تبیان، دستیار زندگی

ملائکه (فرشته) از نظر لغوی و اصطلاحی

سجده ملائکه بر آدم (علیه السلام)

فرشتگان حافظ

قسم به فرشتگان

4. «وَ الذَّارِیَاتِ ذَرْوًا * فَالْحَامِلَاتِ وِقْرًا * فَالْجَارِیَاتِ یُسْرًا * فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا * إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ * وَ إِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ * وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُکِ * إِنَّکُمْ لَفِی قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ؛ سوگند به بادهایى که (ابرها را) به حرکت درمى‏آورند، سوگند به آن ابرها که بار سنگینى (از باران را) با خود حمل مى‏کنند، و سوگند به کشتی‌هایی که به آسانى به حرکت درمى‏آیند، و سوگند به فرشتگانى که کارها را تقسیم مى‏کنند، (آرى سوگند به همه این‌ها) که آن چه به شما وعده شده قطعاً راست است؛ و بى‏شکّ (رستاخیز) و جزاى اعمال واقع‏شدنى است! قسم به آسمان که داراى چین و شکن‌های زیباست، که شما (درباره قیامت) در گفتارى مختلف و گوناگونید!» (34)
هدف از مجموع آیات شامل سوگند به فرشتگان را اثبات دو مسئله از مهم ترین مسائل ادیان آسمانی خصوصیات اسلام تشکیل می دهد و آن ها عبارتند از: 1) وحدانیت خداوند؛ 2) روز قیامت.
فایده سوگند به فرشتگان: 1. فراهم نمودن زمینه هر چه بیشتر در راه مطالعات و دقت و کاوش انسانی برای شناخت قوا و نیروهای هستی. پی بردن به یک قدرت قوی و نامتناهی، مدبری عالم و آگاه؛ 2. ایجاد زندگی خاصی، در انسان که از رفتار و کردار خود مراقبت کرده و به یاد مرگ می افتد؛ 3. توجه دادن به عالم بالا از این عالم پَست خاکی است. (35)

دختران خداوند!

خداوند در این آیه سخن را متوجه ردّ مشرکان عرب کرده و فرموده پس استفتاء کن از ایشان؛ یعنی بپرس و طلب کن از ایشان درباره این قصه که آیا بر پروردگار توست دختران و برای ایشان است پسران؛ یعنی چگونه دختران را به خدا نسبت داده و پسران را برای خود انتخاب کردید؟ چه این که مشرکان می گفتند که فرشتگان دختران خداوند می باشند، البته عقیده نداشتند که خداوند آن ها را زاده است؛ بلکه آنان را به عنوان دختر برای خداوند انتخاب کرده بودند. (37)
چه چیز باعث شده که این نحو حکم می کنید؟ آیا پیغمبر یا امام معصومی به شما خبر داده که ملائکه اُناث هستند؟ شما که پیغمبران را تکذیب می کنید و آن ها را مجنون و مفتری و ساحر می شمارید. آیا ملائکه بر شما نازل شدند و مشاهده کرده اید که آن ها اُناث هستند؟ آیا به آسمان رفته اید و آن ها را اُناث دیده اید؟ آیا دلیل و برهان عقلی بر این مدعا دارید؟ و... (38)

شفاعت ملائکه

«یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا یَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَ هُم مِّنْ خَشْیَتِهِ مُشْفِقُونَ؛ او اعمال امروز و آینده و اعمال گذشته آن‌ها را مى‏داند؛ و آن‌ها جز براى کسى که خدا راضى (به شفاعت براى او) است شفاعت نمى‏کنند؛ و از ترس او بیمناکند.» (44) خدای تعالی اعمال گذشته و آینده آنان را می داند، و ملائکه برای شفاعت هیچ کس جرأت و جسارت نمی کنند، مگر برای کسی که خداوند متعال برای شفاعت او راضی باشد. با این وصف، باز در مقام شفاعت از بیم خدای، هولناکند.
«وَ کَم مِّن مَّلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَن یَشَاء وَ یَرْضَى؛ و چه بسیار فرشتگان آسمان‌ها که شفاعت آن‌ها سودى نمى‏بخشد مگر پس از آن که خدا براى هر کس بخواهد و راضى باشد اجازه (شفاعت) دهد!» (45) منظور این است که فرشتگان، جز به کسانی که خداوند از آنان رضایت دارد، شفاعت نخواند نمود همان گونه که خداوند فرموده است.

تجسم و رؤیت ملائکه

در سوره مریم نیز از فرشته ممثل شده بر حضرت مریم (سلام الله علیها) سخن به میان آمده: «قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِأَهَبَ لَکِ غُلَامًا زَکِیًّا؛ گفت: «من فرستاده پروردگار توام؛ (آمده‏ام) تا پسر پاکیزه‏اى به تو ببخشم!» (49)
در سوره هود نیز این ممثل شدن فرشتگان بر حضرت لوط (علیه السلام) آمده: «قَالُواْ یَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَن یَصِلُواْ إِلَیْکَ فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّیْلِ وَ لاَ یَلْتَفِتْ مِنکُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَکَ إِنَّهُ مُصِیبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ؛ (فرشتگان عذاب) گفتند: «اى لوط! ما فرستادگان پروردگار توایم! آن‌ها هرگز دسترسى به تو پیدا نخواهند کرد! در دل شب، خانواده‏ات را (از این شهر) حرکت ده! و هیچ یک از شما پشت سرش را نگاه نکند؛ مگر همسرت، که او هم به همان بلایى که آن‌ها گرفتار مى‏شوند، گرفتار خواهد شد! موعد آن‌ها صبح است؛ آیا صبح نزدیک نیست؟!» (50)
همین که فرشتگان، اندوه و آزاری را که لوط از قوم خود کشیده بود، مشاهده کردند بدو گفتند: ای لوط اندوهگین مباش که ما برای نابودی این ها آمده ایم. اینان هرگز نمی توانند به تو آسیبی برسانند. شبانه با خاندانت بیرون روید. پس لوط در را گشوده و ایشان (قوم بدکار) به اندرون آمدند و قصد فرشتگان کردند. جبرئیل پیش آمد و پَر خود را به روی های آن ها مالید، همه کور شدند و از خانه لوط بیرون دویدند و گفتند: حذر کنید که مهمانان، ساحرند و ما را به سحر، کور کردند. (51)
با توجه به این که فرشتگان، موجود مجرد و ناپیدا هستند، از نظر قدرت زیاده بر تصوری که دارند می توانند بر حسب دستور پروردگار، خود را به هیئت بشر به مردم ارائه و نمایش دهند و بر قلب و روان مردم احاطه بیابند و مردم نیز از طریق قلب به طور تمثیل، فرشتگان را دیده و فرشتگان نیز تجسم و انقلاب نیافته، موجود مجرد دو نیروی غیبی بوده و تحیّز و مکان نداشته اند و بشر نیز از طریق قلب و روان، فرشتگان را می یابند، نه به وسیله دیدگان. همچنان که فرشته مقرب، جبرئیل (علیه السلام) برای مریم صدیقه (سلام الله علیها) متمثل شده خود را به صورت بشر به مریم ارائه داد و با او گفتگو می کرد و به وی مژده می داد. (52)