تبیان، دستیار زندگی

فراموش نکنید که صحت جان بسیار ضروری تر از صحت جسم است.

اینگونه نباشیم که  اگر ذره ای هضم غذایمان به مشکل برخورد کرد به طبیب مراجعه كنیم اما اگر بدبین شدیم بگوییم پیش می‌آید نباید سخت گرفت.

توجه کنید به این مثال ،زغال در شرایط عادی سیاه وسرد است اما در مجاورت آتش آهسته آهسته داغ می شود وتغیر رنگ می دهدواگر این مجاورت ادامه یابد دیگر هیچ گاه زغال به سیاهی خود برنمی گردد.

اگر شما به درون خود سری بزنید میبینید که شما هم دارای یکسری ملکات هستیدکه با همین ملکات از این عالم خارج میشود.

انسان در زمان احتضار شاهد ملکات خود است.

مرگ قیامت صغراست که در آن صحیفه اعمال  باز میشود و انسان در می‌یابد که چه رذائل اخلاقی را داشته و آن را دفع نکرده است.

{کل انسان الزمناه طائره فی عنقه ونخرج له یوم القیامة کتابا یلقاه منشورا إقرا کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا}[2] « و كارنامه هر انسانى را به گردن او بسته‏ایم، و روز قیامت براى او نامه‏اى كه آن را گشاده مى‏بیند بیرون مى‏آوریم» «نامه‏ات را بخوان؛ كافى است كه امروز خودت حسابرس خود باشى.»

برای هرانسانی در زمان مرگ پرده برداری می شود.کتاب خود راباز می بیند و به او گفته می‌شود خودت بگو ملکه اخلاقیت چیست؟خودت به خودت نمره بده .

{  مال هذا الکتاب لا یغادر صغیره ولاکبیره الا أحصاها }کهف آیه 49 :می گوید ریز ودرشت در این کتاب ثبت شده است.

مانمی دانیم یک ذره اعتراض وناشکری چه ماهیت نازیبایی از انسان می سازد.

آنقدر خیرات را تكرار كنید كه ملكه‌ی وجود‌یتان شود.

مرحوم نراقی معتقد است علم اخلاق بر سایر علوم برتری دارد زیرا که شرافت هر علمی به شرافت موضوع آن علم است وموضوع علم اخلاق جان انسان است.

اگر به انسانیت انسان بها داده نشود فرد از انعام پست تر می‌شود واگر به آن رسیدگی لازم شودمی شودخلیفه خدا برروی زمین

علم اخلاق مانند اکسیر اعظم است که خاک رابه طلا تبدیل میکند. خاك وجود انسان را طلا می‌كند.

علم اخلاق موجب تکریم انسان نزد خدا و خلق می‌شود.

علم بدون عمل ضلالت وخسارت است.

حرمت علم به بروز آن در زندگی است .

امیرالمومنین علیه السلام می‌فرمایند:« قَصَمَ‏ ظَهْرِی‏ عَالِمٌ مُتَهَتِّكٌ وَ جَاهِلٌ مُتَنَسِّكٌ »[3] پشت مرا دو گروه شکستند عالمی که پرده در است وحرمت علم را نگه نمی داردوآدمی که اهل عبادت است ولی عباداتش بر پایه جهل است نه علم .

ثمره علم بدون اخلاق عالم پرده در است.

*فایده علم اخلاق پاکسازی وجود انسان از آلودگی‌های مختلف و آرایش به تمام فضائل اخلاقی است.

*ثمره تهذیب نفس، سعادت دائمی است.

*سعادت دائم با پرهیز از رذائل و آراستگی به فضائل نصیب انسان می‌شود.

*خوشبخت حقیقی کسی است که رذائل را برای همیشه از خود دور کند نه به طور موقت.

*هر گاه جریانات مختلف زندگی اختلالی در حالات مثبت انسان ایجاد نکند او از عالم جسمانیات فراتر می‌رود و وارد عالم مجردات می‌گردد.

*هر گاه کمالات در انسان نهادینه شود انسان از عالم ماده به عالم بالاتر از ماده ارتقاء می‌یابد وعزیز نفوذ ناپذیر می‌شود.

*مرحوم نراقی معتقد است که بدن انسان یک مملکت است وخدای سبحان مملکت تن را در اختیار روح قرار داده. روح در مملکت تن سپاهیان  مختلفی دارد.

*خداوند چهار قوه در وجود انسان قرار داده و وظائف هر قوه را تعیین کرده است.

*اولین قوه، قوه عاقله است که وظیفه آن تشخیص خیر از شر وحق از باطل  و دستور به انجام حسنات و ترک سیئات است.

* دومین قوه ، قوه شهویه است سامان دهی امیال به عهده قوه شهویه است.

*سومین قوه، قوه وهم است،قوه واهمه یا عقل جزئی که ادراک دقائق جزئیات و ظرائف امور با اوست این قوه در جای خود بسیار لازم است.

*قوه چهارم قوه غضبیه است که عهده دار دفع ضرر از انسان است.

*علم اخلاق متکفل اعتدال این قوا است.

*قوه غضبیه گاهی از اوقات نقش پلیس را برای دو قوه(شهویه ،وهمیه) بازی می کند.

*به مجرد مشاهده افراط از دو قوه (وهمیه وشهویه) قوه غضبیه برآنها مسلط می‌شود و آنها را ادب می کند.

*تمام قوای ظاهریه و باطنیه انسان زیر نظر این چهار قوه اداره می‌شود.

*مرحوم نراقی معتقد است قوه عاقله رئیس سه قوه دیگر است.

*نراقی می‌گوید: در مملکت وجودی انسان روح پادشاه است و عقل وزیر او.

*عقل متکفل برنامه ریزی و امدادرسانی به روح است تا سفر روح را به عالم دیگر آسان کند.

*هرگاه قوه شهویه زیر نظر عقل نباشد زندگی حیوانی را طلب می‌کند و از حیوانات پست‌تر می‌شود.

*اگر قوه عاقله بر شهوت ریاست نکند شهوت دائم باروح درگیر می‌شود.

*اگر قوه غضیبه رها شود در مقابل روح قرار می‌گیرد واز درنده بدتر می‌شود.

*نقشه کشی علیه دیگران و خیانت کردن ثمره نبود حاکمیت عقل بر قوه واهمه است.

*اگر حاکمیت عقل نباشد وجود انسان صحنه جنگ بین سه‌قوای (شهوت ، غضب ،وهم) است.

*این سه قوا زمانی که تحت حاکمیت قوه عاقله قرار بگیرند جنود ربانی می‌شوند.

*هر جا که عقل حاکم باشد درگیری نیست.

*هنر این است که انسان بتواند این قوا را ساماندهی کند و همه آنها را در حد اعتدال قرار دهد و استفاده بهینه از آنها به عمل آورد.

*باید حرف اول را در زندگی انسان قوه عاقله بزند نه شهوت وغضب و وهم.

*انسان وجودی جامع از عالم ملکوت و ماده است.

*جنبه ملکوتی انسان عقل وجنبه مُلکی قوه (غضبیه ،شهویه ،وهمیه )است.

* امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: اگر انسان به جایی برسد كه عقل در وجودش حاكم شود و شهوت و غضب رام عقل گردند در وجود او نزاع و درگیری نیست همچنان كه در وجود ملائكه نزاعی نیست.

*هریک از قوا لذت و درد مخصوص به خود را دارند.

*فردی که قوه واهمه بر او حاکم باشد از نقشه کشیدن علیه دیگران لذت می‌برد.

* اگر قوه غضبیه بر كسی حاكم شود از انتقام گرفتن لذت می‌برد و اگر روزی نتواند عصبانیتش را بروز دهد دردمند می‌شود.

*لذت قوه عاقله در کسب علم ومعرفت است.

*درد قوه عاقله به جهت ندانستن و جاهل ماندن است.

*لذت قوه عاقله از جنس ماده نیست به همین جهت تا قیامت باقی می‌ماند.

مرحوم نراقی می فرماید: تعجب می‌کنم که بعضی از افراد تا واژه لذت را می‌شنوند ذهنشان بلافاصله به لذات جسمانی متمرکز می‌شود یعنی لذت از نظر آنان خوردن و آشامیدن و استراحت کردن و... است، به نظر مرحوم نراقی دیدگاه این افراد درباره انسان فقط حیوانیت است. یعنی از انسان چیزی فراتر از یک حیوان نمی‌بینند چون همه لذات را منحصر در لذات حیوانی می‌دانند، این ها حتی در مورد لذات آخرتی هم همین تصور را دارند.

*مرحوم نراقی می‌گوید: افرادی که تمام نگاهشان به مسائل مادی است هر گاه سخن از عذاب اخروی را می‌شنوند فقط توجه‌شان به نیش عقرب و آتش جهنم و تازیانه‌های قیامت است در حالی كه سخت‌ترین عذاب ، عذاب فراق از خدای سبحان است.

*امیرالمومنین علیه السلام می‌گوید:کیف اصبر علی فراقک چگونه بر فراق توجه كنم ؟ حضرت نمی‌گویند چگونه بر تازیانه‌های تو صبر کنم، هرگاه انسان مادی شود خوشی و ناخوشی را از دریچه مادی محک می زند.

*فردی که همه لذات را لذات مادی می بیند  و تمام عقوبت ها را هم عقوبت مادی می بیند عبادتش عبادت مزدورانه و بردگی است.

لذات عقلی هزار برابر لذات مادی و جسمانی موجب سرور انسان می‌شود

* ،امیرالمومنین علیه السلام فرمودند:« الهی ما عبدتک خوفا من نارک و لا طمعا فی جنتک بل وجدتک اهلا للعباده فعبدتک» خدایا عبادت برده ها را نمی کنم تا از ترس آتش عبادت کنم عبادت تجار را هم نمی کنم تا به جهت میل به بهشت عبادت کنم چون تو را شایسته بندگی دیدم عبادت تو را می کنم.

*هرگاه انسان اهل بصیرت شد به تعبیر مرحوم نراقی به لذاتی که حیوان و انسان در او مشترک‌اند بهای خاصی نمی دهد کمال را در لذاتی می بیند که فقط مخصوص انسان است و دیگری در او سهمی ندارد.

*چیزی که موجب امتیاز انسان از حیوان می‌شود لذات عقلانی است.

*مرحوم نراقی توصیه می کنند: هر كس باید یك نگاه به خودش بكند و ببیند چه كسی است؟ اگر قوه شهویه بر او مسلط شده نهایتاً یکی از حیوانات است و انسان نیست؛ اگر قوه غضبیه بر او مسلط شده و مرتب می‌خواهد دیگران را اذیت کند این فرد در باطن حیوانی به نام سگ یا گرگ می شود، اگر قوه شیطنت و مکر و خدعه بر انسان مسلط شود و بخواهد پنهانی خرابکاری کند آن هم شیاطن مجسم می شود انسان نیست.

* تمام توجه انسان در زندگی باید صرف این شود که قوه عاقله بر وجود او حاکم شود و سه قوه دیگر زیر نظر قوه عاقله فرمان بری کنند.

*ارزش هر فردی به قدر همت اوست.

*به اندازه ای که همت فرد توجه به لذات جسمانی باشد بی اعتبار وبی ارزش می‌شود.               

معراج ص 27 تا ص 42

• آقای نراقی می فرمایند: نگویید معصیت کرده ایم بعد توبه می کنیم حتی اگر موفق به توبه شوید شما یک صفا و بهجت از دست رفته دارید.




• کار قوه غضبیه، دفع ناملایمات از انسان است.




• صبر، بلند همتی، سکینه محصول حاکمیت قوه عاقله بر غضبیه است.




• شناخت صحیح زمانی نصیب انسان می شود که قوه عاقله درست کار کند.




• عفت ثمره حاکمیت قوه عاقله بر قوه شهویه است.




• اعتدال درقوه عاقله ،حکمت است.




• جابه جا کاری انسان نتیجه تسلط شیطان بر قوه واهمه اوست.




• عدالت ثمره اعتدال قوه غضبیه است.




• فضیلت ،حد اعتدال هر چیز است.




• اعتدال در قوه غضبیه ،شجاعت است.




• شجاع کسی است که بتواند خشمش را کنترل کند.




• مادر تکبر ،تهور است.(تهور :یعنی فرد در برخورد بادیگران هیچ حدومرزی را رعایت نمی کند.)




• فرد عصبانی دیوانه است.




• جبن ،تفریط قوه غضبیه است.




• فرد ترسو ،انسان ضعیفی است که از قوه غضب خود استفاده صحیحی نمی کند.




• فرد بی باک بی عقل است.