بله ………. ؟

زنجیر منو بافتی …… ؟ بله ……… ؟

محكم یا كه شل ؟ بافته شد

بكش *** ؟؟

حال سر گروه از یك طرف و عمو زنجیر باف از طرف دیگر ، با كشیدن بچه سعی می كنند كه زنجیر را پاره كنند اما بچه ها با محكم گرفتن یكدیگر مقاومت می كنند … تا اینكه بالاخره زنجیر از یك جایی پاره می شود دوباره بازیكنان از یكدیگر جدا شده جریمه می شوند و بایستی هر كاری از سوی سایر بازیكنان به آنها محول می شود انجام دهند .

نام بازی:  گرگم به هوا

● اهداف کلی: پرورش روحیه ایثار، تعاون و نوعدوستی و استقامت

● اهداف جزئی: بهبود عمل ها و عکس العمل ها

● تعداد بازیکن: 10 الی 30 نفر

● سن بازیکنان: 7 الی 13 ساله

● ابزار لازم: ندارد

● محوطه بازی: 30 × 20 متر

● شرح بازی: ابتدا بازیکنان در محل بازی جمع می شوند و یکی از آنها به قید قرعه با عنوان گرگ معرفی می شود. او تلاش می کند سایر بازیکنان را که در محوطه بازی پراکنده هستند تعقیب و از پشت با دست لمس کند. البته بچه ها موقعی از دست گرگ در امان هستند که:

1- در جای بلندتری نسبت به گرگ بایستند (گرگم به هوا)

2- و یا دو نفری، دست یکدیگر را گرفته باشند، یعنی هنگامی که یکی از آنها تحت تعقیب گرگ قرار گرفته و در گوشه ای از زمین به خطر افتاده، یکی از دوستانش می تواند با استقبال خطر به سویش برود و به او کمک کند (برادر کمکم کن).

پس چنانچه فردی توسط گرگ لمس و یا از خط محدوده خارج شد بنابر نظر مربی یا معلم ورزش یا برکنار می گردد و یا به جای گرگ انجام وظیفه می نماید و اگر دو بازیکن همواره در کنار هم باشند از سوی مربی اخطار می گیرند.

● نکات: 1- این بازی در بعضی جاها، با تفاوت کمی به اجرا در می آید. بدین صورت که وقتی گرگ، یکی از آنها را لمس کرد و یا زد، آن بازیکن، دستش را روی ناحیه لمس شده می گذارد و در معیت گرگ اصلی به شکار سایرین می پردازد.

در ادامه بازی است که بر تعداد گرگها افزوده می شود و بازی تا آخرین نفر ادامه می یابد و فردی که بتواند از این مهلکه جان سالم بدر ببرد، برنده مسابقه است.

2- برای شیرینی و جذابیت بازی می توان از چاشنی (استوپ و استارت) در مواقع خطر استفاده کرده و با گفتن آن گرگ را مجبور به صبر و انحراف کنند.

● نتیجه بازی: کودکان با انجام این بازی، پی به مفهوم اتحاد و همبستگی برده و یاد می گیرند که چگونه در مقابل مکر و حیله دشمنان و بدخواهان تسلیم نشوند.