ناگفته‌های سید ضیاءالدین دری درباره‌ی روند دریافت پروانه نمایش «من مادر هستم»
نماینده شورای پروانه نمایش در اصلاحات فیلم «من مادر هستم» گفت: آنچه که اکنون روی پرده رفته کاملا منطبق بر اصلاحاتی است که شورا به صاحبان فیلم ابلاغ کرده بود، تنها مشکل فیلم کنونی تغییر نام آن است که اکنون هم تهیه‌کننده و هم کارگردان به این مساله اذعان دارند.
سیدضیاء الدین دری در گفت‌وگویی با خبرنگار سینمایی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با اشاره به روند طرح فیلم «من مادر هستم» در شورای پروانه نمایش بیان کرد: شورای پروانه نمایش وزارت ارشاد از یک عده افراد مطلع در زمینه هنر و دین تشکیل شده است که برخی از اعضای شورا شناخته و برخی هم شناخته نشده‌اند. من جزو یکی از افرادی هستم که در جلسات شورای پروانه نمایش با دعوت دوستان حضور پیدا می‌کنم و در پرونده «من مادر هستم» هم به نماینده شورا برای گفت‌وگو با صاحبان فیلم درباره اصلاحات لازم، تعیین شدم.
وی یادآور شد: وقتی «من مادر هستم» آقای جیرانی برای اخذ پروانه نمایش به این شورا ارسال شد در نگاه اول فیلم مساله‌داری بود و لیست بلند بالایی از موارد اصلاحی، ممیزی و یا حذفی برای آن درآمد. یادآور می‌شوم اکثر فیلم‌هایی که نگاهی به ساختارهای اجتماعی دارند همین اتفاق برای آنها می‌افتد، مخصوصا اگر فیلمساز کمی پخته و سن و سال‌دار باشد چرا که او زیر و بم جامعه را بهتر می‌شناسد.
دری با بیان اینکه به هر حال از کسی مثل فریدون جیرانی انتظار نمی‌رود که فیلمی صرفا سرگرمی بسازد، بیان کرد: در هر صورت فیلمی که ایشان برای دریافت پروانه نمایش ارائه داده بودند یک فیلم اجتماعی حاوی نکات اخلاقی و تحلیل‌هایی در مسائل ضد ارزشی موجود در جامعه بود و علاوه بر محتوای فیلم، جایگاه ایشان هم به عنوان یک فیلساز پخته حساسیت‌ها را درباره «من مادر هستم» بیشتر می‌کرد.
عضو شورای پروانه نمایش ادامه داد: وقتی فیلم به شورا آمد، حدود دو ساعت و نیم درباره آن صحبت کردیم و در انتها صورت جلسه‌ای از نظرات آماده و به تهیه‌کننده ابلاغ شد. تهیه‌کننده «من مادر هستم» وقتی اصلاحات متعدد فیلم را دید با توجه به پیشینه و تجربه‌اش درخواست کرد که با یکی از اعضای شورا به عنوان نماینده برای موارد اصلاحیه مرتبط باشد تا بتوانند درباره حد و حدود اصلاحات گفت‌وگو کند و چون در آن زمان برخلاف برخی از دوستان جو‌سازی و جنجال نکرده بودند، طبیعی بود که ما هم به این درخواست‌شان پاسخ مثبت دادیم چون هدفمان اذیت کردن نیست.
وی افزود: پس از درخواست صاحبان فیلم، بهار 90 جلسه‌ای در شورای پروانه نمایش تشکیل و شورا موارد مورد تاکیدش را به من (به عنوان نماینده در موضوع اصلاحات «من مادر هستم») یادآور شد و نگاهش درمورد این فیلم را تذکر داد. به هر حال شورا نظراتش را به صراحت بیان کرد و من نیز با اتکا به آن نظرات وارد مذاکره با دوستان شدم. ضمن آنکه تاکید می‌کنم ما در آن ارتباط هدفمان این نبود که دوستان را اذیت کنیم بلکه می‌خواستیم این فیلم که حاوی نکات اخلاقی اجتماعی بود، با اصلاحات لازم فرصت اکران پیدا کند.
اصلاحات «من مادر هستم» به روایت ضیاءالدین دری یکی از اعضای شورای پروانه نمایش
سید ضیاءالدین دری در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به پرسشی درباره اینکه مسائل و تاکیدات شورای پروانه نمایش برای اصلاح «من مادر هستم» چه بود؟ گفت: اولین بحثی که ما داشتیم، این بود که «من مادر هستم» اصلا درباره قصاص نیست بلکه درباره انتقام است و آقای جیرانی هم این نکته را پذیرفتند. در این میان یک نکته قابل بررسی وجود داشت که می‌گفتیم شاید شبهه برانگیز باشد و آن این بود که در تفکر شیعی اگر به حریم دختری تجاوز شود و حاصل آن تجاوز، بستن نطفه‌ای باشد، او می‌تواند از حریمش دفاع کند اما در این فیلم این اشکال وارد بود که در لحظه تجاوز، دختر در حالت عادی به سر نمی‌برده و در واقع با یک سری تناقضات قانونی روبرو می‌شدیم. بنابراین در نهایت تاکید ما بر این بود که فیلم درباره قصاص نیست بلکه موضوع اصلی انتقام است که آقای جیرانی هم بر این امر صحه گذاشتند و مواردی اصلاح شد.
وی درباره نکات اصلاحی دیگر فیلم مخصوصا در صحنه‌های پایانی آن، ادامه داد: نکته دیگر مربوط به جایی است که آقای جیرانی می‌خواست روی مخاطب تاثیر بگذارد و به او هشدار بدهد که از درون برخی روابط بدون حد و مرز شرعی و اسلامی چه فجایعی به وجود می‌آید لذا ایشان در انتهای کار، بخش‌های احساسی را به عنوان چکشی بر سر مخاطبی که آن فرهنگ را دنبال میکند و یا ادایش را در می‌آورد گذاشته بود.
دری با اشاره به برخی نظرات درباره اینکه گفته می‌شود،« شورای پروانه نمایش، کل صحنه‌های پایانی فیلم را حذف کرده بود» خاطر نشان کرد: برسر بعضی از صحنه‌های پایانی مذاکراتی صورت گرفت و با توجه به اینکه برخی از آن صحنه‌ها ضرورت کمتری داشتند، قرار شد حتی‌الامکان کوتاه شوند اما تا جایی که به قالب انتهایی و فینال کار ضربه‌ای وارد نشود. از آنجا که به هر حال اساس کار بر این کینه‌جویی و انتقام استوار شده بود، حذف کامل و مطلق اعدام، فیلم را بدون فینال می‌ساخت و آن زمان یک اشکال حاد تخصصی و فنی بوجود می‌آمد که هیچ کارگردانی تا آنجایی که عقلش برسد به چنین مطلبی تن نمی‌دهد مگر آنکه یک راه حل فنی و اصولی دیگر پیدا شود. از آنجا که راه‌حل دیگر فیلمبرداری مجدد بود و امکان این کار وجدانا مقدور تهیه‌کننده نبود بنابراین به آن اندازه‌ای که در فیلم اکنون مشاهده می‌شود، فیلم به آن نماها نیاز داشت تا وجه فیلمیک خودش را از دست ندهد.
وی افزود: لذا ممکن است این میزان، کماکان برای دوستانی که نسبت به آن معترض هستند، کمی سنگین باشد اما بایستی به واسطه تعامل و حسن نیت تهیه‌کننده و کارگردان، آن میزان را تحمل کنند.
عضو شورای پروانه نمایش با اشاره به سایر اصلاحیه‌های «من مادر هستم» هم اظهار کرد: در کنار مواردی که عرض کردم، نکات دیگری مانند استفاده از برخی واژگان در فیلم بود که به نظر ما باید اصلاح می‌شد. به عنوان مثال در فیلم از جملاتی مانند «باز عرق خوردی» توسط دختر خطاب به پدرش استفاده شد که ما معتقد بودیم اگرچه دختر از این موضوع ناراحت است اما نباید چنین لفظی را در برابر پدرش و در حریم خانواده به نحوی که مخاطب آن را بشنود استفاده شود. به همین دلیل برای حفظ احترام مخاطب خواستار حذف اینگونه واژه‌ها شدیم. آقای جیرانی هم به عنوان فیلمسازی که می‌خواست با ما در راستای اخلاقیات پذیرفته شده جامعه همکاری کند، کمک کرد و با وجود آنکه صدابرداری مجدد نیاز داشت اما یکسری دیالوگ‌هایی که گفته بودیم را تغییر داد.
این کارگردان در ادامه این گفت‌وگو در پاسخ به پرسشی درباره تغییر نام این فیلم به «من مادر نیستم» عنوان کرد: شاید تنها موردی که باید بگویم یک اختلاف نظری بین ما و صاحبان فیلم وجود داشت، نام فیلم بود. ما پیشنهاد داده بودیم که نام فیلم به «من مادر نیستم» تغییر کند، چون نه شخصیت «آوا» که با نطفه حرام بچه‌دار شده بود و نه شخصیت «سیمین» که قتل نفس کرده بود، هیچ کدام شأن مادر بودن را بر اساس تعاریف اخلاقی جامعه نداشتند. ما در این مورد هم با آقای جیرانی به تفاهم رسیدیم و قرار بود نام فیلم تغییر کند اما با گذشت زمان و پس از صدور پروانه نمایش استثنائا این کار انجام نشد.
وی در پاسخ به این مطلب که همین تغییر باعث شده یکسری اعتراض‌ها نسبت به فیلم انجام شود، تصریح کرد: طبیعتا ممکن است بخشی از افکار عمومی احساس کند عنوان دوست داشتنی و مقدس «مادر مسلمان» در داستانی که سه زن دچار انحطاط اخلاقی می‌شوند، شأن آن کلمه مقدس را پایین می‌آورد. اما آقای جیرانی هم در مصاحبه‌هایشان به این مساله اشاره کرده‌اند که تعمدی از این قضیه نداشتند و اگر می‌دانستند که این مساله حساسیت‌زا می‌شود، نام فیلم را تغییر می‌دادند.
سید ضیاءالدین دری در این بخش از سخنانش از کلیه طرفین درگیر به سهم خود عذرخواهی کرد.
می‌توان معضلات اخلاقی و اجتماعی را نشان داد اما باید همراه با هشدار و راهکار باشد
دری در ادامه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه برخی از معترضان می‌گویند اصلا نباید صحنه‌هایی مانند شرب خمر در فیلم‌ها نمایش داده شود و آن را مصداق «اشاعه منکر» می‌دانند به ایسنا گفت: در هر صورت اینکه پدر خانواده الکلی است جزو ذات داستان فیلم و هسته دراماتیک آن است و نمی‌توان حذفش کرد چون فیلمساز می‌خواهد با نمایش دادن این پدر الکلی به خانواده‌ها هشدار بدهد.
وی ادامه داد: نگاه برخی از دوستان این است که اصلا نباید چنین چیزهایی را در فیلم‌ها نمایش دهیم اما ما معتقدیم می‌توان برخی مسائل و مشکلات را طرح کرد اما آنها را با معیارهای اخلاقی و دینی جامعه و باورهای اعتقادی مردم هشدارآمیز و خطرناک نشان داد و در واقع به نوعی در پس طرح یک معضل اخلاقی یا اجتماعی هشدار و راهکار هم داد. دقیقا به همین دلیل است که می‌گوییم برخی فیلمسازان جوان نباید وارد چنین مباحث اجتماعیِ بحث برانگیزی شوند چون در هر صورت می‌بینیم فیلمساز پخته‌ای مانند فریدون جیرانی در این عرصه با چه مشکلاتی مواجه می‌شود.
به نظرات بخش نگران جامعه اهمیت می‌دهیم اما .../ مگر می‌شود هدف شورای پروانه نمایش به سمت صلاح جامعه نباشد؟
عضو شورای پروانه نمایش با اشاره به اعتراض‌های انصار حزب‌الله به فیلم‌های اجتماعی و بحث‌انگیز گفت: دوستان حزب‌اللهی ما که دقت فراوانی برای شناسایی انحراف‌ها در جامعه دارند، باید بدانند بازی در چنین فیلم‌هایی برای بازیگران ایثار است چون مجبور هستند مدام روی خط قرمز حرکت کنند و به آنها فشارهای زیادی وارد می‌شود. چون ممکن است بخشی از جامعه فشار‌هایی را در خارج از صحنه فیلمبرداری و بر اساس آنچه در فیلم دیده‌اند به آنها وارد کنند. در حالی که آنها می‌خواهند چنین مسائل و مشکلاتی را در جامعه طرح کنند تا بتوان آن را نقد کرد. ضمن اینکه دوستان باید بدانند قطعا اگر فردی بخواهد برای بار دوم فیلمی در موضوع «من مادر هستم» را بسازد، با تجربه‌ای که آقای جیرانی کسب کرده، فیلم بهتری خواهد ساخت و دوستان مومن و سخت‌گیر ما هم مشکلات‌شان کمتر می‌شود. بالاخره یک نفر باید از یک‌جایی شروع کند و طبیعی است تجربه کردن هزینه‌هایی هم دارد.
وی در عین‌حال با تاکید بر اینکه شورای پروانه نمایش بر دیدگاه‌ها و نظرات آن بخش نگران جامعه در حوزه فرهنگ اهمیت می‌دهد، اظهارکرد: ما در عین آنکه به نگرانی برخی دوستان احترام می‌گذاریم و اهمیت می‌دهیم اما انتظار داریم آنها هم اجازه دهند شوراها در مواجهه با زحمات و تجربه‌اندوزی‌های این حرفه‌ی گران‌قیمت برای رسیدن به آن سینمایی که نیاز جامعه اسلامی ماست و کشمکش‌هایی جذاب برای مخاطب دارد، تلاش کند.
این کارگردان با خطاب قرار دادن معترضان به «من مادر هستم» افزود: حتی اگر در این فیلم خطایی صورت گرفته باشد اما دوستان معترض باید دقت کنند که «من مادر هستم» با انبوه فیلم‌هایی که بعضا مردم در ماهواره‌ها با آن مواجه هستند و منکرات را علنا اشاعه می‌دهند، غیر قابل مقایسه است. ضمن اینکه باید این را بپرسیم که آیا شورای پروانه نمایش با افراد شناخته شده‌ای که در آن هستند (و حجت الاسلام رسایی یکی از آن‌هاست)، مگر می‌شود هدف نهایی‌اش به سمت صلاح جامعه نباشد و آن فیلمی که می‌خواهد ارکان اخلاقی جامعه را هدف قرار دهد، از زیر دستش در برود؟
دری تاکید کرد: دلسوزی شورای پروانه نمایش برای نکاتی که برادران حزب اللهی ما دارند در سطح بسیار بالایی است و فکر می‌کنم مسائلی که برای «من مادر هستم» اتفاق افتاده یک سوء تفاهم کامل است که می‌توان درباره آنها با این دوستان صحبت کرد.
نباید فشار کاذب بیاوریم / چنین اعتراض‌هایی منحصر به ایران نیست
این کارگردان سینما در ادامه سخنانش با تاکید بر اینکه نباید فشارهای کاذب برای نمایش درست معضلات اجتماعی به هنرمند وارد شود به ایسنا گفت: اگر قرار باشد هر حرکت ما با هزار ترس و لرز انجام شود به آنجا می‌رسیم که باید دولت پول بدهد، فیلم‌هایی خنثی ساخته شود و دیگر هیچ تجربه‌ای در این میان شکل نگیرد! آن وقت باید به خودمان بگوییم فیلم می‌سازیم و دیگر هرچه شد، شد. در حالی که هدف نهایی جامعه ما برای سینما این نیست. ما می‌خواهیم تلاش کنیم تا سینما را به بلوغی برسانیم که اهداف عالیه نظام و مشکلات اجتماعی با هزینه بخش خصوصی و بدون واهمه از بازگشت سرمایه در سینما دیده شود.
وی ادامه داد: انتظارمان این است دوستانی از نوع انصار حزب‌الله از طریق نشست‌های تعامل‌برانگیز و طرح دغدغه‌های‌شان، ما و اهالی سینما را در رسیدن به سینمای ملی پاک یاری دهند و فراموش نکنند که این نوع اعتراض‌ها به فیلم‌ها، منحصر به ایران امروز (ایران پس از انقلاب اسلامی) نبوده و نیست. اگر به تاریخ سینما توجه کنیم در دهه‌های 60، 70، 80 و حتی دهه 90 در کشوری مانند ایتالیا، بارها کاتولیک‌ها علیه فیلم‌هایی که در سینمای آن کشور ساخته می‌شد، اعتراض‌های بسیار بسیار جدی از خودشان نشان داده‌اند و بارها واتیکان پا در میانی کرده است. فراموش نکنیم که نهایتا ما در بخش طرح این انتقادات باید از تجربیات جوامع دیگر درس بگیریم و در جهت منافع نظام و مذهب خودمان در سینمای ایران سود ببریم.
کاری نکنیم دست یک تهیه‌کننده مسلمان تا سال‌ها بلرزد / شورای پروانه نمایش اجازه زیر سوال بردن ارکان اخلاقی و اعتقادی را نمی‌دهد
سید ضیاءالدین دری در بخش پایانی این گفت‌وگو بار دیگر با تاکید بر اینکه صاحبان «من مادر هستم» تمام موارد اصلاحی به این فیلم را انجام داده‌اند، گفت: جدا معتقدم و شرعا باید بگویم که آقای موسوی تهیه‌کننده‌ی مسلمانی است و دغدغه دین دارد. نباید کاری کنیم که ایشان تا سال‌ها دستش بلرزد و نتواند دوباره به سمت موضوعات اخلاقی و نمایش هشدارآمیز معضلات اجتماعی برود. اتفاقا ایشان باید تشویق می‌شد که در این وانفسا که کسی به فکر این پیام‌های اخلاقی در جامعه نیست، با سرمایه شخصی به سراغ چنین موضوعی رفته است، حال ممکن است تجربه‌شان مشکلاتی هم داشته باشد که در فضایی آرام قابل نقد است و مطمئنا در کارهای بعدی آنها را مدنظر قرار می‌دهند.
وی ادامه داد: دوستان معترض باید آستانه تحمل‌شان را کمی بالاتر ببرند و اجازه دهند آن نظام عالی نظارتی که از سطوح بالا چیده شده کار خود را بکند. آنها مسلم بدانند اگر یک سر سوزن در فیلمی شبهه‌هایی مبنی بر زیر سوال بردن ارکان اخلاقی یا اعتقادی جامعه در برهه فعلی باشد، اجازه نخواهند داد کار به جایی برسد که دوستان اینگونه به آن واکنش نشان دهند.
سید ضیاءالدین دری در عین حال یادآور شد: وقتی دوستان اینگونه با فیلمی رفتار می‌کنند راه‌ها بسته شده و اجازه تجربه کردن مسائل جدید از فیلمساز مسلمان گرفته می‌شود و در آن شرایط شبکه‌های ماهواره‌ای روی این معضلات جولان می‌دهند.
این عضو شورای پروانه نمایش در پایان سخنانش بار دیگر تاکید کرد: آنچه که باید از سوی شورا در «من مادر هستم» اعمال می‌شده، انجام شده و تنها تغییر نام فیلم از دست‌مان در رفته است که آقایان موسوی و جیرانی خودشان هم به آن اذعان دارند. البته یادمان نرود نباید با کسی دشمنی داشته باشیم، وقتی فیلمساز خودش می‌گویم که تعمدی در تغییر ندادن نام فیلم نداشته، باید تذکر دهند اما حرف کسی که سعی کرده در راستای منافع جامعه، هشدار بدهد را قبول کنند تا در آینده فیلمساز جرات رفتن به سمت این سوژه‌های ملتهب را داشته باشد.
ایسنا
