تبیان، دستیار زندگی

رهبران مثبت و رهبران منفی
شیوه هایی كه رهبران با توجه به افراد برای انگیزش اعمال می كند متفاوت است اگر بیشتر روی اعطای پاداش های مادی و معنوی تأكید شود شیوه رهبری مثبت است. تعلیم و تربیت بهتر، دادن استقلال بیشتر و سایر عوامل كه موجب رضایت كاركنان می شود به رهبری مثبت بستگی دارد.

چنان كه تأكید روی تنبیه و تهدید و ارعاب باشد، سبك رهبری منفی است، این نگرش عملكرد قابل قبولی را در بسیاری از وضعیت ها تأمین می كند لكن هزینه های انسانی بالایی در بردارد. رهبران منفی، روش سلطه جویی و تفوق به كاركنان را اعمال می كنند. آنان برای وادار كردن كاركنان به كار حربه هایی مانند توبیخ، بركناری از خدمت، كسر حقوق برای مدت معین و اجرای از خدمت استفاده می كنند. آنها در واقع ریاست می كنند نه رهبری.

پیوستار سبك رهبری، دانه ای دارد كه حدود آن از رهبری قویاً مثبت تا رهبری قویاً منفی در تغییر است. تقریباً هر مدیری روزانه از هر یك از شیوه های رهبری استفاده می كنند.
به طور كلی سبك های رهبری براساس چگونگی اعمال اختیارات به وسیله رهبران به سه نوع متمایز یعنی رهبری استبدادی (Autocratic Leadership)، رهبری دموكراتیك (Democratic Leadership) و رهبری عدم مداخله یا آزاد (Free rein Leadership) تقسیم می شوند.

رهبری استبدادی (اقتدارگرا)
رهبر مستبد شخصی است كه دستور می دهد و انتظار دارد او امرش مورد قبول و اجرا واقع شود. اختیارات و تصمیم گیری در نزد وی متمركز است و چهارچوب كار زیر دستانش را خودش تعیین می كند. رهبری استبدادی نوعاً منفی است و بر مبنای تهدید و تنبیه با كاركنان رفتار می شود اما گاهی می تواند مثبت هم باشد. در نوع رهبری استبدادی خیرخواهانه پاداشهایی به كاركنان اعطاء می شود سبك آمرانه رهبری در چهارچوب تئوری X قرار دارد.

رهبری دموكراتیك
رهبرانی كه از روش دموكراتیك یا اشتراك مساعی استفاده می كنند به نیازها و علایق كاركنان توجه دارند و اختیارات را بطور غیر متمركز اعمال می كنند. اصولاً اشتراك مساعی نمی تواند مانند روش استبدادی- یك طرفه باشد زیرا حداقل باید در تصمیم گیری ها با كاركنان مشورت شود. رهبر گروه به صورت یك واحد اجتماعی عمل می كند و كاركنان از شرایطی كه در شغل انان تأثیر می كند مطلع شده و تشویق می شوند كه اندیشه های خود را ارائه كنند.

رهبری عدم ملاحظه یا آزاد
رهبری عدم مداخله یا آزاد از اعمال قدرت و دخالت در كارها اجتناب می ورزد. در این شیوه رهبران تا حدود زیادی به گروه ها متكی هستند و این گروه ها هستند كه هدف ها را تعیین می كنند. مسائل مربوطه را حل و فصل می كند و نسبت به آموزشی اعضاء و ایجاد انگیزه در كارها اقدام می كنند. در این روش رهبر نقش هماهنگ كننده و راهنما را ایفا می كند. این شیوه در بعضی موقعیت ها كه رهبر بتواند انجام یك وظیفه را كاملاً واگذار كند مفید است. برای مثال در دانشگاه ها رئیس دانشكده در روش های تدریس استادان مداخله ای ندارد.

مبانی سازمان دهی
وظیفه سازمان دهی مدیریت اصولاً مربوط می شود به ایجاد طرح یا الگویی كه در چهارچوب آن بتوان مجموعه امور یك مؤسسه را به اجزای قابل اجرا به گونه ای تقسیم كرد كه رسیدن به هدف ها و مقاصد مؤسسه به بهترین وجه تسهیل شود. در اصل هر نوع فعالیت گروهی با هدف معین در صورتی با موفقیت همراه خواهد شد كه وظایف، مسئولیت ها، اختیارات و روابط هر یك از افراد گروه بر مبنای یك روش تقسیم كار منطقی، معلوم و مشخص شود و با ایجاد هماهنگی های لازم، مساعی افراد در جهت رسیدن به هدف ها هدایت شود.

در هر حال شكی نیست كه افراد صالح مایل به همكاری به نقش های محوله در گروه و نحوه ارتباط و وظایف با یكدیگر وقوف داشته باشند، بهتر و مؤثر می توانند وظایف مربوط را انجام دهند. طرح و تداوم این نظام نقش ها، اساساً جزو وظایف سازمان دهی به شمار می آید. برای اینكه نقش سازمانی برای افراد معنایی داشته باشد باید سه خصیصه را شامل شود:
1-    هدف های قابل سنجش باید داشته باشند.
2-    وظایف یا فعالیت های عمده را در برگیرد.
3-    اختیار انجام دادن امور در آن پیش بینی شود.

به طوری كه متصدی شغل بداند كه برای رسیدن به هدف های پیش بینی شده چه باید بكند. مضافاً این كه برای ایفای نقش به طور مؤثر، اطلاعات مورد نیاز و سایر وسایل و ابزارهای لازم در اختیار شاغل قرار داده شود.
تعریف سازمان
سازمان عبارت است از گروهی متشكل از دو یا چند تن كه در محیطی با ساختار منظم و از پیش تعیین شده برای نیل به اهداف گروهی با یكدیگر همكاری می كنند.                                                
تعریف سازمان دهی
سازمان دهی فرایندی است كه طی آن تقسیم كار میان افراد و گروه های كاری و هماهنگی میان آنان به منظور كسب اهداف صورت می گیرد. به بیان دیگر سازمان دهی فرایندی است چهار مرحله ای مركب از:
1-    تقسیم كار
2-    طبقه بندی یا واحد سازی
3-    سلسله مراتب
4-    هماهنگی
ساخت سازمانی

ساخت سازمانی یا طراحی سازمان، حاصل فرایند سازمان دهی است و عبارت است از سیستم روابطی كه به طور غیر رسمی شكل گرفته و به طور رسمی تصویب شده است و حاكم بر فعالیت های افرادی است كه برای كسب اهداف مشترك به هم وابسته اند. ساختار سازمانی چارچوب سازمان را مشخص می كند همان گونه كه انسان ها اسكلتی دارند كه شكل آنان را مشخص می كند، سازمان ها نیز دارای ساختاری هستند كه وضعیت آن را معین می كند. ساختار سازمانی چارچوبی است كه مدیران برای تقسیم و هماهنگی فعالیت های اعضامی سازمان آن را ایجاد می كند. ساختار سازمانی سازمانهای مختلف با هم متفاوتند زیرا شرایط محیطی و راهبردها و اهدافی كه سازمان ها دنبال می كنند با هم متفاوتند. ساختار سازمانی الگوهای تعیین شده برای روابط میان اعضای یك سازمان  است و هم چنین نظامی است رسمی، زیرا مدیران عالی به طور رسمی آن را پدید می آورند. هدف های ساختار سازمانی عبارت است از: