تبیان، دستیار زندگی

ژرژ لومتر

ژرژ لومتر اخترشناس بلژیکی بود که ابتدا در رشته الهیات تحصیل کرد و در سال ۱۹۲۲ میلادی کشیش شد. سپس به نجوم روی آورد و در دانشگاه کمبریج انگلستان و انستیتوی تکنولوژی ماساچوست در آمریکا به تحصیل پرداخت و در سال ۱۹۲۷ میلادی درجه دکتری گرفت. آنگاه به کشور خود بلژیک بازگشت و به سمت استادی نجوم فیزیکی در دانشگاه بودن برگزیده شد.
وی معتقد بود که همه کهکشانها در ابتدا چنان به هم نزدیک بوده اند که صورت توده واحدی داشته اند. وی این توده واحد که تمام جهان را شامل بوده است تخمک کیهانی می نامید. به نظر وی این تخمک کیهانی بر اثر یک انفجار عظیم منفجر شده و انبساط عالم نیز باقیمانده آن انفجاری است که میلیاردها سال پیش روی داده است. لومتر نظریات خود درباره کیهانزایی را در سال ۱۹۲۷ میلادی منتشر کرد

جیووانی دومینیکو کاسینی

اخترشناس فرانسوی ایتالیایی تبار و استاد نجوم دانشگاه بولونیا بود و بیشتر اوقات به رصد ستارگان می پرداخت. او مدت حرکت وضعی مریخ و مشتری را به دست آورد و چهار قمر زحل را کشف کرد. با ارزشترین کار علمی وی تعیین اختلاف منظر مریخ و تعیین فاصله سیاره مریخ از زمین بود. او به همین طریق توانست فاصله خورشید از زمین را به دست آورد اما نتیجه این کار چندان درست نبود. در سال 1669 میلادی لویی چهاردهم پادشاه فرانسه وی را به پاریس دعوت کرد. کاسینی این دعوت را پذیرفت و بقیه عمر را در پاریس گذراند.

هنریتا سوان لویت

بانوی اخترشناس آمریکایی ، اخترشناس رصدخانه هارواردبود. وی مدتها درباره ابرهای ماژلانی کار کرد و در سال 1912 میلادی به کشف عمده ای دست یافت. وی بیشتر به ستارگانی توجه داشت که دوره درخشندگی آنها متفاوت بود و او آنها را متغییرهای قیفاووسی نامید. خانم لویت دریافت که هر چه دوره تناوب درخشندگی طویلتر باشد ستاره درخشانتر است. با این کشف تعیین فاصله ستاره های دوری را که نمی توانستند اختلاف منظر آنها را به دست آورند امکانپذیر شد.

پییر دو لاپلاس

اخترشناس و ریاضیدان فرانسوی در خانواده ای فقیر به دنیا آمد و به مساعدت و تشویق عموی کشیش خود به تحصیل روی آورد. در شانزده سالگی به دانشگاه کان راه یافت و با شوق هرچه تمامتر رشته ریاضیات را دنبال کرد. در 18 سالگی عازم پاریس شد و با نوشتن رساله ای درباره مکانیک توجه دالامبر را جلب کرد و به استادی ریاضیات مدرسه نظام پاریس دست یافت.

یکی از مسائلی که لاپلاس برای یافتن راه حل آن اقدام کرد مسئله بی نظمی مدار سیارات بود که دانشمندان از مدتها قبل به آن پی برده بودند. لاپلاس این مشکل را حل کرد و نظریات خود را در کتاب بزرگی به نام مکانیک سماوی شرح داد. انتشار این کتاب از سال 1799 تا سال 1825 میلادی طول کشید. در این سالها حوادث سیاسی عمده ای در فرانسه جریان داشت و لاپلاس با تدابیر خاصی از این جریانها گذشت. شهرت عمده لاپلاس به خاطر ارائه نظریه ای درباره تشکیل منظومه خورشیدی بود. بنابراین نظریه منظومه خورشیدی در آغاز توده عظیم ابر مانندی بسیار داغ بوده است که به کندی دوران می کرده است. این توده ابر مانند به تدریج گرمای خود را بر اثر تشعشع از دست داده،متراکم شده و بر اثر کم شدن حجم سرعت دوران آن افزایش یافته است. سپس بر اثر نیروی گریز از مرکز حلقه هایی از این توده جدا شده و سرانجام به صورت منظومه خورشیدی در آمده است. این نظریه که به نظریه سحابی معروف است در سراسر قرن نوزدهم معتبر بود تا اینکه در اوایل قرن بیستم از اعتبار افتاد و سپس با اصلاحاتی اعتبار خود را بدست آورد.

ادوین هابل

ادوین هابل یک اخترشناس آمریکایی بود که ابتدا در آکسفورد به تحصیل حقوق پرداخت و سپس به اخترشناسی روی آورد و از 1914 تا 1917 میلادی در رصدخانه یرکیز مشغول به کار شد.

جنگ جهانی اول وقفه ای در کارش پدید آورد و متعاقب آن در رصدخانه ماونت ویلسون به کمک تلسکوپ صد اینچی به انجام رصدهای آسمانی و پژوهشهای نجومی پرداخت.

وی علاقه خاصی به سحابیها داشت و در سال 1924 میلادی با بزرگترین تلسکوپ آن زمان ستارگان درون سحابی آندرومدا را کشف کرد. از آن پس نیز تحقیقات خود را در این زمینه ادامه داد و ثابت کرد که تعدادی از ستارگان از نوع متغییرهای قیفاووسی هستند. هابل با استفاده از قانون دوره تناوب درخشندگی فاصله سحابی آندرومدا تا زمین را استنتاج کرد و به این ترتیب مطالعه درباره جهان ماورای کهکشان را بنیاد نهاد و برای نخستین بار وجود اجرام سماوی برون کهکشانی را اعلام داشت. وی درصدد برآمد تا کهکشانها را از روی شکل و از نظر تحول احتمالی طبقه بندی کند. بزرگترین نتیجه ای که از این کار به دست آورد تحلیلی بود که در سال 1929 میلادی درباره سرعتهای دور شدن یا نزدیک شدن آنها و انبساط جهان به عمل آورد.

ویلیام هاگینز

ویلیام هاگینز یک اخترشناس انگلیسی بود که در جوانی به تحقیقات میکروسکوپی علاقه داشت. اما در سال 1865 میلادی به ساختن رصدخانه ای در نزدیکی لندن اقدام کرد و از آن پس به تحقیقات و رصدهای نجومی روی آورد. در سال 1863 میلادی از تحقیقاتی که درباره خطوط طیفی به عمل آورد اعلام داشت که همان عناصری که در زمین وجود دارد در ستارگان نیز یافت می شود که در آن زمان گفتاری حیرت انگیز بود. وی در سال 1866 میلادی برای نخستین بار طیف یک سحابی را مورد مطالعه قرار داد و ثابت کرد که اطراف آن را گاز هیدروژن فرا گرفته است. هاگینز با استفاده از تحقیقات فیزو در مورد تعمیم اصل دوپلر به بزرگترین کشف علمی خویش نایل آمد. وی دریافت که اگر ستاره ای به زمین نزدیک شود یک نوع جابه جایی به طرف بنفش در خطوط طیفی آن روی می دهد. حتی توانست از روی مقدار جابه جایی سرعت را در امتداد دید تعیین کند.

پروفسور بهرام مبشر


پروفسور بهرام مبشر، استاد نجوم رصدی دانشگاه کالیفرنیا است. با پروفسور مبشر درباره نوع فعالیتهای ایشان در پژوهشکده های برتر دنیا، وضعیت و آینده نجوم در ایران و آینده تلسکوپهای فضایی گفتگو کردیم.
پروفسور بهرام مبشر، استاد نجوم رصدی دانشگاه کالیفرنیا و نماینده اسبق سازمان فضایی اروپا در موسسه تلسکوپ فضایی هابل است. در یکی از روزهای پایانی سال ۸۶ و در آخرین روز سفر ایشان به ایران به منزل پدری پروفسور رفتم و با دکتر بهرام مبشر درباره نوع فعالیتهای ایشان در پژوهشکده های برتر دنیا، وضعیت و آینده نجوم در ایران و آینده تلسکوپهای فضایی گفتگو کردم. پروفسور بهرام مبشر نسبت به آینده نجوم در ایران خوشبین بود و اجرای طرح رصدخانه ملی و شکلگیری رشته نجوم رصدی در ایران را در صورت انجام، عامل موثر در تشویق و ترغیب دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل در رشته نجوم دانست.
▪ شما در سابق نماینده سازمان فضایی اروپا در موسسه تلسکوپ فضایی ناسا بودید و در حال حاضر استاد گروه نجوم رصدی دانشگاه کالیفرنیا هستید، تمایز میان این دو حرفه خود را از لحاظ علمی و پژوهشی چگونه می بینید؟
ـ کاری که در سازمان تلسکوپ فضایی هابل بود، مقداری از کار به اندازه ۵۰ درصد وقت من، صرف کارهای مربوط به تلسکوپ هابل می شد، دستگاه های که روی آن قرار دارند و مشاهداتی که هابل انجام می دهد و افرادی که می خواهند از هابل استفاده بکنند، آن ها را نصیحت کنیم که چه کاری باید انجام دهند و به طور کلی من و افرادی مثل من که عضو هیئت علمی آنجا بودیم، نصف وقت خودمان را صرف این می کردیم که تلسکوپ هابل در فضا بماند و کارهایی که باید بکنیم را انجام بدهد. ۵۰ درصد دیگر وقتم صرف تحقیق می شد و در این رشته و رشته های مختلف و پروژه های مختلف کیهان شناسی، مشغول به تحقیق بودم و پروژه های زیادی را در آن موقع با همکاری دوستان شروع کردیم و بعضی را به انجام رساندیم و بعضی ها در حال حاضر ادامه دارد و بعضی از بزرگترین پروژه های علم مشاهداتی کیهانشناسی در آن زمان یعنی در زمانی که من در موسسه تلسکوپ فضایی هابل بودم، شروع شد.
▪ پس در موسسه تلسکوپ فضایی هابل هم به نوعی کار دانشگاهی می کردید؟
ـ کار دانشگاهی به صورت تحقیق؛ اگر منظورتان بخش تحقیق است، بله. ولی در وقتی که به دانشگاه رفتم، یک علتی که رفتم به خاطر این بود که می خواستم یک مقداری تدریس بکنم و یک مقدار کمک بکنم به تربیت دانشجویان و یک مقداری از کارم الان تربیت دانشجویان است، دانشجویانی که دوره ی دکترای خودشان را می گذرانند و دانشجویانی که می خواهند در این رشته تحصیل و تحقیق کنند. یک مقدار دیگر وقتم را صرف تحقیق های شخصی می کنم، که پروژه هایی که در حال انجام است، من انجام می دهم و همکاری هایی که داشتم و مقدار دیگری از وقتم صرف تدریس به دانشجویان در دوره لیسانس و فوق لیسانس و دکتری می شود.
▪ در صفحه شخصی شما در وبگاه دانشگاه کالیفرنیا، از علاقه شما به فعالیت هایی که در زمینه اخترفیزیک بررسی کهکشان ها با در نظرگیری پارامترهای ستاره ای بود مطلع شدیم، در حال حاضر سمت و سوی تحقیقات شما در چه زمینه ای از اخترفیزیک است؟
ـ الان کارهای اصلی که می کنم، فرماسیون(تشکیل) کهکشانها و تحول تدریجی آنها است؛ اینکه اولین ستاره ها و کهکشانها چطور بودند و آیا قادر هستیم آنها را ببینیم یا نه؟ کهکشانهای مختلف چطور نوع و حالتی را پیدا می کنند که الان دارند، ستاره ها چگونه داخل کهکشان فرم (شکل) پیدا می کنند و انرژی تاریک و ماده تاریک است که راجع به آن ها تحقیق می کنم.
▪ با وجود این، وقت تدریستان در دانشگاه کالیفرنیا مزاحم کار تحقیقاتی شما نمی شود؟
ـ چرا می شود ولی آن چیزی است که شما باید به جامعه برگردانید، از طریق تدریس، شما یک دینی که دارید را به جامعه برمی گردانید و این کاری هست که انجام می دهم و بعد ار آن خیلی وقتها است که شما در مورد تحقیق، شما تحقیقتان پیشرفت نمی کند و به جایی نمی رسد، در آن حالت و در آن موقع شما تدریس را دارید که انجام بدهید و بدانید که دارید یک کاری مفیدی انجام می دهید.
▪ در سالهای اخیر تقریباً هر سال یک سفر به ایران داشتید، وضعیت نجوم را در ایران و پیشرفت آن را در این سال ها چگونه می بینید؟
ـ وضعیت نجوم خیلی امیدوارکننده است، به نظر من علاقه و پتانسیل در ایران خیلی زیاد وجود دارد و دانشجوها استعداد زیادی دارند و پرکار هستند. من در مورد آینده خیلی خوشبین هستم، مسئله این هست که اینها باید در راه درست هدایت بشوند و احتیاج به یک هدایت کننده دارند، که اینها بتوانند پروژه هایی که خوب هستند و کارهایی را که در سطح بین المللی قابل قبول هستند، انجام دهند. مشکل بر سر استاد است. استاد در رشته کیهانشناسی مشاهداتی زیاد نداریم در ایران، ولی آن هم در حال صحبت هستیم، بطوریکه بتوانیم به گونه ای این دانشجویان را تربیت بکنیم تا آنها هم پس از چندین سال بتوانند، خود افرادی دیگر را تربیت بکنند و این در ایران شروع بشود. نکته ی دیگری که امیدوار کننده است، مسئله رصدخانه ملی است که در حال انجام هست و کارهای خیلی زیاد آن انجام شده است. این مطلب وقتی که شروع شود، یک هدفی می دهد به خیلی از دانشجویان که به دنبال این رشته بروند.
▪ تلسکوپی که برای رصدخانه ملی در نظر گرفته شده است از لحاظ قطر نسبت به تلسکوپ های روز جهان در رده پایینتری قرار خواهد گرفت، آیا تاثیر وجود ابزاری با این شرایط در میان ابزارهای حرفه ای برای پیشبرد و انجام فعالیت های تحقیقاتی دانشجویان رشته اخترفیزیک و کیهانشناسی، نگاهی خوشبینانه است یا واقعبینانه؟
ـ با این ابزار بالطبع این قابل اجرا هست و می توانند، مسایل و کارهای علمی خودشان را پیش ببرند، درست هست که قطر آینه تلسکوپ رصدخانه ملی خیلی کمتر از تلسکوپهایی است که در حال حاضر در دنیا وجود دارد و از طرف دیگر بعد از شش تا هفت سال آینده که این قابل بهره برداری می شود. آن تلسکوپ ها هم به همین میزان پیشرفت می کنند، خیلی از این کارها را انجام می دهند و تلسکوپ های بزرگتر ساخته می شود. اما این نباید باعث شود تا ما راجع به این مسئله فکر نکنیم، این یک اثری روی علم نجوم در ایران می گذارد که واقعاً اثرش را بعد از چندین سال ما خواهیم دید. به این صورت که اولاً پروژه هایی را می شود تعریف کرد، می شود ابزارهایی روی تلسکوپ گذاشت و طوری تلسکوپ را تنظیم کرد که بتواند خیلی از مسایلی که هنوز انجام نشده است را انجام بدهد، این نکته ای است که من جلسه داشتم با همکارانم در ایران و راجع به این مطلب صحبت کردیم که در چه موردی تلسکوپ باید قوی شود و بتواند کارهایی را انجام بدهد که تلسکوپهای دیگر انجام ندادند. از این گذشته از نظر فرهنگی یک جهشی برای ایران، برای جوانها و علاقه مندان به این علم خواهد بود.
▪ آیا داده های رصدخانه ملی ایران پس از احداث، همچون داده های تلسکوپ های بزرگ و روز دنیا مثل کک، جمینی و هابل در اینترنت برای استفاده همگان قرار می گیرد؟
ـ تقریباً تمام تلسکوپهایی که وجود دارد، داده ها بعد از مدت حدوداً یک سال در خدمت عموم قرار می گیرد، این (رصدخانه ملی ایران) هم مستثنی نیست و بستگی به پروژه هایی دارد که روی تلسکوپ صورت می گیرد و این داده ها باید یک مقدار روی آن کار شود تا قبل از اینکه در اختیار عموم قرار داده شود، مطمئن شد که این داده ها درست هستند و آنچه که فکر می کنیم هستند.
▪ ارتباط شما با دانشگاه های ایران برای گذاشتن رشته نجوم رصدی به چه صورت بوده است و با توجه به لغو رشته نجوم رصدی که فقط چند سال دانشجو پذیرفت، آیا تا دو سال دیگر این رشته را در ایران خواهیم داشت؟
ـ من خوشبینم که در طول یکی دو سال آینده این رشته در ایران به طور جدی شروع و دنبال می شود. ما در حال صحبت هستیم تا اینکه ببینیم چطور می شود این مسئله را انجام داد. چطور می شود استادهایی گرفت که تدریس بکنند و دانشجویانی گرفت که این کار را انجام بدهند و همچنین راه دانشجویان را باز بگذاریم، طوری که بتوانند به خارج بیایند و چند ماه در خارج بمانند و کار (تحقیق) کنند، بدین ترتیب ما امیدواریم که نسل اول این فارغ التحصیلها در طول چند سال آینده بیرون خواهند آمد.
▪ در ایران دانشجویانی که می خواهند در رشته نجوم تحصیل کنند باید ابتدا کارشناسی فیزیک را بخوانند و پس از آن در یکی از رشته های اخترفیزیک و یا کیهان شناسی ادامه تحصیل بدهند؛ آیا مسیر تحصیل آکادمیک نجوم در ایالات متحده و کشورهای توسعه یافته با وضع موجود در ایران تفاوت دارد؟
ـ بله، تقریباً به همین شکل است، بعضی از دانشگاهها هستند که در دوره ابتدایی، در دوره لیسانس، واحدهای نجوم دارند و اگر به آن دانشگاهها بروید نجوم را خیلی جدی می توانید دنبال کنید و مدرکی که می گیرید، مدرک نجوم و یا مدرکی است که مربوط به یکی از این دوتا (فیزیک و نجوم) است، ولی در شرایط معمول شما دوره لیسانس را می گذرانید، حتماً نباید فیزیک باشد و می تواند فیزیک، ریاضی یا مهندسی باشد، هرکدام از این رشته ها قابل قبول است و بعد از پایان آن به رشته نجوم می روید.
▪ پس نجوم در کشورهای توسعه یافته رشته ای فرارشته ای است؟
ـ در اکثر دانشگاهها این طور است، اگر شما بخواهید به طور جدی و حرفه ای ادامه بدهید.
▪ برگردیم به دانشگاه کالیفرنیا، یک هفته کاری شما در دانشگاه کالیفرنیا به چه صورت می گذرد؟
ـ همانطور که من عرض کردم، کارهایی که من انجام می دهم، یکی تحقیقات شخصی است، یکی تدریس است و یکی شرکت در کمیته های مختلف. تحقیق به روز هفته بستگی دارد، اگر شما تدریس داشته باشید بالطبع قبل از آن باید خودتان را آماده بکنید برای تدریس و مطالبی که می خواهید در کلاس ارائه بدهید و بعد تحقیق است که معمولاً وقتی که تدریس انجام می شود، شما مقداری وقت اضافه دارید که آن را صرف تحقیقهای خودتان می کنید و این همراه با صحبت و مذاکره با همکارانتان در جاهای مختلف دنیا است، که این کار را انجام بدهید و تحقیق هم بعضی وقت ها باید مشاهده بکنید که باید به سفر برید، برای سفر مشاهداتی بیشتر به هاوایی می رویم و آن داده ها را می آورید و آنالیز می کنید و مقاله خودتان را راجع به آن می نویسید. جز سوم کارهای من، شرکت در کمیته های مختلف است، کمیته های مختلفی وجود دارند تا در مورد اینکه وقت تلسکوپ به چه شخصی داده شود و در رابطه با مسایل مختلف همچون پذیرش دانشجو و لیست دروسی که باید تدریس شود، صحبت می شود و کمیته های ملی هم هست که درباره آینده اخترفیزیک و تمام اینها است که شما گهگاه در آن شرکت می کنید.
▪ می توان گفت این کمیته ها به نوعی شورای راهبردی و سیاستگذاری است؟
ـ بله
▪ فعالیت شما در کمیته ها و شوراهای راهبردی رصدخانه فقط مربوط به سیاستگذاریهای آتی برای رصدخانه های زمینی است یا که به سیاستگذاری فعالیت تلسکوپهای فضایی همچون جیمز وب و هابل هم مربوط می شود و روی آنها تاثیرگذار است؟
ـ بله، اینها مکمل هم هستند و نمی شود آنها را از هم جدا کرد، رصدهایی که از روی زمین صورت می گیرد یا از فضا صورت می گیرد. اینها همه مکمل همدیگر هستند. کمیته هایی که در مورد تلسکوپهایی که روی زمین است جدا است از کمیته های تلسکوپهایی که در فضا است، که معمولاً قسمت فضایی توسط ناسا صورت می گیرد و یا سازمان فضایی اروپا و یا از این قبیل سازمان ها؛ تلسکوپهای زمینی سازمانهایی دارد که این کار در مورد برنامه ریزی درازمدت در مورد این تلسکوپها صورت می گیرد.
▪ شما نماینده سازمان فضایی اروپا در موسسه تلسکوپ فضایی هابل ناسا بودید، آنطور که در خبرها آمده بود تا اواخر تابستان سال ۱۳۸۷، تلسکوپ فضایی هابل به تجهیزات جدیدی مجهز می شود که نسبت به ۱۸ سال پیش خودش ۹۰ برابر قویتر خواهد شد، این پیشرفت هابل را چگونه می بینید؟
ـ بله، کاملاً درست است. اگر این سرویس که برنامه آن است که در ماه مرداد امسال، تابستان، با موفقیت صورت بگیرد، تلسکوپ هابل قویتر از هر موقع دیگر به کار خودش ادامه می دهد، یعنی ۵ دستگاه خواهد داشت که همه کار می کنند و این برای چندین سال می تواند پروژه های مختلف و علوم مختلف را مورد بررسی قرار می دهد و مشاهده کند. اگر این سرویس، سفر شاتل به هابل و سرویسی که انجام می دهد، موفقیت آمیز باشد، در آن صورت برای چندین سال، ما تا زمانی که جیمز وب به فضا پرتاب شود این تلسکوپ را خواهیم داشت و قویتر از همیشه خواهد بود.
▪ جیمز وب تلسکوپ ۶.۵ متری فضایی خواهد بود که با رصدهای خودش به انسان فرصت دیدن اعماق کیهان را می دهد، آیا فکر می کنید جیمز وب می تواند به آن مرز تاریکی کیهان هم برسد یعنی جایی که بگوییم دیگر فراسوی آن به دنبال چیزی نمی گردیم؟
ـ هدف همین است، اینطور که جیمز وب دیزاین(طراحی) شده، هدف این هست که جیمز وب تا اعماق کیهان را ببیند و تا زمان بیگ بنگ ادامه پیدا بکند و اولین کهکشانها و ستاره ها را ببیند و به همین منظور در ناحیه مادون قرمز اپتیمایز (بهینه) شده است که بتواند تمام این مسایل را مشخص بکند.
▪ پس از لحاظ رصدی در ناحیه مرئی اپتیمایز نیست؟
ـ اپتیمایز نیست، ولی می تواند مشاهده بکند و بیشتر قدرتش در قسمت مادون قرمز است، چرا که اگر شما به کهکشانهای بسیار دوردست نگاه کنید، باید در ناحیه مادون قرمز آن ها را رصد کرد.
▪ به خاطر انتقال به سرخ زیاد (تغییر طول موج رصدی اجرام به موجهای بلندتر همچون قرمز، وقتی که اجرام سماوی در حال دور شدن از ما هستند) اجرام اعماق آسمان؟
ـ بله، به خاطر انتقال به سرخ بالای آنها.
▪ فکر می کنید چه زمانی انسان می تواند به آن مرز تاریکی برسد؟
ـ ما با تصویر فراژرف هابل تا نزدیکی آن شدیم، تصویر فراژرف هابل خیلی ما را نزدیک کرده است به آن و کاندیدهایی پیدا کردیم، که ممکن است کاندیداها برای اولین کهکشان ها باشند، ولی با جیمز وب می توانیم بدون شک این کار را بکنیم. طیف اجرام را می توانیم دقیقاً اندازه بگیریم و مشخص کنیم که در آن فاصله از ما هستند و در حقیقت آن دوره تاریک را در جهان ببینیم.
▪ از لحاظ عملیاتی هابل با تصاویر فراژرفی که خواهد گرفت، نمی تواند پیش دستی کند به تلسکوپ فضایی جیمز وب و به آن مرز تاریکی برسد؟
ـ نه، هابل خیلی به زحمت می تواند تا آن حد دور را نگاه بکند و هابل یک تلسکوپ ۲ متری است در صورتی که جیمز وب ۶.۵ متر است و خیلی قوی تر هست از هابل؛ مداری هم که در آن قراردارد (جیمز وب) مدار لاگرانژین ۲ (L۲) است که تقریباً ۱.۵ میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد و در آنجا حرارت زمین و مشکلاتی که زمین دارد و مانع از مشاهدات دقیق می شود، دیگر روی جیمز وب اثر نمی گذارد. بدین ترتیب حساسیت خیلی بیشتری دارد نسبت به هابل و دستگاه هایی که دارد، همانطور که عرض کردم، ناحیه مادون قرمز است، بدین ترتیب می تواند تا لحظه بیگ بنگ، ابتدای جهان، نگاه کند.
▪ شما در رابطه با فعالیتهای نجوم در ایران، گفتید که امیدوارید طرح رصدخانه ملی، باعث شود فعالیتهای زیادی در زمینه نجوم حرفه ای در ایران راه بیافتد و در آینده هم رشته نجوم رصدی در ایران شکل بگیرد؛ مرحله پس از رسیدن به این اهداف در سالهای آتی را چه می بینید، مرحله پس از آن آیا ساخت رصدخانه های بزرگتر است یا ارسال تلسکوپی به فضا است یا فعالیت هایی از این قبیل؟
ـ فکر می کنم الان اگر بخواهیم یک پله بالاتر از آن برویم، طریق منطقی این هست که با کشورهای دیگر صحبت بکنیم و پروژه های مشترک داشته باشیم و در مورد تلسکوپ مثلاً بر روی زمین تلسکوپ های بزرگ بسازیم، که بتوانیم این کار را انجام بدهیم، یک کشور به تنهایی کار مشکلی است که بتواند چنین کارهایی بکند و تلسکوپهای ۸ متری و ۱۰ متری بسازد.

اولین کسی که زمین را کروی می‌دانست
۹۸۷ سال پیش در چنین روزی در دوم ماه رجب سال ۴۴۰ هجری قمری ابوریحان بیرونی دانشمند برجسته ایرانی در شهر غزنه درگذشت.
به گزارش سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه خراسان، ابوریحان شخصیتی کم نظیر و ماندگار است که جهان از قرن نوزدهم به بعد او را شناخت.
ابوریحان مردی است که به اکثر علوم زمان خود احاطه داشته است. او از اولین کسانی است که به پیداکردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت ورزید و آن چنان وزن مخصوص این اجسام را دقیق محاسبه کرده که اختلاف آنها با وزن مخصوص هایی که دانشمندان قرون اخیر با وسایل جدید خود محاسبه کرده اند بسیار ناچیز است.
ابوریحان در طول عمر خود به شهرهای مختلفی سفر کرده و به اندازه گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهرها می پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می کرد و پس از سال ها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمه علم کارتوگرافی بود که این کار با ابوریحان شروع شد.
بیرونی، تقریبا به تمام علوم زمان خود مسلط بود و همین طور در تمام شاخه های ریاضیات آن زمان دستی داشت. وی در جبر، مثلثات، هندسه و نگاشت، گنج نگاشتی ، مجموع سری ها، آنالیز ترکیبی، روش های حل معادلات جبری، مسایل حل ناپذیر ریاضی مانند تثلیث زاویه، قضیه سینوس ها در صفحه، عددهای گنگ، مقاطع مخروطی و ... پژوهش های فراوان داشت و آثار بزرگی از خود بر جا گذاشت.
ابوریحان در طول ۷۲ سال زندگی خود حدود ۱۴۳ کتاب نوشت (که از مهمترین کتابهای وی می توان به التفهیم، آثارالباقیه، قانون مسعودی، و تحقیق مالهند اشاره کرد) این تعداد، اوراق نوشته شده به وسیله او را به ۱۲ هزار برگ می رساند.
این مرد بزرگ و دانشمند در بامداد پنج شنبه سوم ذی الحجه سال ۳۶۲ هجری قمری در بیرون، حوالی خوارزم دیده به جهان گشود.
ابوریحان در طول عمر پربار خود همیشه به دنبال کشف حقایق بود و هیچ چیز را در دنیا بر آن ترجیح نمی داد. وی مسلمان بود و به مذهب تشیع اعتقاد داشت ، به ایرانیان علاقه فراوانی نشان می داد.
دکتر پرویز شهریاری که مطالعات زیادی بر تاریخ علم در ایران انجام داده است، درمورد جنبه های مختلف این شخصیت توضیح می دهد: زمانی که در اروپای غربی، جهل قرون وسطایی حکومت می کرد و اثری از علم در هیج جای دنیا به چشم نمی خورد، جز سوسوهایی از علم در هند و چین، دانشمندانی بنام در ایران درخشیدند که از آن میان، ابوریحان بیرونی شاخص است.
ابوریحان یکی از شخصیتهایی است که به عقیده دکتر شهریاری هنوز به درستی شناخته نشده است.
ابوریحان اولین کسی بود که به کرویت زمین اعتقاد داشت و کسی بود که جز به تجربه هیچ چیز را قبول نداشت. فرانسیس بیکن را که سرچشمه تجربه می دانند، قرنها پس از او مسئله تجربه را مطرح کرد.
ابوریحان عاشق ایران بود. داستانی درباره او نقل استکه وقتی محمود غزنوی بنا بود به ایران لشکر بکشد، مأموران خلیفه نزد او در خوارزم آمدند و پیام دعوت خلیفه را به بغداد به او رساندند. ابوریحان نپذیرفت و گفت: من در ایران می مانم، ولو در بند محمود غزنوی باشم و به بغداد نمی آیم
مشهور است وقتی ابوریحان در بستر مرگ بوده، مساله ای از کسی می پرسد. او می گوید: حالا چه وقت پرسیدن است؟ ابوریحان می گوید: بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانم و بمیرم. آن شخص می گوید: وقتی از خانه ابوریحان بیرون آمدم، هنوز یک کوچه بیشتر نرفته بودم که صدای شیون بلند شد.
ابوریحان بیرونی به دستور محمود غزنوی به هند رفت. محمود غزنوی به دنبال قتل و غارتش بود اما ابوریحان به محفل علمای هند رفت. رهاورد این سفر کتابی شد به نام کتاب مال الهند شامل گذشته هند که حاوی مباحث مردم شناسی فراوانی هم هست.
ابوریحان وقتی در هند بود، زبان سانسکریت را آموخت و بسیاری از کتابهای عربی و نیز کتابهای خودش را به سنسکریت ترجمه کرد. چند کتاب هم از سنسکریت به عربی ترجمه کرد. او چنان عاشق ایران بود که کتابهایی به زبان فارسی نوشت و این مساله در آن دوره که بیشتر کتابها به زبان عربی نوشته می شد، عجیب بود. التفهیم را ابوریحان اول به فارسی نوشت و بعد به عربی برگرداند.
دکتر پرویز شهریاری در پایان توضیحات خود درمورد ابوریحان می گوید: همزمان با ابوریحان دانشمندانی مثل پورسینا، کوشیار گیلانی و خجندی هم بودند که همه در ریاضیات و اخترشناسی سرآمد بودند اما از آن میان، ابوریحان مشهورتر است. در آن دوره ۶۰۰ ساله که دوران علم ایرانی است، دانشمندان مختلفی داشتیم که در همه جای دنیا درخشیدند و هیچکس نمی توانست با آنها برابری کند اما اگر به تاریخ تمدن ویل دورانت که در حدود ۱۸ جلد نوشته شده، مراجعه کنید، سهم ایران در تمدن جهان فقط حدود ۱۰ صفحه است. ما باید برای شناساندن تمدن خود بیشتر کار کنیم و حداقل کتابهای دانشمندان خود را به فارسی ترجمه کنیم.
ابوریحان در طول عمر خود با قناعت زندگی می کرد و به تجملات و ظواهر دنیا اهمیتی نمی داد و زمانی که در غروب شب جمعه دوم رجب ۴۴۰ در غزنه چشم از جهان فروبست، ثروت زیادی را برای خانواده اش باقی نگذاشت و ثروت خانواده اش همان نام نیک ابوریحان بود که همیشه برای آنها جاودان ماند.

گفت و گو با دکتر فیروز نادری

دکتر فیروز نادری که در حال حاضر به عنوان یکی از مدیران ارشد سازمان فضایی ناسا، نقشی کلیدی در تعیین راهبردها و نظارت بر کل طرح ها و ماموریت های یکی از مهمترین مراکز فضایی این سازمان بر عهده دارد.
▪ زندگی و تحصیلات
ـ دکتر فیروز نادری که در حال حاضر به عنوان یکی از مدیران ارشد سازمان فضایی ناسا، نقشی کلیدی در تعیین راهبردها و نظارت بر کل طرح ها و ماموریت های یکی از مهمترین مراکز فضایی این سازمان بر عهده دارد، در سال ۱۳۲۵ در شیراز متولد شده و تحصیلات ابتدایی و متوسطه اش را در شیراز و تهران گذرانده است.
,ی در سال ۱۹۶۴ به آمریکا رفته و تحصیلات خود را تا مقطع دکتری مهندسی الکترونیک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی ادامه داده است. دکتر نادری، پس از پایان تحصیل به کشور بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازی، مدتی در مرکز «سنجش از دور ایران» فعالیت کرد. وی از حدود ۲۶ سال پیش همکاری خود را با ناسا آغاز کرد و در این مدت مشاغل فنی و مدیریتی متعددی را در زمینه ماهواره های مخابراتی متحرک، رادارهای سنجش از دور، رصدخانه های تحقیقاتی اختر فیزیک ، اکتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی برعهده داشت. دکتر نادری، فروردین ماه ۱۳۷۹ در شرایطی که چندین ماموریت متوالی سازمان فضایی ناسا در پرتاب فضاپیما به سوی مریخ با شکست مواجه شده بود، به مدیریت برنامه های اکتشافات مریخ منصوب شد و توانست در طی چهار سال، سه ماموریت مهم از جمله پرتاب دو کاوشگر مریخ نورد «روح» و «فرصت» را با موفقیت به انجام رساند. این دانشمند ایرانی در پی این موفقیت درخشان، در اسفند ماه سال گذشته به سمت معاون و مدیر ارشد برنامه ریزی مرکز JPL (آزمایشگاه پیشرانش جت) از مهمترین مراکز فضایی ناسا منصوب شده و در سمت جدید به عنوان مسئول طراحی برنامه ها و راهبردهای مرکز، تجاربش در ماموریت های مریخ را در مطالعه سایر بخش های جهان از زمین تا کهکشان های دور به کار بسته است.وی همچنین مسئولیت طراحی چشم انداز راهبردی پنج تا ۲۰ ساله JPL را برعهده دارد.
دکتر نادری در راستای سه دهه همکاری مستمر با سازمان فضایی ناسا، به دلیل عملکرد درخشان علمی و مدیریتی به دریافت عالی ترین نشان علمی این سازمان (The Distinguished Service Medal) و نشان های متعدد دیگر از جمله نشان فن آوری فضایی Hall of Fame، جایزه Aviation Week ۲۰۰۴ Aerospace، نشان افتخار Ellis Island سال ۲۰۰۵ به دلیل همکاری های گسترده علمی که به غنی تر شدن فهم جامعه منجر شده و ... موفق شده است.
متن زیر مصاحبه است که دکتر فیروز نادری در باره موضوعات مختلف انجام داده اند.
▪ ماموریت های حال و آینده مریخ در چه وضعیتی قرار دارند؟
ـ پس از دو شکست پیاپی در مریخ در سال های گذشته سازمان فضایی ناسا دکتر فیروز نادری را به عنوان مسول برنامه های مریخ و ماموریت های سیاره سرخ منصوب کرد. دکتر نادری برنامه های موفق دوره مدیریت خود را در موضوع مریخ با هدایت و راهبری مریخ نوردهای آپورچونیتی و اسپریت آغاز نمود. کارنامه ای درخشان از یک همکاری دسته جمعی و تلاشی چند صد نفره برای هدفی مشترک . هم اکنون این دوقولوهای مریخی نزدیک به ۱۰۰۰ روز را در مریخ گذرانده اند که رکورد بسیار خوبی برای مریخ نوردها و گروه هدایت کننده آنها محسوب می شود. ( آخرین خبر ها حاکی از آن است که ماموریت مریخ نورد های ناسا برای یک سال دیگر تمدید شد )
پس از موفقیت مریخ نورد های روح و فرصت مهم ترین ماموریت، مدارگرد اکتشافی مریخ MRO یا Mars Reconnaissance Orbiter می باشد. دکتر فیروز نادری مدیریت این برنامه را نیز به عهده دارد . شاید چند روز بیشتر نیست که قرار گیری موفق فضاپیمای MRO به مدار از پیش تعیین شده و تصحیح مداری آن موفقیت دیگری را نصیب آقای دکتر فیروز نادری و همکارانش کرد. ( به خبر MRO مدارگرد مریخ آماده برای جستجو مراجعه نمایید) و به این ترتیب یکی دیگر از برنامه های پیچیده پرتاب و هدایت مدارگرد های مریخ به مرحله جدید خود وارد شده است. فضا پیمای MRO سال پیش راهی مریخ شده و طی ماه های گذشته به مرحله تصحیح مداری خود رسیده و به مرور می رود تا در اولین گام تصاویر آزمایشی خود را از سطح مریخ ارسال کند(برای دریافت اطلاعات بیشتر پیرامون MRO به مقاله مدارگرد اکتشافی مریخ گامی درخشان به سوی اکتشافات فضایی مراجعه نمایید).
دارگرد دیگری نیز سال آینده در شمال مریخ و نزدیک قلب یخی آن فرود خواهد آمد. نام این مدارگرد که کپسول آزمایشگر آن به سمت شمال مریخ شلیک خواهد شد فونیکس است فونیکس پس از برخورد با سطح مریخ قرار است تا در آزمایشگاه کوچک خود روی سطح و یخ های قطبی مریخ آزمایشهایی را به انجام برساند .اما در اواخر دهه میلادی و تا سال ۲۰۱۰ قرار است تا مریخ نورد بسیار پیشرفته ای با نام MSL که یک لابراتوار مجهز علمی را به همراه دارد به سطح مریخ برسد. این یکی از بزرگترین پروژه های مریخ طی این دهه است که برای کاوش سطح سیاره سرخ انجام میشود. این مریخ نورد که شبیه به مریخ نورد های قبلی است اندازه ای به مراتب بزرگتر سنگین تر و با ادوات ازمایشگاهی و جستجوگر بیشتر و کاملتری راهی مریخ خواهد شد.
آزمایشگاه سنگ و کانی به همراه ۸ جز آزمایشگر دیگر آزمایشگاه این مریخ نورد را تشکیل میدهند. MSL چهار برابر از لحاظ وزن و اندازه از هم نوعان فعلی خود در مریخ بزرگتر است و مهمترین ویژه گی آن نوع سوخت آن است که از انرژی اتمی استفاده میکند. پیش بینی میشود عمر این ربات کاوشگر با توجه به نوع سوخت آن و نوع طراحی بسیار طولانی باشد.مدارگردی بود که پیش از ارسال مریخ نورد های روح و فرصت مکان های فرود این دو را بررسی و باعث انتخاب آن توسط متخصصان ناسا شده بود.
اینها مهمترین پروژه های صورت گرفته در مریخ طی این دهه خواهند بود. به گفته دکتر فیروز نادری تمامی این پروژه ها به صورت سلسله ای و مرتبط به هم انتخاب شده و طراحی میشوند و هر کدام مکمل ماموریت قبلی و پیش نیازی برای ماموریت های بعد از آن خواهند بود. مدارگردها مریخ را از بالا کاوش میکنند و نقاط احتمالی فرود مریخ نوردها را تعیین میکنند. برای مثال ادیسه مارس
▪ با صحبت هایی جنابعالی این طور به نظر می رسد که معمولا ناسا مدارگردها را پیش از ارسال مریخ نوردها به سوی این سیاره ارسال می کند ؟
ـ بله همینطور هست. برای اولین بار در دهه ۷۰ میلادی پروژه وایکینگ ها هم همراه با پرتاب مدارگرد ها به انجام رسیدند. شروع این نوع سلسله ماموریت ها با ارسال اطلاعات مدارگردهای در حال چرخش به دور مریخ و سپس فرود وایکینگ ها در مریخ انجام شد.
▪ ماموریت بعدی فرود مریخ نورد در مریخ در چه سالی است و چه نتیجه ای از آن مد نظر است؟
ـ MSL مریخ نورد جدید در سال ۲۰۰۹ پرتاب خواهد شد و در سال ۲۰۱۰ به مریخ رسیده و در سطح آن فرود خواهد آمد. اما فرق بین MSL با مریخ نوردهای کنونی در چیست ؟ : در اینجا سه سوال و هدف اصلی پیش روی ما است :در نظر گرفتن شرایط مریخ در طول تاریخ . آیا حیاتی در گذشته در آن وجود داشته یا این که در اینده بوجود خواهد آمد ؟ دوم این که آیا اگر شرایط زندگی وجود داشته آیا حیاتی هم بوجود آمده یا خیر. و سوال سوم این که ایا اگر حیاتی هم بوجود امده است در حال حاضر هم به شکلی خاص دیده میشود یا خیر ؟ همه مریخ نورد ها آینده به قصد رسیدن به پاسخ این سوالات است که راهی مریخ میشوند.
هدف های روح و فرصت این بود که آیا آب به عنوان یکی از ملزومات بوجود حیات در مریخ در گذشته این سیاره وجود داشته ؟ MGS نامزد فرود آپورچونیتی انتخاب شده بود و پیش بینی میشد که حاوی مواد معدنی نظیر هماتیت باشد فرستاده شد. در این مورد آپورچونیتی توانست با کشف هماتیت که نشان دهنده وجود آب در گذشته است کمک بزرگی به ما بکند. کشف وجود آب در گذشته کمک بزرگی خواهد کرد برای این که مطالعات بعدی خود را در این باره متمرکز کنیم. وجود آب احتمال وجود حیات در گذشته را بسیار بیشتر میکند.
پاسخ این کاوشگر ها به ما چه بود ؟ : اسپریت را در دریاچه ای فرستادیم که فکر میکردیم در انجا بتواند شواهدی از وجود اب یا حیات قدیمی یافت کند اما در این مورد تیر ما به خطا رفت ! و در مکان فرود چیزی یافت نکردیم.
آپورچونیتی نیز در جایی که قبلا توسط ادیسه مریخ یا ارسال کاوشگر MSL در سال ۲۰۰۹ گام بزرگی خواهد بود. این کاوشگر پس از فرود در مریخ به دنبال مواد شیمیایی خواهد گشت که از اثرات وجود حیات باقی مانده گذشته باشد. یا بقایایی از آن باشد. از مقایسه مواد شیمیایی خاص که توسط سیستم های حیاتی زنده به وجود می آیند و مواد شیمیایی طبیعی میتوان به این نتیجه رسید که حیات از نوع خاصی در مریخ وجود داشته است. اگر ماموریت MSL با موفقیت و پیش بینی های انجام شده همراه باشد قدم بعدی ما جستجوی مستقیم حیات در مریخ در سال های پس از آن و حوالی سال ۲۰۱۶ خواهد بود.
شاید ذکر یک مساله در اینجا لازم باشد . در دهه ۷۰ فضا پیما های وایکینگ که روی سطح مریخ فرود امدند مستقیما به دنبال حیات بودند و با حمل بسیار تجهیزات و با یقین به این که حیاتی در مریخ وجود دارد به جستجوی حیات در سطح مریخ پرداختند. اما در آن زمان نتوانستند به نتیجه ای برسند و پاسخ انها برای ما مایوس کننده و منفی بود. هیچ حیات و یا حتی نشانه ای از ان در مریخ یافت نشد.درس بزرگی که از این ماموریت گرفتیم کار قدم به قدم و با برنامه در مریخ بود.
▪ MSL به دنبال چه چیزی خواهد بود، که ما از ماموریت روح و فرصت بدست نیاوردیم؟
ـ اما MSL دنبال چه چیزی خواهد بود : اگر در نظر بگیریم که آب در میلیونها و میلیاردها سال پیش در مریخ وجود داشته احتمالا حیات نیز از نوعی خاص میتوانسته وجود داشته باشد. پس ما باید به دنبال اثرات باقی مانده از این حیات یا مواد شیمیایی که حاصل واکنش آن سیستم های حیاتی با مواد اطرافشان بوده باشیم. یکی از راههایی که دانشمندان به دنبال کشف حیات از بقایای مواد شیمیایی به جا مانده در مریخ هستند این است که چرخش جهت خاصی از اتمها با جهت های مختلف مثلا به راست (R) یا چپ (L) در مواد سطح مریخ بررسی کنند چرخش به چپ برخی اتمها نشانه حیات در گذشته است. این نوع ارایش اتمی را فقط سیستم های حیاتی در همه کیهان باعث میشوند و یافتن آنها شاید نشانه ای از حیات در گذشته باشد. پس هدف اصلی MSL بیشتر جستجو برای اینگونه نشانه های حیاتی خواهد بود.
مشکلات بزرگی پیش روی ما است
مشکلترین فاز فرود در به مریخ کند کردن سرعت فضا پیما است. در حال حاضر و در ماموریت های کنونی سپر حرارتی – چتر و موتور ها میتوانندسرعت را کاهش بدهند . اما در زمانی که فضا پیمای حامل انسان بخواهد با ۲۰ تا ۲۵ برابر وزن و اندازه در سطح مریخ فرود آید کار کمی سخت تر خواهد شد ! ما هنوز تکنولوژی مورد نیاز برای این کار را در اختیار نداریم تابتوانیم سرعت را طوری کاهش دهیم که انسان را به سلامت در سطح مریخ بنشانیم . یکی از دلایل مهم این است که در مریخ حتی نمیتوان از خاصیت اصطکاکی جو آن به سبب رقیق بودنش استفاده کنیم .
▪ سوال همیشگی در باره مریخ : سفر انسان به مریخ در چه تاریخی قابل تصور است ؟ تخمین هایی که هم اکنون وجود دارد سال های بین ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰ را زمان احتمالی سفر انسان به مریخ در نظر میگیرد. با توجه به مشکلاتی که متذکر شدید چه زمانی را می توانیم برای این سفر در نظربگیریم؟
ـ با توجه به مشکلات تکنولوژیکی و مالی که بر سر این راه وجود دارد به نظر نمیرسد تا نیمه این قرن بتوانیم تمامی امکانات این سفر را فراهم کنیم و باید تا دهه های اینده صبر کنیم. برای پاسخ به این پرسش باید به مقدمات پرتاب و تکنولوژی هایی که فعلا در اختیار داریم توجه کنیم.در ابتدا روی شاتل ها صحبت میکنیم . یکی از راه های ارسال تجهیزات به فضا هم اکنون شاتل ها هستند. اما پروژه شاتل ها به دلیل قدیمی شدن فن آوری های ساخت و هزینه های سنگین و خطراتی که داشته اند تا سال ۲۰۱۰ بازنشسته خواهند شد. ناسا ۱۴ بار دیگر شاتل ها را به فضا پرتاب خواهد کرد که ۱۳ پرتاب برای ارسال تجهیزات به ایستگاه فضایی و یک پرتاب هم برای تعمیر تلسکوپ فضایی هابل در نظر گرفته شده است. اما ناسا در حال تعیین جانشین هایی برای شاتل ها است این پرنده های جدید دیگر شبیه به شاتل ها نبوده و به پروگرس ها فضا پیما های روسی شباهت خواهند داشت که مکانیسمی شبیه به آنها دارند. در پروگرس ها مکان استقرار فضانورد ان بالای موشک پرتاب کننده در نظر گرفته میشود که سیستم های جدید ناسا هم شبیه به آن خواهد بود. تاریخ شروع استفاده از این فضا پیما ها سال ۲۰۱۴ در نظر گرفته شده است. این زمانی است که ناسا طبق زمانبندی های ماموریت های خود قصد دارد تا دوباره به ماه عزیمت کند ولی این بار دیگر شبیه به مسابقات فضایی دهه های اولیه عصر فضا که برای فتح ماه بین شوری و امریکا رقابت سختی بود جنگی بر سر فتح ماه نخواهیم داشت. تغیر پرتاب کننده ها و بالابر ها و همینطور سفر دوباره به ماه از مهمترین برنامه های ناسا طی دهه اینده خواهند بود. پس از این ما روی چگونگی سفر فضا پیما های رفت و برگشت به مریخ و همینطور سفر انسان به سیاره سرخ برنامه ریزی میکنیم.
همانطور که قبلا متذکر شدم ما سه مشکل بزرگ برای رسیدن به مریخ خواهیم داشت که پرتاب به مریخ هدایت تا مریخ و فرود روی مریخ هستند اما یک مشکل دیگر هم هست ! و آن هزینه های سنگین این ماموریت است که غیر قابل تصور خواهد بود. به طور مثال در زمان فرود اولین انسان به ماه با بودجه های کنونی نزدیک به ۷۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری دولت وقت ایالات متحده انجام شد تا امریکا برنده مسابقه فتح ماه با شوروی باشد مسابقه ای که سیاسی بود. این مبلغ هنگفت قسمت زیادی از هزینه های جاری دولت ان زمان را تشکیل میداد. ولی تخمین ما برای انجام سفر انسان به مریخ در حال حاضر رقمی بالغ بر ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلار است ! در حال حاضر چنین رقابتی وجود ندارد از زاویه دیگر اشکال اساسی بعدی شاید هزینه های جاری ملی در امریکا باشد. اگر به ترکیب هرم سنی و جمعیتی امریکا نگاه کنیم ساختاری میان سال و رو به پیری را خواهیم دید. این جمعیت به مرور و طی سالهای آینده پیر تر و آسیب پذیر تر خواهند شد که نیاز به توجه و صرف هزینه های بسیار زیادی برای آن لازم است. پس این هم یکی از مشکلات بزرگ ما برای تامین بودجه سرسام آور سفر به مریخ است.
: سه مرحله برای سفر به مریخ متصور است : اول پرتاب از زمین – دوم هدایت از زمین تا مریخ و سوم فرود در مریخ . بخش دوم این ماوریت آسان ترین قسمت آن خواهد بود و سختی آن فرود در مریخ و پرتاب از زمین است. مرحله اول یعنی پرتاب به سبب حجم زیاد وسایل و ملزومات این سفر نیاز به تدارک چندین پرتاب از زمین خواهد داشت که در فضا این تجهیزات به هم ملحق شده و به صورت یک فضا پیمای مرکب از همه این وسابل به سمت مریخ حرکت میکند. پس از این ساده ترین مرحله آغاز میشود که حرکت این فضاپیما تا مریخ است. در این مرحله فضا پیما با سرعت بسیار زیاد به سمت مریخ روانه میشود و مشکلات از زمانی اغاز میشود که ما بخواهیم سرعت آن را نزدیک مکان فرود و در جو بسیار رقیق مریخ کاهش دهیم و آن را با همه مسافران و وسایلش سالم به سطح بنشایم. برای مثال سرعت حرکت فضا پیما هایی که حامل روح و فرصت بودند نزدیک به ۲۰ هزار کیلومتر در ساعت بود و زمانی که تنها ۱۲۰ کیلومتر با مریخ فاصله داشتند باید سرعت را آنقدر کاهش میدادیم که به آرامی بتوانند بر سطح مریخ فرود ایند.
دوستان و هم وطنان من به دلیل علاقه زیاد به هموطنانشان و دانشمندان ایرانی سعی میکنند طراح اصلی این پروژه را بنده معرفی کنند که این تصور صحیح نیست. برای مثال اگر بتوانیم پاسخ این سوالات را بدهیم شاید مفهوم این جمله را دریابیم چند سوال از خودمان میپرسیم : به نظر شما طراح شاتل فضایی کیست ! یا این سوال که تلسکوپ فضایی هابل را چه کسی ساخته و طراحی کرده است ؟ پاسخ همه این ها این است که نه یک نفر بلکه کار گروهی سبب ساز ساخت انها بوده است. در مورد پروژه مریخ نوردهای اسپریت و آپورچونیتی نیز وضعیت به همن گونه بوده و یک تیم چند صد نفره با تخصصهای مختلف سازنده آن بوده اند. که اصطلاحاSystem Engenrinig نامیده میشود. در همه پروژه ها شاید تخصص های مختلفی از واحد های نرم افزاری گرفته تا سخت افزاری و ... وجود دارند که هماهنگی دقیقی را بین خود لازم خواهند داشت و این کار یک مدیر برنامه است. سابقه علمی من : دکترای مهندسی برق متخصص پردازش تصاویر دیجیتال نیز هستم. علاقه من بشتر مدیریت برنامه بوده طی ۲۷ سالی حضورم در ناسا وظیفه ام مدیریت برنامه ها بوده است . در سازمان فضایی ناسا مدیریت ها را به افرادی میسپارند که تجربه و تخصص مدیریت برنامه و احاطه نسبی نسبت به آنچه در تمامی بخشها اتفاق میافتد داشته باشند. بخشهایی که بنده در آنها مشغول فعایت بوده ام شامل این قسمت ها هستند :ماهواره ها ماهواره های زمین شناس تلسکوپ جیمز وب مریخ و ... بوده است. از سال گذشته نیز معاون JPL جی پی ال هستم.
درطول ۵ سال گذشته ۵ یا شش پروژه را به عهده داشته ام. در طول برنامه مریخ مسول آن بودم و مدیر برنامه های مریخ . همینطور برنامه ریزی پروژه های ۱۰ ساله مریخ نیز بر عهده من میباشد. مسولیتم هماهنگی های بین مدیران پروژه ها و اجزا آنها است . نقش اساسی و تخصص من مدیریت سیستم بوده
▪ MRO هم اکنون در چه وضعیتی به سر می برد؟ بحران چند ماه پیش این پروژه که یکی از دلایل لغو سفر شما به ایران بیان شده به بوده است؟
ـ وقتی که یک فضا پیما به سوی سیاره ای پرتاب می شود ، احتمال دارد در مراحل مختلف ماموریت مشکلاتی بو جود آید. هنگامی که مدار گردMRO با سرعت بسیار زیادی به مریخ نزدیک می شود، باید طی ترمز هوایی AEROBRAKING و چند مرحله تصحیح مداری از سرعت فضا پیما کاسته شود و مدار گرد در مدار اصلی خود به دور سیاره قرار گیرد. این مرحله از باید ماموریت با دقت بسیار زیادی صورت پذیرد، زیرا بروز کوچک ترین اشتباه باعث عبور مدار گرد از کنار سیاره و یا برخورد با آن می شود.
مدار از پیش تعیین شده برای MRO بیضی به ارتفاع ۳۰۰ کیلومتر از سطح مریخ می باشد. ورود مستقیم به این مدار سوخت زیادی لازم داشت و همین میزان سوخت باعث می شد تا نتوان تجهیزات زیادی را همراه مدار گرد ارسال کرد. اماMRO از روشی خاص برای قرار گیری در مداری مناسب بهره می برد. به همین منظور مدار گرد را به جای مدار دایره ای در یک مدار بیضی بسیار کشیده قرار گرفت . این مدار بین ۳۰۰ تا ۳۰.۰۰۰ کیلومتر پهنا داشت و قرار گیری در این مدار باعث صرفه جویی در مصرف ۵۰۰ کیلوگرم سوخت و جایگزینی آن با تجهیزات ارسالی مورد نیاز برای کاوش مریخ شده است. مدارهای بیضوی، مدارهای کشیده ای هستند و زمان زیادی (حدود شش ماه) طول می کشد تا از ابتدا تا انتها طی شوند. به همین دلیل MRO مدارهای بیضوی خود را کوچک و کوچک تر می کند تا در مدار مورد نظر ما قرار گیرد . هنگام ترمز هوایی MRO ، مجهز به موتور های سوختی کوچکی است که قادرند با اجرای مانور هایی فضا پیما را در مسیر اصلی خود نگاه دارند. روش کار به این صورت است که مدار گرد با روشن و خاموش کردن موتور ها و ایجاد اصطکاک مدارها را کوچک و کوچکتر می کند و حدودا ۳۰۰ مدار تغییر مکان می دهد تا در مداری ۹۰ تا ۱۱۰ دقیقه ای قرار گیرد. مداری که MRO در ابتدا وارد آن شد به دلیل کشیدگی زیاد و همچنین تمایل زاویه ای،برای اکتشافات و پژوهش های علمی مناسب نبود. MRO هم اکنون در مدار اصلی خود قرار گرفته است و می تواند به کاوش در سطح مریخ بپردازد.
ما قوی ترین تلسکوپ را برای این مدارگرد در نظر گرفتیم که قوی ترین تفکیک را در تصاویر ارسالی مریخ خواهد داشت به اندازه ای که میتواند یک صندلی را در سطح مریخ تشخیص دهد! طیف سنج بسیار مجهزی نیز در آن تعبیه شده است. MSL در زمان فرود آن در سال ۲۰۱۰ خواهد بود. MSL قصد دارد به صورت مستقیم به دنبال حیات یا آثاری به جا مانده از آن در سطح مریخ بپردازد.
یکی از هدفهای مهم این نقشه برداری ها انتخاب محل فرود مریخ نورد مشکل پیش آمده برای MRO چه بود ؟ سرعت زیاد MRO در زمانی که نزدیک به مریخ شده بود میبایستی کم می شد و این کار نیز باید با پمپاژ سوخت به درون موتورهای آن و روشن کردن موتور ها انجام میشد. مراحل کار بسیار ساده است ! در زمانی معین باید چند پیچ باز و بسته شود که با چند انفجار کوچک منظم این کار انجام میشود و میزان معینی سوخت به مخزن سوخت وارد شود و در انجا منفجر شده باعث تغییر مسیر و کم کردن سرعت شود. ۴ هفته مانده به رسیدن به مرحله باز و بسته کردن این پیچها آزمایشی را روی ماهواره ای که شبیه به همین سیستم در ان تعبیه شده بود انجام دادیم که نتیجه ازمایش منفی بود. پیچها باز نشد و این ما را نگران میکرد که احتمالا با چنین وضعیتی در زمان رسیدن MRO به مریخ روبرو خواهیم شد. سرانجام به این نتیجه رسیدیم که ترتیب انفجارهایی که پیچ ها را باز میکند باید تغییر میکرد که حدسمان درست بود و با تغییر زمان بندی انفجار های درهفته های بعدی توانستیم مشکل بوجود امده را بر طرف کنیم.
▪ MRO از چه زمانی داده های خود را به زمین ارسال خواهد کرد؟
ـ از ۱۶ سپتامبر ( سه شنبه گذشته ) کار MRO آغاز شده است و این فضا پیما هم اکنون در مدار از پیش تعیین شده در حرکت بوده و مشغول آزمایش ادوات خود میباشد. و از دو ماه اینده دستگاه های نقشه بردار و تصویر بردار اطلاعات اصلی را ارسال خواهند کرد.
دکتر نادری در راستای سه دهه همکاری مستمر با سازمان فضایی ناسا، به دلیل عملکرد درخشان علمی و مدیریتی به دریافت عالی ترین نشان علمی این سازمان (The Distinguished Service Medal) و نشان های متعدد دیگر از جمله نشان فن آوری فضایی Hall of Fame، جایزه Aviation Week ۲۰۰۴ Aerospace، نشان افتخار Ellis Island سال ۲۰۰۵ به دلیل همکاری های گسترده علمی که به غنی تر شدن فهم جامعه منجر شده و ... موفق شده است.
▪ از اسپریت و آپورچونیتی چه خبر؟ آیا داده های جدیدی از این مریخ نوردها دریافت می کنیم؟
ـ در ابتدا ۹۰ روز انتظار داشتیم که این دو مریخ نورد با توجه به شرایط حاکم بر مریخ بتوانند زنده بمانند. این به علت اتمام انرژی به دلیل خاک گرفتگی سطح سلولهای خورشیدی آن پیش بینی شده بود. اما یک اتفاق جالب به کمک ما آمد. معمولا در مریخ باد ها و گرد باد های کوچکی میوزند . وزش این بادها باعث شد تا گرد و خاک جمع شده روی صفحه های خورشیدی این مریخ نوردها از روی آن پراکنده شود. و طول مدت دریافت انرژی خورشیدی افزایش یابد. وضعیتی که تا به حال نیز ادامه داشته است.علاوه بر این مشکلات که با خوش شانسی همراه بوده ، مشکلاتی هم در بخش مکانیکی آنها داریم . مثلا چرخ جلو سمت راست اسپریت از کار افتاده است که سرعت کار این مریخ نورد را کم کرده است. اما مشکل بزرگتر برای ادامه کار آنها تامین بودجه آنها است. ما ۹۰ روز بودجه برای آنها در برنامه خود گنجانده بودیم که با توجه به تمدید چند باره ماموریت آنها این زمان بسیار بیشتر از پیش بینی ها شده است. هم اکنون سالانه ۳۰ میلیون دلار هزینه نگهداری مریخ نورد هاست که رقم زیادی برای اداره آنها محسوب میشود. آخرین تصمیم گیری سازمان فضایی ناسا تمدید ۱ ساله ماموریت موفق مریخ نورد های اسپریت و آپورچونیتی است که در این بخش خبری آن را بخوانید ماموریت مریخ نورد های ناسا برای یک سال دیگر تمدید شد
دو وظیفه برای MRO در نظر گرفته شده است. اولی نقشه برداری از مریخ با تفکیک بسیار زیاد که برای تعیین مکان فرود MSL در سال ۲۰۱۰ به کار خواهد رفت و دومی ایجاد ارتباط بین مریخ نورد MSL با زمین به واسطه MRO خواهد بود.
به خبر MRO مدارگرد مریخ آماده برای جستجو مراجعه نمایید)سوم سلامت انسان در فضا و مریخ. سفر چند روزه به ماه و اقامت در آن از نظر فیزیولوژی بدن خطرات زیادی برای انسان نداشته و به مشکلی از این نظر بر نخوردیم.برنامه ای که حداکثر طی چند روز رفت و برگشت فضانوردان به ماه انجام میپذیرد. ولی سفر به مریخ کاملا متفاوت است. ما با تجهیزات کنونی حدود ۷ ماه زمان لازم خواهیم داشت تا فاصله بین زمین تا مریخ را طی کنیم ۷ ماه سفر در زمانی است که مریخ نزدیکترین فاصله را به ما داشته باشد. در نظر بگیرید زمان برگشت هم باید در تاریخی باشد که دوباره مریخ نزدیکترین فاصله را به زمین داشته باشد تا همین ۷ ماه زمان برای رسیدن به زمین را صرف شود. پس از رسیدن به مریخ ۱۹ ماه طول خواهد کشید تا دوباره شرایط ایده عال برای بازگشت به زمین فراهم شود . یعنی فضانوردان زمانی در حدود ۱۴ ماه را در راه رفت و برگشت از مریخ هستند و ۱۹ ماه نیز باید در مریخ به سر برند. با این شرایط سخت میتوان در نظر گرفت که سفر انسان به مریخ نمیتواند طی یکی دو دهه اینده صورت گیرد.
▪ نقش شما در پروژه MRO و همچنین در ماموریت مریخ نوردهای روح و فرصت چه بوده است؟
ـ شبیه به چنین مشکلی را در ماموریت مریخ نورد اسپریت نیز داشتیم. در زمانی که اسپریت قرار بود به سطح مریخ نشیند مقدار زیادی غبار و شن در جو مریخ وجود داشت و این به خاطر طوفان هایی بود که در مریخ رخ داده بود . با توجه به رقیق بودن جو مریخ و جابه جایی این جو اندک احتمال میدادیم که هوا به اندازه کافی وجود نداشته باشد تا چترها بتوانند سرعت کپسول حاوی آن را کم کنند ما توانستیم در ۴۸ ساعت پیش از رسیدن به نقطه بحرانی با تغییراتی در برنامه باز شدن چترها مشکل را برطرف کنیم.

یکی از ستاره شناسان بنام ایرانی ابولحسن رازی می باشد که که در 15 آذر 289 خورشیدی در شهر ری به دنیا آمد. رازی هم استاد ریاضی بود و هم یکی از بزرگترین ستاره شناسان قرن چهارم شناخته شد. رازی پس از این که به سمت استاد ریاضیات و ستاره شناسی شهر گور در فیروزآباد رسید، در رصد خانه این شهر به تحقیقات پرداخت و خدمات ارزنده ای در این زمینه ارائه کرد.یکی از کتابهای معروف وی پیکرهای ستارگان یا صورالکواکب نامیده می شود. او تنها کسی بود که کهکشان مارپیچی را با چشم غیر مصلح رصد نمود.یکی از مشاهدات وی این بود که رنگ ستاره شباهنگ متغیر نیست درست بر عکس گفتۀ برخی از ستاره شناسان یونانی که ادعا می کردند رنگ این ستاره تغییر میکند. این ستاره شناس گرامی در سال 365 درگذشت و آرامگاه وی در شیراز می باشد.

سلام
خیلی ممنون جناب mani_pit معرفی و شناخت دانشمندان بزرگ نکته خیلی خوب و ضروریه.
فقط اگه بتونید عکسی هم تصویری هم ازشون قرار بدید یا تصویری از کارهایی که انجام دادن خیلی عالی تر میشه.
بازم ممنون و موفق باشید :)